Περιεχόμενα. ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Παντελής Γεωργογιάννης) 19

έσπω Κυπριανού 5 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Παντελής Γεωργογιάννης) 19 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 23 ιατύπωση του προβλήµατος 25 Οριοθέτηση του προβλήµατος 28 Αναγκαιότητα και χρησιµότητα της έρευνας 29 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 31 2. ΘΕΩΡΙΑ 33 2.1. Εισαγωγή 33 2.2. Αποσαφήνιση βασικών εννοιών 33 2.2.1. ιαπολιτισµικότητα 33 2.2.2. ιαπολιτισµική Επικοινωνία 34 2.2.3. ιαπολιτισµική Εκπαίδευση 34 2.2.4. Υποκειµενικότητα 35 2.2.5. Υποκειµενοποίηση 36 2.2.6. ιαµεσολάβηση 36 2.2.7. Άτοµα πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 37 2.2.8. Πρώτη και δεύτερη γλώσσα 38 2.3. Το πλαίσιο της Κριτικής Ψυχολογίας αναφορικά µε τη µελέτη της υποκειµενικότητας 39 2.3.1. Υποκειµενικότητα και παραδοσιακή ψυχολογία 39 2.3.2. Η υποκειµενικότητα στην Κριτική Ψυχολογία 41 2.3.3. Κοινωνικά διαµεσολαβηµένη υποκειµενικότητα 46 2.4. ιαστάσεις και οριοθέτηση της υποκειµενικότητας 54 2.4.1. Υποκειµενικότητα σε αντίθεση µε την αντικειµενικότητα 54 2.4.2. Υποκειµενικότητα ως έκφραση του εαυτού 56 2.4.3. Υποκειµενικότητα ως αυτοσυνείδηση 58 2.4.4. Υποκειµενικότητα ως διαρκής και δυναµική διαδικασία 59 2.4.5. Υποκειµενικότητα ως δι-υποκειµενικότητα 61 2.4.6. Υποκειµενικότητα και κοινωνικό πλαίσιο 62 2.4.7. Η διαµόρφωση της υποκειµενικότητας και νέες πολιτισµικές συνθήκες 65

6 Παιδιά Μεταναστών σε Ελλάδα και Κύπρο 2.5. Οριοθέτηση της υποκειµενοποίησης 67 2.5.1. Υποκειµενοποίηση µε γλωσσολογικά κριτήρια 2.5.2. Υποκειµενοποίηση υπό άλλες οπτικές 71 2.5.3. Υποκειµενοποίηση και νέες πολιτισµικές συνθήκες 74 2.6. ιαστάσεις της υποκειµενοποίησης 75 2.6.1. Η κοινωνικοποίηση ως διάσταση της υποκειµενοποίησης 75 2.6.2. Η πολιτισµοποίηση και ο επιπολιτισµός ως διαστάσεις της υποκειµενοποίησης 77 2.6.2.1. Πολιτισµοποίηση 78 2.6.2.2. Επιπολιτισµός 79 2.6.2.2.1. Στάσεις των πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων απέναντι στον επιπολιτισµό 82 2.6.2.3. Σύγκριση των εννοιών «πολιτισµοποίηση» και «επιπολιτισµός» 84 2.6.3. Η µάθηση ως διάσταση της υποκειµενοποίησης 84 2.6.3.1. Ορισµοί µάθησης 85 2.6.3.2. Μάθηση και νέες πολιτισµικές συνθήκες 87 2.6.4. Η ταυτότητα ως διάσταση της υποκειµενοποίησης 88 2.6.4.1. Είδη ταυτότητας 89 2.6.4.1.1. Προσωπική ταυτότητα 90 2.6.4.1.2. Κοινωνική ταυτότητα 90 2.6.4.1.3. Εθνική ταυτότητα 91 2.6.4.1.4. Συνειδητή και µη συνειδητή ταυτότητα 93 2.6.4.1.5. Πολιτισµική ταυτότητα 93 2.6.4.2. Ταυτότητα και υποκειµενικότητα 95 2.6.4.3. Ταυτότητες και νέες πολιτισµικές συνθήκες 95 2.7. ιαµεσολαβητές και διαµεσολαβήσεις για τη διαµόρφωση της υποκειµενικότητας 98 2.7.1. Η οικογένεια ως διαµεσολαβητής 100 2.7.1.1. ιαµεσολαβήσεις της οικογένειας και νέες πολιτισµικές συνθήκες 102 2.7.2. Το σχολείο ως διαµεσολαβητής 107 2.7.2.1. ιαµεσολαβήσεις του σχολείου και νέες πολιτισµικές συνθήκες 109 2.7.3. Οι φιλικές σχέσεις ως διαµεσολαβητής 114 2.7.3.1. Οι διαµεσολαβήσεις της σχέσης µε συνοµηλίκους 114 2.7.3.2. Οι διαµεσολαβήσεις της στάσης των γηγενών 116

έσπω Κυπριανού 7 2.7.4. Η γλώσσα ως διαµεσολαβητής 119 2.7.4.1. Οι διαµεσολαβήσεις της γλώσσας και νέες πολιτισµικές συνθήκες 120 2.7.4.3. Οι διαµεσολαβήσεις της διγλωσσίας και νέες πολιτισµικές συνθήκες 120 2.7.5. Η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίµηση ως διαµεσολαβητές 126 2.7.5.1. Αυτοαντίληψη 126 2.7.5.2. Αυτοεκτίµηση 127 2.7.5.3. Οι διαµεσολαβήσεις της αυτοαντίληψης και αυτοεκτίµησης και νέες πολιτισµικές συνθήκες 129 2.7.6. Ο πολιτισµός (ή οι πολιτισµοί) ως διαµεσολαβητής 130 2.7.6.1. Η έννοια του πολιτισµού 130 2.7.6.2. Οι διαµεσολαβήσεις του πολιτισµού και νέες συνθήκες 132 2.7.7. Η ετερότητα ως διαµεσολαβητής και οι διαµεσολαβήσεις της 134 2.7.8. Η ένταξη ως διαµεσολαβητής και οι διαµεσολαβήσεις της 137 2.7.9. Το φύλο ως διαµεσολαβητής και οι διαµεσολαβήσεις του 139 2.8. Παρουσίαση σχετικών ερευνών αναφορικά µε την υποκειµενοποίηση και την υποκειµενικότητα 142 2.8.1. Έρευνες σχετικές µε το ρόλο των κοινωνικών διαµεσολαβήσεων στη διαµόρφωση της υποκειµενικότητας 142 2.8.2. Έρευνες σχετικές µε την κατασκευή και νοηµατοδότηση της εθνικής και πολιτισµικής ταυτότητας 143 2.8.3. Έρευνες σχετικές µε τον επιπολιτισµό 147 2.8.4. Έρευνες σχετικές µε την αυτοεκτίµηση και τη µετανάστευση 149 2.8.5. Έρευνες σχετικές µε τη σχολική επίδοση και προσαρµογή παιδιών από πολιτισµικά διαφορετικές οµάδες 150 2.8.6. Έρευνες σχετικές µε την ύπαρξη διαφορών στο εσωτερικό των µειονοτικών οµάδων 152 2.8.7. Έρευνες σχετικές µε τη διαµεσολάβηση της στάσης των γηγενών, των φιλικών σχέσεων, της σχέσης µε τους συνοµηλίκους και την ένταξη των µεταναστών στη χώρα υποδοχής 153 2.9. Η παρούσα έρευνα 156 2.9.1. Το κοινωνικό πλαίσιο της έρευνας 157 2.9.2. Υποκείµενα έρευνας 158 2.9.3. Σκοποί της έρευνας 159

8 Παιδιά Μεταναστών σε Ελλάδα και Κύπρο 2.10. Υποθέσεις έρευνας 160 2.10.1. Επιµέρους υποθέσεις 160 3. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 165 3.1. ιαδικασία πραγµατοποίησης της έρευνας 165 3.2. Επιλογή µεθόδου εργασίας 166 3.3.1. Τα ερωτηµατολόγια 166 3.3.1.1. Στάδια καταρτισµού των ερωτηµατολογίων 170 3.3.1.1.1. ιεξαγωγή διερευνητικών συνεντεύξεων για την κατάρτιση δοκιµαστικού ερωτηµατολογίου 171 3.3.1.1.2. ιαµόρφωση νέου ερωτηµατολογίου και πιλοτική χορήγησή του 171 3.3.1.1.2.1. είκτες αξιοπιστίας του νέου δοκιµαστικού ερωτηµατολογίου 172 3.3.1.1.2.2. Εξέταση εγκυρότητας του νέου δοκιµαστικού ερωτηµατολογίου 173 3.3.1.2. Τελικά ερωτηµατολόγια: αναλυτική περιγραφή και τελικοί δείκτες αξιοπιστίας και εγκυρότητας 181 3.3.1.2.1. Περιγραφή ερωτηµατολογίων 181 3.3.1.2.2. Τελικοί δείκτες αξιοπιστίας και εγκυρότητας 185 3.3.2. Η Συνέντευξη 189 3.3.2.1. Είδος και Περιεχόµενο Συνέντευξης 190 3.3.2.1.1. ιεξαγωγή τελικών συνεντεύξεων 191 3.4. Πληθυσµός της έρευνας είγµα 193 3.4.1. Καθορισµός πληθυσµού 193 3.4.2. ειγµατοληπτική µέθοδος 197 3.4.3. Το δείγµα της έρευνας 195 3.4.3.1. Το δείγµα της έρευνας από τον ελλαδικό χώρο 195 3.4.3.2. Το δείγµα της έρευνας από τον κυπριακό χώρο 195 3.4.3.3. Αναλυτικά στοιχεία του δείγµατος σε Ελλάδα και Κύπρο 196 3.4.3.3.1. Αναλυτικά στοιχεία του δείγµατος σε Ελλάδα και Κύπρο ανά τάξη φοίτησης και φύλο 196 3.4.3.3.2. Αναλυτικά στοιχεία του δείγµατος σε Ελλάδα και Κύπρο ανά χώρα προέλευσης 196 3.4.3.3.3. Αναλυτικά στοιχεία του δείγµατος σε Ελλάδα και Κύπρο ανά επάγγελµα γονέων 197

έσπω Κυπριανού 9 3.4.3.3.4. Άλλα χαρακτηριστικά του δείγµατος σε Ελλάδα και Κύπρο 200 3.5. Στατιστικές τεχνικές 200 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 203 4.1. Εισαγωγή 203 4.2. Αποτελέσµατα από τον ελλαδικό χώρο 204 4.2.1. Αποτελέσµατα κοινού Α µέρους του ερωτηµατολογίου για γηγενείς µαθητές/τριες και για µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 204 4.2.1.1. Παραγοντική ανάλυση 204 4.2.1.1.1. Σύγκριση µέσων όρων των γηγενών µαθητών/τριών και µαθητών/τριών πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ανά παράγοντα 207 4.2.1.1.2. Σύγκριση των µέσων όρων συγκεκριµένων µεταβλητών των παραγόντων 209 4.2.1.2. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 211 4.2.1.2.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 212 4.2.1.2.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 215 4.2.1.2.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 217 4.2.1.3. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Α µέρους ερωτηµατολογίου ανά παράγοντα 219 4.2.1.3.1. Παράγοντας «Αυτοεκτίµηση ως προς τη γενική επιτέλεση έργων και τη σχολική επίδοση» 219 4.2.1.3.2. Παράγοντας «Σχέσεις µε άτοµα από άλλη χώρα» 224 4.2.1.3.3. Παράγοντας «Σχέσεις µε άτοµα της χώρας υποδοχής» 226 4.2.1.3.4. Παράγοντας «Μελλοντικές προσδοκίες» 229 4.2.1.3.5. Παράγοντας «Πρόσληψη σχολικού κλίµατος» 231 4.2.2. Αποτελέσµατα Β µέρους για γηγενείς µαθητές και µαθήτριες 234 4.2.2.1. Παραγοντική ανάλυση Β µέρους για τα γηγενή παιδιά 234 4.2.2.1.1. Μέσοι όροι και µεταβλητές παραγόντων 235 4.2.2.1.2. Μέσοι όροι συγκεκριµένων µεταβλητών του κάθε παράγοντα 236 4.2.2.1.3. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 237 4.2.2.1.3.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 238 4.2.2.1.3.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 240 4.2.2.1.3.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 243 4.2.2.2. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Β µέρους ερωτηµατολογίου για γηγενή παιδιά 247

10 Παιδιά Μεταναστών σε Ελλάδα και Κύπρο 4.2.2.2.1. Παράγοντας «θετική στάση προς τα παιδιά από άλλες χώρες» 247 4.2.2.2.2. Παράγοντας «αρνητική στάση προς τα παιδιά από άλλες χώρες» 249 4.2.2.2.3. Παράγοντας «άποψη για τη διαφορετικότητα των παιδιών από άλλες χώρες» 250 4.2.3. Αποτελέσµατα Β µέρους για παιδιά από πολιτισµικά διαφορετικές οµάδες 251 4.2.3.1. Παραγοντική ανάλυση Β µέρους για παιδιά από πολιτισµικά διαφορετικές οµάδες 252 4.2.3.1.1. Μέσοι όροι και µεταβλητές παραγόντων 252 4.2.3.1.2 Μέσοι όροι των συγκεκριµένων µεταβλητών των παραγόντων 255 4.2.3.2. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 259 4.2.3.2.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 259 4.2.3.2.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 265 4.2.3.2.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 269 4.2.3.2.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 275 4.2.3.2.5. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χρόνια φοίτησης στο ελληνικό σχολείο» 277 4.2.3.3. Αποτελέσµατα παλινδροµικών αναλύσεων 278 4.2.3.3.1. Παράγοντας «διατήρηση συνηθειών της χώρας προέλευσης» 279 4.2.3.3.2. Παράγοντας «συνήθειες χώρας υποδοχής» 279 4.2.3.3.3. Παράγοντας «ταύτιση µε τη χώρα υποδοχής» 280 4.2.3.3.4. Παράγοντας «υποχρέωση στη χώρα προέλευσης» 280 4.2.3.3.5. Παράγοντας «θετική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» 281 4.2.3.3.6. Παράγοντας «αρνητική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» 281 4.2.3.3.7. Παλινδροµική εξίσωση πρόβλεψης της δήλωσης «νιώθω ότι είµαι Έλληνας» 282 4.2.3.4. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Β µέρους ερωτηµατολογίου για παιδιά πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 284 4.2.3.4.1. Παράγοντας «συνήθειες χώρας προέλευσης» 284 4.2.3.4.2. Παράγοντας «συνήθεις χώρας υποδοχής» 289 4.2.3.4.3. Παράγοντας «ταύτιση µε τη χώρα υποδοχής» 293 4.2.3.4.4. Παράγοντας «υποχρέωση προς τη χώρα προέλευσης» 297

έσπω Κυπριανού 11 4.2.3.4.5. Παράγοντες «θετική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» και «αρνητική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» 300 4.2.4. Αποτελέσµατα Γ µέρους του ερωτηµατολογίου για εκπαιδευτικούς 302 4.2.4.1. Συσχέτιση απόψεων εκπαιδευτικών και µαθητών για τη σχολική επίδοση των µαθητών 302 4.2.4.2. Συσχέτιση απόψεων εκπαιδευτικών και µαθητών για τη συµπεριφορά και την προσαρµογή των µαθητών στο σχολείο 303 4.2.4.3. Σύγκριση των δηλώσεων των εκπαιδευτικών για κάθε οµάδα παιδιών 303 4.2.4.4. Ανεξάρτητες µεταβλητές και δηλώσεις εκπαιδευτικών 304 4.2.4.4.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 304 4.2.4.4.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 305 4.2.4.4.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 306 4.2.4.4.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 307 4.2.4.5. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Γ µέρους ερωτηµατολογίων 307 4.2.4.5.1. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους/τις γηγενείς µαθητές/τριες και µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων στη Γλώσσα, τα Μαθηµατικά, τη συµπεριφορά και την προσαρµογή στο σχολείο 308 4.2.4.5.2. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους γηγενείς µαθητές/τριες και τους µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ως προς το φύλο 309 4.2.4.5.3. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους γηγενείς µαθητές/τριες και τους µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ως προς την τάξη φοίτησης 310 4.2.4.5.4. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους γηγενείς µαθητές/τριες και τους µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ως προς το επάγγελµα πατέρα 311 4.2.4.5.5. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ως προς τη χώρα γέννησης 311 4.3. Αποτελέσµατα από τον κυπριακό χώρο 313 4.3.1. Αποτελέσµατα κοινού Α µέρους του ερωτηµατολογίου για γηγενείς µαθητές/τριες και για µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 313 4.3.1.1. Παραγοντική ανάλυση 313

12 Παιδιά Μεταναστών σε Ελλάδα και Κύπρο 4.3.1.2. Σύγκριση µέσων όρων των γηγενών µαθητών/τριών και των µαθητών πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ανά παράγοντα 315 4.3.1.3. Σύγκριση των µέσων όρων συγκεκριµένων µεταβλητών των παραγόντων 318 4.3.1.4. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 320 4.3.1.4.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 320 4.3.1.4.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 321 4.3.1.4.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 323 4.3.2. Αποτελέσµατα Β µέρους για γηγενείς µαθητές/τριες 326 4.3.2.1. Παραγοντική ανάλυση Β µέρους για γηγενή παιδιά 326 4.3.2.2. Μέσοι όροι και µεταβλητές παραγόντων 328 4.3.2.3. Μέσοι όροι συγκεκριµένων δηλώσεων των παραγόντων 328 4.3.2.4. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 329 4.3.2.4.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 329 4.3.2.4.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 332 4.3.2.4.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 335 4.3.3. Αποτελέσµατα Β µέρους για παιδιά πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 338 4.3.3.1. Παραγοντική ανάλυση Β µέρους για παιδιά πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 338 4.3.3.2. Μέσοι όροι και µεταβλητές παραγόντων 340 4.3.3.3. Μέσοι όροι συγκεκριµένων δηλώσεων των παραγόντων 342 4.3.3.4. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 344 4.3.3.4.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 344 4.3.3.4.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 349 4.3.3.4.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 354 4.3.3.4.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 360 4.3.3.4.5. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χρόνια στο ελληνικό σχολείο» 362 4.3.3.5. Αποτελέσµατα παλινδροµικών αναλύσεων 363 4.3.3.5.1. Παράγοντας «συνήθειες χώρας προέλευσης» 363 4.3.3.5.2. Παράγοντας «ταύτιση µε χώρα υποδοχής» 364 4.3.3.5.3. Παράγοντας «συνήθειες χώρας υποδοχής» 364 4.3.3.5.4. Παράγοντας «υποχρέωση προς τη χώρα προέλευσης» 365 4.3.3.5.5. Παράγοντας «ελληνική γλώσσα» 365 4.3.3.5.6. Παράγοντας «αρνητική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» 366 4.3.3.5.7. Παράγοντας «θετική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» 366

έσπω Κυπριανού 13 4.3.3.5.8. Παλινδροµική εξίσωση πρόβλεψης της δήλωσης «νιώθω ότι είµαι Κύπριος» 367 4.3.4. Αποτελέσµατα Γ µέρους του ερωτηµατολογίου για εκπαιδευτικούς 369 4.3.4.1. Συσχετίσεις των δηλώσεων των εκπαιδευτικών µε τις δηλώσεις των µαθητών για τη σχολική επίδοση των µαθητών 369 4.3.4.2. Συσχετίσεις των δηλώσεων των εκπαιδευτικών και των µαθητών για τη συµπεριφορά και την προσαρµογή των µαθητών 369 4.3.4.3. Σύγκριση των δηλώσεων των εκπαιδευτικών για κάθε οµάδα παιδιών 370 4.3.4.4. Ανεξάρτητες µεταβλητές και δηλώσεις εκπαιδευτικών 371 4.3.4.4.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 371 4.3.4.4.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 371 4.3.4.4.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 372 4.3.4.4.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 374 4.4. Σύγκριση αποτελεσµάτων Ελλάδας Κύπρου (πρωτοβάθµια εκπαίδευση) 374 4.4.1. Αποτελέσµατα κοινού Α µέρους του ερωτηµατολογίου για γηγενείς µαθητές/τριες και µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 375 4.4.1.1. Σύγκριση µέσων όρων των γηγενών µαθητών/τριών και των µαθητών/τριών πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων ανά παράγοντα 375 4.4.1.2. Σύγκριση των µέσων όρων συγκεκριµένων µεταβλητών των παραγόντων 379 4.4.1.3. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 385 4.4.1.3.1. Σύγκριση για την ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 385 4.4.1.3.2. Σύγκριση για την ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 386 4.4.1.3.3. Σύγκριση για την ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 388 4.4.1.3.4. Σύγκριση για την ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 390 4.4.1.3.5. Σύγκριση για την ανεξάρτητη µεταβλητή «χρόνια στο ελληνικό σχολείο» 391 4.4.1.4. Ερµηνεία αποτελεσµάτων σύγκρισης Α µέρους ερωτηµατολογίων Ελλάδας και Κύπρου ανά παράγοντα 391

14 Παιδιά Μεταναστών σε Ελλάδα και Κύπρο 4.4.1.4.1. Παράγοντας «Αυτοεκτίµηση ως προς τη γενική επιτέλεση έργων και τη σχολική επίδοση» 391 4.4.1.4.2. Παράγοντας «σχέσεις µε άτοµα από άλλη χώρα» 394 4.4.1.4.3. Παράγοντας «σχέσεις µε άτοµα της χώρας υποδοχής» 395 4.4.1.4.4. Παράγοντας «πρόσληψη σχολικού κλίµατος» 397 4.4.1.4.5. Παράγοντας «µελλοντικές προσδοκίες» 399 4.4.2. Αποτελέσµατα Β µέρους για γηγενείς µαθητές/τριες σε Ελλάδα και Κύπρο 400 4.4.2.1. Μέσοι όροι και µεταβλητές παραγόντων 400 4.4.2.2. Σύγκριση µέσων όρων συγκεκριµένων µεταβλητών του κάθε παράγοντα 401 4.4.2.3. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 401 4.4.2.3.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 402 4.4.2.3.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 405 4.4.2.3.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 411 4.4.2.4. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Β µέρους ερωτηµατολογίου για γηγενείς µαθητές/τριες σε Ελλάδα και Κύπρο ανά παράγοντα 413 4.4.2.4.1. Παράγοντας «θετική Στάση προς τα παιδιά από άλλες χώρες» 414 4.4.2.4.2. Παράγοντας «αρνητική στάση προς τα παιδιά από άλλες χώρες» 415 4.4.2.4.3. Παράγοντας «άποψη για τη διαφορετικότητα των παιδιών από άλλες χώρες 416 4.4.3. Αποτελέσµατα Β µέρους για παιδιά πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων 417 4.4.3.1. Μέσοι όροι και µεταβλητές παραγόντων 417 4.4.3.2. Σύγκριση µέσων όρων των συγκεκριµένων µεταβλητών των παραγόντων 421 4.4.3.3. Ανεξάρτητες µεταβλητές και παράγοντες 423 4.4.3.3.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 423 4.4.3.3.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 431 4.4.3.3.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 438 4.4.3.3.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 444 4.4.3.3.5. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χρόνια στο ελληνικό σχολείο» 446 4.4.3.4. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Β µέρους ερωτηµατολογίων για µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων σε Ελλάδα και Κύπρο ανά παράγοντα 447 4.4.3.4.1. Παράγοντας «συνήθειες χώρας προέλευσης» 447 4.4.3.4.2. Παράγοντας «ταύτιση µε τη χώρα υποδοχής» 450

έσπω Κυπριανού 15 4.4.3.4.3. Παράγοντας «συνήθειες χώρας υποδοχής» 453 4.4.3.4.4. Παράγοντας «υποχρέωση προς τη χώρα προέλευσης» 454 4.4.3.4.5. Παράγοντας «ελληνική γλώσσα» 455 4.4.3.4.6. Παράγοντες «Θετική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» και «αρνητική πρόσληψη συνθηκών στη χώρα υποδοχής» 4.4.4. Αποτελέσµατα Γ µέρους του ερωτηµατολογίου 457 για εκπαιδευτικούς 458 4.4.4.1. Συσχετίσεις των δηλώσεων των εκπαιδευτικών και των µαθητών/τριών σχετικά µε την επίδοση των µαθητών/τριών 458 4.4.4.2. Συσχέτιση των δηλώσεων των εκπαιδευτικών και των µαθητών/τριών σχετικά µε τη συµπεριφορά και την προσαρµογή των µαθητών/τριών 459 4.4.4.3. Σύγκριση των δηλώσεων των εκπαιδευτικών για κάθε οµάδα παιδιών 460 4.4.4.4. Ανεξάρτητες µεταβλητές και δηλώσεις εκπαιδευτικών 460 4.4.4.4.1. Ανεξάρτητη µεταβλητή «φύλο» 461 4.4.4.4.2. Ανεξάρτητη µεταβλητή «τάξη φοίτησης» 461 4.4.4.4.3. Ανεξάρτητη µεταβλητή «επάγγελµα πατέρα» 462 4.4.4.4.4. Ανεξάρτητη µεταβλητή «χώρα γέννησης» 463 4.4.4.5. Ερµηνεία αποτελεσµάτων Γ µέρους ερωτηµατολογίων σε Ελλάδα και Κύπρο 465 4.4.4.5.1. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους/τις γηγενείς µαθητές/τριες και µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων στη Γλώσσα, τα Μαθηµατικά, τη συµπεριφορά και την προσαρµογή στο σχολείο σε Ελλάδα και Κύπρο 465 4.4.4.5.2. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους/τις γηγενείς µαθητές/τριες και µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων στη Γλώσσα, τα Μαθηµατικά, τη συµπεριφορά και την προσαρµογή στο σχολείο ως προς το φύλο 466 4.4.4.5.3. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους/τις γηγενείς µαθητές/τριες και µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων στη γλώσσα, τα µαθηµατικά, τη συµπεριφορά και την προσαρµογή στο σχολείο ως προς την τάξη φοίτησης 467 4.4.4.5.4. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους/τις γηγενείς µαθητές/τριες και µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων στη γλώσσα, τα µαθηµατικά, τη συµπεριφορά και την προσαρµογή στο σχολείο ως προς το επάγγελµα πατέρα 468

16 Παιδιά Μεταναστών σε Ελλάδα και Κύπρο 4.4.4.5.5. Σύγκριση των εκτιµήσεων των εκπαιδευτικών για τους µαθητές/τριες πολιτισµικά διαφορετικών οµάδων στη γλώσσα, τα µαθηµατικά, τη συµπεριφορά και την προσαρµογή στο σχολείο ως προς τη χώρα γέννησης 468 4.5. Αποτελέσµατα Συνεντεύξεων από Ελλάδα και Κύπρο 469 4.5.1. Ερωτήσεις που απευθύνθηκαν µόνο στα γηγενή παιδιά 470 4.5.1.1. Κατηγορία: στάσεις και συµπεριφορές προς τα παιδιά από πολιτισµικά διαφορετικές οµάδες 470 4.5.1.1.1. Σχολιασµός αποτελεσµάτων των ερωτήσεων προς τα γηγενή παιδιά 474 4.5.2 Ερωτήσεις που απευθύνθηκαν µόνο σε παιδιά από πολιτισµικά διαφορετικές οµάδες 482 4.5.2.1. Κατηγορία «σχέση µε τη χώρα προέλευσης» 482 4.5.2.1.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «σχέση µε τη χώρα προέλευσης» 485 4.5.2.2. Κατηγορία «συνήθειες χώρας προέλευσης» 489 4.5.2.2.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «Συνήθειες χώρας προέλευσης» 491 4.5.2.3. Κατηγορία: επαφές µε την ευρύτερη οικογένεια 494 4.5.2.3.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «επαφές µε την ευρύτερη οικογένεια» 496 4.5.2.4. Κατηγορία: γλώσσα και διγλωσσία 497 4.5.2.4.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «γλώσσα και διγλωσσία» 500 4.5.2.5. Κατηγορία: σχετικά µε τη χώρα υποδοχής 505 4.5.2.5.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «σχετικά µε τη χώρα υποδοχής» 507 4.5.2.6. Κατηγορία: σχετικά µε τα παιδιά της χώρας υποδοχής 510 4.5.2.6.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «σχετικά µε τα παιδιά της χώρας υποδοχής» 511 4.5.2.7. Κατηγορία: νοηµατοδότηση καταγωγής και εθνικής ταυτότητας 512 4.5.2.7.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων κατηγορίας «Νοηµατοδότηση καταγωγής και εθνικής ταυτότητας» 515 4.5.2.8. Κατηγορία: µελλοντικές προσδοκίες 519 4.5.2.8.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «µελλοντικές προσδοκίες» 521 4.5.3. Ερωτήσεις που απευθύνθηκαν και στις δύο οµάδες παιδιών 524

έσπω Κυπριανού 17 4.5.3.1. Κατηγορία: φιλικές σχέσεις 524 4.5.3.1.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων κατηγορίας «Φιλικές σχέσεις» 528 4.5.3.2. Κατηγορία: προσδιορισµός καταγωγής 531 4.5.3.2.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων της κατηγορίας «Προσδιορισµός καταγωγής» 535 4.5.3.3. Κατηγορία: Προσδιορισµός εαυτού 541 4.5.3.3.1. Σχολιασµός συνεντεύξεων κατηγορίας «Προσδιορισµός εαυτού» 543 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 547 5.1. Σχολιασµός των επιµέρους υποθέσεων της έρευνας 547 5.1.1. Οι επιµέρους υποθέσεις της έρευνας 547 5.1.1.1. Οι επιµέρους υποθέσεις του πρώτου σκοπού της έρευνας 547 5.1.1.2. Οι επιµέρους υποθέσεις του δεύτερου σκοπού της έρευνας 550 5.1.1.3. Οι επιµέρους υποθέσεις του τρίτου σκοπού της έρευνας 553 5.1.1.4. Οι επιµέρους υποθέσεις του τέταρτου σκοπού της έρευνας 556 5.1.1.5. Οι επιµέρους υποθέσεις του πέµπτου σκοπού της έρευνας 560 5.1.1.6. Οι επιµέρους υποθέσεις του έκτου σκοπού της έρευνας 562 5.1.1.7. Οι επιµέρους υποθέσεις του έβδοµου σκοπού της έρευνας 570 5.2. Συζήτηση 572 5.2.1. Θεωρητικές προεκτάσεις των αποτελεσµάτων 577 5.2.2. Αδυναµίες της παρούσας έρευνας 580 5.2.3. Εισηγήσεις για µελλοντικές έρευνες 581 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 583 Ελληνόγλωσση 583 Ξενόγλωσση 583 Ιστοσελίδες 609 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ 613 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ 631 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ 635