ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πρόγραμμα Σπουδών: ΔΕΟ Θεματική Ενότητα: ΔΕΟ 10 - Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Ακαδημαϊκό Έτος: 2014/15 Γενικές οδηγίες για την εργασία Πρώτη Γραπτή Εργασία Συνταγματικό και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Όλα τα ερωτήματα είναι υποχρεωτικά. Η εργασία, περιλαμβανομένης της εισαγωγής, του επιλόγου και των αναφορών, δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 2.500 λέξεις. Οι εργασίες πρέπει να είναι επιμελημένες και ευανάγνωστες, ώστε να μην κουράζουν τον αναγνώστη. Καταληκτική ημερομηνία παραλαβής των εργασιών: Παρασκευή, 21 Νοεμβρίου 2014. Οι φοιτητές και φοιτήτριες δικαιούνται δύο (εργάσιμες) ημέρες καθυστέρησης χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση και άδεια από τον Συντονιστή της Θ.Ε., συνεπώς καταληκτική ημερομηνία είναι η Τρίτη, 25 Νοεμβρίου 2014. Εργασίες που παραλαμβάνονται εκπρόθεσμα χωρίς άδεια του Συντονιστή επισύρουν βαθμολογικές κυρώσεις (0.5 βαθμό για κάθε ημερολογιακή ημέρα καθυστέρησης). Θέμα Ιατρικές μελέτες καταδεικνύουν ότι τα ελληνόπουλα αντιμετωπίζουν έντονο πρόβλημα παχυσαρκίας. Για την αντιμετώπιση του θέματος και επικαλούμενη την ανάγκη προστασίας των καταναλωτών και της ανθρώπινης υγείας, η Κυβέρνηση εισάγει νομοθετική ρύθμιση με την οποία απαγορεύει την πώληση τροφών που περιέχουν υψηλή ποσότητα σακχάρων και ακόρεστων λιπαρών. Οι εισαγωγείς των τροφίμων αυτών αντιδρούν έντονα. Ισχυρίζονται ειδικότερα ότι η παραπάνω απαγόρευση αντίκειται στους πρωτογενείς ενωσιακούς κανόνες καθώς υπάρχουν λιγότερο περιοριστικά μέσα με τα οποία μπορούν να επιτευχθούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι, ιδίως με την χρήση κατάλληλης σήμανσης. 1. Τι συνιστά κατά τους ενωσιακούς κανόνες η επίμαχη απαγόρευση; Επηρεάζει καθόλου το γεγονός ότι επιβάλλεται τόσο στα εγχώρια όσο και στα εισαγόμενα προϊόντα; 2. Πώς κρίνετε τον προβαλλόμενο ισχυρισμό των θιγόμενων εισαγωγέων; 3. Αν η επίμαχη νομοθετική απαγόρευση αντίκειται όντως στους ενωσιακούς κανόνες, με ποιον τρόπο και με βάση ποια αρχή θα επιλυθεί η σύγκρουση; 4. Σε ενωσιακό επίπεδο, ποιο όργανο μπορεί να κινηθεί κυρωτικά κατά της χώρας αν κρίνει ότι υφίσταται παραβίαση των ενωσιακών κανόνων; Ποια η σύνθεσή του και πώς συγκροτείται σε σώμα; 5. Ποιες άλλες αρμοδιότητες έχει το όργανο αυτό; Το ανωτέρω νομοσχέδιο εισάγεται στην Βουλή από την Κυβέρνηση και ψηφίζεται με οριακή πλειοψηφία. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, όμως, το αναπέμπει θεωρώντας ότι είναι αντισυνταγματικό, επειδή προσβάλλει την συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της οικονομικής ελευθερίας. Η Αντιπολίτευση ανακοινώνει ότι θα υποβάλει πρόταση δυσπιστίας λόγω της οριακής πλειοψηφίας που συγκέντρωσε το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, ενώ οι παραγωγοί και εισαγωγείς 1
τροφίμων δηλώνουν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι εάν δημοσιευτεί ο νόμος θα τον προσβάλουν στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, επειδή τον θεωρούν αντισυνταγματικό. 6. Αποτελεί αρμοδιότητα της Βουλής να ρυθμίζει θέματα τα οποία αφορούν την κυκλοφορία τροφίμων; Ποιες είναι οι αρμοδιότητες της Βουλής; 7. Μπορεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να αναπέμψει ψηφισμένο νομοσχέδιο και υπό ποιες προϋποθέσεις; 8. Εάν υποθέσουμε ότι το νομοσχέδιο δεν ψηφιζόταν, θα μπορούσε η Κυβέρνηση να προχωρήσει στην έκδοση πράξης νομοθετικού περιεχομένου για τη ρύθμιση του συγκεκριμένου θέματος; 9. Αποτελεί η οριακή πλειοψηφία ψήφισης ενός νομοσχεδίου συνταγματικά βάσιμο έρεισμα για την υποβολή πρότασης δυσπιστίας; 10. Ευσταθεί ο ισχυρισμός των παραγωγών ότι θα προσφύγουν στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο για τον έλεγχο συνταγματικότητας του νόμου; Πώς γίνεται ο έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων στην ελληνική έννομη τάξη; Οδηγίες για την ανάπτυξη της εργασίας Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία σε μία επιτυχημένη εργασία είναι να αντανακλά την πλήρη κατανόηση και γνώση του θέματος από τον φοιτητή/τη φοιτήτρια και όχι να αποτελεί μία συρραφή πληροφοριών. Τα κριτήρια αξιολόγησης της εργασίας αυτής είναι τα παρακάτω: 1. Η εργασία θα πρέπει να αναδεικνύει την κατανόηση του θέματος από τον φοιτητή/τη φοιτήτρια, πράγμα που προκύπτει από τα εξής: Σαφής επισήμανση όλων των πτυχών και παραμέτρων του θέματος Σωστή ανάπτυξη των αναλυτικών στοιχείων Αναφορά σε μελέτες, βιβλιογραφία ή άλλα στοιχεία, όπου απαιτείται Επιχειρηματολογία με ξεκάθαρη δομή και λογικά επιχειρήματα Απουσία άσχετου υλικού 2. Η αντιγραφή δεν επιτρέπεται ούτε από πηγές του Internet, ούτε από άλλους φοιτητές/φοιτήτριες του ΕΑΠ ή άλλων πανεπιστημίων. Επίσης, παράγραφοι ή λήμματα από βιβλία πρέπει να επισημαίνονται σαν τέτοια (σε παρένθεση ή σε υποσημείωση ο συγγραφέας και ο τίτλος) και η σχετική πηγή πρέπει να αναγράφεται στην βιβλιογραφία. Επισημαίνεται ότι γίνεται έλεγχος αντιγραφών και η λογοκλοπή τιμωρείται βαθμολογικά. 3. Η εργασία δεν πρέπει να ξεπερνά τις 2.500 λέξεις και πρέπει να υποβληθεί δακτυλογραφημένη μέσω του συστήματος study.eap.gr. 4. Όλα τα ερωτήματα είναι ισοβαρή και ισότιμα βαθμολογικά. Κ Α Λ Η Ε Π Ι Τ Υ Χ Ι Α! 2
Ενδεικτικές απαντήσεις (Αναγνωσταράς Τσιμάρας) Κάθε ερώτημα βαθμολογείται με μία μονάδα 1. Η επίμαχη απαγόρευση εμπίπτει στους κανόνες για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και συνιστά ειδικότερα ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών, ο οποίος καταρχήν απαγορεύεται (άρθρο 34 ΣΛΕΕ). Το γεγονός ότι αφορά αδιακρίτως τόσο τα εγχώρια όσο και τα εισαγόμενα προϊόντα είναι κατά την ενωσιακή νομολογία άνευ σημασίας, καθώς επιβάλλει πάντως ποσόστωση στην εισαγωγή ενωσιακών προϊόντων. Θα πρέπει να γίνει ανάλυση της σχετικής ενωσιακής νομολογίας και ειδικότερα της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης (ΕΑΠ Τόμος Α1 σελ. 116 119). 2. Η επιβολή ποσοτικών περιορισμών μπορεί να επιτραπεί για μια σειρά λόγους δημοσίου συμφέροντος, εφόσον όμως γίνεται χωρίς διάκριση με βάση τη χώρα προέλευσης και τηρείται επιπλέον η αρχή της αναλογικότητας. Η προστασία των καταναλωτών και της ανθρώπινης υγείας συνιστά όντως κατά την ενωσιακή νομοθεσία και νομολογία λόγο που θα μπορούσε να εισάγει εξαίρεση στην καταρχήν απαγόρευση της επιβολής ποσοστώσεων. Επίσης, η συγκεκριμένη απαγόρευση επιβάλλεται ασχέτως της χώρας προέλευσης του προϊόντος. Παραβιάζει όμως την αρχή της αναλογικότητας, καθώς ο επιδιωκόμενος στόχος προστασίας των καταναλωτών και της ανθρώπινης υγείας θα μπορούσε να επιτευχθεί με λιγότερο περιοριστικά μέτρα, και ιδίως με την κατάλληλη σήμανση των προϊόντων και την κατάλληλη ενημέρωση του κοινού για τους κινδύνους της υπέρμετρης κατανάλωσης αυτών (ΕΑΠ Τόμος Α1 σελ. 119 122). 3. Σε περίπτωση σύγκρουσης των εθνικών και των ενωσιακών κανόνων, εφαρμόζεται η αρχή της υπεροχής. Οι ενωσιακοί κανόνες είναι ιεραρχικά υπέρτεροι των εθνικών και επομένως υπερισχύουν σε περίπτωση σύγκρουσης, ακόμα και όταν οι εθνικοί κανόνες είναι μεταγενέστεροι και ειδικότεροι (ΕΑΠ Τόμος Α1 σελ. 98 99 και ΕΑΠ Τόμος Α σελ. 29 32). 4. Σε περίπτωση που κράτος μέλος παραβιάζει τους ενωσιακούς κανόνες, η Επιτροπή μπορεί να κινήσει εναντίον του τη διαδικασία του άρθρου 258 ΣΛΕΕ και τελικά να το παραπέμψει αν το κρίνει αναγκαίο στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Επιτροπή αποτελείται από 28 μέλη, ένα από κάθε κράτος μέλος, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου και των 7 Αντιπροέδρων της. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής προτείνεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στη συνέχεια, επιλέγει τα μέλη της από κατάλογο υποψηφίων που προτείνουν τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή ως σώμα εγκρίνεται έπειτα από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΑΠ Α1 σελ. 61 63 και Σημειώσεις Φεφέ σελ. 12). 5. Πέραν των ελεγκτικών της αρμοδιοτήτων, η Επιτροπή έχει επίσης νομοθετικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες. 3
6. Σελ.20 21 & και 31 32 Σημειώσεων Συνταγματικού Κοϊμτζόγλου Τσιμάρα. Η Βουλή αποτελεί το τακτικό νομοθετικό όργανο και ψηφίζει τους νόμους, απολαμβάνει δε το τεκμήριο της αρμοδιότητας (αρ.50 και 70 παρ.1 του Συντάγματος). Η Βουλή δρα αυτοτελώς με μόνη εξαίρεση το δημοψήφισμα. Οι κύριες αρμοδιότητες της Βουλής είναι δύο α)να ψηφίζει τους νόμους και τον προϋπολογισμό του κράτους και β) να ελέγχει την Κυβέρνηση. Αναλυτικότερα οι αρμοδιότητες της Βουλής είναι : α) ψήφιση κάθε λογής νόμων στους οποίους περιλαμβάνονται και όσοι αφορούν την κύρωση διεθνών συνθηκών ή την παροχή αμνηστίας, β) ψήφιση του προϋπολογισμού, απολογισμού, γενικού ισολογισμού του κράτους, γ) λήψη των αποφάσεων για την κήρυξη κατάστασης πολιορκίας, δ) λήψη απόφασης για την προκήρυξη δημοψηφίσματος, ε) η ψήφιση των προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, στ)η αναθεώρηση του Συντάγματος, ζ)η ψήφιση του Κανονισμού της, η) η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, θ) η άσκηση ποινικής διώξεως κατά υπουργών και του Προέδρου της Δημοκρατίας, ι) η συγκατάθεση για την απονομή χάρητος σε υπουργό, ια)η διαπίστωση αδυναμίας του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Πρωθυπουργού να ασκήσουν τα καθήκοντα τους, ιβ) η παροχή αδείας για την ποινική δίωξη βουλευτή, ιγ) η άσκηση κοινοβουλευτικού ελέγχου στον οποίο συμπεριλαμβάνονται η ψήφος εμπιστοσύνης ή η έκφραση δυσπιστίας στην Κυβέρνηση. Η νομοθετική διαδικασία αρχίζει με τη νομοθετική πρωτοβουλία, την υποβολή δηλ. στη Βουλή σχεδίων ή προτάσεων νόμων. Δικαίωμα να προτείνουν νόμους έχουν, κατά το Σύνταγμα, η Βουλή και η Κυβέρνηση. Όταν η νομοθετική πρωτοβουλία εκδηλώνεται από τη Βουλή ονομάζεται πρόταση νόμου, ενώ όταν την πρωτοβουλία αναλαμβάνει η Κυβέρνηση ονομάζεται σχέδιο νόμου. Στην πράξη πάντως η νομοθετική πρωτοβουλία ασκείται από την Κυβέρνηση και ειδικότερα από τον αρμόδιο ή συναρμόδιους, κάθε φορά, Υπουργούς, οι οποίοι δύνανται να υποβάλλουν σχέδια νόμων κατ αρχήν ελεύθερα, εκτός εάν προβλέπεται κάποιος περιορισμός από το Σύνταγμα. (σελ.20 21&31 32). 7. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκδίδει και δημοσιεύει τους νόμους που έχουν ψηφιστεί από τη Βουλή. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με την έκδοση βεβαιώνει ότι ο νόμος ψηφίσθηκε από τη Βουλή κατά τη συνταγματικά προβλεπόμενη διαδικασία και πιστοποιεί τη γνησιότητα του κειμένου που φέρει την υπογραφή του και την προσυπογραφή του αρμόδιου Υπουργού, καθώς επίσης και τη μεγάλη του Κράτους σφραγίδα, που θέτει και υπογράφει, ως σφραγιδοφύλακας, ο Υπουργός Δικαιοσύνης. Ο ΠτΔ δικαιούται να αναπέμψει στη Βουλή ψηφισμένο από αυτήν σχέδιο ή πρόταση νόμου για λόγους που σχετίζονται, κατά την ορθότερη άποψη, με την τυπική αντισυνταγματικότητα του νόμου, την μη ψήφισή του δηλ. με τη διαδικασία που προβλέπει το Σύνταγμα. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να αναπέμψει στη Βουλή ψηφισμένο νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου μέσα σε ένα μήνα από την ψήφιση του. Τότε αυτό επανεισάγεται στην Ολομέλεια της Βουλής. Μετά την αναπομπή το σχέδιο ή η πρόταση νόμου, προκειμένου να εκδοθεί, πρέπει να επιψηφισθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Μετά από αυτό, ο Πρόεδρος είναι υποχρεωμένος να εκδώσει και να δημοσιεύσει τον ψηφισμένο νόμο μέσα δέκα ημέρες από την επιψήφισή του αυτή. Προ κειται δηλαδή για αναβλητική αρνησικυρία (βέτο). Η αρμοδιότητα αυτή δεν έχει ποτέ ασκηθεί από κανέναν Πρόεδρο της Δημοκρατίας από το 1975 και μετά (σελ. 21 22 και 40 Σημειώσεων Συνταγματικού Κοϊμτζόγλου Τσιμάρα). 4
8. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ. 1, σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης μπορεί να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου. Οι πράξεις αυτές υποβάλλονται στην Βουλή μέσα σε σαράντα μέρες από την έκδοσή τους ή από την σύγκληση της Βουλής σε σύνοδο. Εάν δεν υποβληθούν μέσα σ αυτές τις προθεσμίες ή εάν δεν εγκριθούν από την Βουλή μέσα σε τρεις μήνες από την υποβολή τους, παύουν να ισχύουν. Άρα σύμφωνα με τα δεδομένα του πρακτικού δεν δικαιολογείται στην περίπτωση μας η έκδοση πράξης νομθετικού περιεχομένου κατά το αρ.44 του Σ. Σελ. 40 Σημειώσεων Συνταγματικού Κοϊμτζόγλου Τσιμάρα. 9. Η πρόταση εμπιστοσύνης και δυσπιστίας που εξαρτά την παραμονή της Κυβέρνησης στην εξουσία από την εμπιστοσύνη της Βουλής είναι το βασικό χαρακτηριστικό του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Σελ. 43 44 Σημειώσεων Συνταγματικού Κοϊμτζόγλου Τσιμάρα Μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού η Κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής (αρ.84 παρ.1 εδ.β). Ψήφος εμπιστοσύνης μπορεί να ζητηθεί και από την Κυβέρνηση οποτεδήποτε άλλοτε. Η πρόταση εμπιστοσύνης πρέπει να γίνει δεκτή από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών (120/300). Παρ όλο που δεν αναφέρεται ρητά στο Σύνταγμα, θεωρείται ότι η Κυβέρνηση αποδοκιμάζεται εάν η Βουλή δεν εγκρίνει τον προϋπολογισμό. Η Βουλή μπορεί με απόφασή της να αποσύρει την εμπιστοσύνη από την Κυβέρνηση ή από μέλος της. Η πρόταση δυσπιστίας πρέπει να είναι υπογραμμένη από το 1/6 τουλάχιστον των βουλευτών (50/300) και για να γίνει δεκτή πρέπει να ψηφιστεί από την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών (151/300). Η πρόταση δυσπιστίας δεν μπορεί να υποβληθεί πριν την πάροδο εξαμήνου από την απόρριψη προηγούμενης πρότασης δυσπιστίας. Μόνο στην περίπτωση που είναι υπογεγραμμένη από την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών (151/300) μπορεί να υποβληθεί πριν την πάροδο εξαμήνου. Εφόσον συγκεντρωθούν οι απαραίτητες υπογραφές μπορεί να υποβληθεί η πρόταση δυσπιστίας, το εαν θα γίνει δεκτή είναι άλλο θέμα. 10. Το ΑΕΔ δεν έχει ως αρμοδιότητα τον έλεγχο αντισυνταγματικότητας των νόμων μετά από προσφυγή πολιτών ή κρατικών οργάνων πχ Πρόεδρος Δημοκρατίας, βουλευτές κα. Σύμφωνα με το άρθρο 100 έχει ως αρμοδιότητα την η άρση αμφισβήτησης για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα ή την έννοια διατάξεων τυπικού νόμου, εάν έχουν εκδοθεί για αυτές τις διατάξεις αντικρουόμενες αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Δηλαδή δεν λειτουργεί ως συνταγματικό δικαστήριο όπως γνωρίζουμε τον θεσμό αυτό σε άλλες χώρες. Τα δικαστήρια είναι υποχρεωμένα να μην εφαρμόζουν νόμο το περιεχόμενο του οποίου είναι αντίθετο με το Σύνταγμα (αρ.93 παρ.4). Με βάση την ανωτέρω διάταξη όλα τα δικαστήρια (διάχυτος έλεγχος) εξετάζουν αυτεπαγγέλτως την συνταγματικότητα της διάταξης που καλούνται να εφαρμόσουν στη συγκεκριμένη περίπτωση (συγκεκριμένος έλεγχος). Τα δικαστήρια δεν εφαρμόζουν τις διατάξεις τις οποίες κρίνουν αντισυνταγματικές. Ο έλεγχος αντισυνταγματικότητας αφορά αφ ενός εάν τις νομοθετικές πράξεις τις έχουν εκδώσει τα αρμόδια όργανα που ορίζει το Σύνταγμα και αφ ετέρου εάν οι κανόνες των νομοθετικών πράξεων είναι σύμφωνοι με τους αντίστοιχους συνταγματικούς. Ο έλεγχος συνταγματικότητας δεν επεκτείνεται στον έλεγχο της τήρησης της διαδικασίας για την κατάρτιση των νομοθετικών πράξεων (interna corporis του νομοθετικού οργάνου). 5
Όλα τα δικαστήρια ανεξαιρέτως ελέγχουν την συνταγματικότητα των νόμων όταν δικάζουν μια υπόθεση και ανακύπτει ζήτημα συνταγματικότητας της διάταξης ή των διατάξεων που πρέπει να εφαρμόσουν. Ο έλεγχος ασκείται είτε με ένσταση των διαδίκων είτε αυτεπαγγέλτως. Δεν μπορεί να προσβληθεί κατ ευθείαν διάταξη νόμου ως αντισυνταγματική, η συνταγματικότητα ερευνάται μόνο επ ευκαιρία συγκεκριμένης υπόθεσης που έχει εισαχθεί ενώπιον του δικαστηρίου. Υπάρχει η πιθανότητα ένα δικαστήριο να κρίνει μια διάταξη συνταγματική και ένα άλλο να την κρίνει αντισυνταγματική. Τα ζητήματα συνταγματικότητας επειδή είναι σοβαρά φθάνουν στα ανώτατα δικαστήρια τα οποία καθοδηγούν την νομολογία. Σε περίπτωση σύγκρουσης της νομολογίας των ανωτάτων δικαστηρίων αρμόδιο για την άρση αμφισβήτησης περί την συνταγματικότητα διατάξεως νόμου είναι το ΑΕΔ.(σελ.23 24&46 47) Σελ. 23 24 & 46 47 Σημειώσεων Συνταγματικού Κοϊμτζόγλου Τσιμάρα. 6