ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΑΠΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΩΝ E γ κ ώ μ ι ο ν A π λ ή ς Λ ο γ ι κ ή ς Η Πίσω Όψη Αποσιωπούμενα Ερωτήματα

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΑΠΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ Τόμος 1Α: ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ, ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΩΝ 1 η έκδοση: Μάρτιος 2004 (Ενότητες Ι και ΙΙ 1 ου Μέρους) 2 η έκδοση: Σεπτέμβριος 2004 (Συμπληρωμένο 1 ο Μέρος) 3 η έκδοση: Μάρτιος 2005 (Προσθήκη 2 ου Μέρους) 4 η έκδοση: Σεπτέμβριος 2008 (Μορφολογική Βελτίωση 2 ου Μέρους) Οι άλλοι Τόμοι είναι: Τόμος 1Β : ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΥΛΙΚΑ, ΕΠΙΒΛΕΨΗ Συντομευμένη Παρουσίαση Τόμος; 1Γ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΡΑΜΜΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ Τόμος 2Α: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΝΤΕΤΑΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ Τόμος 2Β: ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Σύνταξη, κειμενογράφιση, σχεδίαση, ζωγραφιές και μορφοποίηση: Α. Μπάκα Φωτογραφία εξωφύλλου από κλασσικά περιοδικά (Μη αμειβόμενο βοήθημα) Εκτύπωση: ΕΜΠ Τεχνική Επιμέλεια: Ν. Γκάνης, Ν. Δημάκης, Γ. Καραγκιοζόπουλος, Μ. Σακελλάρης, Α. Χρυσανθόπουλος

«Παρ όλη την ανάπτυξη και σε πείσμα των σημαντικών δυνατοτήτων πληροφόρησης, καλλιεργείται μια συστηματική πλύση εγκεφάλου στην πλειοψηφία των ανθρώπων, μια ιδιότυπη μορφή ουσιαστικά δικτατορικής επιβολής των ματαιόδοξων, αντιαισθητικών και ανήθικων επιλογών ενός αδίστακτου, πανίσχυρου αλλά και άτεγκτου κερδώου Ερμή. Oι ανθρώπινες κοινωνίες από τις ευρύτερες εθνικές δομές τους μέχρι και τα Πανεπιστήμια, κύτταρα παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης στην επιστήμη, τον πολιτισμό και την πολιτική, διέρχονται μια πρωτόγνωρη, ως προς το εύρος και τα μέσα επιβολής, διαβρωτική κρίση». «Ελληνική Παιδεία», Θ. Ξανθόπουλος τέως πρύτανης του ΕΜΠ «Ταιριάζει στην κοινωνία μας που το Βρετανικό εκπαιδευτικό σύστημα εκτρέφει υποτακτικές εργάτριες μέλισσες.. Το ότι οι μαθητές και οι σπουδαστές υποχρεώνονται να πιστεύουν ότι το οικονομικό μέλλον τους εξαρτάται ολοκληρωτικά από την εκπαιδευτική απόδοση, ενθαρρύνει υποταγή και συμμόρφωση. Η εκπαίδευση γίνεται διαδικασία για να σταματήσει τη δημιουργικότητα και να καλλιεργήσει τυφλή υπακοή στην εξουσία - χρήσιμα χαρακτηριστικά ενός εταιρικού εργατικού δυναμικού. Οι εταιρίες θέλουν τακτοποιημένο, καθαρό, υπάκουο λαό - και οι λεπτομερείς εκθέσεις σχετικά με την ακαδημαϊκή και προσωπική απόδοσή τους στο σχολείο που χρονολογείται από την ηλικία των πέντε είναι χρήσιμες στην επιλογή τους..αλλά ακόμα κι αν δέχεστε ότι η εκπαίδευση πρέπει να εξυπηρετήσει το στόχο της οικονομικής ανάπτυξης, αυτό δεν είναι καθόλου προς το εθνικό συμφέρον μας. Υπάρχουν πάντα μεγαλύτερες κυψέλες πιό υποχωρητικών, λιγότερο αμειβόμενων εργατριών μελισσών στα αναπτυσσόμενα έθνη. Εάν δημιουργήσουμε ένα έθνος "ναι"- ανθρώπων, η ικανότητά μας για καινοτομία θα εκλείψει... Κοιτάξτε την Ιαπωνία. Το ανταγωνιστικό, εξεταστικό σύστημά τους είναι αποκρουστικά αποτελεσματικό στην καταστολή της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Τόσο αποτελεσματικό που ένας επιστημονικός τσαρλατάνος πώλησε άπειρα αντίτυπα ενός βιβλίου στο οποίο υποστηρίζει ότι η έλλειψη δημιουργικότητας οφείλεται σε κάποια κρίσιμη έλλειψη στον ιαπωνικό εγκέφαλο (η προφανής εναλλακτική εξήγηση - ότι οφειλόταν στο καταστροφικό εκπαιδευτικό σύστημα - μόλις που αναφερόταν». Oliver James, www. The Observer (28.11.2004)

"Η πιο θανάσιμη από όλες τις αμαρτίες είναι ο ακρωτηριασμός του πνεύματος ενός παιδιού» Erik Erikson «Οι ελίτ ασκούν την εξουσία τους παραμυθιάζοντας τους ανθρώπους ότι η κατεστημένη επιστήμη είναι ο μόνος δρόμος για αληθινή γνώση» Pouzzner «Πρόοδοι γίνονται απαντώντας ερωτήματα. Ανακαλύψεις γίνονται αμφισβητώντας τις απαντήσεις» ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ Bernhard Haisch, αστροφυσικός Το βοήθημα αποτελείται από δύο μέρη: Στο Μέρος Ι: Σκιαγραφείται η εξέλιξη του σκυροδέματος από την αρχαιότητα έως σήμερα. Παρουσιάζονται τα διλήμματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος σήμερα ο φοιτητής και ο νέος μηχανικός. Αναδεικνύεται η αξία της άμεσης γνώσης και η υπεροχή της παραγκωνισμένης σήμερα απλής (φυσικής) λογικής. Στο Μέρος ΙΙ: Εντοπίζονται οι αντιστροφές που συντελούνται στο χώρο των κατασκευών, των σπουδών και των ερευνών και η αντανάκλασή τους στη ζωή του ανθρώπου. Αναζητούνται αιτίες και διατυπώνονται ερωτήματα για προβληματισμό. Σε μια ευημερούσα κοινωνία ο στόχος της εφαρμοσμένης εκπαίδευσης (παράλληλα με την παιδεία της αρχαιοελληνικής «απορίας») θα ήταν η προοδευτική μύηση των νέων για την ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία αυτή ώστε να συνεχιστεί και να προωθηθεί η καλή πορεία της. Στην περίπτωση αυτή θα ήταν επιβεβλημένη η υιοθέτηση των θεωρήσεων και λύσεων με βάση τις οποίες εξασφαλίστηκε η καλή πορεία. Σε μια προβληματική κοινωνία, όμως, όπως η σημερινή, η οποία η ίδια αποδέχεται ότι κινδυνεύει από αυτοκαταστροφή και απειλείται από πρωτόγονες μορφές όπως η πείνα και η εμφανής ή καλυμμένη αλληλοεξόντωση των ίδιων των μελών της, η τήρηση του ίδιου στόχου στην εφαρμοσμένη εκπαίδευση των νέων ισοδυναμεί με μεγέθυνση των προβλημάτων της και επιτάχυνση των συνεπειών τους. Οι διαδικασίες εφαρμοσμένης εκπαίδευσης θάπρεπε να μην διέπονται από το υφιστάμενο κυρίαρχο μοντέλο της κοινωνίας, το μοντέλο της συμμόρφωσης και του καταναγκασμού, της τιμωρίας και της ανταμοιβής, κατά το πρότυπο του σκύλου του Παβλώφ. Οι νέοι θάπρεπε να εκπαιδεύονται: Στον εντοπισμό των προβλημάτων και την ανίχνευση των αιτιών τους Στην αναζήτηση νέων λύσεων και κατευθύνσεων Προς την κατεύθυνση αυτή προσανατολίζεται το βοήθημα αυτό. Δεν στοχεύει στην ολόπλευρη κάλυψη των θεμάτων με τα οποία ασχολείται. Περιορίζεται στην παρουσίαση της «πίσω ό- ψης» τους, ως αντίβαρο της υπερτονισμένης μίας όψης της επίσημης κατεστημένης πληροφόρησης. Η αμφισβήτηση (εγ)κατεστημένων γνώσεων, ρόλων και καταστάσεων που τροφοδοτεί η θέαση των συγκαλυμμένων όψεων των πραγμάτων κινητοποιεί το μοχλό εξέλιξης του ανθρώπου, τον απώτατο στόχο της γνώσης των κατασκευών, όπως και κάθε γνώσης. Σεπτέμβριος 2008

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρώτο Μέρος Ι. ΤΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ 1. Το Σκυρόδεμα ως αναδημιουργία των φυσικών λίθων 7 2. Από το σκυρόδεμα στο σιδηροπαγές σκυρόδεμα 8 3. Από το σιδηροπαγές στο προεντεταμένο σκυρόδεμα 10 4. Από το κανονικό σκυρόδεμα στο ελαφροσκυρόδεμα 11 5. Χρονολογική εξέλιξη του σκυροδέματος 13 ΙΙ. ΤΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΚΑΙ Ο ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ 8. Κατασκευές από σκυρόδεμα και ο ρόλος του μηχανικού σήμερα 18 9. Η σύγχρονη πολύ-υπο-παρα-πληροφόρηση και η ανάγκη ανόρθωσης των ερωτηματικών 19 10. Ο μηχανικός ενώπιον της εφόδου των αγορών 28 11.. Τα παλάτια και ο γυμνός βασιλιάς 31 ΙΙΙ. ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ 12. Η τέχνη της κατασκευής Ο μηχανικός ως ερευνητής, δάσκαλος και μαθητής 37 13. Η αξία της άμεσης γνώσης και η διδασκαλία των παλιών τεχνητών 38 14. Η κατασκευή των αυθεντιών 41 15. Η ιδιωτικοποίηση των κερδών και η κοινωνικοποίηση των λαθών των αυθεντιών 44 16. Οι σχέσεις υποτέλειας στους θεσμούς 46 17. Οι ομιλούντες κανονισμοί 47 18. Τα papers των δημοσιεύσεων 48 19. Δημοσιεύσεις, βιβλία και διδασκαλία- Επιστημονισμός και albracadabra 54 20. Ο αυτισμός δεικτών και καμπυλών 56 21. Ο σκοταδισμός ορολογιών και συμβολισμών 60 22. Σκηνές από τις σπουδές 62 IV. ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΑΠΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 23. Ο λευκός θόρυβος του σκυροδέματος στις σύγχρονες κατασκευές 67 24. Το σκυρόδεμα, οι άστεγοι και ο πολιτισμός 68 25. Το αίμα πίσω από τις κατασκευές 69 26. Οι μπετατζήδες του Αλκατράζ και ο τεχνοκρατικός εκπολιτισμός 70 V. Η ΑΠΛΗ ΛΟΓΙΚΗ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ 27. Η βάση και η υπεροχή της μεθόδου της απλής λογικής 75 28. Τα φυσικά εργαλεία της μεθόδου και τα ιδεατά εργαλεία των εξειδικευμένων λογικών 76 29. Ο αντιγνωσιακός και εξουσιαστικός χαρακτήρας των εξειδικευμένων λογικών 77 30. Η αποκαλυπτική φύση της απλής λογικής 79 31. Ο φορμαλισμός, ο αποπροσανατολισμός και ο επεμβατισμός των ειδικών λογικών 80 32. Ο τρόμος των «προχωρημένων» ανθρώπων και η σοφία των καθυστερημένων» 85 33. Η ομογενοποίηση των ειδικών λογικών και η προστασία της απλής λογικής 87 VI. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΠΛΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΛΕΨΗ 34. Το εργαστήριο της απλής λογικής και οι σωματικές συσκευές 90 35. Πρόσθετα παραδείγματα εφαρμογών της απλής λογικής στις κατασκευές 92

Δεύτερο Μέρος Α. Η ΑΚΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 1. Κτίσματα και Μηχανικοί στην Υπηρεσία της Κερδοφορίας των Εταιριών 2. Η Ψυχοπαθολογική Φύση των Μεγάλων Εταιριών Η Κοινωνική Αναλγησία και η Υπονόμευση και Αφαίμαξη Του Λεγόμενου Τρίτου Κόσμου 4. Κατασκευαστικοί Κολοσσοί και Πόλεμοι 5. «Ο πόλεμος είναι Κομπίνα» μανιφέστο αμερικανού στρατηγού, 1935 Β. ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΕΣ 1. Οι Αντιστροφές στις Σπουδές 2. Ο Άνθρωπος ως Ανταλλασσόμενο Αγαθό: Η Παραδοσιακή και η Σύγχρονη σκλαβιά 3. Η Επιστήμη και η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Χειραγώγισης των Ανθρώπων 4. Η Απώλεια του Μέτρου και του Νοήματος των Πραγμάτων Γ. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 1. Αποσιωπούμενα Ερωτήματα 2. Η Διαχρονικότητα Δυσλειτουργικών Πεποιθήσεων 3 Η λεγόμενη Διεθνής Κοινότητα και οι «Διεθνείς» Οργανισμοί 4. Η Αποσιώπηση των Μηχανισμών Διαμόρφωσης των Πεποιθήσεων 5. Οι»29 Κατασκευαστές Πλυντηρίων» και οι Συστάσεις της «Επιστημονικής Κοινότητας» 6. Η Αποσιώπηση του Δυναμικού του Ανθρώπου και της Πραγματικότητας του Κόσμου 7. Ο Ερπετοειδής Εγκέφαλος του Ανθρώπου και οι Αυθεντίες Δ. ΑΝΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ 1. Η Αποσιώπιση της Διερεύνησης του Υπόβαθρου των Κατασκευών: Της Επιστημονικής Γνώσης 2. Η Ψευδής Εικόνα και η Αποσιώπιση της Ισχυρής Εξουσιαστικής Δομής του Τεχνοεπιστημονικού Κατεστημένου 3. Οι Διασυνδέσεις Επιστημονικού Κατεστημένου και Μεγάλων Οικονομικών Συμφερόντων 4. Η Αποσιώπηση της Διερεύνησης Αποφασιστικού Παράγοντα των Κατασκευών: Του Χρήματος

ΜΕΡΟΣ Ι Tο Σκυρόδεμα στην Κατασκευή και τη Ζωή Ε Γ Κ Ω Μ Ι Ο Ν Α Π Λ Η Σ Λ Ο Γ Ι Κ Η Σ «Εμείς που ζήσαμε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης μπορούμε να θυμηθούμε τους ανθρώπους που πηγαινοέρχονταν στις καλύβες παρηγορώντας τους άλλους δίνοντάς τους το τελευταίο κομμάτι τους ψωμί. Μπορεί να ήταν λίγοι στον αριθμό, αλλά προσφέρουν επαρκή απόδειξη ότι από έναν άνθρωπο μπορούν να παρθούν τα πάντα εκτός από ένα πράγμα: το τελευταίο από τις ανθρώπινες ελευθερίες : Να επιλέγει τη στάση του σε κάθε περίσταση, να επιλέγει το δρόμο του». Victor Frankl

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ Τρεις φίλοι μια φορά αποφάσισαν να ζήσουν μακριά Πήγαν σε μια ερημιά και έχτισαν ένα σπίτι σε μια βουνοπλαγιά Το χτίσανε απλά: Δύο στύλοι μπροστά στα χαμηλά, δύο στην κορφή,πάνω στους στύλους δοκάρια, πάνω πλάκα και πάνω σ αυτή ιδιόμορφη κατασκευή Και πάνε όλα καλά για χρόνια αρκετά μέχρι την εποχή που γίνεται σεισμός έξι Ρίχτερ δυνατός Οι δυο φίλοι έχουν γεράσει πολύ για περιπέτειες τώρα πια σκέφτονται πως είναι αργά και καλούν ειδικό όσο είναι ακόμη καιρός για έλεγχο αντισεισμικό Έρχεται ο ειδικός από τους άλλους πιο ακριβός. Είναι ξακουστός. Και αποφαίνεται αυτός: Μανδύες παρακαλώ, εδώ και εδώ, προληπτικώς. Μπαίνουν τα μπετά στα παλτά και οι φίλοι συχάζουν οριστικά. Περνάνε μέρες και γίνεται ξανά σεισμός Ευτυχώς που είχε έρθει ο ειδικός! Μα,. Να! Ακούγεται τριγμός, Γίνεται χαμός, Πώς είναι δυνατόν! Οι στύλοι οι παχείς κείτονται κατά γης!!!!!!! Οι φίλοι μας οργίζονται πολύ Ο σεισμός πέντε Ρίχτερ δυνατός και έγινε χαλασμός! Τρέχουν στην πόλη παρευθύς τον ειδικό να βρούνε να ξελογαριαστούνε! Ψυχραιμία! Δεν χτύπησε κανείς Κυριάρχησε περισυλλογή Γίνανε φίλοι και οι τέσσερις μαζί ανέβηκαν στη βουνοκορφή Και χρόνια πολλά μετά σε μια βουνοπλαγιά Βρέθηκε σκαλισμένη ζωγραφική που ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί

«Και στη σιγαλιά του δειλινού, μετά τη δουλειά της ημέρας, όταν κάθομαι στο λιβάδι μπροστά στο σπίτι, ακούγοντας την ανάσα της φύσης, φθάνει στα αυτιά μου μια μελωδία, η μελωδία του μέλλοντος. «Εκατομμύρια άνθρωποι, εσάς, σας αγκαλιάζω, μ ένα φιλί για όλο τον κόσμο». Τότε νοιώθω την φλογερή επιθυμία να μάθει κάποτε η ζωή να διεκδικεί τα δικαιώματά της και να αλλάζει η νοοτροπία των σκληρών και δειλών ψυχών που κάνουν τα κανόνια να βροντούν. Το κάνουν αυτό μόνο και μόνο επειδή η ζωή τους ξέφυγε μεσ απ τα χέρια. Και αγκαλιάζω τον γιό μου που με ρωτάει: «Πατέρα, ο ήλιος έφυγε. Πού πήγε; Θα ξαναγυρίσει γρήγορα;» Και του απαντώ: «Ναι, γιέ μου, θα ξανάρθει γρήγορα για να μας ζεστάνει». Από το Βιβλίο :«Άκου Ανθρωπάκο» του Βίλχεμ Ράϊχ 2

Το Σεπτέμβριο του 1927 ο φυσικός Bohr ανέπτυξε την έννοια της συμπληρωματικότητας: Αν θέλει κανείς να κατανοήσει τη φύση στο σύνολό της πρέπει να εκφραστεί μέσω δύο συμπληρωματικών τρόπων περιγραφής. Στο συνέδριο που έγινε ένα μήνα αργότερα στις Βρυξέλλες που συγκέντρωσε τους πιο γνωστούς φυσικούς από όλες τις χώρες αναπτύχθηκε ισχυρή αντίσταση στην αρχή αυτή η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Πολύ πριν από τον Bohr αυτή η αρχή αποτελούσε κοινή πεποίθηση των απλών ανθρώπων οι οποίοι μιλούσαν για τις δύο όψεις του νομίσματος. Στο χώρο των σπουδών, της έρευνας και των κατασκευών υπάρχει αρκετή πληροφόρηση για τη μία όψη του νομίσματος. Στο βοήθημα αυτό επιχειρείται να παρουσιαστεί η άλλη όψη, η πίσω όψη, η οποία δεν είναι ιδιαίτερα ορατή για όσους είναι έξω από το χώρο αυτό. Είναι η όψη η οποία αντιστοιχεί στις καταστάσεις εκείνες που οδήγησαν να μην αρκεί πια το όνομά μας ως η υπογραφή της οντότητάς μας, που συνέβαλαν στην ταύτιση της υπόστασής μας με την αποτίμησή μας και τον συνεπακόλουθο ανταγωνισμό για την καλύτερη τιμή. Είναι η όψη της εσωτερικής δύναμης και ουσιαστικής τελειότητας του φυσικού άνθους της απλής λογικής απλών ανθρώπων έναντι του φαντασμαγορικού τεχνητού άνθους των εξειδικευμένων τεχνολογικών λογικών. Όπως το φυσικό άνθος εγκλείει εντός του καταβολές και επιρροές διαχρονικές οι οποίες ενυπάρχουν στο χώμα, την κοπριά, το νερό, τον αέρα και τον ήλιο που το θρέφουν, έτσι και η απλή λογική εγκλείει εντός της όλες τις άλλες λογικές, εκφράζοντας την πληρότητα και αυτάρκειά της με την απλότητά της. 3

Ενότητα Ι ΤΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΣΚΥΡ/ΜΑ ΩΣ ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΛΙΘΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΣΤΟ ΣΙΔΗΡΟΠΑΓΕΣ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΙΔΗΡΟΠΑΓΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΕΝΤΕΤΑΜΕΝΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΣΤΟ ΕΛΑΦΡΟΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ

1. ΤΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΩΣ ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΛΙΘΩΝ Το σκυρόδεμα ως τεχνητός λίθος μπορεί να ειδωθεί ως αναδημιουργία των φυσικών λίθινων σχηματισμών και τα χαρακτηριστικά του ως αποτέλεσμα μνήμης των χαρακτηριστικών τους και της προϊστορίας τους. Για την παραγωγή του οι φυσικοί λίθινοι σχηματισμοί θρυμματιζόμενοι και επανασυγκολλούμενοι μεταφέρονται στην επιθυμητή θέση και παίρνουν την επιθυμητή μορφή, υποκείμενοι σε αναδημιουργία, 1.1 Οι Τρεις Όροι της Δημιουργίας του Το σκυρόδεμα προκύπτει θραύοντας τους φυσικούς λίθους σε μικρά τεμάχια, τα αδρανή, και συγκολλώντας τα μεταξύ τους με τσιμέντο. Το τσιμέντο προκύπτει με ξήρανση και άλεση λίθων και ενεργοποιείται ως κόλλα αναμιγνυόμενο με νερό. Το τσιμέντο ως ο ενεργητικός όρος της δημιουργίας επενεργεί στα σκύρα, ως τη μήτρα, τον παθητικό φορέα, με την επενέργεια του νερού ως του καταλύτη που κάνει δυνατή την αλληλεπίδραση των δύο και την τελική εκδήλωση του σκυροδέματος. Η όλη διαδικασία παραγωγής του σκυροδέματος αποτελεί, όπως φαίνεται από την παρατεταμένη νωπή και μεταβατική κατάστασή του πριν τη σκλήρυνσή του, επανάληψη της αρχικής δημιουργίας του γήινου φλοιού, τεχνητή προέκταση του οποίου είναι οι κατασκευές από σκυρόδεμα. 1.2 Τα Τέσσερα Στάδια της Δημιουργίας του Όπως κάθε δημιουργία, το σκυρόδεμα παράγεται, αναπτύσσεται, αποκτώντας συνεχώς και μεγαλύτερη αντοχή μέχρι την ωρίμανσή του, εξελίσσεται αναμιγνυόμενο με πρόσμικτα (σκόνη πυριτίου, ιπτάμενη τέφρα, κ.ά.) και πρόσθετα (ρευστοποιητικά, επιβραδυντικά, επιταχυντικά, διογκωτικά, κ.λ.π), μεταλλάσσεται συγχωνευόμενο με άλλα υλικά (ράβδους χάλυβα, ίνες, κ.ά) και γηράσκει θρυμματιζόμενο και ανακυκλούμενο. 1.3 Το Τσιμέντο και η Ενεργοποιημένη Μνήμη Η διαδικασία παραγωγής του τσιμέντου μπορεί να ειδωθεί ως η ενεργοποίηση, μέσω θέρμανσης και άλεσης, της μνήμης του μητρικού υλικού. Λεπτόκοκκα υλικά, όπως η θηραϊκή γη και η ιπτάμενη τέφρα λειτουργούν ως (φυσικά) τσιμέντα χωρίς να υποστούν θέρμανση. Διατηρούν τη μνήμη τους, λόγω της πρόσφατης θερμικής ιστορίας τους, η θηραϊκή γη κατά την ηφαιστειακή διεργασία και η ιπτάμενη τέφρα κατά την καύση των λιγνιτών στους σταθμούς παραγωγής ρεύματος. 1.4 Η Θλιπτική Αντοχή ως Μνήμη Συμπίεσης Ως αποτέλεσμα της μνήμης της επί αιώνες συμπίεσης των πετρωμάτων το σκυρόδεμα χαρακτηρίζεται από αυξημένη αντοχή σε συμπίεση, αυξημένη θλιπτική αντοχή, και, ελλείψει αντίστοιχης μνήμης, από αμελητέα ικανότητα τάνυσης, αμελητέα εφελκυστική αντοχή. 1.5 Η Ανθεκτικότητα ως Μνήμη Διάρκειας Ως αποτέλεσμα της μνήμης της διαχρονικής ύπαρξης των μητρικών πετρωμάτων του, ως της πρώτης φάσης της δημιουργίας, το σκυρόδεμα πριν τη συγχώνευσή του με το χάλυβα και τη μεταλλαγή του, εμφανίζει ιδιαίτερα μεγάλη διάρκεια στο χρόνο Σε ανασκαφές στη Γιουγκοσλαβία ευρέθησαν άθικτα δάπεδα από σκυρόδεμα χρονολογούμενα το 700 π.χ. Σχ. 1.1 Ο κύκλος του σκυροδέματος 6

2. ΑΠΟ ΤΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΣΤΟ ΣΙΔΗΡΟΠΑΓΕΣ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ Οι πρώτες εφαρμογές του σκυροδέματος μιμήθηκαν τους φυσικούς σχηματισμούς των φυσικών λίθων, τους λόφους και τις σπηλιές. Ήταν κατακόρυφα στοιχεία, στύλοι, ως τεχνητές λοφοειδείς προεξοχές του εδάφους, ή θολωτά κτίσματα ως τεχνητοί σπηλαιώδεις σχηματισμοί, και μετέπειτα κωνοειδή κτίσματα, πυραμίδες, σύνθεση των δύο προηγούμενων τύπων κατασκευής. 2.1 Οι Συνέπειες της Ορθογωνοποίησης των Κτισμάτων Οι πρώτες κατασκευές από σκυρόδεμα, εν είδει τεχνητών λίθινων σχηματισμών, παρουσίαζαν ασφαλή ανάληψη των φορτίων. Επέτρεπαν τη φυσική ροή των φορτίων των σωμάτων που έφεραν υπακούοντας στο φυσικό νόμο της βαρύτητας. Δ ε 2.dl r x Δ h (α) Με το πέρασμα του χρόνου ακολούθησε προοδευτική ορθογωνοποίηση των κτισμάτων. Τα κτίσματα άρχισαν να διαμορφώνονται με διακριτά επί μέρους μέλη εις αντανάκλαση της νέας συνειδησιακής αντίληψης της ανθρωπότητας ως αποτελούμενης από διακριτά επί μέρους μέλη. Με την προοδευτική συγκέντρωση των μελών της ανθρωπότητας κατά τόπους, στις πόλεις, συνέπεια της μεταξύ τους ανταγωνιστικότητας, λόγω της αποξένωσης τους από το φυσικό περιβάλλον τους, και της συνεπαγόμενης ανάγκης ελέγχου του, ακολουθεί επικόλληση της μιας κατασκευής επάνω στην άλλη, οι πολυώροφες κατασκευές, οι πολυκατοικίες. Με τη νέα διαμόρφωση εισάγονται οριζόντια μέλη εις απομίμηση της σκελετικής διαμόρφωσης του ανθρώπινου φυσικού σώματος (θώρακας, λεκάνη) και κατά παρέκκλιση του φυσικού νόμου της βαρύτητας. Λόγω της οριζοντίωσης των μελών της κατασκευής, η ροή των φορτίων αποκλίνει, όπως φαίνεται στο Σχ. 1(α), από τη φυσική (κατακόρυφη) τροχιά της. Η απόκλιση αυτή της ροής των φορτίων θέτει σε λειτουργία τον νόμο της εξισορρόπησης. Αναπτύσσονται, όπως φαίνεται στο σχήμα 1(α), ελκτικές (εφελκυστικές) δυνάμεις οι οποίες τείνουν να επαναφέρουν τη ροή των φορτίων στην κατακόρυφη φυσική τροχιά της, όπως προκύπτει παρατηρώντας τη παραμορφωμένη θέση ενός οριζόντιου μέλους της κατασκευής στο Σχ. 1(β). Α Α ε 1.dl dl Β (β) Σχ. 2.1 (α) Απόκλιση της ροής των φορτίων (β) Ανάπτυξη ελκτικών δυνάμεων Αν ΑΒΓΔ είναι η θέση στοιχειώδους τμήματος μήκους Δx του οριζόντιου μέλους στο Σχ. 2(α) πριν την επιπόνησή του, η νέα του θέση μετά την επιβολή του φορτίου θα είναι η Α Β ΓΔ. Το μήκος ΑΒ θα έχει βραχυνθεί κατά Δl 2 και το μήκος ΓΔ θα έχει εφελκυστεί κατά Δl 1. Επειδή οι μετατοπίσεις Δl 1 και Δl 2 παρεμποδίζονται από τις στηρίξεις του φορέα, ο φορέας αναπτύσσει στο κάτω πέλμα μια εφελκυστική παραμόρφωση ε 1 (ε 1 =Δl 1 /Δx) και μια εφελκυστική τάση σ 1 και στο επάνω πέλμα μια θλιπτική παραμόρφωση ε 2 (ε 2 = Δl 2 /Δx) και μια θλιπτική τάση σ 2. 2.2 Η Λύση της Συγχώνευσης Σκυροδέματος και Χάλυβα Το σκυρόδεμα ως τεχνητός λίθος μπορεί να συμπιεστεί, να θλιβεί, αλλά δεν μπορεί να εκταθεί, να εφελκυστεί. Η εφελκυστική ικανότητά του είναι αμελητέα μικρότερη από το 1/10 της θλιπτικής ικανότητάς του. Για την εφαρμογή του σε οριζόντιους (καμπτόμενους) φορείς, το σκυρόδεμα οπλίζεται με υλικό με μεγάλη εφελκυστική αντοχή, το χάλυβα, ο οποίος dl 9

ενσωματώνεται στις εφελκυόμενες περιοχές του φορέα με τη μορφή ράβδων, όπως φαίνεται στο Σχ. 3, και το σκυρόδεμα μεταλλάσσεται σε οπλισμένο σκυρόδεμα. Σημαντική διάβρωση του χάλυβα, πέραν της σημαντικής μείωσης της ενεργής διατομής του συνεπάγεται καταστροφή της συνάφειάς του με το σκυρόδεμα. α Όπως εντοπίστηκε παραπάνω, ο χάλυβας μέσα στο σκυρόδεμα εντείνεται μόνο αν μπορέσει να παρακολουθήσει την εφελκυστική παραμόρφωση του α 3Φ16 α-α σκυροδέματος που το περιβάλλει, αν είναι κολλημένο σ αυτό. Σχ. 2.3 Η λύση της όπλισης Η ενσωμάτωση του χάλυβα γίνεται κατά τη νωπή φάση κατά την οποία πρέπει να εξασφαλιστεί ότι οι ράβδοι θα κολλήσουν στο σκυρόδεμα ώστε να παρακολουθήσουν την έκτασή του και να ενταθούν. Η κόλληση αυτή, η συνάφεια σκυροδέματος και χάλυβα επιτυγχάνεται με την παρουσία τσιμεντοπολτού γύρω από τις ράβδους. Με την υπέρβαση της (μικρής) εφελκυστικής αντοχής του σκυροδέματος και το άνοιγμα της ρωγμής, οι ράβδοι επιμηκυνόμενες κατά το άνοιγμα της ρωγμής εφελκύονται και αναλαμβάνουν τις εφελκυστικές τάσεις προσδίδοντας στο φορέα από σκυρόδεμα την εφελκυστική ικανότητα που εστερείτο. Αν στην διεπιφάνεια των δύο υλικών παρεισφρήσει η χαλαρή απόθεση της σκουριάς, η κόλληση αυτή καταστρέφεται, ο χάλυβας δεν εκτείνεται και άρα δεν εντείνεται. Η κατασκευή παραμένει άοπλη και, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η φέρουσα ικανότητα των οριζόντιων (καμπτόμενων) μελών της κατασκευής είναι πολύ μικρή. Η ανθεκτικότητα, η ιδιότητα του σκυροδέματος να διατηρεί την αντοχή και τη λειτουργικότητά του, παραγνωρισμένη στο παρελθόν, αποτελεί μέγεθος το ίδιο σημαντικό με την αντοχή ιδιαίτερα σήμερα με την αυξημένη μόλυνση ατμόσφαιρας και υπεδάφους. 2.3 Οι Συνέπειες της Μεταλλαγής του Σκυροδέματος Ο συνδυασμός σκυροδέματος και χάλυβα στο οπλισμένο σκυρόδεμα αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία των δομικών υλικών και συνετέλεσε στην εκρηκτική εξάπλωση των κατασκευών από σκυρόδεμα. Το οπλισμένο σκυρόδεμα, όμως, ως το συνδυασμένο αποτέλεσμα σκυροδέματος και χάλυβα, επιδεικνύει σε σημαντικό βαθμό τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των δύο συστατικών του. Ένα από τα κυριότερα μειονεκτήματα του χάλυβα είναι η διαβρωσιμότητά του και η, εν γένει, μικρή ανθεκτικότητά του. Το σκυρόδεμα συνδυαζόμενο με το χάλυβα απώλεσε σε σημαντικό βαθμό την υψηλή ανθεκτικότητά του και την πυρασφάλειά του με συνέπεια τη σημαντική μείωση της διάρκειας ζωής των κατασκευών από σκυρόδεμα. Σχ. 2.3 Οι συνέπειες της διάβρωσης του χάλυβα Το CO2 της ατμόσφαιρας με την παρουσία νερού (δηλ. το HCO3 ) αντιδρά με το CaOH2 του τσιμέντου και σχηματίζει επιφανειακό στρώμα CaCO3 το πάχος του οποίου αυξάνει με την πάροδο του χρόνου. Όταν το μέτωπο της ενανθράκωσης φθάσει στη θέση του οπλισμού, λόγω του μικρού PH του ενανθρακωμένου επιφανειακού στρώματος του σκυροδέματος, ο οπλισμός διαβρώνεται και διογκούμενος προκαλεί διάρρηξη του σκυροδέματος, η οποία με τη σειρά της επιταχύνει τον ρυθμό της ενανθράκωσης καθώς και τη δίοδο και άλλων βλαπτικών επιρροών από το περιβάλλον της κατασκευής και επιταχύνει περισσότερο το φαινόμενο της διάβρωσης και τις συνέπειές της. 9

3. ΑΠΟ ΤΟ ΣΙΔΗΡΟΠΑΓΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΕΝΤΕΤΑΜΕΝΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ Με την προοδευτική επέκταση των κτισμάτων το άνοιγμα των οριζόντιων μελών των κτισμάτων μεγαλώνει και το οπλισμένο σκυρόδεμα αδυνατεί να αναλάβει τις αυξημένες εφελκυστικές δυνάμεις που αναπτύσσονται για την αντιστάθμιση της αυξημένης απόκλισης της ροής των φορτίων από την κατακόρυφη φυσική τροχιά τους. Η λύση του οπλισμένου σκυροδέματος ισχύει μέχρι ενός ορίου, όπως συμβαίνει με όλες τις καταστάσεις στο πεδίο των φυσικών σωμάτων. 3.1 Η Περιοχή Ισχύος του Οπλισμένου Σκυροδέματος Για οριζόντια μέλη με συνήθη φορτία (κτιριακά έργα) η μέγιστη τιμή του ανοίγματος για την οποία είναι επαρκής η λύση του οπλισμένου σκυροδέματος εκτιμάται περίπου 8-9 m. Η λύση αυτή μπορεί να επεκταθεί και σε οριζόντια μέλη με άνοιγμα μέχρι 15-18 m (για κτιριακά έργα) αν οριζόντια και κατακόρυφα μέλη σχεδιαστούν ως ενιαίος φορέας, ως πλαίσια. Για μεγαλύτερα ανοίγματα υιοθετήθηκε η λύση του προεντεταμένου σκυροδέματος. 3.2 Το Τέχνασμα του Προεντεταμένου Σκυρ/τος Με τη λύση του προεντεταμένου σκυροδέματος αναζητείται τρόπος μείωσης των αναπτυσσόμενων εφελκυστικών δυνάμεων, ώστε να επεκταθεί η περιοχή ισχύος του οπλισμένου σκυροδέματος και για μεγαλύτερα ανοίγματα των οριζόντιων μελών των κτισμάτων. Η τεχνική της προέντασης συνίσταται στην εισαγωγή αυτής της πρόσθετης αξονικής θλιπτικής επιπόνησης, η οποία ονομάζεται δύναμη προέντασης, γιατί επιβάλλεται πριν ενταθεί ο φορέας από τα φορτία του. Η εισαγωγή της δύναμης προέντασης επιτυγχάνεται με τάνυση (εφελκυσμό) καλωδίων ενσωματωμένων μέσα στο φορέα. 3.4 Οι Υψηλές Προσδοκίες και η Φθίνουσα Εφαρμογή Η λύση του προεντεταμένου σκυροδέματος χαιρετίστηκε ως ιδιαίτερα υποσχόμενη, ικανή να αναιρέσει βασικά μειονεκτήματα του οπλισμένου σκυροδέματος. Η δοκιμασία του, όμως, στην πράξη ανέδειξε μια σειρά σημαντικών μειονεκτημάτων, όπως ευαλωσία σε διάβρωση με ιδιαίτερα εκρηκτικές συνέπειες σε περίπτωση αστοχίας του, αυξημένη κόπωση των φορέων, ιδιαίτερη επικινδυνότητα σε περίπτωση πυρκαιάς, μειονεκτική αντισεισμική συμπεριφορά, κ.λ.π. 3.5 Το Σκυρόδεμα εκτός Θέσης Υιοθέτηση Άλλων Υλικών Σχ. 3.1 Μείωση των εφελκυστικών δυνάμεων μέσω αξονικής θλιπτικής δύναμης Για τη μείωση των εφελκυστικών δυνάμεων ασκείται στο οριζόντιο μέλος θλιπτική δύναμη κατά τη διεύθυνση του μήκους του φορέα ώστε να ωθήσει, όπως φαίνεται στο Σχ. 1, τη ροή των φορτίων προς την κατακόρυφη φυσική τροχιά τους και να μειώσει την ανάπτυξη των εφελκυστικών δυνάμεων αντιστάθμισης. Σήμερα, η λύση του προεντεταμένου σκυροδέματος εγκαταλείπεται. Το σκυρόδεμα είναι αναδημιουργία των φυσικών λίθων και οι κατασκευές από σκυρόδεμα δεν μπορούν να απέχουν πολύ από τις αντίστοιχες φυσικές διαμορφώσεις των φυσικών λίθων. Η λύση του προεντεταμένου σκυροδέματος απεδείχθη τέχνασμα. Το σκυρόδεμα ωθήθηκε εκτός της θέσης του και απέτυχε. Για οριζόντια μέλη των κτισμάτων με μεγάλα ανοίγματα απαιτούνται υλικά - ελκυστήρες, όπως, για παράδειγμα, ο χάλυβας. 10

4. ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΣΤΟ ΕΛΑΦΡΟΣΚΥΡΟΔΕΜΑ Το σκυρόδεμα εκτός από μικρή εφελκυστική αντοχή χαρακτηρίζεται και από σχετικά μεγάλο βάρος. Για την αντιμετώπιση της μικρής εφελκυστικής αντοχής αναπτύσσεται το οπλισμένο σκυρόδεμα, Για την αντιμετώπιση του μεγάλου βάρους αναπτύσσεται το ελεφροσκυρόδεμα, σκυρόδεμα με κενά στα αδρανή του, 4.1 Η Επικόλληση των Κτισμάτων και οι «Ξύστες των Ουρανών» Ο προοδευτικός συνωστισμός των μελών της ανθρωπότητας στις πόλεις για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο και εξουσιασμό των «μαζών» οδηγεί από τις πολυκατοικίες στους ουρανοξύστες και από το κανονικό σκυρόδεμα στο ελαφροσκυρόδεμα. Η τάση για καθ ύψος επέκταση των κατασκευών εντείνεται και από την προοδευτική απώλεια της συνείδησης του εσωτερικού ύψους των ανθρώπων και τη συνεπαγόμενη αναζήτηση υποκατάστατου ύψους στις κατασκευές τους. Το ελαφροσκυρόδεμα είναι σκυρόδεμα με ελαφρά αδρανή, φυσικά ή τεχνητά. Το πιο διαδεδομένο φυσικό αδρανές είναι η κίσσηρη (ελαφρόπετρα). Τα τεχνητά αδρανή προκύπτουν από βιομηχανική επεξεργασία αργίλου, σχιστολίθου, ή απορριμμάτων της βιομηχανίας, όπως ιπτάμενης τέφρας, της σκόνης που προκύπτει από την επεξεργασία των λιγνιτών στους σταθμούς παραγωγής ρεύματος, κ.ά.. 4.2 Τα Πλεονεκτήματα του Ελαφροσκυροδέματος Μικρότερο βάρος στα υλικά κατασκευής συνεπάγεται μικρότερο συνολικό φορτίο της κατασκευής και, γι αυτό, μικρότερες διαστάσεις του φέροντα οργανισμού, λιγότερο οπλισμό, μικρότερη επιβάρυνση ξυλοτύπων και οικονομία στη θεμελίωση. Τα οικονομικά πλεονεκτήματα του ελαφροσκυροδέματος είναι ιδιαίτερα εμφανή στην περίπτωση των ψηλών κτιρίων, καθώς η μεγέθυνση, όπως και η σμίκρυνση, ενός πράγματος δεν αφήνει αναλλοίωτη τη συμπεριφορά του. Αν δύο όροφοι κοστίζουν διπλάσια από έναν όροφο, είκοσι όροφοι δεν κοστίζουν διπλάσια από δέκα ορόφους. Μετά από έναν αριθμό ορόφων και πέραν το κόστος αρχίζει να διαρρέει. Η χρήση του ελαφροσκυροδέματος στα υψηλά κτίρια είναι εξαιρετικά πλεονεκτική, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις σχετικά ασθενούς έδαφος θεμελίωσης. Το μικρότερο ίδιο βάρος της κατασκευής επιτρέπει ανέγερση περισσότερων ορόφων, ή οικονομικότερη λύση θεμελίωσης για λιγότερους ορόφους. Πέραν, όμως, από τα οικονομικά πλεονεκτήματα, με τη χρήση του ελαφροσκυροδέματος προκύπτουν ενεργειακά και οικολογικά πλεονεκτήματα. Λόγω των κενών αέρα και της κρυσταλλικής δομής του, το ελαφροσκυρόδεμα, πέραν από μικρότερο βάρος, χαρακτηρίζεται και από μεγαλύτερη θερμομόνωση και, γι αυτό, μικρότερη απαίτηση καυσίμων για τη θέρμανση των κτιρίων (η ενέργεια για την παραγωγή των τεχνητών αδρανών εκτιμάται μικρό, μόνον, ποσοστό της ενέργειας που εξοικονομείται). Η αξιοποίηση των αποβλήτων της βιομηχανίας για την παραγωγή τεχνητών ελαφρών αδρανών, πέραν από την άρση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που δημιουργούνται συχνά από την απόθεση των απορριμμάτων αυτών επιτρέπει και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με τη μείωση της αλόγιστης εκσκαφής των πετρωμάτων της γης. 4.3 Το Ελαφροσκυρόδεμα στην Ελλάδα Τα πρακτικά ανεξάντλητα αποθέματα κίσσηρης στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στα νησιά Σαντορίνη, Γυαλί και Νίσυρο, το μικρό βάρος της και οι μονωτικές ιδιότητές της, αποτέλεσαν κίνητρο για σειρά ερευνών για την αξιοποίηση της κίσσηρης στην παραγωγή οπλισμένου ελαφροσκυροδέματος για φέρουσες κατασκευές. Οι επιφυλάξεις που διατυπώνονταν παλιότερα για κίνδυνο διάβρωσης του οπλισμού στο κισσηρόδεμα είχαν από καιρό αρθεί, καθώς η περιεκτικότητα σε 11

θείο της κίσσηρης δε βρέθηκε απαγορευτική και εκ των υστέρων εξέταση του οπλισμού σε υπάρχον κτίριο από κισσηρόδεμα στο Γυαλί, έδειξε ιδιαίτερα καλή αντιδιαβρωτική προστασία του οπλισμού από το κισσηρόδεμα. Οι εσωτερικοί πόροι της κίσσηρης είναι κλειστοί και οι ανοιχτοί επιφανειακοί πόροι καλύπτονται από το τσιμεντοκονίαμα και, γι αυτό, το μεγαλύτερο πορώδες του κισσηροδέματος δεν συνεπάγεται και μεγαλύτερη διαπερατότητα. Παρά την άρση των επιφυλάξεων αυτών, η αξιοποίηση της κίσσηρης στην παραγωγή φέροντος κισσηροδέματος καθυστερούσε για τεχνολογικούς και οικονομικούς λόγους, όπως: (α) μικρή στάθμη αντοχής του κισσηροδέματος για μεγάλη κατανάλωση τσιμέντου (500 κg/m3) (β) αντίστροφη απόμιξή του και εν γένει κακή εργασιμότητα, (γ) πρόσθετο κόστος για προδιαβροχή των κόκκων της κίσσηρης και αντικατάσταση του λεπτού υλικού με κανονική άμμο (δ) μεγάλες μακροχρόνιες παραμορφώσεις (λόγω της απαιτούμενης μεγάλης ποσότητας τσιμέντου). Στα πλαίσια (διδακτορικής) ερευνητικής εργασίας στο εργαστήριο σκυροδέματος του ΕΜΠ την περίοδο 1974-1976, μειώνοντας το μέγιστο κόκκο της κίσσηρης στα 8 mm και μη αντικαθιστώντας το λεπτό της υλικό με κανονική άμμο, προέκυψε ένα ιδιαίτερα πλεονεκτικό υλικό και σήμερα το κισσηρόδεμα χρησιμοποιείται και για φέροντα στοιχεία, κυρίως, στην περιοχή της προκατασκευής. Η μείωση του μέγιστου κόκκου της κίσσηρης είχε ως αποτέλεσμα την άρση των μειονεκτημάτων που συμβατικού κισσηροδέματος. Το μικροκισσηρόδεμα που προέκυψε έχει: (μέγιστη) αντοχή 30-35 MPa (για κίσσηρη από το Γυαλί και τη Νίσυρο), βάρος 1500 kg/m3 (έναντι 2400 kg/m3 του κανονικού σκυροδέματος) για κατανάλωση τσιμέντου της τάξεως των 400 kg/m3.), συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας 0,50 kcal/mhc o (εναντι 1,40 kcal/mhc o του κανονικού σκυροδέματος), συνάφεια με το χάλυβα καλύτερη και μακροχρόνια παραμόρφωση παρόμοια μ αυτήν του κανονικού σκυροδέματος (με ασβεστολιθικά αδρανή). Για την παραγωγή του μικροκισσηροδέματος αυτού απαιτείται μόνον ένα κλάσμα αδρανών, μπορεί να αναμιχθεί στους κοινούς αναμικτήρες των κονιαμάτων και δεν απαιτείται προδιαβροχή της κίσσηρης. 12

5. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ «Δεν μπορείς να πεις ότι ο πολιτισμός δεν προοδεύει, αφού σε κάθε πόλεμο μπορούν να σε σκοτώσουν με διαφορετικό τρόπο» Will Roges, αμερικανός κωμικός 5.1 Οι Πολλαπλές Εκδοχές της Ιστορίας Διατρέχοντας τη σχετική βιβλιογραφία διαπιστώνει κανείς, όπως και στην ευρύτερη ιστορία, τη σχετικότητα των ιστορικών αναφορών. Σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές, ιδιαίτερα αυτές των οργανισμών των σχετιζόμενων με τη βιομηχανική παραγωγή και εφαρμογή, το σκυρόδεμα εφευρέθη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο από το 1824 και μετά που ο Άγγλος Joseph Aspdin παρασκεύασε πρώτος το λεγόμενο τσιμέντο Portland. Σε αρχαιολογικές πηγές, όμως, αναφέρονται φυσικά αποθέματα τσιμέντου που εντοπίστηκαν στο Ισραήλ χρονολογούμενα το 12.000.000 π.χ. Θεωρούνται ότι σχηματίστηκαν φυσικά με αυτόματη καύση ασβεστολίθου, σχιστολίθου και πετρελαίου. Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν, επίσης, εντοπίσει κατασκευές από σκυρόδεμα με διάφορα είδη κονιαμάτων εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν στη Συρία, Βαβυλωνία, Αίγυπτο και Κίνα. 5.2 Ασσύριοι, Γιουγκοσλάβοι Βαβυλώνιοι, Κινέζοι οι Πρώτοι Διδάξαντες Σκυρόδεμα έχει εντοπιστεί στη Συρία και τη Γιουγκοσλαβία χρονολογούμενο το 6500 π.χ. το πρώτο και το 5500 π.χ το δεύτερο. Το πρώτο έχει εντοπιστεί σε νεκροπόλεις και το δεύτερο σε δάπεδα καταλυμάτων κοντά στον ποταμό Danube. Έχει προκύψει με ανάμιξη κόκκινου ασβέστη, άμμου, χαλικιών και νερού. Το 3.000 π.χ. οι Κινέζοι χρησιμοποίησαν σκυρόδεμα σε δάπεδα στην περιοχή Gansu στην Νότια Κίνα. Ήταν πρασινόμαυρο και περιείχε τσιμέντο αναμεμιγμένο με άμμο, σπασμένα κεραμικά, κόκκαλα και νερό. Το 2500 π.χ οι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν ασβέστη και γύψο ως τσιμέντο στις πυραμίδες. Πριν χρησιμοποιούσαν λάσπη με άχυρα. Το 800 π.χ οι Βαβυλώνιοι και οι Ασσύριοι χρησιμοποίησαν στις κατασκευές τους άσφαλτο με πέτρες και τούβλα σε διάφορα μεγέθη. 5.3. Η Αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή Περίοδος Το 600 π.χ οι Έλληνες ανακάλυψαν στη Σαντορίνη τη Θηραϊκή γη, η οποία είναι φυσικό τσιμέντο. Αναμιγνυόμενη με το νερό αποκτά αντοχή. Το 300 π.χ. οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν ως τσιμέντο ηφαιστειακή τέφρα (όπως η θηραϊκή γη) η οποία ονομάστηκε ποζουλάνη από την περιοχή Pozzouli στην οποία βρέθηκε. Υπάρχουν αναφορές για αναλογία ανάμιξης δύο μέρη ποζουλάνης με ένα μέρος ασβέστη. Ως πρόσθετα χρησιμοποιούσαν ζωϊκό λίπος, γάλα και αίμα. Με ποζουλανικό υδραυλικό τσιμέντο έχτισαν το 75 π.χ το θέατρο στην Πομπηίας και τα Ρωμαϊκά λουτρά. Το τσιμέντο αποτελείτο από ασβέστη και ηφαιστειακή τέφρα που περιείχε πυρίτιο και αλουμίνιο. Το 82 μχ αποπερατώθηκε το Κολοσσαίο και το 128 μ.χ το Πάνθεο. Κατασκευάστηκε με υδραυλικό ποζουλανικό τσιμέντο και αδρανή βαλσάτη στα θεμέλια, τούβλα και κομμάτια κίσσηρης στην ανωδομή. Αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την πρώτη εφαρμογή του ελαφροσκυροδέματος. 5.4 Η Επανεμφάνιση του Σκυρ/τος στη Δύση του 17 ου Αιώνα Μετά την κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας χάνεται η γνώση του σκυροδέματος και επανεμφανίζεται τον 17 ο αιώνα. Στις κατασκευές για 1300 χρόνια χρησιμοποιείται ο ασβέστης ως συνδετικό υλικό. Το 1678 ο Joseph Moxon γράφει για τη μυστική φωτιά που εμφανίζεται όταν προστίθεται νερό σε ασβέστη που έχει προηγουμένως θερμανθεί. Ακολουθούν σειρά ευρεσιτεχνιών για υδραυλικό τσιμέντο το οποίο επανεφευρίσκεται ξανά και ξανά: 1

το 1779 από τον John Smeaton, το 1780 από τον Bry Higgins, το 1796 από τον James Parker, το 1818 από τον Maurice St. Leger, το 1822 από τον James Frost. 5.5 Χτίστες, Κηπουροί, Αγρότες και Σοβατζήδες οι Σκαπανείς Το 1824 ο χτίστης Joseph Aspdin στο Leeds της Αγγλίας εφηύρε το πρώτο τσιμέντο με υψηλή αντοχή. Ήταν αποτέλεσμα καύσης μίγματος ασβεστόλιθου και αργίλου και άλεσης του προϊόντος (κλίνκερ) της καύσης. Το ονόμασε Portland γιατί έμοιαζε με το πέτρωμα που εξορυσσόταν στο νησί Portland της Αγγλίας. Είναι το τσιμέντο που έχει την πιο διαδεδομένη χρήση μέχρι σήμερα. Το 1848 ο αγρότης Jean-Louis Lambot κατασκεύασε μικρές βάρκες διαστρώνοντας τσιμεντοκονίαμα σε πλέγματα από σύρμα και σιδερένιες ράβδους τοποθετημένα το ένα επάνω στο άλλο (ferrocement). Το 1854 ο σοβατζής William Wilkinson, κατασκεύασε μικρά διώροφα σπίτια με δάπεδα και οροφή από σκυρόδεμα ενσωματώνοντας σιδερένιες ράβδους στο εφελκυόμενο πέλμα τους. Το 1867 ο κηπουρός Joseph Monier παρουσίασε μελέτη για κάνιστρα και αργότερα για δοκούς και στρωτήρες από οπλισμένο σκυρόδεμα. Το 1884 ο Earnest L. Ransom παρουσίασε σύστημα όπλισης του σκυροδέματος χρησιμοποιώντας στρεβλωμένες τετράγωνες ράβδους χάλυβα για να βελτιώσει τη συνάφεια σκυροδέματος και οπλισμού. 5.6 Πολυεπιστήμονες οι Καινοτόμοι Ορόσημο των κατασκευών από σκυρόδεμα θεωρείται το σπίτι που έκτισε μόνος του, με εξαιρετική επιμέλεια και κάνοντας μακροχρόνια πειράματα, ο μηχανολόγος William Wark στο λιμάνι Chester της Νέας Υόρκης το 1871-75 για χάρη της γυναίκας του, η οποία φοβόταν την πυρκαγιά. Είναι ο πρώτος που υιοθέτησε τη γαλλική λέξη beton για το σκυρόδεμα (αν και αμερικανός). Το 1883 παρουσίασε την εργασία του στην ένωση μηχανολόγων μηχανικών με τίτλο: «Beton in combination with iron as a building material», αλλά, όπως αναφέρεται, το ακροατήριο ενδιαφέρθηκε περισσότερο για τα μοναδικά συστήματα παροχής νερού και θέρμανσης που είχε σχεδιάσει παρά για το οπλισμένο σκυρόδεμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σπίτι είχε σχεδιαστεί με εξωτερική εμφάνιση τοιχοποιίας για να είναι κοινωνικά αποδεκτό. Και αναζητώντας τον επόμενο σταθμό στην εξέλιξη του σκυροδέματος συναντάμε...τον Edison. Το σκυρόδεμα ήταν μια ακόμη περιοχή ενασχόλησης του Θωμά Edison, ίσως η λιγότερο γνωστή. Εκτός από την πρωτοποριακή του συμβολή το 1902 στην ανάπτυξη των υψικαμίνων παραγωγής του τσιμέντου, παρουσίασε το 1908 πρωτότυπο σύστημα καλουπιού από χυτοσίδηρο για την ενιαία σκυροδέτηση ολόσωμων κατοικιών από σκυρόδεμα με ενσωματωμένα τα υδραυλικά δίκτυα σωλήνων καθώς και τα ηλεκτρικά κυκλώματα. 5.7 Οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι και η Ραγδαία Εξέλιξη- Πλοία από Ελαφροσκυρ/μα Με τους δύο παγκόσμιους πολέμους παρατηρείται, όπως και στους άλλους τομείς τεχνολογικής ανάπτυξης, ιδιαίτερη έξαρση στην τεχνολογία και τη μελέτη στην περιοχή του σκυροδέματος. Η ανάγκη για εξοικονόμηση χάλυβα για την παραγωγή όπλων και η αυξημένη ανάγκη για πολεμικά πλοία οδηγεί στην κατασκευή πλοίων από σκυρόδεμα και ελαφροσκυρόδεμα. Μολονότι ήδη από το 1848 ο γάλλος Jean-Louis Lambot είχε κατασκευάσει μικρές βάρκες διαστρώνοντας τσιμεντοκονίαμα σε πλέγματα από σύρμα και σιδερένιες ράβδους τοποθετημένα το ένα επάνω στο άλλο (ferrocement) και ο ιταλός Carlo Gabellini είχε κατασκευάσει το 1980 μικρά πλοία από σκυρόδεμα με πιο γνωστό το Liguria, ήταν το 1917 που εισήλθαν οι ΗΠΑ στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο που προωθήθηκε η έρευνα για κατασκευή πλοίων από σκυρόδεμα. Εγκρίθηκε έκτακτο πρόγραμμα για στόλο επείγουσας ανάγκης αποτελούμενο από εικοσιτέσσερα πλοία από σκυρόδεμα. Εκλήθη και ετέθη επικεφαλής ο νορβηγός N.K. Fougner. Ο N.K. Fougner είχε ήδη κατασκευάσει και εγκαινιάσει τον Αύγουστο του 1917 ένα υπερωκεάνιο με το όνομα Namsenfjord. 2

Από τα εικοσιτέσσερα πλοία κατασκευάστηκαν μόνον τα δώδεκα και αυτά αφού είχε λήξει ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Ονομαστό ανάμεσα σ αυτά είναι ένα τάνκερ βάρους 7500 τόνων με το όνομα Selma το οποίο κατασκευάστηκε στην Alabama από ελαφροσκυρόδεμα με τεχνητά ελαφρά αδρανή από διογκωμένο σχιστόλιθο. Η αντοχή του σκυροδέματος ήταν 5590 psi και το μέτρο ελαστικότητας 3.306.000 psi. Ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1919, έκανε αρκετά ταξίδια, αλλά τον Αύγουστο του 1920 μετά από πρόσκρουση και δημιουργία εκτεταμένης ρωγμής αποσύρθηκε, καθώς δεν υπήρχε εγγύηση για την αποδοτικότητα της επισκευής του από πλήρωμα χωρίς προηγούμενη εμπειρία. Έχει ανακηρυχθεί κορυφαίο αρχαιολογικό έκθεμα στο Τέξας, ναυαρχίδα του ναυτικού του και έχει διακοσμηθεί από τους τεξανούς οι οποίοι δηλώνουν εθνικά υπερήφανοι. Με την κήρυξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου προέκυψε πάλι έλλειψη χάλυβα και το 1942 η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανέθεσε την κατασκευή άλλων εικοσιτεσσάρων πλοίων. Ο στόλος αυτός ήταν κατά πολύ πιο ισχυρός από τον προηγούμενο, καθώς δόθηκε το κίνητρο για πολλές άλλες καινοτομίες στην τεχνολογία του σκυροδέματος. Από τα πλοία αυτά τα ένδεκα πλέουν μέχρι σήμερα. Μέχρι σήμερα εκδίδονται βιβλία σχετικά με τα πλοία αυτά, όπως το βιβλίο «Atlantus and the history of concrete ships» του Connie Kelly το 2001 και το βιβλίο «Hulks: The Breakwater Ships of Powelle River» το 2003, έκδοση ιστορικού μουσείου του Καναδά. Το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου σηματοδότησε το τέλος της κατασκευής πλοίων από σκυρόδεμα. Σήμερα κατασκευάζονται μόνον μικρά σκάφη αναψυχής. 5.8 Ο Ανταγωνισμός των Ορόφων Η Έκρηξη του Ελαφροσκυρ/τος Η επανεμφάνιση του ελαφροσκυρόδεματος τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, (η πρώτη εφαρμογή του ανάγεται, όπως αναφέρθηκε στο 5.3, στους ρωμαϊκούς χρόνους), αποτελεί την αρχή για την ραγδαία εξέλιξή του, αλλά αυτή τη φορά με κίνητρο έναν άλλο πόλεμο, αυτόν των επιχειρηματιών. Επιχειρηματίες εξαρτούν το κύρος τους από το ύψος των κατασκευών τους και χρηματοδοτούν την ανάπτυξη τεχνητών ελαφρών αδρανών για ελαφροσκυροδέματα με όσο γίνεται μικρότερο βάρος και μεγαλύτερη αντοχή και έτσι μεγαλύτερα ύψη συνεχίζοντας την για πολεμικούς λόγους ταχύτατη ανάπτυξη των ελαφροσκυροδεμάτων. Χαρακτηριστικό της νέας περιόδου είναι ότι η εντατική έρευνα και πληροφόρηση. Το υλικό ερευνάται ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιείται. Κλασσικό δημιούργημα της περιόδου αυτής θεωρείται ο πύργος που ανεγέρθηκε την περίοδο 1967-1969 στο Houston της Αμερικής. Είχε ύψος 218 m και 52 ορόφους. Κατασκευάστηκε από ελαφροσκυρόδεμα με αδρανή από διογκωμένο σχιστόλιθο. Είχε βάρος 1840 kg/m 3 και αντοχή 42 MPa (έναντι των συνήθων τιμών 2400 kg/m 3 και 16-20 MPa αντίστοιχα για το κανονικό σκυρόδεμα). Το κτίριο είχε αρχικά σχεδιαστεί 35όροφο με θεμελίωση σε βάθος 18 m κάτω από το έδαφος. Η ασθενής φύση του εδάφους δεν επέτρεπε μεγαλύτερο ύψος κτιρίου. Η υιοθέτηση του ελαφροσκυροδέματος έδωσε τη δυνατότητα για 17 επί πλέον ορόφους για το ίδιο οικονομικό βάθος θεμελίωσης των 18 m. Βιβλιογραφικές Πηγές 1. R.Shαeffer: «Reinforced concrete: Preliminary Design for Architects and Builders, McGraw-Hill 1992 2. Steiger, Richard W., "The History of Concrete," Concrete Journal, July 1995 3. World Wide Web page: The Portland Cement Association Online://www.portcement.org 4. World Wide Web page : SS. Selma,Reviving Memories, by Richard Steiger 5. The World of Ferro-Cement Boats ://www. ferroboats.com 6. A brief History of Concrete Ships //Concrete Shipw.org 7. Rilem Symposium on Lightweight Concrete, Budapest, 1967 8. First International Congress on Lightweight Concrete, London, 1968 3

10. Ο ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ ΕΦΟΔΟΥ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ «Εγκαταλείπεται η έρευνα στα αγροτικά προϊόντα για χάρη των φαρμακευτικών που είναι πιο κερδοφόρα. Φοβάμαι ότι σύντομα θα αρχίσουμε να υφιστάμεθα τις συνέπειες αυτής της τυφλής υπαγωγής της επιστήμης στο κυνήγι του άμεσου κέρδους» Pierre-Gilles de Gennes, φυσικός 10.1 Τα Ερευνητικά Κέντρα και τα Πανεπιστημιακά Εργαστήρια στην Υπηρεσία της Κερδοφορίας των Εταιρειών Συνέπεια της εμπορευματοποίησης της έρευνας που σχολιάστηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο είναι η συνεχής παραγωγή «καινούργιων» «αγαθών» και στην περιοχή των κατασκευών. Κατά κανόνα τα «αγαθά» αυτά συνοδεύονται από πιστοποιητικά πανεπιστημιακών ή άλλων ερευνητικών κέντρων τα οποία κατόπιν πειραμάτων πιστοποιούν τις «δεξιότητες» των «αγαθών» αυτών. Τα πιστοποιητικά αυτά λειτουργούν καταλυτικά για την προώθηση των «αγαθών» αυτών, καθώς οι έννοιες ερευνητικό κέντρο, πανεπιστημιακό εργαστήριο θεωρούνται εγγύηση ορθότητας και γνησιότητας για απληροφόρητους καταναλωτές. Γι αυτό, μεγάλες εταιρίες επενδύουν σημαντικά ποσά στα κέντρα και τα εργαστήρια αυτά για τις δραστηριότητές τους, γενικά, καθώς η υπαρξής τους αποτελεί βασικό παράγοντα της κερδοφορίας τους μέσω της πειθούς την οποία ασκούν στους καταναλωτές. Και οι Μεγάλες Αντιστροφές Με τον ίδιο τρόπο που οι μεγάλες εταιρίες χορηγοί ενδυόμενες τα ολυμπιακά ιδεώδη τα αλώνουν και τα θέτουν στην υπηρεσία της κερδοφορίας τους μεταστρέφοντάς τα σε καταναλωτισμό, έτσι οι μεγάλες εταιρίες ενδυόμενες τα πανεπιστημιακά ιδεώδη μέσω έξυπνων λογότυπων, βράβευσης φοιτητών, κ.λ.π. τα αλώνουν και τα θέτουν στην υπηρεσία τους. Και, όπως τελικά όλοι μας χρηματοδοτώντας τα ολυμπιακά ιδεώδη (μέσω φόρων, κ.λ.π) καταλήγουμε να χρηματοδοτούμε την κερδοφορία συγκεκριμένων μεγάλων εταιριών (φαρμακευτικών, αθλητικών ειδών, ΜΜΕ, κ.λ.π), το ίδιο συμβαίνει και με τη χρηματοδότηση της έρευνας και της παιδείας. Οι Αντιστροφές στους Εκπαιδευτικούς Θεσμούς Είναι προφανές ότι οι παραπάνω αντιστροφές εκτείνονται ευρύτερα και είναι καθοριστικές για όλες τις όψεις και τις δραστηριότητες της κοινωνίας. Ένα παράδειγμα αποτελεί η παρατηρούμενη αντιστροφή στο θεσμό των διπλωματικών εργασιών που ανατίθενται στους φοιτητές προκειμένου να αποφοιτήσουν. Ενώ παλιότερα λειτουργούσαν ως θεσμός σύνθεσης των επί μέρους γνωστικών αντικειμένων ενός μαθήματος και ο εξοπλισμός και το προσωπικό των εργαστηρίων ήταν στην υπηρεσία αυτού του στόχου, σήμερα, απλά, οι φοιτητές προστέθηκαν στις υποδομές των πανεπιστημίων για την εξυπηρέτηση των «ερευνητικών» προγραμμάτων των εταιρειών, υποχρεούμενοι, κατά κανόνα, σε άμισθη εργασίααγγαρεία. 10.4 Η Αντιστροφή Αναγκών και «Αγαθών» Ως συνέπεια της ανεξέλεγκτης και με κάθε μέσο κερδοφορίας των μεγάλων εταιρειών υπάρχει ανεξέλεγκτη συνεχής παραγωγή νέων «αγαθών». Για την κατανάλωση της πληθώρας των «νέων» αγαθών έχουν ερευνηθεί και εφαρμόζονται μέθοδοι δημιουργίας «νέων» αναγκών. Και ενώ παλιότερα τα αγαθά υπηρετούσαν τις ανάγκες του ανθρώπου, σήμερα οι ανάγκες του ανθρώπου υπηρετούν την κυκλοφορία των αγαθών για την κερδοφορία των εταιριών. 28 2

10.5 Η Ανάγκη Επανασύνδεσης Ερώτησης και Απάντησης Ο σχεδιασμός των πειραμάτων, των υπολογιστικών προγραμμάτων ή των στατιστικών δεν είναι παρά η διατύπωση μιας ερώτησης και τα αποτελέσματά τους η απάντηση στην ερώτηση αυτή. Αν διαφοροποιηθεί ο σχεδιασμός τους, διαφοροποιούνται τα αποτελέσματά τους, όπως διαφοροποιείται η απάντηση, όταν διαφοροποιείται η ερώτηση. Γι αυτό, όλα τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα έχουν μια περιοχή ισχύος. Στη σημερινή εποχή, όμως, οι απαντήσεις, τα συμπεράσματα, ως δημιουργήματα κι αυτές του ανθρώπου, τείνουν να αυτονομηθούν ως αποτέλεσμα της συλλογικής άκριτης και άτοπης γενίκευσής τους, και η ερώτηση απάντηση ως οι δύο πόλοι, οι δύο όψεις του ίδιου πράγματος, σε ρόλο πομπού δέκτη, συχνά αποχωρίζονται με την απάντηση να ποδηγετεί την ερώτηση, καθώς, όπως σχολιάστηκε στην εισαγωγή, φαίνεται να οδεύουμε στον κόσμο των τεχνολογικών βεβαιοτήτων και της καθαίρεσης των ερωτηματικών. Έτσι ο επιβλέπων ενημερώνεται καθημερινά για «καινούργια υλικά» και τα εντυπωσιακά σχετιζόμενα αποτελέσματα των ερευνητικών προγραμμάτων, στατιστικών και άλλων μεθοδεύσεων, χωρίς, όμως, τις περισσότερες φορές, την παραμικρή αναφορά για την ερώτηση που ετέθη, για το σχεδιασμό του προγράμματος ή της στατιστικής, τα δοκίμια ή τα δείγματα, τον τρόπο παρασκευής ή τη δειγματοληψία, κ.λ.π. Και όπως η οποιαδήποτε απάντηση όχι μόνον δεν ανταποκρίνεται στη συγκεκριμένη ερώτηση αυτού που ρωτάει, αλλά μπορεί και να την αντιστρατεύεται, έτσι και τα ερευνητικά συμπεράσματα μπορεί να μην ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες συνθήκες της κατασκευής στην πράξη, και τα παντοιοτρόπως πολυδιαφημιζόμενα υλικά, τεχνικές ή άλλα «αγαθά» να μην ανταποκρίνονται ή και να αντιστρατεύονται τις ανάγκες για τις οποίες θα προμηθευτούν. επιστημοσύνης, (ων στατιστικών και των «γκάλοπ» εταιριών με εντυπωσιακούς λογότυπους) ότι οι έλληνες (γενικά) είναι καλοφαγάδες, έτσι και στην περιοχή της κατασκευής ο επιβλέπων πληροφορείται για παράδειγμα, ότι αν υιοθετήσει το τάδε υλικό θα αυξήσει σημαντικά τη φέρουσα ικανότητα των φορέων της κατασκευής που επιβλέπει, χωρίς να πληροφορείται ότι οι πειραματικοί φορείς που υιοθετήθηκαν στο ερευνητικό πρόγραμμα του γνωστού πανεπιστημίου ή γνωστού ερευνητικού κέντρου τη «βούλα» των οποίων επικαλείται η εταιρία που χρηματοδότησε τα πειράματα, απέχουν σημαντικά από τους φορείς της συγκεκριμένης κατασκευής. Για παράδειγμα, μπορεί τα πειραματικά στοιχεία να έχουν σχεδιαστεί με αραιό εγκάρσιο οπλισμό και, όπως είναι φυσικό, θα λυγίσει πρόωρα ο διαμήκης καμπτόμενος οπλισμός χωρίς να εξαντλήσει την αντοχή του και τα στοιχεία θα επιδείξουν μικρότερη φέρουσα ικανότητα από την προβλεπόμενη. Αν το διαφημιζόμενο υλικό παρεμποδίζει τον λυγισμό των θλιβόμενων ράβδων, γιατί, για παράδειγμα, «φασκιώνει» εξωτερικά τα στοιχεία, ο διαμήκης οπλισμός θα εξαντλήσει την αντοχή του και τα στοιχεία θα επιδείξουν την προβλεπόμενη φέρουσα ικανότητά τους. Τα στοιχεία, λοιπόν, με το υπόψη υλικό θα επιδείξουν αύξηση της φέρουσας ικανότητας συγκρινόμενα με τα «προβληματικά» στοιχεία χωρίς το υλικό (στοιχεία αναφοράς). Αλλά, αν τα στοιχεία της κατασκευής για τα οποία θα προμηθευτεί το υλικό αυτό έχουν τον απαιτούμενο εγκάρσιο οπλισμό, δεν θα προκύψει, προφανώς, καμιά διαφορά στη φέρουσα ικανότητάς τους με και χωρίς το υλικό αυτό. Η ερώτηση του πειραματικού προγράμματος, ο σχεδιασμός του, δεν αντιστοιχεί στην ερώτηση της υπόψη κατασκευής και, γι αυτό, και η απάντηση του πειραματικού προγράμματος δεν απαντά στο πρόβλημα της κατασκευής. Γι αυτό, ο επιβλέπων μηχανικός οφείλει να ανορθώσει τα ερωτηματικά και να ενδιατρίψει στα «ψιλά» γράμματα των πιστοποιητικών. Και όπως, για παράδειγμα, ο άστεγος, ή ο άνεργος πληροφορείται πειστικά, με τη «βούλα» της 29 2

Στην αρχή έγινε ο σεισμός στο Αίγιο, πριν από λίγες εβδομάδες. Σιωπή από τους «συνήθεις» σεισμολόγους. Ούτε κινδυνολογία ούτε έρχεται νέος σεισμός ούτε ήταν - δεν ήταν ο κύριος σεισμός. Τίποτα. Ακολούθησε ο σεισμός στην Καλαμάτα. Και πάλι σιωπή. Ούτε στα κανάλια ούτε στις εφημερίδες εμφανίστηκε κανένας να διατυπώσει τις απόψεις του. Το γεγονός παραξένεψε πολλούς, αλλά αποδόθηκε σε σύμπτωση ή στο ότι οι σεισμοί δεν ήταν και τόσο μεγάλοι, αν και στο παρελθόν οι ίδιοι δεν άφηναν τίποτα ασχολίαστο. Κατόπιν ήρθε ο σεισμός στη Ρόδο 5,1 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ, δεν ήταν ούτε πολύ μικρός ούτε και πολύ μεγάλος. Αλλά και πάλι ουδέν σχόλιο από τους σεισμολόγους μας. Τι στο καλό έπαθαν; Άρχισαν ξαφνικά να απεχθάνονται τη δημοσιότητα; Κατάλαβαν ότι δεν πρέπει να τρομοκρατούν χωρίς λόγο τους πολίτες; Ή μήπως κήρυξαν πόλεμο στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης; Όχι, τίποτα από όλα αυτά δεν συμβαίνει. Οι σεισμολόγοι, αυτοί που συνηθίσαμε να βλέπουμε στα κανάλια να κινδυνολογούν ύστερα από κάθε σεισμό και όχι όλοι γενικά, είναι αυτό τον καιρό πολύ απασχολημένοι: ο Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ο γνωστός ΟΑΣΠ) ενέκρινε και τους ανέθεσε την κατάρτιση μελετών (77 τον αριθμό) που έχουν σχέση με τους σεισμούς και την αντισεισμική θωράκιση της χώρας, συνολικού προϋπολογισμού 2.000.000.000 δραχμών! Οι μελέτες μοιράστηκαν ακριβοδίκαια, πήραν όλοι τουλάχιστον από μία και τώρα έχουν δουλειά για 2-2,5 χρόνια. Μόνο ένα - δυο από εκείνους που έβγαιναν συνέχεια στα κανάλια, είδα να απουσιάζουν από τον κατάλογο των μελετών... Εκείνο που ξενίζει (σωστότερα: ξαφνιάζει ευχάριστα) είναι η αιφνίδια σιωπή τους, το σταμάτημα της κινδυνολογίας και τρομοκράτησης του κόσμου. Μακριά από εμάς η σκέψη ότι η προηγούμενη συμπεριφορά τους αποτελούσε μέσον πίεσης για να γίνουν αυτές οι μελέτες. Όσο και αν μερικοί θέλουν να συνδέσουν τα δύο γεγονότα, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχθούμε ότι όσοι σεισμολόγοι είχαν κάνει σημαία τους την κινδυνολογία, στο πίσω μέρος του μυαλού τους είχαν το κοινό καλό, είχαν ως κίνητρο να θωρακιστεί η χώρα απέναντι σε ένα φυσικό φαινόμενο που έχει προκαλέσει εκατόμβες ανθρώπινων θυμάτων και Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι η επιστημονική εργασία που ανέλαβαν να φέρουν σε πέρας οι σεισμολόγοι μας. Εκείνο που ξενίζει (σωστότερα: ξαφνιάζει ευχάριστα) είναι η αιφνίδια σιωπή τους, το σταμάτημα της κινδυνολογίας και τρομοκράτησης του κόσμου. Μακριά από εμάς η σκέψη ότι η προηγούμενη συμπεριφορά τους αποτελούσε μέσον πίεσης για να γίνουν αυτές οι μελέτες. Όσο και αν μερικοί θέλουν να συνδέσουν τα δύο γεγονότα, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχθούμε ότι όσοι σεισμολόγοι είχαν κάνει σημαία τους την κινδυνολογία, στο πίσω μέρος του μυαλού τους είχαν το κοινό καλό, είχαν ως κίνητρο να θωρακιστεί η χώρα απέναντι σε ένα φυσικό φαινόμενο που έχει προκαλέσει εκατόμβες ανθρώπινων θυμάτων και τεράστιες υλικές ζημιές. Και για να πούμε και «του στραβού το δίκιο», δεν είναι λίγες οι φορές που το κράτος μόνο ύστερα και από τέτοιου είδους πίεση αποφασίζει να κάνει το σωστό. Τώρα, αν υπάρχουν και μερικοί κακεντρεχείς που ισχυρίζονται ότι οι σεισμολόγοι μας δεν μιλάνε επειδή είναι «μπουκωμένοι» από μελέτες, ε, τι να κάνουμε. Σε μια κοινωνία πάντα υπάρχουν και οι κακόπιστοι... ΤΑ ΝΕΑ, 11-06-2001 30 3