ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΕΙΜΕΝΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Κωνσταντίνος Σιούφτας, Τμήμα Περιβάλλοντος Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος 19.10.2012
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 λειτουργούσαν στην Κύπρο κλασικά, παραδοσιακού τύπου ελαιοτριβεία πολύ μικρής δυναμικότητας. Η διάθεση των αποβλήτων που προέκυπταν από την παραγωγική διαδικασία γινόταν ανεξέλεγκτα σε ρυάκια, ποτάμια, στο έδαφος και στο υπέδαφος και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Εικ. 1 Εικ. 2 Εικ.1 Eλαιόμυλος με τη χρήση του οποίου γινόταν η άλεση των ελιών. Εικ. 2 Πιεστήριο ελιών. Τα ζεμπύλια τοποθετούνταν στο πιεστήριο
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 έκαναν την εμφάνισή τους φυγοκεντρικά ελαιοτριβεία μεγαλύτερης δυναμικότητας, με αυξημένες τις ποσότητες των αποβλήτων που προέκυπταν από την παραγωγική διαδικασία. Οι επιπτώσεις από τη διάθεσή τους στο περιβάλλον (σε ρυάκια, ποταμούς και το έδαφος) ήταν σημαντικότερες σε σχέση με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη λειτουργία των παραδοσιακών ελαιοτριβείων.
Περιβαλλοντική Νομοθεσία που διέπει τη διαχείριση των αποβλήτων ελαιοτριβείων Με τη ψήφιση του περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών Νόμου το 2002 χορηγούνται με βάση τον Νόμο αυτό και τις τροποποιήσεις του Άδειες Απόρριψης Αποβλήτων σε ελαιοτριβεία, στις οποίες καθορίζεται ο τρόπος διαχείρισης των αποβλήτων τους, με στόχο την προστασία των Νερών (υπογείων και επιφανειακών) και του εδάφους από τη ρύπανση. To 2005 ψηφίστηκε το περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών (Γενικοί Όροι Απόρριψης Αποβλήτων Ελαιοτριβείων) Διάταγμα (Κ.Δ.Π.270/2005), βάση του οποίου ενσωματώνονταν βελτιωμένοι και πιο λεπτομερείς όροι απόρριψης αποβλήτων στις Άδειες Απόρριψης Αποβλήτων. Από το 2009 έχουν εισαχθεί επιπλέον όροι και βελτιώθηκαν περαιτέρω οι όροι απόρριψης των αδειών απόρριψης αποβλήτων, οι οποίοι αναφέρονταν στο Διάταγμα.
Περιβαλλοντική Νομοθεσία που διέπει τη διαχείριση των αποβλήτων ελαιοτριβείων Η τήρηση των Όρων των Αδειών Απόρριψης Αποβλήτων από τους Φορείς Εκμετάλλευσης των ελαιοτριβείων διασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό την προστασία των υπογείων και επιφανειακών νερών και του εδάφους από τη ρύπανση. Τυχόν παραβίαση οποιουδήποτε όρου απόρριψης που διαπιστώνεται από Επιθεωρητές του Τμήματος Περιβάλλοντος, θεωρείται με βάση τη σχετική Νομοθεσία ως αδίκημα, για το οποίο ανάλογα με τη σοβαρότητά του επιβάλλονται αυστηρές ποινές (εξώδικα πρόστιμα μέχρι 340 ευρώ, λήψη δικαστικών μέτρων με επιβολές προστίμων μέχρι 50.000 ευρώ ή/και φυλάκιση μέχρι 3 χρόνια).
Παραγωγική διαδικασία τριφασικών ελαιοτριβείων Παραλαβή ελιών Πλύσιμο και αποφύλλωση Άλεση στον σπαστήρα (σύνθλιψη) Μάλαξη ελαιοζύμης στον μαλακτήρα Διαχωρισμός ελαιοπυρήνα από το ελαιόλαδο και τα φυτικά υγρά σε οριζόντιας διάταξης φυγοκεντρικό διαχωριστήρα (decanter). Διαχωρισμός ελαιολάδου από τα φυτικά υγρά σε κάθετης διάταξης, φυγοκεντρικούς διαχωριστήρες
Διάγραμμα παραγωγικής διαδικασίας και ρευμάτων αποβλήτων Ελαιοκαρπός Αποφύλλωση Φύλλα Ζωοτροφή Υγρά απόβλητα Πλύσιμο Αποτέφρωση Συναποτέφρωση Επεξεργασία σε πυρηνελαιουργείο Άρδευση Θραύση Ελαιόκαρπου/Άλεση Ελαιοπυρήνας Υγρά απόβλητα από πλύσιμο μηχανημάτων και του εσωτερικού χώρου του ελαιοτριβείου Μάλαξη Ελαιοζύμης Φυγοκέντριση Αναερόβια χώνευση Προσωρινή αποθήκευση Ελαιοδιαχωριστήρας/ Φυγοκέντριση Υγρά απόβλητα/ (τζίζουρος/κατσίγαρος)/ Υδατικά απόβλητα Καύση σε πυρηνολέβητες ελαιοτριβείων (μέχρι τις 31.5.2013) Ελαιόλαδο Κομποστοποίηση/ Συγκομποστοποίηση Στεγανοποιημένες δεξαμενές αποθήκευσης ή αποξήρανσης υγρών αποβλήτων (τζίζουρου) Λάσπη Χρήση ως εδαφοβελτιωτικό
Κατ όγκο αναλογία των αποβλήτων και ελαιολάδου που προκύπτουν από την παραγωγή ελαιολάδου 20% Ελαιόλαδο 50% 30% Στερεά Απόβλητα Υγρά απόβλητα Πηγή: Moreno-Castilla et al. 2001
Μέσες τιμές περιεκτικότητας του ελαιοκάρπου σε ελαιόλαδο, φυτικά υγρά και πολτό 23% 32% ελαιόλαδο 45% Φυτικά υγρά και ελαιοπυρήνας Πολτός Πηγή: Niaounakis and Halvadakis 2004
Παραγωγική διαδικασία ελαιοτριβείων Διάταξη μηχανημάτων σύγχρονου φυγοκεντρικού, τριφασικού ελαιοτριβείου
Ποσότητες υγρών και στερεών αποβλήτων που προκύπτουν Οι μέσες, ετήσιες ποσότητες των υγρών αποβλήτων (τζίζουρου) που προκύπτουν από τη λειτουργία 30, περίπου, ελαιοτριβείων που λειτουργούν στην ελεύθερη Κύπρο, υπολογίζονται ότι είναι 50.000 κυβικά μέτρα, ενώ των στερεών αποβλήτων (ελαιοπυρήνας) υπολογίζονται ότι είναι 15.000 τόνοι. Στις ελαιοπαραγωγικές χώρες της Μεσογείου προκύπτουν 10-12 εκατ. κυβικά μέτρα υγρά απόβλητα ανά έτος (Charistou et al. 2010). Προκύπτουν 0.5-0.8 m 3 ανά 1 τόνο ελιών που τυγχάνουν επεξεργασίας (Boari et al.1984).
ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΥΓΡΟΥ ΑΠΟΒΛΗΤΟΥ (ΤΖΙΖΟΥΡΟΥ) (1) Τα δεδομένα λήφθηκαν από 8 ανεξάρτητες επιστημονικές μελέτες και αναφέρθηκαν σε ανασκόπηση από τον Roig et al. (2006)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΥΓΡΟΥ ΑΠΟΒΛΗΤΟΥ (ΤΖΙΖΟΥΡΟΥ) ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ Οι πολύ υψηλές τιμές BOD 5 και COD, σε συγκεντρώσεις μέχρι 100 και 200 kg/m3, αντιστοίχως (Della Monica et al. 1978), καθιστούν τον τζίζουρο/κατσίγαρο ως ένα από τα πιο ρυπογόνα απόβλητα που ρυπαίνουν την περιοχή της Μεσογείου (DellaGreca et al. 2001) και αποτελεί ένα σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα στην περιοχή αυτή (Morillo et al. 2009). Φυτοτοξικότητα- Οι υψηλές συγκεντρώσεις πολυαρωματικών ουσιών (φαινόλες) σε συνδυασμό με τις υψηλές συγκεντρώσεις σε λιπαρά και πτητικά οξέα (που προσδίδουν υψηλή οξύτητα) και των υψηλών συγκεντρώσεων σε άλατα, θεωρούνται υπεύθυνες για την υψηλή φυτοτοξικότητα των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων (Χρυσοβαλάντης, 2004). Τα άλγη, τα οποία είναι άκρως απαραίτητα για την αειφόρο ανάπτυξη και διατήρηση των οικοσυστημάτων του γλυκού νερού είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις φαινόλες (DellaGreca et al. 2001). Η απ ευθείας, μη ελεγχόμενη διάθεση των αποβλήτων αυτών στο έδαφος προκαλεί φυσικοχημικές μεταβολές του εδάφους (Parides et al. 1986), μειώνοντας σημαντικά τη διαπερατότητά του από το νερό και έχουν παρατηρηθεί αντιμικροβιακές δράσεις σε ωφέλιμους μικροβιακούς πληθυσμούς του εδάφους, από τη δράση των φαινολών που περιέχουν τα υγρά απόβλητα (DellaGreca et al. 2001).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΥΓΡΟΥ ΑΠΟΒΛΗΤΟΥ (ΤΖΙΖΟΥΡΟΥ) ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ Η μεγάλη συγκέντρωση σε τοξικές φαινόλες (Fedorak and Hrudei 1984; Borja et al. 1992) (λ.χ. methylcatechol, catechol and hydroxytyrosol) (Capasso et al. 1995), τα καθιστά μη βιο-αποικοδομήσιμα (Charistou et al. 2010), και εμποδίζει/περιορίζει τη βιολογική επεξεργασία του αποβλήτου αυτού (Hamdi et al. 1992). Μέχρι και το 2009 δεν υπήρχε μία κοινά αποδεκτή μέθοδος επεξεργασίας των αποβλήτων (υγρών και στερεών), λόγω τεχνικών και οικονομικών περιορισμών, του γεγονότος ότι τα ελαιοτριβεία βρίσκονται διάσπαρτα (Morillo et al. 2009) και λόγω της εποχικότητας της λειτουργίας τους. Ενδεικτικά, τα υγρά και στερεά απόβλητα από την επεξεργασία 500 κυβικών μέτρων ελιών έχει ισοδύναμο ρυπαντικό φορτίο αστικών λυμάτων πληθυσμού 7000 κατοίκων (Boari and Mancini 1987). Η μεγάλη συγκέντρωση οργανικών και ανόργανων ουσιών στα απόβλητα δημιουργεί παρενέργειες σε ζωντανούς οργανισμούς (π.χ. ψάρια), οι οποίοι θα επιβιώσουν σε νερό στο οποίο έχουν απορριφθεί ή καταλήξει τα απόβλητα αυτά (π.χ. σε υδατοφράκτη) και στο οποίο οι τιμές των συγκεκριμένων ρυπαντών ουσιών έχουν ξεπεράσει τα φυσιολογικά όρια για την επιβίωση αυτών των οργανισμών (Χρυσοβαλάντης, 2004). Μπορεί να προκαλέσει ασφυκτικές συνθήκες, λόγω έλλειψης οξυγόνου στους υδρόβιους ζωικούς οργανισμούς (Μπαλατσούρας, 1997).
Ανεξέλεγκτη διάθεση υγρών αποβλήτων (τζίζουρου) στο έδαφος
Στεγανοποιημένη δεξαμενή εξάτμισης υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείου
ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΡΥΘΜΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΠΟΥ ΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΑΔΕΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Διαχείριση Αποβλήτων (υγρών, στερεών και λάσπης) Παρακολούθηση και Έλεγχος (χημική ανάλυση του εδάφους στο οποίο εναποτίθενται απόβλητα, παρακολούθηση των υπογείων νερών που πιθανόν να επηρεάζονται από την απόρριψη αποβλήτων) Τήρηση Αρχείου (περιλαμβάνει τις παραγόμενες ποσότητες αποβλήτων, αποτελέσματα χημικών αναλύσεων αποβλήτων και εδάφους, τρόπους και ποσότητες διάθεσης) Επικοινωνία με την Αρμόδια Αρχή (π.χ. αναφορά σε συμβάντα που αφορούν δυνητική περιβαλλοντική ρύπανση και σε διορθωτικά μέτρα που λήφθηκαν) Υποβολή Ετήσιας Έκθεσης στην Αρμόδια Αρχή (περιλαμβάνει στοιχεία από το Αρχείο, από την Παρακολούθηση και Έλεγχο, περιγραφή παραπόνων που υποβλήθηκαν από κατοίκους και γίνεται αναφορά σε συμβάντα) Άλλοι Όροι: Δενδροφύτευση
Για οποιεσδήποτε άλλες πληροφορίες σχετικά με τους περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών Νόμους και τη διαχείριση αποβλήτων ελαιοτριβείων, μπορείτε να απευθύνεστε στο Τμήμα Περιβάλλοντος, στα τηλ. 22 408943 (κ. Κωνσταντίνο Σιούφτα) και 26 804576 (κ. Κώστα Βοσκό). Άλλα στοιχεία επικοινωνίας: Διεύθυνση ιστοσελίδας Τμήματος: www.moa.gov.cy/environment Αρ.Τηλεομοιοτύπου: 22 774945
Ευχαριστώ για την προσοχή σας