Συνέντευξη με τον κύριο Κοϊνάκη Νικόλαο στην Ιεράπετρα.

Συνέντευξη με τον κύριο Κοϊνάκη Νικόλαο. 9-9-98 στην Ιεράπετρα. Κύριε Νίκο, ασχοληθήκατε με το βιολί από την αρχή; Το πρώτο όργανο ήτανε βιολί; Καταρχήν, επαίζαμε μια λύρα και μετά επήρα βιολί κι έπαιζα. Εμάθαινα με μια λύρα και μετά έπιασα το βιολί. Γιατί μάθατε πρώτα με λύρα; Για να συνηθίσω, καταρχήν είχα δεν είχα πάρει βιολί και ήφτιαξα μια λύρα και την έπαιζα, μετά αγόρασα βιολί. Έπαιζε κάποιος στην οικογένεια όργανο, ο πατέρας σας; Όχι, ο μπαμπάς μου έπαιζε μαντολίνο αλλά για σκοπούς δεν ήξερε. Υπήρχε, δηλαδή, λύρα στο σπίτι, ή βιολί στο σπίτι ή πήγατε κι αγοράσατε; Όχι, εγώ έκαμα, από μια μουριά την πελέκησαμε και την έφτιαξα. Φτιάξατε τη λύρα μόνος σας; Ναι, ένας θείος μου την έφτιαξε κι έπαιζα με τη λύρα. Μετά αγόρασα βιολί. Σε ποια ηλικία αυτό; Αυτό έγινε μετά δώδεκα χρονών, μετά που βγήκα απ το δημοτικό σχολείο. Λύρα παίζατε σε ποια ηλικία; Τότε καταρχήν, πόσο χρονών, δεκατριών χρονών, τόσο. Και μετά αγοράσατε το βιολί σε ποια ηλικία; Μετά από δυο χρόνια το αγόρασα το βιολί. Βλέπατε, δηλαδή, στο χωριό άλλους, υπήρχαν λυράρηδες στο χωριό ή βιολάτορες; Όχι, βιολάτορες είχανε εκεί πέρα. Και γιατί προτιμήσατε το βιολί; 1

Μου άρεσε πιο καλά το βιολί. Λύρα παίζανε στο χωριό σας; Όχι. Βιολιά παίζανε ως επί το πλείστον. Παρόλα αυτά εσείς ξεκινήσατε να φτιάξετε λύρα κι όχι βιολί. Όχι, εγώ για να μάθω ένα όργανο, δηλαδή πώς να μάθω, ν αρχίσω, έφτιαξα μια λύρα κι έπαιζα κι απού σημείωνα σκοπούς και πήρα μετά βιολί. Ο θείος σας σας έφτιαξε αυτή τη λύρα; Ναι. Έφτιαχνε κι άλλες λύρες, για άλλους; Όχι, δεν έφτιαχνε, μόνο επειδή ήταν θείος μου είπε να μου φτιάξει μια λύρα. Στην οικογένεια, δηλαδή, άλλος που να παίζει λύρα ή βιολί; Όχι. Ποιος σας έδειξε βιολί; Εγώ να σου πω, έβλεπα εκεί πέρα τους παλιούς που παίζανε, κι έπαιζα μόνος μου. Δεν πήγα πουθενά να παίξω, να μου δείξει. Μετά ήμουνα επαγγελματίας μετά στο χωριό και πήγαινα και σε ξένα χωριά κι επαίζαμε. Ναι αλλά κάποιος δεν σας έδειξε ποτέ το βιολί, σας έδειξε κάποιος πώς να το κρατάτε; Όχι, ήμουνα μεγάλος, οπότε καταλάβαινα κι ήξερα. Δεν θεωρείτε, δηλαδή, κάποιον δάσκαλο; Όχι. Είχατε κάποιον, όμως, ως πρότυπο, δηλαδή, θαυμάζατε κάποιον σαν παιδί; Ναι, δηλαδή μου άρεσε το βιολί. Εννοώ κάποιον απ τους μεγαλύτερους; Θέλατε να μοιάσετε σε κάποιον. Είχατε ακούσει για το Φοραδάρη, τον Καλογερίδη; Ναι, κάτι χωριανούς κει πέρα παλιούς που παίζανε βιολί, μ άρεσαν. 2

Είχατε κάποιο πρότυπο, θέλατε να μοιάσετε σε κάποιον; Ναι. Σε ποιον, ποιος ήτανε αυτός; Ήτανε ένας Κωστής Βιτσεντζάκης, έτσι δεν τον λέγαν Πέτρο; Πώς τον λέγανε; Κωστής Βιτσεντζάκης, αλλά αυτός έχει πεθάνει. Και ένας άλλος πάλι Μανώλης Βιτσεντζάκης κι ο Γκέλιος ο βιολάτορας. Απ το Καβούσι. Και ο Πεδουλαύτης ο πατέρας του βιολάτορα. Ο γέρος Πεδουλαύτης. Λαπακωνσταντάκης Νίκος Δηλαδή, θεωρείται τον εαυτός σας αυτοδίδακτο ή ότι από κάπου πήρατε τα περισσότερα; Τι θα μας λέγατε; Άκουγα κι από άλλους αλλά κι εγώ είχα πείρα κι έπαιζα. Την πείρα την αποκτήσατε σιγά-σιγά, στα αρχικά σας βήματα; Άκουγα τους άλλους. Ναι, αυτό θέλουμε να μας πείτε, ποιους άλλους; Ένα, δύο ονόματα. Τον Βιτσετζάκη που σας είπα, αυτός έχει πεθάνει. Ζούσε στη Βασιλική; Ναι, στη Βασιλική. Συχωριανοί ήταν δηλαδή. Ναι, χωριανοί. Σε ποια ηλικία παίξατε σ ένα γλέντι; Από είκοσι χρονών. Βγάζατε γλέντι μόνος σας; Ναι, με πάσο, βέβαια, με άλλους. Αυτό πώς έγινε, σας φωνάξανε, δηλαδή, όταν φτάσατε στην ηλικία αυτή; Αφού ήξερα σκοπούς και έπαιζα όργανο, με καλούσαν κι ήπαιζα στις χώρες. Κι ύστερα εγώ ήμουνα μοναδικός εκεί πέρα στο χωριό. Γιατί οι άλλοι, ο ένας είχε πεθάνει και βέβαια πιο μικρός έπαιζα πιο καλά και προτιμιόμουνα. 3

Και ποια ήταν η αμοιβή σας γι αυτό; Όταν παίξατε στο γλέντι και το κρατήσατε μέχρι το πρωί, ποια ήταν η αμοιβή σας, πληρωθήκατε γι αυτό; Πώς, πληρωνόμουνα. Το χατε κανονίσει από πριν ή ό,τι σας δώσουν εκείνη τη στιγμή, χαρτούρα που λέμε; Όχι, βάνανε γλέντι, με πληρώνανε. Από πριν το χατε κανονίσει να σας πληρώσουνε; Όχι, όταν βάνανε γλέντι σου λέει καλούμε τον Κοϊνά να μας ηπαίξει, με πληρώνανε αυτά που χορεύανε. Δεν τους έλεγα δώσε μου αυτά τα λεφτά για να παίξω. Έχετε συνεργαστεί με άλλους μουσικούς, που ήταν άλλα ονόματα. Δηλαδή, παίξατε σε γλέντια με άλλους βιολάτορες μεγάλους; Είχα παίξει μ ένα παιδί, Λαπακωσταντάκη και το Φουντάκη το Νικολάκη απ το Καβούσι και μ αυτό το Μανιουτάκη παίξαμε μαζί με το Γιώργη. Και είχα ακούσει και το γέρο αυτόν τον Πεδουλαύτη που σας λέω τώρα. Τον άλλο το χωριανό μας τον Περάκη το Νικόλαο. Αν σας λέγαμε να δώσετε ονόματα σε κάποιους σκοπούς που παίζετε, σε κάποια τραγούδια, ποια θα ήταν αυτά; Να μας αριθμήσετε, δηλαδή, παίζω αυτό, το άλλο, το εκείνο. Τι παίζετε; Έπαιζα πηδηχτό, χανιώτικο, πεντοζάλη, απ όλα, ευρωπαϊκά. Τι άλλα, εκτός απ τα ευρωπαϊκά. Τα ονόματα των κοντυλιών πες. Κανένα ρεμπέτικο. Αυτά, πηδηχτό, χανιώτικο, πεντοζάλη, ευρωπαϊκά, ταγκά και τέτοια. Κοντυλιές; Ναι, και κοντυλιές, βέβαια. Ποιες κοντυλιές παίζετε; Βασιλικιώτισσες εκεί πέρα. Ποιες είναι αυτές οι βασιλικιώτισσες; 4

_ Όλες τις λέγαν έτσι. Αγκαλιαστό δεν παίζετε; Ναι, αγκαλιαστό. Αυτό από πού το ακούσατε, από πού το μάθατε; Το άκουσα από κάποιες γυναίκες που χορεύανε και επειδής ελέγανε το σκοπό τον έμαθα απ αυτές. Μου λέγαν, δηλαδή, αυτές οι γυναίκες Τον τραγουδούσανε μόνο; Ναι, τον τραγουδούσανε και τον πήρα μετά εγώ με το τραγούδι και τον έπαιζα. Τον παίζανε παλιά, ήτανε διαδεδομένος; Τον έπαιζα μετά κι εγώ. Όχι, πριν από σας, τον είχατε ακούσει από άλλους βιολάτορες; Όχι. Δηλαδή, σας τον τραγούδησαν για να τον μάθετε; Ναι, από γυναίκες που χορεύανε. Και τι άλλο, κοντυλιές; Κοντυλιές, χανιώτικα, πηδηχτό, απ όλα, ευρωπαϊκά. Στο γάμο; Της νύφης το σκοπό. Έχουμε ένα σκοπό; Δύο σκοπούς. Δύο. Ναι. Και όταν πηγαίνουμε στην εκκλησία υπήρχε άλλος; Όχι, ο ίδιος ήτανε. Ο ίδιος με άλλα λόγια. Και πριν και μετά την εκκλησία. Ναι. Πόσες μέρες κρατούσε ο γάμος; Να σου πω κανά μερόνυχτο. Μια μέρα μόνο; 5

Ναι, εμάς στο χωριό έτσι. Μια μέρα και μια νύχτα. Κάποιο άλλο σκοπό που ακούσαμε μέσα ποιος ήταν αυτός; Ο τελευταίος που παίξατε; Αγκαλιαστός. Πριν; Πρινιώτικος. Ναι σου λέω ότι αυτόν οι γυναίκες αυτές τον παίζαν με το στόμα. Και τον πρινιώτη; Ναι. Εγώ δεν τον άκουσα από κανένα όργανο. Αλλά άκουσα το Βαγγέλη που τον ήπαιξε κι είχα στο νου μου, λέω ανάθεμά τον, τον επαίζουν. Δεν επρόφτασε να τα παίζουν οργανικά αυτά τα κομμάτια. Είχανε τότε ήδη ηλικιωθεί όλοι οι χορευτές. Μια, λοιπόν, μπορούσε να χορεύει γι αυτό λοιπόν τραγουδούσε τους σκοπούς να τους χορέψει αυτή. Όταν τους έπαιξε ο κύριος Νίκος αυτούς τους σκοπούς στο χωριό, τους χορούς αυτούς, είχαν ήδη σβήσει αυτοί οι χοροί. Δηλαδή, για να τους βρούμε αυτούς πότε παιζότανε, πότε χορευότανε, πριν ογδόντα χρόνια. Δηλαδή, τυχαία ο τελευταίος από μια γυναίκα, μπορούσε να χορεύει ακόμα, τις ήκουσε και τις ήμαθε. Ο πρινιώτης παιζόταν μια συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου; Όχι. Δηλαδή, παιζόταν σε κάθε γλέντι; Ναι, ήταν ο πιο αγαπητός χορός απ τους υπόλοιπους. Ήταν εύκολος ο πρινιωτάκης που λέγαμε, άλλο χορό δεν έχουμε, βέβαια, λέγαμε και κρητικές μαντινιάδες, και ο αγκαλιαστός πάλι. Ο αγκαλιαστός ήταν ο πιο διαδεδομένος. Το «μικρό μικράκι» είναι άλλο; Είναι άλλο, εδώ δεν το χορεύαμε το «μικράκι», είναι άλλος. Αν και σε ορισμένα χωριά εδώ στο σκοπό του πρινιώτη λέγανε την μαντινιάδα, άλλο χορό δεν έχουμε σαν το «μικρό, μικράκι». Το λέγανε γι αυτό το 6

_ χορό. Δηλαδή, το τελευταίος που τα άκουσε, από τον τελευταίο που μπορούσε να πάρει τα πόδια του να χορέψει. Δεν πρόλαβε να τα δει αυτά. Εμένα, αυτά που τα ξέρω, μου τα λεγε η γιαγιά μου που ναι φέτος ενενήντα δύο χρονών, που τα θυμάται όταν ήτανε κοπελιά αυτή τα κάνανε. Αυτές είχανε ζήσει πολλά χρόνια. Ο Πεδουλαύτης, θα ρθει αύριο, που ναι εξαιρετικός κι είναι ενενήντα πέντε χρονών δεν θυμάται να χορεύουν αγκαλιαστό. Καταλάβατε, δηλαδή είχανε σβήσει τότε που τα είδε ο κύριος Νίκος. Και σε γάμους παίζανε τον πρινιώτη; Ναι, τον αγκαλιαστό κι αυτόν, τον παίζαν πιο πολύ σε γάμους. Και τον αγκαλιαστό; Πιο πολύ παίζαν σε γάμους, γιατί όμως; Γιατί ο αγκαλιαστός, αγκαλιάζει ο νέος την κοπελιά του. Στους γάμους ήταν όλοι οι καλεσμένοι συγγενείς, οπότε δεν υπήρχε θέμα παρεξηγήσεων στο αγκάλιασμα. Σ ένα πανηγύρι αποφεύγαν ν αγκαλιαστούν, γιατί μπορούσε να γίνει παρεξήγηση. Μιλάει ο κύριος Βαρδάκης. Παίζατε εσείς σε ποιες περιπτώσεις; Πότε γινόντουσαν τα γλέντια; Όταν ήταν γιορτές με καλούσαν κι έπαιζα. Π.χ. το Πάσχα, γιορτές. Τις Κυριακές είντα κανες; Ναι και τις Κυριακές, βέβαια. Τις Κυριακές τα βράδια μαζευόντουσαν; Ναι. Αυτό γινότανε έτσι αυθόρμητα, τυχαία ή προγραμματισμένα; Όχι, προγραμματισμένα. Ξέρατε ότι την Κυριακή το βράδυ θα χει γλέντι. Κάναμε παρεούλα, πίναμε, «βάνουμε γλέντι», βάναμε. Και καλούσαμε τις κοπελιές και χορεύαμε. Πάντα όταν παίζατε εσείς υπήρχε αμοιβή, πλήρωνε ο χορός ή υπήρχαν και περιπτώσεις που παίζατε έτσι δωρεάν; 7

Να σου πω με πληρώνανε τα παιδιά, διότι αφού ευχαριστιόταν και χορεύανε, με πληρώνανε. Δεν τους έκανα όμως και παζάρι, «αυτά θέλω να μου δώσετε», ξέρω γω. Σε γάμους τι γινότανε; Σε γάμους πάλι δεν τους έκανα παζάρι. Ό,τι είχανε φιλότιμο να μου δώσουνε. Δηλαδή, ο πατέρας της νύφης τα πλήρωνε ή ο γαμπρός ή όποιοι χορεύανε; Ο γαμπρός κι όποιοι χορεύανε, κι οι συγγενείς, δηλαδή, δεν τους είπα θέλω αυτά τα λεφτά για να παίξω. Ο μουσικός, δηλαδή, τότε δεν ζητούσε κάποια χρήματα, άλλοι το κάνανε αυτό; Άλλοι μπορεί να το κάνανε, εγώ πάντως δεν το κανα. Πηγαίνατε κι ό,τι σας δίνανε; Ε, ναι, βέβαια. Μπορούσε να ζήσει ο μουσικός τότε με τα χρήματα που έπαιρνε απ τα γλέντια; Να σου πω, άμα ήταν ένας μόνιμος επαγγελματίας, μπορούσε. Υπήρχαν, δηλαδή, τέτοιοι άνθρωποι που κάνανε αυτή τη δουλειά και ζούσανε μόνο Να σου πω τώρα και πήγαιναν και στις αγροτικές δουλειές, αλλά τύχαινε το γλέντι. Μπορεί να ναι μόνο σ αυτή τη δουλειά; Και πόσα κονομάνε τώρα κι οι μουσικοί. Π.χ. οι μεγάλοι μπορεί να ναι μεγάλοι και είναι αυτό το επάγγελμά τους. Αλλά εμείς ήμαστε σε χωριό που να περιμένεις απ αυτό το πράγμα και να μη δουλέψεις και την περιουσία; Δηλαδή, τα παλιά τα χρόνια υπήρχε κάποιος, είχατε δει κάποιον που να ζει μόνο απ τη μουσική; Μπα, όχι. Είχε μωρέ Πέτρο κανένα, δεν είχε κανένα. Εσείς να μας πείτε τι θυμάστε; 8

Δεν είχε. Γιατί δεν επερίμενε τώρα απ τη μουσική για να ζήσει, διότι και το χωριό ήτανε μικρό, τι χρήματα να εισπράξει. Πώς αντιμετώπιζε ο κόσμος τους μουσικούς; Πώς βλέπανε το μουσικό; Ωραία. Εσείς αν είχατε ένα γιο, θα του λέγατε να γίνει μουσικός επαγγελματίας; Να σου πω, εγώ ήμουνε μόνος και μ άλλο ένα παιδί που θα ρθει αύριο να παίξει, εγώ του λεγα «πιάσε να μάθεις κι εσύ βιολί, γιατί κι εγώ μοναχός δεν μπορώ να παίζω» και κουραζόμουνα όλη νύχτα να παίζω. Και έμαθε το παιδί και ήπαιζε. Τους είχανε δηλαδή σε εκτίμηση, τους σεβόντουσαν ή τους είχανε πιο παρακατιανούς; Πώς νομίζετε ότι τους έβλεπαν; Να σου πω, άμα ήταν ο μουσικός καλός, τον εκτιμούσαν. Ο πατέρας σας, όταν του είπατε ότι θα μάθετε βιολί, τι είπε; Κανένα πρόβλημα, τι να μου πει να μη μάθεις βιολί. Εγώ, δηλαδή, να σου πω, πέρασα ωραία ζωή στα νιάτα μου. Σου λέω ότι γλεντούσαμε ταχτικά. Παίζατε πάντα στην περιοχή εδώ της Ιεράπετρας ή και αλλού; Ναι, εδώ στην επαρχία Ιεράπετρας, στο Καλό Χωριό. Πηγαίνατε και σε άλλα χωριά; Ναι, πώς; Με καλούσανε και πήγαινα. Σε άλλες περιοχές εκτός απ την Ιεράπετρα έχετε παίξει; Ό,ι δεν πήγα. Στη Σητεία; Όχι, εδώ στην επαρχία Ιεράπετρας. Οι μουσικοί πού καθόντουσαν σ ένα γλέντι; Να σου πω στην πλατεία του χωριού, σ ένα μεγάλο μαγαζί, σ ένα καφενείο π.χ. Πού καθόντουσαν, σε ποια θέση, είχαν ειδική θέση σ ένα γλέντι οι μουσικοί; Ήταν στην άκρη; 9

Στη μέση και χορεύανε αυτοί γύρω-γύρω. Δηλαδή, ήμουνα στη μέση κι ήπαιζα κι ο άλλος με το πάσο και χορεύαν οι ανθρώποι γύρω-γύρω. Γυναίκες μουσικοί υπήρχαν; Πώς, αφού καθόνταν γύρω-γύρω κοπελιές και γυναίκες. Όχι, γυναίκες μουσικοί, που να παίζαν κάποιο όργανο ή να τραγουδούσαν; Όχι. Ούτε μαντολίνο; Όχι. Δεν θυμάστε καμιά τέτοια περίπτωση; Όχι. Οι γυναίκες σηκωνόντουσαν να χορέψουν χωρίς να τις βάλει κάποιος στο χορό, από μόνες ή έπρεπε να τις πάρει κάποιος να τις βάλει στο χορό; Και μόνες τους και κάποιος να τις πάρει να χορέψουνε. Και μόνες τους. Θα τις παρεξηγούσαν αν ήθελε κάποια γυναίκα να σηκωθεί να χορέψει, θα την παρεξηγούσαν; Όχι. Δεν θα τη παρεξηγούσαν; Όχι. Μαντινάδες λέγανε; Ναι. Λέγανε και μαντινάδες. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου γινόντουσαν αγώνες, έλεγε ο ένας μια μαντινάδα κι απαντούσε ο άλλος; Πώς, το βράδυ όταν βγαίναμε π.χ. καντάδα, τη νύχτα, ελέγανε μαντινιάδες εκεί πέρα και ο ένας κι ο άλλος. Με τι θέματα; Κοροϊδευτικά; Κοροϊδευτικά, δηλαδή πώς να σου πω, θα πεις μια μαντινιάδα, πεισματικιά θα πεις άλλη μια. Παραγγελίες κάνανε οι χορευτές σε σας; Ναι, βέβαια. 10

Δηλαδή, αυτοί καθορίζανε το τι κομμάτια θα παίξετε ή εσείς; Αυτοί μου λένε «παίξε αυτό το χορό, παίξε μας ένα χανιώτη, παίξε μας ένα πηδηχτό». Αυτοί μου καθορίζανε, «παίξε ευρωπαϊκά». Κρατούσανε τη σειρά στο χορό, πώς γινότανε; Ε, ναι βέβαια, σειρά κρατούσανε. Δηλαδή, π.χ. σηκώνεσαι και μου λες «παίξε μου ένα πηδηχτό» μου λέει ο άλλος μετά «να παίξεις Χανιώτικο», ε, τον άλλο θ ακούσεις μετά που μου παραγγέλνει και με τη σειρά. Όταν χορεύει ένας και πάει σειρά, μπορούσε να χορέψει κι ο άλλος μαζί του; Μπορούσε. Υπήρχε συγκεκριμένο ρεπερτόριο, ας πούμε σ ένα πανηγύρι, για το ποιο θα παίξετε πρώτο, ποιο θα χορέψουν οι ακροατές; Θα παίζαμε ένα χανιώτικο καταρχήν. Υπήρχε συγκεκριμένο πρόγραμμα στο τι θα παίζατε; Επαίζαμε απ όλους τους χορούς. Ναι, αλλά υπήρχε μια συγκεκριμένη σειρά; Ναι, πρόγραμμα, θα παίζαμε χ, μετά πηδηχτό, μετά πεντοζάλη. Αυτό το πρόγραμμα διαφοροποιούνταν, άλλαζε σε κάθε περίπτωση. Δηλαδή, αν ήταν στο γάμο παίζατε ένα συγκεκριμένο ρεπερτόριο, με συγκεκριμένη σειρά, αν είναι για γλέντι, αν είναι για οτιδήποτε άλλο; Ναι, με σειρά. Ήταν διαφορετικό, όμως, από περίπτωση σε περίπτωση, δηλαδή, παίζατε ακριβώς τα ίδια πράγματα, με την ίδια σειρά στο γάμο, με την ίδια σειρά και στο απλό πανηγύρι; Ναι. Εγώ θα ήθελα να σας ρωτήσω, από όργανα εκτός απ το βιολί, παίζανε κάποια άλλα όργανα; Το βιολί καταρχήν με τι το συνόδευαν; Με μαντολίνο και κιθάρα. Και τα τρία μαζί; 11

Όχι, άμα υπήρχε κιθάρα, έπαιζε με κιθάρα πάσο. Άμα δεν είχε κιθάρα, παίζαμε με μαντολίνο. Νταούλι; Όχι. Λαούτο; Όχι. Άλλα όργανα που παίζανε; Εμείς δηλαδή, παίζαμε μ ένα πάσο με κιθάρα και με μαντολίνο. Άλλα όργανα που παίζανε; Όχι. Ασκομαντούρα παίζανε; Ε, κάτι βοσκοί παίζανε. Θιαμπόλι; Ναι. Όχι σε γλέντι πάντως σε καφενεία; Όχι σε γλέντι. Πάνω που ζούνε στα βουνά, είναι βοσκοί, πώς να το πούμε. Εσείς, άμα ακούσετε τώρα ένα συρτό χανιώτικο να τον παίζει ένας από δω, απ αυτά τα μέρη και να τον παίζει κι ένας Χανιώτης το συρτό χανιώτικο, θα καταλάβετε ποιος είναι ο Χανιώτης και ποιος είναι ο Ιεραπετρίτης; Δηλαδή, θα τον ξεχωρίσετε απ το παίξιμό του; Θα καταλάβω, βέβαια. Τι θα ναι αυτό που θα σας κάνει να το καταλάβετε; Θα το καταλάβω ότι είναι π.χ. Ιεραπετρίτης. Από τι όμως; Δηλαδή, κάνουν κάτι οι Χανιώτες που δεν το κάνετε εσείς, βάζουν κάτι; Βάζουν κάτι αυτοί, ξέρω κι εγώ. Δηλαδή, δεν μπορείτε να πείτε ότι οι Χανιώτες το παίζουν πιο απλά, ή πιο σύνθετα; Το δοξάρι είναι το ίδιο; 12

Δεν ξέρω, εγώ δεν τους έχω δει καμιά φορά. Ναι, αλλά αφού το χετε ακούσει, είπατε ότι θα μπορούσατε να τους ξεχωρίσετε και να πείτε. Δεν έχετε ακούσει Χανιώτη να παίζει συρτό χανιώτικο; Μόνο στο ραδιόφωνο π.χ. Ναι, τι είναι αυτό που σας κάνει και λέτε «α, αυτός είναι Χανιώτης». Ε, το καταλαβαίνεις. Ναι, αλλά από τι το καταλαβαίνετε; Ε, το σκοπό, Χανιώτης πώς να στο πω. Παίζετε συρτό χανιώτικο; Πώς; Παίζετε. Κι ένας Χανιώτης παίζει το συρτό το χανιώτικο. Εσείς τι του κάνετε, του βάζετε κάτι διαφορετικό; Ε, ανάλογα με τον τρόπο που παίζει ο καθένας. Ο Θάνος μπορεί να παίζει με άλλο τρόπο, εγώ παίζω με άλλο τρόπο. Οι Στειακοί παίζουν διαφορετικά απ ό,τι παίζετε εσείς; Ε, βέβαια, διαφορετικά παίζουνε. Και τις κοντυλιές; Ε, μάλλον. Δηλαδή, αν ακούσετε κοντυλιά του ρε από έναν Ιεραπετρίτη και κοντυλιά του ρε από έναν Στειακό, από την Σητεία, θα καταλάβετε κάποια διαφορά; Ανάλογα, ξέρω κι εγώ, μπορεί. Παίζετε με ενισχυτή ή χωρίς ενισχυτή; Όχι, έτσι σκέτα. Δεν είχαμε ενισχυτή. Πάντοτε; Πάντοτε. Δεν είχαμε τέτοια. Σήμερα παίζετε καθόλου; Παίζετε σήμερα σε γλέντια; Ε, άμα καμιά φορά, παίζω. Άμα με καλέσουνε. Πάλι χωρίς ενισχυτή; 13

Με ενισχυτή. Πώς το βλέπετε τώρα που παίζετε με ενισχυτή. Σας αρέσει περισσότερο; Αφού ακούεται πιο καλά κι ακούει κι ο κόσμος. Ο κόσμος ακούει, εσείς πώς τ ακούτε; Κι εγώ, μ αρέσουνε. Σας αρέσει περισσότερο μ ενισχυτή; Αφού ακούεται και καταλαβαίνεις τι παίζεις. Ο σιγανός αποτελείται από κάποιες συγκεκριμένες κοντυλιές; Μα όλες οι κοντυλιές είναι σιγανός. Δηλαδή, όταν πιάσετε εσείς να παίξετε σιγανό, από τι θα το ξεκινήσετε, από ποια κοντυλιά; Από το λα. Από το λα. Μετά θα βάλετε; Και από το ρε μπορείς να την παίξεις. Ο στειακός ο πηδηχτός είναι κάτι συγκεκριμένο σαν μελωδία ή μπορεί κάποιος να παίξει και κοντυλιές γρήγορες; Διαφορετικά μπορεί να ναι απ τις στειακές τις κοντυλιές αυτές. Όχι, αυτό που θέλω να ρωτήσω είναι, για σας ο παραδοσιακός στειακός πηδηχτός έχει μία συγκεκριμένη μελωδία, δηλαδή, πιστεύετε ότι είναι ένας καλός παραδοσιακός Να σας πω, εγώ δεν έχω στειακούς ακούσει. Μιλάμε για τον πηδηχτό τον χορό. Ναι τον στειακό. Είτε τον παίζει ο Στειακός είτε τον παίζετε εσείς, δεν μας ενδιαφέρει. Ένας καλός πηδηχτός αποτελείται από κοντυλιές που τις παίζουν γρήγορα; Δηλαδή, εσείς μπορείτε να παίξετε την ντο, την κοντυλιά του ντο, ή του σολ γρήγορα και να πείτε αυτό είναι πηδηχτός; Θα είστε εντάξει; Ναι. Ή ο πηδηχτός έχει κάποιες συγκεκριμένες κοντυλιές. 14

Ναι έχει, βέβαια, κάποιες συγκεκριμένες. Δηλαδή, του ντο η κοντυλιά δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι στειακός; Μπα. Όχι. Έχετε ακούσει περιπτώσεις, όπου κάποια κοπέλα, αν πέθαινε πριν προλάβει να παντρευτεί εδώ, αντί για μοιρολόγια να παίζουνε τραγούδια του γάμου; Όχι. Δεν παίξανε ποτέ. Τι λέγανε όταν πέθαινε κάποιος; Πενθούσαν οι ανθρώποι, σου λέει τι βιολί να παίξουμε; Τραγουδάγανε κάποια τραγούδια; Όχι, μόνο μοιρολόγια. Χωρίς όργανα; Ναι, χωρίς όργανα. Οι γυναίκες μόνο ή και οι άντρες; Οι γυναίκες. Δηλαδή, αυτή που είχε το θύμα. Για σας ποιος είναι καλός καλλιτέχνης; Όχι όνομα. Τι χαρακτηριστικά έχει ένας καλός οργανοπαίχτης; Άμα τον ακούς και παίζει καλά, θα πεις ότι παίζει ωραία. Ναι, αλλά το καλά τι σημαίνει; Ότι παίζει πολύ γρήγορα, ότι ξέρει πάρα πολλές κοντυλιές; Ναι, ξέρει όλα τα γυρίσματα π.χ. Τι άλλο νομίζετε ότι πρέπει να έχει για να του βάλετε δέκα, να πείτε αυτός είναι άψογος. Είναι ανάλογα τη μελωδία που παίζει το όργανο, δηλαδή, τον ήχο που του βγάζει. Δηλαδή εκείνη τη γλυκάδα που έχει το όργανο. Αυτό τώρα πώς γίνεται; Αυτό πώς το καταφέρνει; Με τον τρόπο που παίζει με τα δάχτυλα. Ο πρώτος παίζει με άλλο τρόπο, ο άλλος παίζει με άλλο τρόπο. Τον ίδιο σκοπό μπορεί να τονε παίξει ο οποιοσδήποτε, αλλά εγώ τονε παίζω διαφορετικά, άλλος διαφορετικά και ποια είναι η ουσία η καλή, η πραγματική. 15

Πότε θα πείτε, όμως, ότι αυτός το παίζει καλύτερα από τον άλλο; Ε, άμα τον ακούσω θα καταλάβω πως παίζει καλύτερα από τον άλλο. Άμα τον ακούσω. Τι θα του βάλει δηλαδή αυτός; Θα του βάλω ότι είναι άριστος, ότι είναι καλός οργανοπαίχτης. Όχι, τι θα βάλει στην κοντυλιά, θα προσθέσει κάτι, ή θα αφαιρέσει; Δηλαδή, θέλουμε να πούμε τι γλύκα έχει το όργανο, τη γλύκα, ο σκοπός. Αυτή είναι η βάση. Αυτό έχει σχέση με το δοξάρι, ή με τα δάχτυλα; Τα δάχτυλα και με το τόξο βέβαια. Σημασία είναι να χει μια ουσία το όργανο, δηλαδή, μια γλύκα, γιατί ο σκοπός ο ίδιος μπορεί να τονε παίξει ο άλλος με διαφορετικό τρόπο, τον οποίο δεν έχει ουσία. Δηλαδή, να ναι πώς να σου πω καλός ο ήχος του. Αν είχατε ένα μαθητή τι θα του μαθαίνατε πρώτα; Θα του μάθαινα ένα χανιώτικο, ένα σιγανό, βασιλικιώτικα. Γιατί ένα χανιώτικο χορό και όχι μια κοντυλιά που είναι και δική σας εδώ; Ναι και κοντυλιές. Θα του μαθαίνατε πρώτα το δοξάρι να παίζει ή τα πιασίματα; Κομμάτι, κομμάτι, ένα κομμάτι χορό, σκοπό δηλαδή, να το παίζει κομμάτι, κομμάτι. Άμα του μάθαινα το πρώτο κομμάτι, θα άρχιζα τις κοντυλιές. Όχι, ρώτησα τι θα του μαθαίν πρώτα-πρώτα τι; Τι θεωρείτε σημαντικό; Πρώτα-πρώτα πώς να κρατάει το δοξάρι; Ναι, πώς να κρατάει το τόξο και πώς να παίζει τα δάχτυλα. Οι νέοι σήμερα παίζουν διαφορετικό ρεπερτόριο, έχουν αλλάξει το ρεπερτόριο τους απ αυτό που παίζετε εσείς; Στη λύρα; Είτε στη λύρα είτε στο βιολί, οι νέοι, αυτοί που παίζουνε, παίζουν διαφορετικά απ ό,τι παίζατε εσείς; Ασφαλώς. 16

Παίζουνε άλλα κομμάτια, άλλες κοντυλιές; Όχι μπορεί να παίζουνε, άλλες νότες, δηλαδή να υπάρχει μια ουσία το όργανο. Με διαφορετικό τρόπο δηλαδή; Μπορεί να ναι ο ίδιος σκοπός, αλλά ποια είναι η μελωδία η καλή, αυτή είναι η βάση. Εσείς βλέπετε διαφορά, δηλαδή, απ τη δική σας τη γενιά με τη νεότερη τη γενιά ή την προηγούμενη; Ασφαλώς έχω διαφορά. Καλύτερο ή χειρότερο, το τώρα εννοώ; Τώρα; Βέβαια καλύτερα. Σήμερα στην Ιεράπετρα τι κυριαρχεί το βιολί ή η λύρα; Να σου πω και το βιολί και η λύρα. Οι λυράρηδες δεν το θέλουν το βιολί, δηλαδή, το βιολί παίζει απ όλους τους χορούς, ενώ η λύρα δεν τα παίζει αυτά τα πράγματα, δεν μπορεί να τα παίξει. Δηλαδή, αυτές τις κοντυλιές που παίζουμε τώρα εμείς, αυτοί δεν μπορούν να τις παίξουνε. Αυτοί μπορούν να παίξουν κανένα συρτό χανιώτη. Θυμάστε αν δίνανε ονόματα στις κοντυλιές παλιότερα; Δηλαδή, τώρα λέμε κοντυλιές του ρε, θυμάστε στην εποχή του πατέρα σας αν λέγανε θα παίξουμε κοντυλιές του ρε; Υπήρχε, δηλαδή, αυτή η διάκριση; Υπήρχε, ξέρω γω. Έχετε υπόψη σας, έχετε ακούσει κάτι γι αυτό; Πού να θυμάμαι τώρα εγώ. Δηλαδή, για να ξεχωρίσουνε την κοντυλιά του ρε απ την κοντυλιά του λα και να πούνε θέλω να τραγουδήσω στην κοντυλιά του ρε, τι λέγανε; «Παίξε εκείνη εκεί», ποια; «Παίξε τον τάδε σκοπό» π.χ. Ποιον τάδε, του δίνανε όνομα; Τον Καλογερίδη, π.χ. Τι είναι αυτή η κοντυλιά; Του ρε είναι; Έχει διάφορες, φα, ντο. 17

Ναι, του Καλογερίδη π.χ. Ή την μπουχλουμπού που λένε. Η μπουχλουμπού ποια είναι; Ένας άλλος σκοπός που παίζουνε. Με το ρε τώρα πώς το πιάνετε αυτό; Να σου πω σε τώρα με τρία σημεία δεν μπορώ, το ντο και κολοκύθια, δεν τα καταλαβαίνω εγώ. Για σας μια κοντυλιά από τι αποτελείται; Δηλαδή, λέμε τι είναι η κοντυλιά. Θα παίξω κοντυλιά του ρε, τι παίζετε εσείς; Καταρχήν την πιάνετε από κάπου; Εγώ θέλω με το βιολί και το σκοπό που παίζω, αυτός που βαστά πάσο θα αποκειονέ... Όχι, δεν με καταλάβατε. Λένε θα παίξουμε κοντυλιά του ρε, παίζετε την κοντυλιά του ρε; Την ξέρετε, την παίζετε την κοντυλιά του ρε; Ασφαλώς την ξέρω, άμα μου πει το σκοπό παίξε θα τονε παίξω. Έχετε υπόψη σας γιατί την λένε του ρε; Δεν ξέρω γιατί. Δηλαδή, την πιάνετε από κάπου συγκεκριμένα ή απ όποια χορδή τύχει; Πιάνεται από συγκεκριμένη χορδή για να την παίξεις. Και από κει και πέρα τι παίζετε εσείς, ό,τι έχετε ακούσει από κάποιον ή βάζετε και δικά σας γυρίσματα; Όχι, δικά μου, ε, και από κάποιον, από παλιούς απ εκειά, απ το χωριό μου. Δηλαδή, εμείς τώρα, αν ακούσουμε εσάς να παίζετε κοντυλιά του ρε και ακούσουμε και κάποιον άλλον, θα είναι ολόιδιες; Μπορεί να ναι διαφορετικός εκεινού ο σκοπός του και διαφορετικός σε μένα. 18

Β. Πλευρά Δηλαδή, ο ήχος του. Όχι ο ήχος του, αυτό που θ ακούσουμε τώρα. Δηλαδή, εντάξει, άσχετα με τη γλύκα που θα βγάλει ο καθένας σας, όμως υπάρχουν κάποιες διαφορές στη μελωδία; Κάποια γυρίσματα δηλαδή, γυρίσματα δεν τα λέτε ή δεν τα λέτε γυρίσματα; Ναι, γυρίσματα. Μπορεί εσείς δηλαδή να βάλετε πέντε γυρίσματα και ο άλλος να βάλει εφτά; Ανάλογα το πώς τα χει ακούσει, ξέρω γω; Στο σπίτι έχετε παίξει μόνος σας, παίζετε; Ναι. Παίζετε το ίδιο, όπως παίζετε και στο μαγαζί, στο καφενείο; Το ίδιο. Πού παίζετε καλύτερα; Να σου πω, εμένα μ αρέσει, εγώ το παίζω κάθε βράδυ στο σπίτι. Και κουρασμένος να μαι θα κάτσω να παίξω μισή ώρα το βιολί και μετά θα ξεκουραστώ, δηλαδή θα ξαπλώσω, π.χ. όταν είναι για να πάω να κοιμηθώ. Θα κάτσω να παίξω κάμποσες κοντυλιές και μετά θα πάω να κοιμηθώ. Πάντοτε είναι αυτό. Και το μεσημέρι άμα ρθω από τη δουλειά, θα πιάσω να το παίξω το βιολί. Δηλαδή, μ αρέσει. Δηλαδή, όταν δεν βλέπετε κόσμο από κάτω δεν περιμένετε κάτι, έτσι για να ρθετε σε κέφι, να παίξετε καλύτερα; Ανάλογα το κέφι που έχεις. Άμα, τέλος πάντων, ενθουσιαστείς και κάθονται παρεούλα και πιείτε καμιά και έρθετε σε κέφι και αναλόγως και το πάσο που θα σου παίξει ο άλλος, φυσικά θα παίξεις καλύτερα. Δηλαδή, κάτω αν χορεύουνε καλά ή λιγότερο καλά, εσείς το ίδιο θα παίξετε; 19

Λιγότερο καλά, τέλος πάντων, να σου πω, εγώ άμα βλέπω ένα χορευτή και χορεύει ωραία και παρακολουθάει το όργανο, φυσικά θα παίξω κι εγώ καλά. Διότι ένας που παίζει και δεν χορεύει κανονικά να παρακολουθεί το όργανο και χορεύει του κουτουρού, ε, τι να παίξει. Πού παίζετε καλύτερα, στα πανηγύρια ή τώρα μέσα που σας ηχογραφήσαμε, πού νιώθετε πιο άνετα εσείς; Να σου πω, παντού το ίδιο είναι, δεν πειράζει, μόνο ανάλογα την ησυχία που υπάρχει. Άμα ναι ησυχία, να ναι και ωραίο το πάσο να παίξει, εντάξει θα είναι. Δηλαδή, στο γλέντι που έχει φασαρία Ε, τώρα άμα κάνουνε φασαρία, δεν ακούς κιόλας. Γίνονταν ποτέ παρεξηγήσεις, στο γλέντι λόγω του πιοτού; Πώς, πώς. Μπορούσε να χαλάσει και το γλέντι δηλαδή; Ναι, βέβαια. Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης γεννιέται ή γίνεται; Μάλλον γεννιέται. Έχετε ακούσει καμιά φορά κάποια δοξασία που υπάρχει ότι κάποιος παίζει τόσο ωραία, που δεν μπορούν να εξηγήσουν αλλιώς από πού έμαθε, που να πουν ότι αυτός έμαθε απ τις νεράιδες; Να σου πω, είναι ανάλογα ο τρόπος που παίζει με τα δάχτυλα, καταλάβατε, η βάση. Έχετε ακούσει κάποια τέτοια ιστορία, που να μην μπορούν να εξηγήσουνε την δεξιοτεχνία του και το πόσο καλά παίζει κάποιος και να πούνε ότι αυτός δεν έμαθε από άνθρωπο, έμαθε από νεράιδες; Πού να το ακούσω. Όχι; Όχι. Υπάρχουν εκδηλώσεις, στις οποίες, εάν δεν παίξουν οι μουσικοί, νομίζουν ότι κάτι δεν έγινε καλά; 20

Ε, βέβαια και μ είντα. Ποιες είναι αυτές; Δηλαδή, ότι άμα δεν παίξουνε καλά, πώς το πες τώρα; Όχι, υπάρχουνε περιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων, που νομίζουνε ότι κάτι δεν πήγε καλά εάν δεν ακουστεί μουσική; Να ναι τόσο απαραίτητη η μουσική Δεν ξέρω. Υπάρχει κάποιο έθιμο το οποίο αν δεν υπάρξουν όργανα, δεν μπορεί να γίνει το έθιμο αυτό; Όχι, άμα υπάρχει όργανο είναι αλλιώς η δουλειά. Γάμος γίνεται χωρίς όργανα; Αυτό ακριβώς, θέλει όργανο θέλει όργανο οπωσδήποτε. Ποιες άλλες τέτοιες περιπτώσεις έχουμε; Ποιες άλλες να πούμε, άμα κάθεται μια παρέα παιδιά και ζητάνε να φέρεις το βιολί να παίξουμε καμιά κοντυλιά, να χορέψουμε π.χ. Σκοπό του κλήδονα παίζετε; Τον έχω ξεχάσει εγώ. Εκεί ήταν απαραίτητο το όργανο; Ναι. Δηλαδή, χωρίς όργανο μπορούσανε Ε, να σου πω, τον ελέγανε και με το στόμα αλλά τον παίζανε και με το όργανο, διότι μετά τις μαντινιάδες, εβάλαν και γλέντι και χορεύανε. Τη νύφη την πηγαίνανε στην εκκλησία με όργανα, ή τη στολίζανε με όργανα; Ναι, βέβαια. Και τώρα ακόμα. Την πάνε μες στην εκκλησία με όργανα, την ακολουθούσαν; Τώρα την πάνε, ναι. Εάν δεν υπήρχαν τα όργανα; Γίνεται γάμος χωρίς όργανο, δεν γίνεται ποτέ γάμος. 21

Στο στόλισμα της νύφης θέλω να πω, λέγανε κάποιες μαντινάδες τραγουδιστά μόνο με φωνή; Θέλω να σου πω, άμα δεν υπήρχε βιολί, τον λέγαν με το στόμα το σκοπό και λέγαν μαντινιάδες. Τις απόκριες είχανε κάποιον ειδικό σκοπό ή την Καθαρή Δευτέρα ή τις προηγούμενες μέρες; Όχι. Να σου πω, είχανε «αράπικο» τον λέγανε, δεν ξέρω πώς τον λέγανε, και χορεύανε κάτι γέροι. Για τις απόκριες; Ναι. Το ξέρετε αυτό το παίζετε; Δεν τον ξέρω, γιατί το χω ξεχάσει. Τον ήπαιζα, βέβαια, αλλά τώρα τον έχω ξεχάσει. Και πώς τον λέγανε; «Αράπικο». Γιατί τον λέγανε έτσι; Επιάναν κάτι γέροι και αυτοί ήταν μεθυσμένοι π.χ. και βάνανε δυο τσιγάρα στη μύτη, δυο στ αυτιά και χορεύαν τον «αράπικο». Ήταν της Κρήτης παραδοσιακός ή τον χορεύανε κι αλλού, ξέρετε; Παραδοσιακός ήτανε, τονε χορεύανε. Της Κρήτης; Ναι. Δεν ήρθε, ξέρω γω, από τη Νάξο; Όχι, μες στο χωριό τον χορεύανε. Και αυτό πότε γινότανε; Τις Απόκριες. Τις Απόκριες, ποιες Απόκριες, δηλαδή, την Κυριακή των Αποκρεών, την τελευταία; Ναι, και τις δύο Κυριακές. 22

Άλλες μελωδίες, άλλους σκοπούς που παίζανε σε άλλες εποχές του χρόνου, το Πάσχα είχανε κάποιο σκοπό ειδικό, τα Χριστούγεννα; Κάλαντα. Πώς τα λέγανε τα κάλαντα; Έπρεπε να τα λένε παίζοντας με το βιολί. Κατεβαίναν δηλαδή με όργανα και λέγαν κάλαντα ή μόνο με φωνή; Ναι. Είχε σκοπό ειδικό για τα κάλαντα, διαφορετικό απ αυτό που ξέρουμε εμείς; Εγώ δεν ξέρω πώς τονε έχετε εσείς, εγώ τονε παίζω κάπως αλλιώς, ξέρω γω αν είναι ίδιος; Έχετε το βιολί να μας τον παίξετε λίγο; Έχω το. Αυτά είναι κάλαντα Χριστουγεννιάτικα ή Πρωτοχρονιάς; Πρωτοχρονιάς. (Παίζει τα κάλαντα) Τα Χριστούγεννα τι παίζατε; Τα Χριστούγεννα δεν ήξερα, δεν ήπαιζα. Εγώ ήπαιζα αυτό. Παινέματα για τον αφέντη, για την κυρά, για τον γιο, για την κόρη λέγανε στα κάλαντα; Δηλαδή, πηγαίναν σ ένα σπίτι που υπήρχε κάποιος γεωργός, λέγαν ειδικές ευχές για τον γεωργό; Μαντινιάδες, «Αρχή Μηνιά και Αρχή Χρονιά», να πούμε, αυτά. Λέγαν και μαντινάδες στα κάλαντα; Τα κάλαντα λέγανε. Τίποτ άλλο λέγανε, αν είχε, ας πούμε, κόρη λέγανε κάποιες ευχές για την κόρη, να καλοπαντρευτεί, να κάνει, να δείξει; Ανάλογα. Λέγανε τέτοια πράγματα, θυμάστε; «Και του χρόνου να μαστε καλά», ξέρω γω. Για χτυπήστε μας λίγο τις χορδές του βιολιού και πέστε μας πώς τις ονομάζετε. 23

Μι, λα, ρε, σολ. Πάντα έτσι το κουρδίζατε το βιολί; Ναι. Δεν αλλάζατε ποτέ το κούρδισμα, να κάνετε αυτή τη χορδή; Όχι. Πρώτον δεν ταιριάζει μετά για να παίξεις σκοπό. Άμα το κουρδίσεις διαφορετικά. Είχατε ακούσει κάποιον άλλον ν αλλάζει το κούρδισμα; Υπάρχει κι άλλο κούρδισμα, αλλά εγώ πάντως δεν μ αρέσει να το κουρδίζω, απ την πρώτη χορδή (παίζει στο βιολί). Εκεί πέρα πάει. Πώς λέγετε; Ισπανικό κούρδισμα, ξέρω γω (παίζει). Δεν μπορώ να παίξω μ αυτό το κούρδισμα (παίζει). Κεινιέ η κοντυλιά παίζεται εκειά, κι αυτό είναι το κούρδισμα, αλλά εγώ δεν μπορώ να την παίξω (παίζει). Αυτό που παίζετε τώρα τι είναι; Καβουσανή κοντυλιά. Καβουσανές είναι; Ναι. Τις παίξατε μέσα; Ναι, τις παίξαμε. Δηλαδή, οι καβουσανές οι κοντυλιές Αυτή είναι η καβουσανή η κοντυλιά. Πρέπει να κουρδιστεί έτσι το βιολί για να παιχτούνε; Ο άλλος που ήτανε μέσα τώρα παίζει μ αυτό τον τρόπο. Εγώ πάλι δεν μπορώ να τονε παίξω. Εσείς συνήθως τις καβουσανές τις παίζετε με το κανονικό το κούρδισμα, πριν το αλλάξετε; Ναι, εγώ την παίζω διαφορετικά. Με το μι, λα, ρε, σολ; Με το κούρδισμα το κανονικό δηλαδή (παίζει). 24

Ποιο βιολί θεωρείτε καλό, τι πρέπει να χει το βιολί για να είναι καλό; Τι πρέπει να χει για να το ακούτε καλά, για να σας αρέσει; Αυτό εξαρτάται από τα πατήματα που έχει και τον ήχο που βγάζει το βιολί, δηλαδή, τον ήχο που έχει, πώς είναι. Δηλαδή, για να διαλέξετε ένα βιολί το παίζετε; Βέβαια (παίζει). Από πού το παίρνετε το βιολί; Εγώ το αγόρασα από ένα παιδί απ τη Παχιά Άμμο. Δηλαδή, ήταν οργανοποιός αυτός; Ναι, έπαιζε κι αυτός βιολί. Έφτιαχνε βιολιά; Όχι, το είχε αγοράσει και το πούλησε. Δεν υπήρχε, δηλαδή, εδώ στην περιοχή κάποιος που να φτιάχνει βιολιά; Μπα, όχι. Τραγούδια της κούνιας, το Πάσχα, κρεμούσανε κούνιες εδώ, είχανε αυτό το έθιμο; Όχι. Γιατί κατά τη γνώμη σας έχει επικρατήσει η λύρα τα τελευταία χρόνια σε σχέση με το βιολί στην Κρήτη, ενώ παλιά ήταν το βιολί; Εμείς δεν δίνουμε σημασία και ακούνε το λυράκι και σου λέει το λυράκι είναι βιολί. Ενώ στην ουσία το βιολί είναι πιο καλό από τη λύρα. Αλλά ο άλλος δεν το καταλαβαίνει. Γιατί είναι πιο καλό απ τη λύρα; Γιατί παίζει όλους τους σκοπούς, ενώ η λύρα δεν τα παίζει. Μπορεί π.χ. ένα ευρωπαϊκό να το παίξει η λύρα; Για τα κρητικά μιλάμε πάντα, για τα κρητικά τραγούδια. Θέλω να πω ότι και τα κρητικά παίζει το βιολί και τα ευρωπαϊκά παίζει, τα πάντα παίζει, είναι βασιλιάς των οργάνων. Είπατε ότι δεν δίνετε σημασία, γιατί, τι εννοείτε; 25

Αυτό εξαρτάται από τον κόσμο που δεν σε καλούνε, μόνο καλούνε τη λύρα. Μήπως, όμως, φταίτε κι εσείς που δεν σας καλούνε; Όχι, τι φταίμε εμείς; Γιατί καλούνε τη λύρα κι όχι εσάς; Γιατί τους αρέσει πιο καλά η λύρα. Ενώ στην ουσία ό,τι θα παίξει το βιολί, θα παίξει κι η λύρα. Κι ας παίξει όποιος λυράρης και να ναι. Και θα παίξει ό,τι παίξω εγώ π.χ. Μπορεί να παίξει ευρωπαϊκά; Ο κόσμος, δηλαδή, όταν ζητάει λύρα, οι νέοι Λύρα, ε, και βιολί καμιά φορά. 26