ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ MASTER PLAN Ο Σύλλογος Πολιτικών Μηχανικών Θεσσαλονίκης, ως ένα από τα πλέον αρμόδια όργανα, θεωρεί υποχρέωσή του να εκφράσει τις απόψεις του σχετικά με τις διαδικασίες του στρατηγικού σχεδιασμού των έργων της Θεσσαλονίκης. Η παθογένεια των Μεγάλων Έργων του Πολεοδομικού Συγκροτήματος απαιτεί ένα συνολικό σχεδιασμό με κοινωνικό έλεγχο, ώστε να εξασφαλίζεται η πλήρης ωρίμανση των έργων πριν από τη συμβασιοποίηση τους, προς αποφυγή άσκοπων καθυστερήσεων και προστασία των χρημάτων του Ελληνικού Λαού. Στο πλαίσιο αυτό, η ένταξη των μεγάλων έργων της πόλης στη λογική ενός Μητροπολιτικού Πολεοδομικού Σχεδιασμού (Master Plan), πιστεύουμε ότι είναι ένα θετικό αρχικό βήμα, όπως επίσης αποτελεί θετική εξέλιξη τόσο η δημιουργία του Συντονιστικού Οργάνου για την αξιολόγηση και τεχνική επεξεργασία των προτάσεων, όσο και η συνολική διαδικασία Διαβούλευσης και συγκέντρωσης των απόψεων υπό την αιγίδα του Τ.Ε.Ε.. Σκοπός του συλλόγου δεν είναι να υποδείξει τα έργα που πρέπει να συμπεριληφθούν στο master plan, αφού αυτά έχουν σε μεγάλο βαθμό διασαφηνιστεί, αλλά να επισημάνει τη μεθοδολογία με την οποία θα πρέπει αυτό να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί, τονίζοντας παράλληλα ότι το επιστημονικό δυναμικό της Θεσσαλονίκης διαθέτει όλα τα προσόντα για την άρτια υλοποίηση του έργου και την στήριξη του στρατηγικού σχεδιασμού γενικότερα. Κρίνοντας τη διαδικασία θεωρούμε ότι η παρέμβαση του ΤΕΕ/ΤΚΜ για τη συλλογή και παρουσίαση του συνόλου των θέσεων των εμπλεκόμενων φορέων θα πρέπει να αποτελέσει τον πλοηγό για το πώς θα αντιμετωπίζουμε στο μέλλον τον προγραμματισμό των διαφόρων έργων. Η χώρα δε μπορεί να αντέξει άλλες «προχειρότητες». Παρακολουθούμε καθημερινά ένα μαραθώνιο δηλώσεων για το θέμα από διάφορους φορείς της πόλης, οι οποίοι εκφράζουν απόψεις και αντιμετωπίζουν το ζήτημα από τη δική τους οπτική, κρίνοντας με υποκειμενικά κριτήρια τη νέα δομή των μεταφορικών υποδομών στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Τους καλούμε όλους να επιδείξουν τη δέουσα σοβαρότητα απέναντι στη μεγάλη ευκαιρία για την πόλη μας, αφήνοντας στο περιθώριο τις μικροπολιτικές και τα μικροσυμφέροντα. Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω θεωρούμε ότι για να είναι αποτελεσματικό ένα master plan σε επίπεδο σχεδιασμού και σύλληψης θα πρέπει να πληροί τουλάχιστον τα παρακάτω:
Με δεδομένο ότι θα πρέπει να αποφευχθεί ο κίνδυνος να προεξοφληθούν αποσπασματικές λύσεις σχεδιασμού, και μάλιστα προτού εξασφαλισθεί ότι είναι συμβατές με το γενικότερο πλαίσιο του υπό σύνταξη μητροπολιτικού σχεδίου, θεωρούμε αυτονόητο ότι το οποιοδήποτε σχέδιο πρέπει να είναι συνολικό και να αντιμετωπίζει τις επιμέρους παραμέτρους σχεδιασμού, υπό το πρίσμα της συνολικής εξυπηρέτησης και της αλληλένδετης συνύπαρξης του συνόλου των μέτρων και των έργων. Για το λόγο αυτό θα πρέπει από την αρχή να καθοριστεί το πλαίσιο υλοποίησης των έργων αποκλείοντας τις «πρόχειρες» λύσεις, αυτές δηλαδή που δεν έχουν μελετηθεί στη λεπτομέρειά τους και μπορεί να ακυρωθούν στην πράξη. Ως εκ τούτου απαιτείται η τήρηση των βασικών κανόνων ιεράρχησης των σταδίων μελετών με σύνταξη Προμελετών ή Προκαταρκτικών Μελετών όπου θα πρέπει να αναζητηθούν εναλλακτικές λύσεις και τελική σύνταξη Οριστικών μελετών στα αντικείμενα που έχουν το επίπεδο ωριμότητας για την τελική δημοπράτηση τους. Ο συνολικός σχεδιασμός του θα πρέπει να γίνει μακριά από τοπικιστικές ή άλλες σκοπιμότητες. Πρέπει να γίνει συνείδηση στους πάντες ότι η συνολική ευημερία συχνά απαιτεί θυσίες και υποχωρήσεις. Το επιπλέον ζητούμενο της κοινωνικής συναίνεσης αντιμετωπίζεται μόνο με πλήρη τεχνική τεκμηρίωση των δράσεων και επιλογών του σχεδίου. Θα πρέπει να ιεραρχηθούν οι προτεραιότητες και η ιεράρχηση αυτή να γίνει απολύτως σεβαστή από όλους. Ένα master plan αυτού του μεγέθους είναι αδύνατον, ειδικά στη σημερινή οικονομική κατάσταση, να πραγματοποιηθεί άμεσα στο σύνολό του. Από τη στιγμή που θα αποφασιστεί ότι το Α έργο θα προηγηθεί του Β, ο προγραμματισμός αυτός θα πρέπει να τηρηθεί απαρέγκλιτα, εκτός και εάν λόγοι τεχνικοί και μόνο τεχνικοί επιβάλλουν την αλλαγή του. Όλες οι Υπηρεσίες θα πρέπει να συμπλεύσουν στην υλοποίηση του έργου. Είναι αδιανόητο τα τελευταία χρήματα που μας διατίθενται για έργα υποδομής να μείνουν αναξιοποίητα λόγω καθυστερήσεων στις διαδικασίες έγκρισης ή άλλων αντίστοιχων αιτιών. Επιπρόσθετα θα πρέπει οι Υπηρεσίες να ενταχθούν στη λογική της κοινοποίησης και της συζήτησης όλων των μελλοντικών έργων που θα προγραμματίσουν, και μάλιστα από το
στάδιο του σχεδιασμού, ώστε να διαπιστώνεται κάθε φορά τόσο η σκοπιμότητά τους αλλά κυρίως η δυνατότητα ένταξης τους στον γενικότερο κεντρικό σχεδιασμό. Τα παραπάνω τα επισημαίνουμε γνωρίζοντας από προσωπική επαγγελματική πείρα, αφού οι πολιτικοί μηχανικοί επωμιζόμαστε το μέγιστο μέρος του σχεδιασμού και της υλοποίησης των έργων υποδομής, το πώς ένα έργο μπορεί να απαξιωθεί και να «βαλτώσει» όταν μία Υπηρεσία ή ακόμη και ένας άνθρωπος αποφασίσει να το αντιπαλέψει, αλλά ταυτόχρονα και το πώς ένα έργο μπορεί να επιταχυνθεί σημαντικά όταν ο καθένας από εμάς κάνει αυτό που πρέπει ευσυνείδητα και μακριά από σκοπιμότητες. Όσον αφορά στα καθαρά τεχνικά ζητήματα θα θέλαμε να επισημάνουμε τα παρακάτω: 1. Η λογική με την οποία σχεδιάστηκε θεωρούμε ότι βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο του αναμενόμενου, καθόσον ως κλάδος μηχανικών που δραστηριοποιείται στη Θεσσαλονίκη είμαστε εξοικειωμένοι εδώ και πολλά χρόνια με την έννοια της εξωτερικής περιφερειακής οδού ανεξάρτητα με τις όποιες τροποποιήσεις στις επιμέρους χαράξεις. Ίσως να μας ξενίζει λίγο η μεγαλόπνοη προοπτική της ζεύξης, εντασσόμενη όμως στην έννοια του δακτυλίου, που αποτελεί την κεντρική ιδέα της χάραξης, αποκτά νόημα και γίνεται «φιλικότερη». 2. Στο παρόν στάδιο θα ήταν λάθος να εξετάσουμε τις επιμέρους χαράξεις των προσβάσεων, αφού αυτό θα πρέπει να γίνει ύστερα από διερεύνηση των δεδομένων μετακίνησης της εκάστοτε περιοχής. Πρέπει όμως να τονίζουμε διαρκώς και να απαιτήσουμε από όλους του φορείς, η διερεύνηση αυτή να γίνει με πραγματικά επιστημονικό τρόπο για να αποδώσει τα απαιτούμενα για τον σχεδιασμό αποτελέσματα. Η παραπάνω διαδικασία είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα, όταν θέλουμε να είναι αποτελεσματική, οπότε απαιτούνται γρήγορες κινήσεις για να επιτύχουμε τους στόχους άμεσα. 3. Κατά την πορεία των έργων θα παρουσιαστούν πολλά και διαφορετικά προβλήματα, για τα οποία θα πρέπει να υπάρχει διαρκής ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων φορέων ώστε να είναι όλοι έτοιμοι να αντιδράσουν άμεσα. Τα προβλήματα αυτά μπορεί να αφορούν σε απαλλοτριώσεις και δεσμεύσεις γης που θα απαιτηθούν, σε μικροαλλαγές χαράξεων που θα προκύψουν κατά τη σύνταξη των οριστικών μελετών καθώς και σε δεκάδες άλλες απρόβλεπτες αιτίες.
4. Οι ενέργειες για την περιβαλλοντική αδειοδότηση του σχεδίου, η οποία αποτελεί την πλέον χρονοβόρα από όλες τις απαιτούμενες εγκρίσεις, πρέπει να ξεκινήσουν το ταχύτερο δυνατόν. Για να γίνει αυτό απαιτούνται α)σωστός αρχικός σχεδιασμός και β)τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών με «ευλαβική» προσήλωση. 5. Αν μελλοντικά προκύψουν αλλαγές στο σχεδιασμό των έργων θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με γενικό επανακαθορισμό των παραμέτρων του έργου, αφού η αλλαγή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή της σκοπιμότητας και των στόχων του. 6. Τέλος, στο θέμα των υποδομών θα πρέπει να δοθεί μεγάλη σημασία, δεδομένου ότι ως υποδομές είναι συνήθως υπόγειες και αφανείς και δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς κατά το στάδιο του συνολικού σχεδιασμού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών είναι το ζήτημα των υδραυλικών έργων και ειδικότερα των αντιπλημμυρικών στη ζώνη των συγκοινωνιακών έργων. Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι ο εγκλεισμός της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης από μία περιφερειακή οδό, συνεπάγεται και αλλαγή της τοπικής μορφολογίας ρεμάτων και μισγαγγειών στις παρυφές του οικιστικού συγκροτήματος. Είναι λοιπόν μία σημαντικότατη ευκαιρία για τη συνολική αντιμετώπιση του θέματος της αντιπλημμυρικής θωράκισης μιας πόλης που γιγαντώνεται σε καθημερινή βάση. Είναι ήδη δεδομένη η ανεπάρκεια της ευρύτερης περιοχής σε αντιπλημμυρικό σχεδιασμό, γεγονός που οφείλεται και στην προαναφερθείσα μείωση χώρων πρασίνου. Αν το ζήτημα αυτό αντιμετωπιστεί ταυτόχρονα με το master plan θα επιτύχουμε μία σημαντική οικονομία σε όλα τα μέτωπα από το ζήτημα των απαλλοτριώσεων μέχρι και τις κατά τόπου διευθετήσεις και κατασκευές σε ενιαία ζώνη έργων, αλλά και σε συγκεντρωμένες εργολαβίες. Ειδικότερα στις εντός της πόλεως περιοχές, όπου προτείνονται έργα, οι παρεμβάσεις πρέπει να αντιμετωπίσουν όλο το φάσμα των έργων υποδομής, (υδραυλικά, τηλεπικοινωνιακά, δίκτυα σηματοδότησης και τηλεχειρισμού/ αυτοματισμού, λοιπά δίκτυα καλωδίων), με τεχνικά επαρκή χρονικό ορίζοντα. Πιθανότατα δε να πρέπει να υλοποιηθεί και από τους αντίστοιχους ΟΚΩ ένα αντίστοιχο master plan που θα εστιάζει στις προκαθορισμένες ζώνες έργων, ώστε να κατορθώσουμε να κατασκευάσουμε κάτι που δεν θα αποκτήσει μπαλώματα στα πρώτα δύο χρόνια μετά την παράδοσή του στους πολίτες, αλλά και που θα έχει την αναμενόμενη διάρκεια ζωής (τουλάχιστον 40ετίας).
Σε μία εποχή όπου οι κλιματικές ανωμαλίες έχουν την τιμητική τους και η οποιαδήποτε κατασκευή είναι δυσβάσταχτα ακριβή για την Ελλάδα είναι τουλάχιστον άδικο να μην αντιμετωπίσουμε τα συγκεκριμένα προβλήματα μόνο και μόνο επειδή κάποια από τα έργα αυτά είναι συνήθως αφανή και δεν τα λαμβάνουμε υπόψη. Η Θεσσαλονίκη αξίζει αυτήν την ευκαιρία και θα είναι κρίμα η δική μας ατολμία και αναποφασιστικότητα να της την στερήσει. ο πρόεδρος του Σ.Π.Μ.Θ. ο Γ. Γραμματέας του Σ.Π.Μ.Θ. Ηλίας Περτζινίδης Κωνσταντίνος Χατζής