ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Δ.Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Δ. ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ : ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Ρωμαϊκό Υδραγωγείο Μόριας Μυτιλήνης http://lesvosgreece.gr/sites/default/files/styles/responsive_zoom_image/public/_056.jpg ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΟΜΑΔΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ: ΔΗΜΑΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π. ΖΕΪΚΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ, ΑΓΡ. & ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π. ΜΑΡΤΙΟΣ 2013

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Είχε ήδη γίνει κατανοητή η σημασία του νερού σαν βιώσιμος πόρος αλλά και απαραίτητος παράγοντας για την ανάπτυξη των πολιτισμών. Συμπεράσματα του ανωτέρω γεγονότος εξάγουμε από: 1. ανασκαφές και εύρεση αρχαίων σκευών που χρησιμοποιούνταν για εργασίες σχετικές με το νερό. 2. από αρχαία υδραυλικά έργα που πολλά από αυτά σώζονται ακόμα μέχρι σήμερα. 3. από αναπαραστάσεις των σωζόμενων αγγείων που έχουν θέμα που σχετίζεται με το νερό όπως τιθάσευση ποταμών με συμβολικό πάντοτε χαρακτήρα. 4. από τοιχογραφίες αρχαίων πολιτισμών 5. από αποσπάσματα αρχαίων συγγραφέων που έχουν περιγράψει πολλά έργα αλλά και πολλές φορές εξηγήσει με επιτυχή τρόπο τον κύκλο του νερού. 6. από σωζόμενες στήλες - πλάκες πάνω στις οποίες αναγράφονταν νόμοι που σχετίζονταν με τη σωστή και δίκαιη διαχείριση του νερού.

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Μαρτυρίες καταγράφονται περί το 6.000 π. Χ. όταν Αιγυπτιακοί πολιτισμοί επινόησαν μεθόδους και κατασκευές για την τιθάσευση και εκμετάλλευση των νερών του Νείλου. Μετέπειτα μαρτυρούνται και άλλοι πολιτισμοί Μεσοποταμία Ασία οι οποίοι προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν νερά ποταμών και λιμνών. Ακολουθεί ο Μινωικός πολιτισμός (3.200 1.600 π. Χ.) με τα υδραυλικά έργα κατασκευής που αποτελούν πρότυπο για τους σημερινούς μηχανικούς. Την σκυτάλη παίρνει ο Μυκηναϊκός πολιτισμός (1.600 π. Χ. 1.100 π. Χ.), που αξιόλογα έργα μικρής κλίμακας παρατηρούνται ακόμα και τότε. Ακολουθεί μια σκοτεινή περίοδο 1.100π. Χ. 700π.Χ. η οποία είναι μάλλον συνδυασμένη με περίοδο ξηρασίας.

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Συνέχεια της προσπάθειας αυτής αποτελεί και η ανάπτυξη των πόλεων στην αρχαία Αθήνα, που παρατηρούνται εξαιρετικής σπουδαιότητας έργα σε όλες τις περιόδους ανάπτυξης της, Αρχαϊκά (8 ος - 6 ος ) Κλασσικά (5 ος 4 ος ) Ελληνιστικά (323 30 π. Χ.), που όχι μόνο ενδιαφέρονταν για την τροφοδοσία της πόλης με νερό, αλλά και για τη δίκαιη διανομή του αγαθού αυτού, θεσμοθετώντας μάλιστα και νόμους που εξασφάλιζαν τη δίκαιη κατανομή, αλλά και την επάρκεια της ποσότητας του νερού για διάφορες χρήσεις. Τέλος, κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (29 324 μ. Χ.), συνεχίζεται η άνθιση των αρχαίων υδραυλικών έργων, με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των αψιδωτών υδραγωγείων που τους προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΑΝ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η τοποθεσία των πόλεων πλησίον ή όχι πηγών τροφοδοσίας. Το κλίμα που επικρατούσε στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν οι πολιτισμοί. Το γεωμορφολογικό ανάγλυφο. Η αύξηση του πληθυσμού. Το πολίτευμα που επικρατούσε. Η οργάνωση των πόλεων. Η ύπαρξη πολιτικών και στρατιωτικών ανδρών με όραμα για την κατασκευή έργων αλλά και για τη θέσπιση νόμων για τη δίκαιη διανομή του νερού. Σημαντικά υδραυλικά έργα είχαν πραγματοποιηθεί σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο σε περιοχές: ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ - ΑΣΙΑ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ 1. Έργα του Φαραώ Μιν στη Μέμφιδα Ο Μιν έφτιαξε ανάχωμα στην καμπή του ποταμού Νείλου και τον εξέτρεψε σε νέα κοίτη, ενώ στην παλιά, που αποξηράνθηκε, έκτισε τη Μέμφη. Επιπλέον δημιούργησε τεχνητή λίμνη στα βόρεια και τα δυτικά της πόλης, ώστε να την προστατεύσει. 2. Διώρυγα Νείλου-Ερυθράς θάλασσας Ο Φαραώ Νεκώς επιχείρησε να συνδέσει τον Νείλο με την Ερυθρά θάλασσα με διώρυγα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει σαφώς ότι ο συντομότερος δρόμος από τη Μεσόγειο στην Ερυθρά θάλασσα είναι στο Κάσιο όρος, που χωρίζει την Αίγυπτο από τη Συρία, δηλαδή στη θέση όπου κατασκευάσθηκε η (Ελευθεροτυπία, 4 Μαρτιου 2000) σύγχρονη διώρυγα του Σουέζ.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ 3. Διώρυγες του Σέσωστρις Ο Φαραώ Σέσωστρις κατασκεύασε ένα εκτεταμένο δίκτυο διωρύγων, για την ύδρευση και άρδευση των πολιτειών, που δεν ήταν κοντά στον Νείλο. Αναφέρει μάλιστα ότι προηγουμένως οι κάτοικοί τους ήταν αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν υπόγεια νερά. Προσθέτει ακόμη ότι τα χώματα από την εκσκαφή των διωρύγων χρησιμοποιήθηκαν για να ανυψωθεί η στάθμη του εδάφους στις πολιτείες αυτές. 4. Διώρυγες της Μεγάλης Πυραμίδας Περιγράφοντας τα στάδια κατασκευής της μεγάλης πυραμίδας του Χέοπα αναφέρεται ότι την περιέβαλλε περιμετρική διώρυγα, με μήκος τουλάχιστον 987m. Σε αυτήν διοχετευόταν νερό από τον Νείλο με επενδεδυμένο κανάλι μήκους τουλάχιστον 8325m.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ 1. Τεχνητή λίμνη Νιτώκριος Τεχνητή λίμνη βόρεια από τη Βαβυλώνα και σύνδεσή της με τον ποταμό Ευφράτη. Η τεχνητή αυτή λίμνη είχε περίμετρο 77,7 km περίπου. Μετά την εκσκαφή ακολούθησε επένδυση της όχθης με πέτρα. Η κύρια λειτουργία αυτού του έργου ήταν αμυντική. 2. Εκτροπές του Ευφράτη από τη Νίτωκρι Επέμβαση στην κοίτη του Ευφράτη, είχε πραγματοποιηθεί, ώστε να γίνει ελικοειδής. Ο ρόλος αυτού του έργου φαίνεται να είναι πρωταρχικά αμυντικός. Επίσης διέκοπτε συνεχώς τον χερσαίο δρόμο. 3. Αντιπλημμυρικά αναχώματα (Ελευθεροτυπία, 4 Μαρτιου 2000) Για την προστασία της βαβυλώνιας πεδιάδας ύψωσαν στις όχθες των ποταμών αντιπλημμυρικά αναχώματα.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ 4. Έργα στην πόλη της Βαβυλώνας Η βασίλισσα Νίτωκρις συνδύασε την εκσκαφή της τεχνητής λίμνης με έργα μέσα στη Βαβυλώνα. Η πρόσκαιρη εκτροπή του νερού του Ευφράτη στη λίμνη αυτή επέτρεψε την επένδυση της κοίτης του ποταμού στη διαδρομή του μέσα από την πόλη με ψημένα τούβλα. Το πλάτος της εγκιβωτισμένης κοίτης του Ευφράτη, που χωρίζει στα δύο την πόλη της Βαβυλώνας, ήταν ένα στάδιο (185m). 5. Εκτροπή του Ευφράτη από τον Κύρο Η αποτελεσματική χρήση ενός υδραυλικού έργου έγινε για τον ακριβώς αντίθετο λόγο από αυτόν της κατασκευής του. Ο Κύρος ο Μέγας, βασιλέας των Περσών (559 530 π. Χ.), μετά από παρατεταμένη πολιορκία το φθινόπωρο του 539 π. Χ., εξέτρεψε τον Ευφράτη στη διώρυγα που κατέληγε στη μεγάλη τεχνητή λίμνη, η οποία είχε κατασκευασθεί ως αμυντική τάφρος, πέρασε τον στρατό από την σχεδόν ξηρή κοίτη και κυρίευσε την πόλη.

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΑΣΙΑ 1. Διώρυγες του Γύνδη Ο στρατός του Κύρου περνώντας από τη Μηδία στη Μεσοποταμία χρειάστηκε να διαβεί τον ποταμό Γύνδη, σημερινό Ντιγαλά. Ο Κύρος, διέταξε να κατασκευασθούν 360 διώρυγες, για να διασκορπιστούν τα νερά του ποταμού. Η κατασκευή του έργου, δείχνει εκδικητικότητα και αλαζονεία. Όμως, μπορούμε να υποθέσουμε δηλαδή πως επρόκειτο για ένα αρδευτικό ή αντιπλημμυρικό έργο.

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΑΣΙΑ 2. Φράγματα Δαρείου Μετατροπή ενός οροπεδίου σε τεχνητή λίμνη, με την κατασκευή πέντε μεγάλων φραγμάτων στα ανοίγματα των βουνών που το περιβάλλουν. Αυτά τα φράγματα ήταν εξοπλισμένα με υδατοθυρίδες, που είχαν τη δυνατότητα να ανοίγουν και να κλείνουν. Έτσι ο Δαρείος επέτρεπε κατά βούληση την υδροδότηση των περιοχών γύρω από το οροπέδιο, οι οποίες προηγουμένως αρδεύονταν φυσικά από τα νερά ποταμών. Η τακτική αυτή του Δαρείου, να στερεί το νερό από ολόκληρους λαούς και ύστερα να τους το πουλάει έναντι της επιβεβαίωσης της υποταγής τους ή χρημάτων, αποτελεί ένα από τα πρώτα παραδείγματα χρησιμοποίησης του νερού ως οικονομικού αγαθού και ως μέσου πολιτικής επιβολής.

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΑΣΙΑ 3. Υδροδότηση του περσικού στρατού από τους Άραβες Ο βασιλιάς των Περσών Καμβύσης (530-522 π. Χ.) ζήτησε από τους Ναβαταίους Άραβες, οι οποίοι ήλεγχαν την άνυδρη περιοχή μεταξύ Παλαιστίνης και Αιγύπτου, να του εξασφαλίσουν τον ανεφοδιασμό σε νερό. Δυο εκδοχές: απλή μεταφορά νερού με δερμάτινους ασκούς φορτωμένους σε καμήλες και ο βασιλιάς της Αραβίας κατασκεύασε με δέρματα βοδιών αγωγούς, με τους οποίους μετέφερε νερό από έναν ποταμό της Αραβίας σε υπόγειες, στεγανοποιημένες δεξαμενές, τις οποίες κατασκεύασε κατά μήκος της πορείας του περσικού στρατού.

ΥΔΡΑΥΛΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΠΙΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ Ο Σόλωνας (τέλη του 7 ου π. Χ. αρχές του 6 ου π. Χ. αιώνα) θεσμοθέτησε νόμο για το πώς θα πρέπει να διαχειριστεί το νερό των πηγαδιών με δίκαιο τρόπο (Koutsoyiannis et al. 2008). Οι νόμοι αυτοί μετέπειτα περιγράφηκαν από τον Πλούταρχο ο οποίος γράφει συγκεκριμένα: Ο καθένας είχε το προσωπικό του πηγάδι από οποίο έπαιρνε το νερό, θεσμοθέτησε νόμο ο οποίος ανέφερε ότι αν υπήρχε δημόσιο πηγάδι σε απόσταση 740m. έπρεπε να χρησιμοποιηθεί σαν την πλησιέστερη πηγή τροφοδοσίας. Σε περίπτωση όμως που η απόσταση ήταν μεγαλύτερη, οι άνθρωποι θα έπρεπε να φέρνουν νερό μόνοι τους. Μετά από σκάψιμό επίσης βάθους 18,3m στη γη τους, σε περίπτωση που δεν εύρισκαν νερό, μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν νερό από το πηγάδι του γείτονα με τον περιορισμό στην ποσότητα δηλαδή δεν μπορούσαν να πάρουν πάνω από 20 lt δυο φορές την ημέρα.

ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΗ ΚΑΣΣΩΠΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Οι στενοί δρόμοι μεταξύ των σπιτιών καθώς και οι κεντρικοί οδοί ήταν κατάλληλα διαμορφωμένοι ώστε να μεταφέρουν το νερό έξω από την περιοχή (Δάκαρης, 1989). http://lesvosgreece.gr/sites/default/files/styles/responsive_zoom_image/public/_056.jpg Στις περισσότερες περιπτώσεις υπονόμων ορθογωνικής διατομής μπορεί να παρατηρηθεί ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ογκόλιθοι στην κατώτερη πλευρά. Τέτοιες κατασκευές είχαν χαμηλό κόστος και ήταν εύκολες και γρήγορες στην κατασκευή.

ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΠΛΕΥΡΩΝΑΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ H αρχαία πόλη της Πλευρώνας βρίσκεται στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, δίπλα στους ποταμούς Αχελώο και Εύηνο. Εγκάρσιοι τοίχοι χωρίζουν τη δεξαμενή σε πέντε διαμερίσματα που επικοινωνούν μεταξύ τους http://www.panoramio.com/photo/51913497 με τριγωνικά ανοίγματα. Η δεξαμενή ήταν καλυμμένη με κεραμοσκεπές, εκτός από το μικρότερο διαμέρισμα το οποίο ήταν καλυμμένο με πέτρινη πλάκα. Οι τοίχοι είχαν μικρά στρογγυλά ανοίγματα προκειμένου να μειώσουν την υδραυλική πίεση.

ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ ΛΙΜΝΗΣ ΚΩΠΑΪΔΑΣ Στην Κωπαΐδα καταλήγουν πολλοί ποταμοί όπως ο Μέλας, ο βοιωτικός Κηφισός και άλλα μικρότερα ρεύματα. Κατασκεύασαν ένα σύστημα αναχωμάτων και τάφρων, εκβάθυναν τις φυσικές καταβόθρες και άνοιξαν μια αποχετευτική σήραγγα. http://www.elikoncc.info/wp-content/uploads/2010/03/kop11.jpg Τα αναχώματα είχαν πλάτος 40-50μ. ενώ οι πλευρές προφυλάσσονταν με ογκώδη λιθοδομή. Στη βόρεια πλευρά όπου κατέληγαν ο Μέλας και ο Κηφισός το ανάχωμα ήταν ιδιαίτερα ισχυρό με δυο κυκλώπειους τοίχους.

ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ ΗΡΙΔΑΝΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Μέχρι και την εποχή του Σόλωνα (γύρω στο 600π.Χ.) φαίνεται ότι το ποτάμι ξεκινούσε με δύο ή τρία παρακλάδια που ενώνονταν περίπου στην περιοχή του Συντάγματος και στη συνέχεια περνούσαν ενωμένα από τον Κεραμικό. Ξεκίνησαν οι εργασίες ευθυγράμμισης της κοίτης του Ηριδανού, ενώ η παλιά κοίτη μπαζώθηκε με χώμα και χιλιάδες θραύσματα αγγείων. Διευθετήσεις της κοίτης έγιναν και στις εργασίες ανοικοδόμησης του τείχους το 394, 307 και το 86π.Χ. http://sfrang2.blogspot.gr/2007/03/blog-post_14.html

ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Χρησιμοποιούνταν υπόνομοι από πέτρα με ορθογωνική διατομή καλυμμένοι με ογκόλιθους είτε για όμβρια ύδατα, είτε για λύματα. Σκοπός της κατασκευής αγωγών αποστράγγισης - αποχέτευσης ήταν να μεταφέρουν στον Ηριδανό ποταμό τα απόβλητα από τα κτήρια της Αγοράς και τα όμβρια ύδατα των γύρω λόφων. απο Camp J. Mck. ΙΙ. http://commons.wikimedia.org/wiki/file:great_drain_1- _Ancient_Agora_of_Athens_.JPG

ΚΡΗΝΗ ΑΘΗΝΩΝ ΚΛΕΨΥΔΡΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Οι πρώτοι κάτοικοι επέλεξαν για τις κατοικίες τους την Ακρόπολη εξαιτίας της φυσικής προστασίας και την ύπαρξη τριών πηγών. Στην αρχή του 5ου αι. π. Χ. ο Κίμων (470-460 π. Χ.) μετέτρεψε την πηγή σε κρήνη. Οι φυσικές αυτές πηγές δεν ήταν αρκετές ώστε να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της πόλης για νερό. http://www.eie.gr/archaeologia/gr/layout/images/02/131.jpg. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν 2 τρόπους για συλλογή νερού: α) τη χρήση υπόγειων ρευμάτων και β) τη χρήση όμβριων υδάτων. Επιπροσθέτως, χρησιμοποιούσαν το νερό από τα ρεύματα του Κηφισού και του Ιλισού.

ΚΡΗΝΗ ΚΑΛΛΙΡΟΗ ΕΝΝΕΑΚΡΟΥΝΟΣ ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Στα χρόνια των γιων του Πεισίστρατου (Πεισιστρατιδών) τα νερά της κρήνης διοχετεύθηκαν στην περίφημη Εννεάκρουνο, όπου υπήρχαν εννέα κρουνοί εκροής των υδάτων. Η υδροδότησή της γινόταν πιθανότατα από την ανατολική πλευρά μέσω υπόγειου πήλινου αγωγού. Η χρήση της κρήνης ήταν συνδεδεμένη όχι μόνο με τις ανάγκες υδροδότησης της πόλης, αλλά και με τελετές θρησκευτικού χαρακτήρα. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/image?img=perseus:image:1990.20.0430

ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Το πρώτο μεγάλο υδραυλικό έργο στην Αθήνα κατασκευάστηκε την εποχή του τυράννου Πεισίστρατου. Σκαλισμένο ως σήραγγα σε βάθος που έφτανε τα 14 μ. με κεραμικές σωληνώσεις στο κάτω μέρος. Οι ελληνικές υδραυλικές http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%cf%81%cf%87%ce%b5 %CE%AF%CE%BF:Peisistratos_aqueduct_Syntagma_Athens.jpg (Κανελλόπουλος, 2007) κατασκευές ήταν ως επί το πλείστον υπόγειες για λόγους ασφαλείας. Οι άκρες των τμημάτων ήταν ενωμένες με σκυρόδεμα ή μόλυβδο. Τα τμήματα των σωλήνων είχαν ελλειπτικά ανοίγματα στο πάνω μέρος, καλυμμένα από κεραμικές προσόψεις, για τον καθαρισμό και τη διατήρησή τους.

ΑΔΡΙΑΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Η κατασκευή του άρχισε το 134 μ.χ. και ολοκληρώθηκε το 140 μ.χ. Ο κύριος σκοπός του Υδραγωγείου ήταν πρωτίστως η υδροδότηση της ρωμαϊκής συνοικίας της Αθήνας. Το Υδραγωγείο ήταν μια υπόγεια σήραγγα με συνολικό μήκος περίπου 25 χλμ. η οποία σκάφτηκε με τα χέρια. Πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος ΚΑΝΑΤ (με διαδοχικά πηγάδια). Κατασκευάστηκαν 465 πηγάδια, βάθους 10 40 μ, με μέση ενδιάμεση απόσταση 35 40 μ. Διάφορα πλάτη και ύψη του Αδριάνειου υδραγωγείου

ΑΔΡΙΑΝΕΙΟ ΚΑΙ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ (Νεστορίδη, 2012)

ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΣΑΜΟΥ Ο Μεγαρεύς μηχανικός Ευπαλίνος κατόρθωσε να διανοίξει έναν αγωγό ύδρευσης διαμέσου του όρους Άμπελος (σημ. Κάστρο), για την υδροδότηση της πρωτεύουσας της Σάμου (σημερινό Πυθαγόρειο). http://www.hellinon.net/orygmaefpalineion.htm (επεξεργασία σύμφωνα με Koutsoyiannis, 2002) Η υδροδότηση της Σάμου κατέστη κάποια στιγμή ανεπαρκής για τις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού. Το νερό ήταν δυνατόν να φθάσει στην πόλη μόνον κατά δύο τρόπους: με εγκαταστάσεις που είτε θα παρέκαμπταν το Βουνό είτε -κατά τον τρόπο που επιτεύχθηκε- διαπερνώντας το.

ΡΩΜΑΪΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΜΟΡΙΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο βρίσκεται σε απόσταση 6 χιλιομέτρων από την πόλη της Μυτιλήνης, κοντά στη Μόρια. Το ρωμαϊκό υδραγωγείο της Μυτιλήνης, είναι έργο πιθανώς του τέλους του 2ου ή των αρχών του 3ου μ.χ. αιώνα. Ο αγωγός είχε ορθογωνική διατομή και τοιχώματα επιχρισμένα από τσιμεντοκονίαμα, όπου το νερό κυλούσε με μικρή ταχύτητα. Δεν είχε σταθερές διαστάσεις αλλά κυμαινόμενες ανάλογα με τη θέση και την κλίση του εδάφους. http://lesvosgreece.gr/sites/default/files/styles/responsive_zoom_image/public/_056.jpg

ΑΡΧΑΙΟ ΦΡΑΓΜΑ ΑΛΥΖΙΑΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Το φράγµα µάλλον κατασκευάστηκε µεταξύ 5ου και 1ου αιώνα π. Χ. (Μουτάφης, 2006). Κατασκευάστηκε σε διαφορετικά καθ ύψος στάδια µε στόχο τη συγκράτηση µέρους των αδροµερών φερτών υλικών του ρέµατος, που οι πληµµύρες απέθεταν στον κάµπο του Μύτικα, δυσχεραίνοντας ή εµποδίζοντας την καλλιέργειά του. (Μουτάφης, 2006)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Το νερό ήταν υπεύθυνο για την εξασφάλιση μακροζωίας των πολιτισμών με αποτέλεσμα να μπορούν να αναπτυχθούν ακόμα περισσότερο και η συνολική πρόοδος του παγκόσμιου πολιτισμού να επιταχυνθεί. Χωρίς την εξασφάλιση του πόρου αυτού ίσως η σημερινή πραγματικότητα να ήταν διαφορετική με λιγότερη τεχνολογική πρόοδο και ίσως με χαμηλότερο προσδόκιμό ζωής. 2. Σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη των πολιτισμών αποτελούσε και η τοποθεσία των πόλεων. Το κριτήριο ήταν η απόσταση από μια φυσική πηγή που μπορεί να ήταν ποτάμι, λίμνη ή ακόμα και μια φυσική πηγή. Πολλές ήταν οι περιπτώσεις που από φόβο ασθενειών που σχετίζονταν με το νερό ή ακόμα και από την προστασία από φυσικές πλημμύρες των ποταμών σε περιόδους υψηλών νερών η απομάκρυνση από τις πηγές αυτές ήταν επιτακτική.

3. Επίσης, είχε από πολύ νωρίς γίνει κατανοητή η σημασία της ποιότητας του πόσιμου νερού το οποίο θα έπρεπε να είναι καθαρό για την αποφυγή ασθενειών που σχετίζονται με αυτό. Υπήρχαν αγωγοί που ξεχώριζαν ή ακόμα και φίλτραραν το νερό ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορες χρήσεις. 4. Ακόμη σημαντικό στοιχειό αποτελεί και το γεγονός ότι η προσπάθεια για αποθήκευση του νερού σε δεξαμενές και η χρησιμοποίησης του σε περιόδους ανομβρίας και ξηρότητας. Δεν ήταν μόνο η εξασφάλιση του νερού αλλά και η ταμίευση του για μελλοντικούς σκοπούς. 5. Μεγάλης κλίμακας και σπουδαία υδραυλικά έργα πραγματοποιήθηκαν σε περιόδους τυρρανίας και ολιγαρχίας στην αρχαία Αθήνα.Το γεγονός αυτό ίσως να οφείλεται στη ματαιοδοξία τυρράνων που σε συνδυασμό με τους μηχανικούς της εποχής ήθελαν το όνομά τους να μείνει στην ιστορία.

6. Η ανάγκη εξασφάλισης επαρκών υδατικών πόρων είναι άμεσα συνυφασμένη με την αύξηση του πληθυσμού αλλά και με την αλλαγή του τρόπου οργάνωσης των πόλεων σε πόλεις κράτη. Πιο οργανωμένες πόλεις μπορούσαν να εξασφαλίσουν τρόπους για την επίλυση σημαντικών προβλημάτων. Η αύξηση του πληθυσμού κατέστησε επιτακτική ανάγκη την προτεραιότητα στη λύση του προβλήματος της επάρκειας του υδατικού πόρου. 7. Θεσμοθέτηση νόμων που εξασφάλιζαν τη δίκαιη διανομή του νερού αλλά και την επάρκεια των υδατικών πόρων. Νόμοι του Σόλωνα για τη δίκαιη κατανομή έχουν μείνει στην ιστορία σαν παραδείγματα σωστής και δίκαιης διαχείρισης του πόρου αυτού. 8. Τέλος, από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το νερό είναι πηγή ζωής και άνθισης των πολιτισμών σε όλο τον κόσμο. Ακμή και παρακμή επίσης των πολιτισμών είναι άμεσα συνδεδεμένες με την επάρκεια ή ανεπάρκεια του νερού.

ΒΙΝΤΕΟ ΑΔΡΙΑΝΕΙΟΥ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΚΟΡΙΝΘΟΥ (~4 λεπτών) 3D ψηφιακή αναπαράσταση με κίνηση, τμημάτων του Αδριάνειου Υδραγωγείου Κορίνθου http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=m0pvxrjumd0 Μήκος: 84 χμ Υδροδότηση Αρχαίας Κορίνθου με νερό από τη Στυμφαλία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Γκούβας, Χ. (2009). «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», ISBN 978-960-87328-2-7. Γρίβα, Ε. (2008). «Υλοποίηση Βάσης Δεδομένων Αρχαίων Υδραυλικών Έργων», Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Δ.Π.Μ.Σ. Περιβάλλον και Ανάπτυξη, Ε.Μ.Π., Νοέμβριος 2008. Σύνδεσμος: http://itia.ntua.gr/getfile/1168/1/documents/griva_el_diplomatiki.pdf Κανελλόπουλος, Β. (2007). «Πληροφοριακό Σύστημα Αρχαίων Ελληνικών Υδραυλικών Έργων», Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Δ.Π.Μ.Σ. Επιστήμη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων, Ε.Μ.Π., Ιούλιος 2007. Σύνδεσμος: https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja &ved=0cdiqfjaa&url=http%3a%2f%2fitia.ntua.gr%2fgetfile%2f869%2f1% 2Fdocuments%2F2007_arxaia.pdf&ei=AuI4UfaNA7P44QTKt4A4&usg=AFQjCN GZGU65xocoqK3rjVGwWLWZk5GnNg&sig2=CRI5S9BIlnMTMhOsAlLUwg&bvm =bv.43287494,d.bge

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Κουσουρής, Θ.Σ. (2011). «Με την Οικολογία & το Περιβάλλον, Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις (ΙV). Σύνδεσμος: http://el.scribd.com/doc/66921153/%ce%99v- O%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%B A%CE%AD%CF%82- %CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BB% CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82- %CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%BD% CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82- %CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B7%CE%B3%CE%AE%CF%83% CE%B5%CE%B9%CF%82 Αναστασίου, Μ., Καπάνταης, Α., Κλήμης, Σ., Κινικλή, Θ., Μουτζούρης, Β. (2005). «Το Ρωμαϊκό υδραγωγείου της Μυτιλήνης», Εργασία Σχολικού Προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2 ου Γυμνασίου Μυτιλήνης, ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ Κοινοτικό Ταμείο ΕΤΠΑ, Σχολικό Έτος 2005-06, Μυτιλήνη. Σύνδεσμος: https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0c DMQFjAB&url=http%3A%2F%2F2gymmytil.les.sch.gr%2Fdocs%2FRomaiko_ydragogeio.doc&ei=rW04UeiQEfSW0QWy giggcq&usg=afqjcngqqqirhvdv1kyflhtv7p9ubpeew&sig2=de6q14xn6ucj_ob3kakwmg&bvm=bv.43287494,d.d2k& cad=rja

Δάκαρης, Σ.Ι.(1989). «Κασσώπη. Νεότερες ανασκαφές 1977-1983», Ιωάννινα. Ζαρκαδούλας, Ν. (2004), Αρχαίο Φράγµα Αλυζίας, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Σ.Π.Μ.- ΕΜΠ. Ελευθεροτυπία, (2000), «Οι αρχαίοι θαυματοποιοί», Αφιέρωμα, 4 Μάρτιου 2000 Ζαρκαδούλας, Ν. (2005), Τεκμηρίωση Αρχαίου Φράγματος Αλυζίας, Παρουσίαση στο Δ.Π.Μ.Σ. Επιστήμη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων, Αθήνα, Ιούνιος 2005. Σύνδεσμος: http://postgrasrv.hydro.ntua.gr/gr/edmaterial/thesis/presentation/zarkadoulas_niko s_pres.pdf Μουστάκας, Σ. (2012). «Αναπαράσταση Λειτουργίας Αρχαίων Υδραυλικών Έργων στην Περιοχή της Κωπαΐδας», Διπλωματική Εργασία, Τομέας Υ.Π.ΠΕΡ., Σ.Π.Μ., Ε.Μ.Π., Αθήνα, Οκτώβριος 2012. Σύνδεσμος: http://itia.ntua.gr/getfile/1310/1/documents/moustakas.pdf Μουτάφης, Ν.Ι. (2006). «Κατασκευή του Αρχαίου Φράγματος της Αλυζίας», Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΤΕΕ. Σύνδεσμος: http://library.tee.gr/digital/m2134/m2134_moutafis.pdf

Μουτάφης, Ν.Ι. και Ζαρκαδούλας, Ν. (2005). Αρχαίο φράγµα Αλυζίας, 2 ο ιεθνές Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, Αθήνα. Νεστορίδη, Ε. (2012). «Αδριάνειο Υδραγωγείο: Δεσμοί από το παρελθόν στο μέλλον και επαναπροσδιορισμός του χρηστικού του ρόλου», ΕΥΔΑΠ Α.Ε., Μάρτιος 2012. Σύνδεσμος: http://www.eydap.gr/media/external_news_files/hmerida_2012_parousiaseis/nesto ridi.pdf Στέφα, Ι., Νταβάκου, Ε., Νούνε, Α., Τουρκοχωρίτη, Γ. (2013). «Κωπαΐδα Από το Χθες στο Σήμερα», Ερευνητική Εργασία Γενικού Λυκείου Αλιάρτου Α Τετραμήνου, Αλίαρτος, Ιανουάριος 2013 Σύνδεσμος: http://lykaliart.voi.sch.gr/autosch/joomla15/images/projectb2/kopaida.pdf Φωτοπούλου, Λ. (2009). «Αρχαίο Φράγμα της Τίρυνθας», Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, ΔΠΜΣ Επιστήμη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων, Οκτώβριος 2009. http://postgra.hydro.ntua.gr/docs/thesis/text/fotopoulou_lida_full.pdf

Angelakis, Α.Ν., Mays, L.W., Koutsoyiannis, D., Mamassis, N. (2012). Evolution of Water Supply Through the Millennia,International Water Association (IWA) Publishing, London, April 2012. Butler, D., Macsimovic, C., Tejada-Guibert, J.A. (2001). Frontiers in Urban Water Management Deadlock or Hope, International Water Association (IWA), London, UK. Camp J. Mck. ΙΙ. «Η Αγορά της Αρχαίας Αθήνας, Σύντομος Οδηγός», Μετάφραση: Μαραθάκη Ε., Packard Humanities Institute, Αμερικανική Σχόλη Κλασικών Σπουδών, Αθήνα. Kountouri, E., Petrochilos, N., Koutsoyiannis, D., Mamassis, N., Zarkadoulas, N., Vött, A., Hadler, H., Henning, P., and Willershäuser, T. (2012). A New Project of Surface Survey, Geophysical and Excavation Research of the Mycenaean Drainage Works of the North Kopais: The First Study Season, IWA Specialized Conference on Water & Wastewater Technologies in Ancient Civilizations, International Water Association, Istanbul, March 2012. Zarkadoulas, N., Koutsoyiannis, D., Mamassis, N. and Angelakis, A. N. (2012). A brief history of urban water management in ancient Greece, Evolution of Water Supply Through the Millennia, International Water Association (IWA), London, UK.

http://itia.ntua.gr/ahw/work/29/ http://www.panoramio.com/photo/6094231 http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:and9gcsvsmlervzex9- xjdsnqotfjfyzes2vxzz7zgyfz4kqz846jaj4 http://t0.gstatic.com/images?q=tbn:and9gcqfvaftork1abgujorhjanwstiundeelbm 5a-Iq6EltmUqWAIg0 http://www.perseus.tufts.edu/hopper/image?img=perseus:image:1990.27.0758&redire ct=true http://itia.ntua.gr/ahw/work/21/ http://itia.ntua.gr/ahw/work/112/ http://monuments.hpclab.ceid.upatras.gr/monuments.php?monument=24 http://www.panoramio.com/photo/51913497 http://itia.ntua.gr/ahw/work/45/ http://www.elikoncc.info/wp-content/uploads/2010/03/kop11.jpg http://www.eie.gr/archaeologia/gr/layout/images/02/zoom/086_tif.jpg http://sfrang2.blogspot.gr/2007/03/blog-post_14.html http://itia.ntua.gr/ahw/work/15/

http://commons.wikimedia.org/wiki/file:great_drain_1- _Ancient_Agora_of_Athens_.JPG http://itia.ntua.gr/ahw/work/14/ http://www.eie.gr/archaeologia/gr/layout/images/02/131.jpg http://www.eie.gr/archaeologia/gr/layout/images/02/132.jpg http://www.perseus.tufts.edu/hopper/image?img=perseus:image:1990.20.0430 http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%cf%81%cf%87%ce%b5%ce%af%ce%b F:Peisistratos_aqueduct_Syntagma_Athens.jpg http://www.eydap.gr/media/stagonoulis/kuklosnerou/gr/003.htm http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%ce%b4%cf%81%ce%b9%ce%ac%ce%b D%CE%B5%CE%B9%CE%BF_%CE%A5%CE%B4%CF%81%CE%B1%CE%B3 %CF%89%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%BF http://www.hellinon.net/orygmaefpalineion.htm http://earthmeteo.wordpress.com/2012/05/27/%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf %CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%84%CF%8D%CF%80%CF%89%CF%83%C E%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%B5%CF%85%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%B5% CE%B9/ http://www.hellinon.net/orygmaefpalineion.htm

http://www.hellinon.net/orygmaefpalineion.files/image009.gif http://homepages.cwi.nl/~aeb/math/samos/fig4.jpg http://lesvosgreece.gr/sites/default/files/styles/responsive_zoom_image/public/_056.jpg http://itia.ntua.gr/ahw/work/60/ http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1832 http://1.bp.blogspot.com/- blisrikdyti/t4ninz6weci/aaaaaaaajl4/fvtkijzanpw/s640/%ce%9d%cf%8 5%CE%BC%CE%B1%CE%AF%CE%BF+%CE%97%CF%81%CF%8E%CE%B 4%CE%B7+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CE%91%CF%84%CF%84%CE%B 9%CE%BA%CE%BF%CF%8D+(%CE%9F%CE%BB%CF%85%CE%BC%CF% 80%CE%AF%CE%B1).jpg http://postgrasrv.hydro.ntua.gr/gr/edmaterial/thesis/abstract/zarkadoulas_nikos.pdf

Ευχαριστούμε πολύ