Διατήρηση και ανάπτυξη παραδοσιακών οικισμών στην Ελλάδα Το πρόγραμμα του Ε.Ο.Τ. (1976-1993) Παρασκευή Μποζινέκη-Διδώνη Αρχιτέκτων ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το πρόγραμμα ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1975, με επικεφαλής τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, με στόχο να αναβιώσουν και να αναπτυχθούν ορισμένοι χαρακτηριστικοί παραδοσιακοί οικισμοί, με τη συντήρηση και αποκατάσταση κτιρίων και συνόλων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και τη διαμόρφωση τους προκειμένου να στεγάσουν τουριστικές δραστηριότητες (ξενώνες, μουσεία, εστιατόρια). Αρχικά το πρόγραμμα περιλάμβανε έξι οικισμούς: Βάθεια Μάνης, Βυζίτσα Πηλίου, Μεστά Χίου, Οία Σαντορίνης, Πάπιγκο Ηπείρου και Φισκάρδο Κεφαλλονιάς. Η επιλογή των οικισμών αυτών έγινε με κριτήρια: α. Την ποιότητα της αρχιτεκτονικής και της οικιστικής δομής τους (είναι όλοι κηρυγμένοι διατηρητέοι) και την ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον. β. Την αντιπροσωπευτικότητά τους ως προς τις διάφορες μορφές της τοπικής και περιφερειακής αρχιτεκτονικής και οικιστικής τυπολογίας. Εκτός από τους οικισμούς αυτούς, αναστηλώθηκαν και μεμονωμένα κτίρια σε άλλες περιοχές Αρεόπολη, Αρναία, Κορυσχάδες, Μακρυνίτσα, Μηλιές, Μονεμβασιά, Ψαρά καθώς και στην Κρανάη του Γυθείου στη Δημητσάνα, στην Κύθνο και στις Πινακάτες. To 1976 υπογράφηκαν συμβόλαια με ιδιοκτήτες κτιρίων για δεκαετή παραχώρηση της επικαρπίας τους στον Ε.Ο.Τ. έναντι μιας μικρής αποζημίωσης. Ο Ε.Ο.Τ. από τη μεριά του, αναλάμβανε την υποχρέωση να τα επισκευάσει, να τα διαρρυθμίσει σε ξενώνες και αφού τα λειτουργήσει, να τα επιστρέψει στους ιδιοκτήτες με την εκπνοή των συμβολαίων. Τα πρώτα έργα ξεκίνησαν το 1976 ενώ παράλληλα, ο Ε.Ο.Τ. άρχισε να πραγματοποιεί και ορισμένα απαραίτητα έργα υποδομής, καθώς και διάφορα άλλα συμπληρωματικά έργα (πλατείες, καλντερίμια, στερεώσεις μνημείων κλπ.), σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση. Σε όλα τα έργα καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε η επέμβαση να μην αλλοιώνει καθόλου το χαρακτήρα των κτισμάτων και του οικισμού. Χρησιμοποιήθηκαν τα κατά τόπους παραδοσιακά υλικά, καθώς και ντόπιοι τεχνίτες και εργάτες. Η σημασία αυτού του προγράμματος έχει επιτύχει διεθνή αναγνώριση με βραβεία και διακρίσεις : Βραβεία της Europa Nostra, το 1980 για τις αναστηλώσεις στη Οία της Σαντορίνης και το 1989 για το Πάπιγκο της Ηπείρου. Βραβείο της Μπιενάλε Αρχιτε- KASTORIA_DIDONI 1 16/5/2015
κτονικής της Σοφίας για την Οία το 1986. Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Δημοσιογράφων Τουρισμού «Χρυσό Μήλο» (1988) για την αξιοποίηση των οικισμών του Πηλίου. Σήμερα οι κυριότερες επιπτώσεις στους οικισμούς αυτούς είναι πολύ θετικές. α) Συμβολή στη διατήρηση της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς β) Οικονομική ανάπτυξη μέσω του τουρισμού και λειτουργία του Προγράμματος ως πιλοτικού μοντέλου για την ιδιωτική πρωτοβουλία στο επίπεδο της επιχειρηματικής δράσης αλλά και των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων και τεχνικών εφαρμογών. Ακολουθούν παραδείγματα εργασιών στους οικισμούς αυτούς και σύγκριση με την σημερινή τους εξέλιξη. ΕΙΣΗΓΗΣΗ Η Αρχιτεκτονική Κληρονομιά, όπως άλλωστε ορίζεται από τις Διεθνείς Διακηρύξεις και Συμβάσεις, είναι ζωντανή και ανεκτίμητη μαρτυρία της ιστορικής μας μνήμης εκφράζοντας τον πλούτο και την ποικιλία των πολιτιστικών αλλαγών. Περιλαμβάνει όχι μόνο τα πολύ σημαντικά "μεμονωμένα μνημεία" αλλά και τα "αρχιτεκτονικά σύνολα" αστικών ή αγροτικών κατασκευών καθώς και τους "τόπους", σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης, τα οποία είναι σημαντικά λόγω του ιστορικού, αρχαιολογικού, καλλιτεχνικού, επιστημονικού, κοινωνικού και τεχνικού τους ενδιαφέροντος. Εξ ίσου επιτακτική είναι και η ανάγκη εξέλιξης και ανάπτυξής τους ώστε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα του κοινωνικού συνόλου να παρακολουθεί τη σύγχρονη εποχή. Το πρώτο ερώτημα είναι: Με ποιες προϋποθέσεις και κανόνες το αγαθό της Προστασίας μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με το αγαθό της Ανάπτυξης σε μια βιώσιμη ι- σορροπία; Το πρόγραμμα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού για την "ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ" ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1975, με επικεφαλής τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη και γενικό γραμματέα τον Τζανή Τζανετάκη. Στόχος του προγράμματος ήταν να συντηρηθούν και να αναστηλωθούν κτίρια και σύνολα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σε όλη την Ελλάδα και να διαμορφωθούν σε τουριστικούς ξενώνες ή κτίρια κοινής χρήσης, όπως μουσεία, εστιατόρια, κοινοτικά γραφεία, υφαντήρια κλπ. Οι παραδοσιακοί οικισμοί, οικιστικά σύνολα, δημιουργήματα κυρίως των τελευταίων αιώνων της ιστορίας μας, αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, "είναι δοχεία ζωής" σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Άρη Κωνσταντινίδη. Είναι "ζωντανά μνημεία", τα οποία εξελίσσονται παρακολουθώντας τις ιστορικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές εξελίξεις, στεγάζοντας μια κοινωνία δεμένη κυρίως με την πρωτογενή παραγωγή. Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε αρχικά σε έξι οικισμούς: Βάθεια Μάνης, Βυζίτσα Πηλίου, Μεστά Χίου, Οία Σαντορίνης, Πάπιγκο Ηπείρου και Φισκάρδο Κεφαλονιάς και KASTORIA_DIDONI 2 16/5/2015
στη συνέχεια σε Αρεόπολη Μάνης, Αρναία Χαλκιδικής, Κορυσχάδες Ευρυτανίας, Μακρυνίτσα και Μηλιές Πηλίου, Μονεμβασιά, Ψαρά, Κρανάη Γυθείου, Δημητσάνα, Κύθνο, Πινακάτες και Ξάνθη. Στους οικισμούς αυτούς διαλέχτηκαν κτίρια αξιόλογης αρχιτεκτονικής και υπογράφηκαν συμβόλαια με τους ιδιοκτήτες τους για δεκαετή ή δεκαπενταετή παραχώρηση της επικαρπίας τους στον Ε.Ο.Τ., έναντι μιας μικρής αποζημίωσης. Ο Ε.Ο.Τ. ανέλαβε την υποχρέωση να τα επισκευάσει, να τα διαρρυθμίσει σε ξενώνες και αφού τα λειτουργήσει, να τα επιστρέψει στους ιδιοκτήτες τους. Η επιλογή των οικισμών αυτών έγινε με κριτήρια: α. Την ποιότητα της αρχιτεκτονικής και της οικιστικής δομής τους (είναι όλοι κηρυγμένοι διατηρητέοι) και την ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον. β. Την αντιπροσωπευτικότητά τους ως προς τις διάφορες μορφές της τοπικής και περιφερειακής αρχιτεκτονικής και οικιστικής τυπολογίας. Πραγματοποιήθηκαν αναστηλώσεις και διαρρυθμίσεις σε κτίρια, δημιουργώντας συνολικά περίπου 700 κλίνες. Η αρχιτεκτονική επέμβαση στηρίχθηκε στη διατήρηση όλων των χαρακτηριστικών μορφολογικών στοιχείων των κτιρίων καθώς και της λειτουργικής τους δομής, με α- ποκατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων βάσει τεκμηριωμένων στοιχείων. Παράλληλα, ο Ε.Ο.Τ. άρχισε να πραγματοποιεί και ορισμένα απαραίτητα έργα υποδομής(ύδρευση, αποχέτευση, δρόμοι, καθώς και διάφορα άλλα συμπληρωματικά έργα (πλατείες, καλντερίμια, κρήνες, στερεώσεις μνημείων κλπ.), σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση. Σε όλα τα έργα καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε η επέμβαση να μην αλλοιώνει καθόλου το χαρακτήρα των κτισμάτων και του οικισμού. Χρησιμοποιήθηκαν τα κατά τόπους παραδοσιακά υλικά, καθώς και ντόπιοι τεχνίτες και εργάτες. Η σημασία αυτού του προγράμματος έχει επιτύχει διεθνή αναγνώριση με βραβεία και διακρίσεις όπως: Βραβείο της Europa Nostra, το 1980 για της αναστηλώσεις στην Οία της Σαντορίνης και το 1989 για το Πάπιγκο της Ηπείρου, Βραβείο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Σόφιας για την Οία το 1986. Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Δημοσιογράφων Τουρισμού "Χρυσό Μήλο" (1989) για την αξιοποίηση των οικισμών του Πηλίου. Σήμερα οι κυριότερες επιπτώσεις στους οικισμούς αυτούς είναι πολύ θετικές. α) Συμβολή στη διατήρηση της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. β) Οικονομική ανάπτυξη μέσω του τουρισμού και λειτουργία του προγράμματος ως πιλοτικού μοντέλου για την ιδιωτική πρωτοβουλία στο επίπεδο της επιχειρηματικής δράσης αλλά των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων και τεχνικών εφαρμογών. Βάθεια Μάνης Η Βάθεια βρίσκεται στο νοτιότερο μέρος του ακρωτηρίου του Ταίναρου. Είναι χτισμένη σαν ακρόπολη σε ένα λόφο 200μ και περιβάλλεται από ελιές. Έχει 144 κτίσματα τα οποία ανήκουν σε 70 οικογένειες. Η Βάθεια είναι ένα μοναδικό παράδειγμα παραδοσιακού οικισμού με πυργόσπιτα. Με το πρόγραμμα του Ε.Ο.Τ. υπογράφηκαν 35 KASTORIA_DIDONI 3 16/5/2015
συμβόλαια που αντιπροσώπευαν το 40% των κτιρίων του οικισμού. Σε Α φάση επισκευάστηκαν 9 πυργόσπιτα δυναμικότητας 55 κλινών, ένα εστιατόριο καφέ και χώρο υποδοχής. Βυζίτσα Πηλίου Η Βυζίτσα είναι χτισμένη σε 550μ υψόμετρο στο βουνό του Πηλίου 28 km από το Βόλο. Ένα τμήμα του οικισμού καταστράφηκε από τους σεισμούς το 1955. Αναπτύχθηκε μετά το 1774 μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα. Έχει 300 κατοίκους και 265 κτίσματα. Τα αρχοντικά της Βυζίτσας χτισμένα από το τέλος του 18ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 19 ου, είναι εντυπωσιακά με πλούσια εσωτερική διακόσμηση και τοιχογραφίες. Το πρόγραμμα του Ε.Ο.Τ περιελάμβανε την αναστήλωση 5 αρχοντικών και 4 σπιτιών. Κορυσχάδες Ο οικισμός των Κορυσχάδων βρίσκεται σε 900μ υψόμετρο 5 χλμ. Ν του Καρπενησίου. Τα σπίτια είναι πέτρινα διώροφα κτισμένα στις αρχές του 19ου αιώνα. Το πρόγραμμα περιελάμβανε την διαμόρφωση 3 κτισμάτων σε ξενώνες δυναμικότητας 50 κλινών. Μεστά Χίου Ο μεσαιωνικός οικισμός των Μεστών ανήκει στα περίφημα "Μαστιχοχώρια" της Χίου. Βρίσκεται στο νότιο μέρος του νησιού 35 km από την πρωτεύουσα. Σύμφωνα με την απογραφή του 1981 ο οικισμός είχε 400 κατοίκους. Τα Μεστά χτίστηκαν τον 15ο αιώνα κατά την Γενουατική περίοδο όταν το νησί το διοικούσε η Γενουατική Εμπορική Εταιρεία "Maona" η οποία ανήκε στην οικογένεια των Gustiniani. Τότε άρχισε και η καλλιέργεια της μαστίχας. Ο οικισμός είνα χτισμένος σύμφωνα με τα πρότυπα των μεσαιωνικών οχυρωμένων οικισμών. Στον οικισμό διαμορφώθηκαν σε ξενώνες 24 κτίσματα δυναμικότητας 80 κλινών. Πάπιγκο Ηπείρου Το Πάπιγκο βρίσκεται στο Δυτικό Ζαγόρι, σε μια περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους της Ηπείρου με σπουδαίο ιστορικό παρελθόν από τον 4ο π.χ. αιώνα. Ο οικισμός είχε οικονομικές διασυνδέσεις και δραστηριότητες με τα Βόρεια Βαλκάνια (Σερβία Βλαχία) και γνώρισε μεγάλη άνθηση τον 18ο και 19ο αιώνα. Το πρόγραμμα περιελάμβανε την διαμόρφωση 5 σπιτιών σε ξενώνες δυναμικότητας 60 κλινών. Φισκάρδο Κεφαλλονιάς Το Φισκάρδο είναι ένα μικρό φυσικό λιμάνι στη ΝΑ Κεφαλονιά. Ο οικισμός δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα από τους Βενετούς. Τα υφιστάμενα κτίσματα δημιουργήθηκαν μεταξύ του 1874 και 1900, όταν λειτουργούσε σαν μικρό εμπορικό λιμάνι. Το KASTORIA_DIDONI 4 16/5/2015
πρόγραμμα του Ε.Ο.Τ περιελάμβανε τη διαμόρφωση 5 κτισμάτων σε ξενώνες δυναμικότητας 87 κλινών. Οία Σαντορίνης Η Οία ή "Πάνω Μεριά" όπως συνηθίζεται να λέγεται, αποτελείται από την κυρίως Οία, τον αγροτικό συνοικισμό του Περίβολα, τη Φοινικιά, το Θόλο και τα δύο επίνεια Αμμούδι και Αρμένη. Όπως αναφέρεται από διάφορους περιηγητές, υπήρχε πολύ πριν από το 1650 και ήταν ένα από τα πέντε καστέλια, τους οχυρωμένους δηλαδή οικισμούς που ασκούσαν τη διοίκηση του νησιού κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας. Ανήκε στο Δουκάτο της Νάξου, το οποίο ίδρυσε ο Μάρκος Σανούδος το 1207. Με το όνομα Καστέλι του Αγ. Νικολάου ή Απάνω Μερία, δέσποζε στο βόρειο άκρο του νησιού στην είσοδο της Καλντέρας. Ακόμα και σήμερα σώζονται τμήματα του πρώτου οικιστικού πηρύνα και του οχυρωμένου πύργου του Γουλά. Η Οία ανθούσε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Η ευημερία της στηριζόταν κύρια στη ναυτιλία και στο διαμετακομιστικό εμπόριο κυρίως Ρωσίας, Αλεξάνδρειας αλλά και όλης της ανατολικής Μεσογείου. Μεγάλο καπετανοχώρι, είχε το 1890 περίπου 2.500 κατοίκους, 130 ιστιοφόρα, ένα καρνάγιο στον όρμο της Αρμένης, 13 ενορίες, τράπεζα, τελωνείο, βιοτεχνία κ.λπ. Η γεωργία ήταν κι αυτή σε άνθιση. Ο μεγάλος κάμπος της, 3.600 στρέμματα, παρήγε θαυμάσιες ποικιλίες αμπελιών και το κρασί εξαγόταν σε μεγάλες ποσότητες, ακόμα και στη Γαλλία. Η συγκεντροποίηση όμως του ναυτικού κεφαλαίου στον Πειραιά την εποχή του ατμού, οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής είχαν σαν αποτέλεσμα την εσωτερική μετανάστευση και την ερήμωση σιγά-σιγά του οικισμού. Το 1940 η Οία είχε 1.348 κατοίκους. Η πείνα του 1942, η απομάκρυνση του εργοστασίου καλτσοβιομηχανίας "Δαρζέντα" που λειτουργούσε από το 1930 και το οριστικό του κλείσιμο το 195-57, οι σεισμοί του 1928 και του 1956, έδωσαν το οριστικό χτύπημα στο χωριό που πέθαινε σιγά-σιγά. Το κύριο αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό είναι τα "υπόσκαφα" σπίτια, σκαμμένα μέσα στη θηραϊκή γη, είτε ολόκληρα είτε με πρόσθετα κτιστά τμήματα. Η στέγαση των κτισμένων τμημάτων γίνεται με θόλους ή σταυροθόλια με ένα είδος χυτής καλουπωτής κατασκευής. Τα υλικά είναι η πέτρα, κόκκινη ή μαύρη, και η θηραϊκή γη που μαζί με τον ασβέστη κάνουν ένα πολύ ισχυρό κονίαμα (το θηραϊκό κονίαμα). Ο τρόπος αυτός της κατασκευής επιτρέπει τη δημιουργία ποικιλίας μορφών με μεγάλη πλαστικότητα. Ό κοινόχρηστος και ιδιωτικός χώρος συνδέονται έτσι ώστε μερικές φορές ταυτίζονται. Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η οριζόντια ιδιοκτησία. Η αυλή του ε- νός είναι δώμα του άλλου, ή κάτω από έναν ελεύθερο χώρο υπάρχει υπόσκαφη κατοικία. Σημαντικό είναι το εθιμικό δίκαιο της εποχής που καθόριζε τους τρόπους δόμησης. Σε 15 περίπου χρόνια επισκευάστηκαν συνολικά 80 σπίτια και μετατράπηκαν σε ξενώνες δυναμικότητας περίπου 200 κλινών. Δημιουργήθηκε ένα υφαντήριο, έγινε η πρώτη εγκατάσταση του Ναυτικού Μουσείου, αναστηλώθηκαν σημαντικά δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, εκκλησίες, μύλοι και ένα παλιό καφενείο διαμορφώ- KASTORIA_DIDONI 5 16/5/2015
θηκε σε γραφείο υποδοχής. Ακόμη, έγιναν τα πρώτα δίκτυα αποχέτευσης, δεξαμενές νερού καθώς και τα πρώτα υπόγεια δίκτυα ηλεκτροδότησης. Η αρχιτεκτονική επέμβαση στηρίχθηκε στη διατήρηση όλων των χαρακτηριστικών μορφολογικών στοιχείων των κτιρίων καθώς και της λειτουργικής τους δομής, με α- ποκατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων βάσει τεκμηριωμένων στοιχείων. Επιδίωξη ήταν να διατηρηθεί η ίδια πλαστικότητα των γραμμών και των επιφανειών και όλες οι λεπτομέρειές τους με ελαχιστοποιημένες και διακριτικές παρεμβάσεις. Οι αρχιτεκτονικές μελέτες έγιναν από τους αρχιτέκτονες Ν. Αγριαντώνη και Βούλα Μποζινέκη-Διδώνη. Το έργο αυτό του Ε.Ο.Τ. διακρίθηκε με βραβείο απ' την EUROPA NOSTRA το 1976 και απ' την Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Σόφιας το 1986. Σαν πιλοτικό πρόγραμμα ακολουθήθηκε από τους ιδιώτες συνειδητοποιώντας την αξία της επανάχρησης των ερειπωμένων κτισμάτων. Σήμερα στην Οία υπάρχουν περίπου 7.000 κλίνες, οι περισσότερες σε παραδοσιακά κτίσματα, και 180 περίπου καταστήματα, τουριστικά, εστιατόρια, καφετέριες κλπ. Η ανάπτυξη είναι γεγονός, οι ντόπιοι παραμένουν στον τόπο τους. Ο πληθυσμός έχει αυξηθεί σε 1000 κατοίκους, το σχολείο έχει σήμερα 50 παιδιά και υπάρχει νηπιακός σταθμός. Το ειδικό διάταγμα εκτός από τους όρους δόμησης περιλαμβάνει και τον αυστηρό καθορισμό των χρήσεων γης. Η Οία δεν κινδυνεύει πια απ' την εγκατάλειψη, αλλά αντίθετα από την υπερ-ανάπτυξη αν δεν ληφθούν έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα. Επίλογος Με ποιες προϋποθέσεις λοιπόν το αγαθό της ανάπτυξης μπορεί να συμβαδίζει αρμονικά με το αγαθό της προστασίας; Ποιοι είναι οι κανόνες με τους οποίους είναι δυνατή η μεγιστοποίηση των θετικών αποτελεσμάτων και η ελαχιστοποίηση των αρνητικών εξελίξεων; Συνοπτικά θα μπορούσαν να διατυπωθούν όπως παρακάτω: Καταγραφή του μνημειακού πλούτου. Προώθηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ενταγμένων σε χωροταξικές και ρυθμιστικές μελέτες, στις οποίες θα ορίζονται οι ζώνες προστασίας καθώς και οι χρήσεις, ώστε να διαφυλαχθεί η «αυθεντικότητα» κτιρίων και συνόλων, η σχέση του οικισμού με το φυσικό περιβάλλον, η διαφύλαξη των ελεύθερων χώρων καθώς και οι λειτουργίες που αποκτήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Οι νέες λειτουργίες και τα δίκτυα υποδομής πρέπει να εντάσσονται και να προσαρμόζονται στους οικισμούς. Αξιολόγηση και ανάπτυξη και των άλλων εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων και διάδοση των νέων μορφών τουρισμού ήπιου χαρακτήρα. Καθορισμός των δεικτών «φέρουσας ικανότητας» (τουριστικής χωρητικότητας) σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, με τις κατάλληλες ποιοτικές και ποσοτικές προδιαγραφές. Οργάνωση και ειδική κατάρτιση, η οποία θα απευθύνεται σε όλα τα επαγγέλματα που έχουν σχέση με τις παρεμβάσεις στους παραδοσιακούς οικισμούς. KASTORIA_DIDONI 6 16/5/2015
Κύρια όμως προϋπόθεση είναι η ευαισθητοποίηση, πληροφόρηση και εκπαίδευση του κοινού ιδιαίτερα των παιδιών από τη σχολική ηλικία, για τις βαθύτερες αξίες της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάγκη διάσωσής της. Στόχος είναι η συμμετοχή και ενεργοποίηση των κατοίκων και της τοπικής αυτοδιοίκησης, ώστε ως οφείλουμε, να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές την αρχιτεκτονική μας κληρονομιά με όλο τον πλούτο και την αυθεντικότητά της, δίνοντας έτσι ένα αντάξιο μέλλον σε ένα σπουδαίο παρελθόν. KASTORIA_DIDONI 7 16/5/2015