ΘΕΜΑ: ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο. Λεωφ. Αλεξάνδρας 83 α 114 71 Αθήνα τηλ. 210-64 38 308 ΠΡΟΣ: την Οργανωτική Επιτροπή της 8 ης ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΚΑΡ ΙΤΣΑ, 27-30/10/2005 «ΜΕΓΑΛΟ ΑΓΡΙΛΙΚΙ ΠΕΝΤΕΛΗΣ : ΓΝΩΣΤΑ & ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ» Βασίλης Τουντόπουλος, µέλος ΣΠΕΛΕΟ ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Η Αττική αν και εξερευνηµένη σε µεγάλο µέρος της ήδη από τις αρχές του 20 ου αιώνα, συνεχίζει να κρατά ψηλά το «καρστικό» γόητρό της µέχρι τις µέρες µας τόσο σε παλιούς όσο και νέους σπηλαιολόγους. Αυτό οφείλεται στην µεγάλη ποικιλία των σπηλαιοµορφών της (σπήλαια, βάραθρα, δολίνες, λατρευτικά άντρα, µεταλλεία κ.α), στις έντονες εναλλαγές της φυσικής όψης (από το παραθαλάσσιο περιβάλλον των ακτών της έως την αλπική διαµόρφωση πχ. της Πάρνηθας), στην ευκολία πρόσβασης στα σηµεία ενδιαφέροντος (λόγω πυκνού ορεινού οδικού δικτύου) αλλά και στην µικρή απαιτούµενη χρονική διάρκεια µιας αποστολής λόγω εγγύτητας του πεδίου δράσης, (µία σηµαντική παράµετρος για όσους λόγω φόρτου εργασίας διαθέτουν ελάχιστο χρόνο εντός της εβδοµάδος για να βρεθούν κοντά στα σπήλαια). Αν σ αυτά προσθέσουµε και την µεγάλη ιστορία όλων των περιοχών του νοµού, τότε πρόκειται για ένα ιδανικό πεδίο δράσης για τους λάτρεις των περιηγήσεων, της ορειβασίας, της σπηλαιολογίας και γενικότερα, της ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗΣ. Όποιος αψηφήσει το κλίµα αδιαφορίας και την φηµολογία περί σπηλαιογνωστικού κορεσµού της Αττικής που άθελά τους συντηρούν οι παλαιότεροι έµπειροι σπηλαιολόγοι, να είναι σίγουρος πως σύντοµα θα ανακαλύψει είτε άγνωστες είτε ξεχασµένες γωνιές της µε µεγάλο ενδιαφέρον. Η Αττική, το «νταµάρι των θεών» κρύβει ακόµα θησαυρούς στα σπλάχνα των βουνών της έτοιµη να τους φανερώσει στον επίµονο και σχολαστικό ερευνητή. Στα πλαίσια γενικότερης µελέτης της περιοχής και µε αφορµή την πληθώρα πληροφοριών που µας παρείχε ο δαιµόνιος ορειβάτης Σπύρος Ανέστης, κάτοικος Νέας Μάκρης, οργανώσαµε πολύµηνη αποστολή εντοπισµού, ταύτισης, εξερεύνησης και αποτύπωσης σπηλαίων στο Μεγάλο Αγριλίκι Πεντέλης. Πρόκειται για όρος κωνικής µορφής µε περίµετρο βάσης 12χλµ, σχετικά χαµηλό (στα +558µ η κορυφή Στρούγγιζα) µε απρόσµενα µεγάλο όµως αριθµό σπηλαίων για την µικρή έκταση που καταλαµβάνει. Ορίζεται βόρειως από την πεδιάδα του Μαραθώνα, νοτίως από το Πεντελικό όρος, ανατολικά από την Νέα Μάκρη και την θάλασσα και δυτικά από τα όρη Σκάρπα και Ικάριον ( ιονυσοβούνι). Ακολουθώντας τον ιχνηλάτη Σπ.Ανέστη και µελετώντας τα όσα αναφέρονται περί των γνωστών σπηλαίων του όρους στο εξαίσιο ορειβατικό βιβλίο «Τα Βουνά της Αττικής» του Νίκου Νέζη (Εκδόσεις Ανάβαση 2002) εντοπίσαµε και εξερευνήσαµε συνολικά 13 καρστικές µορφές (8 σπήλαια + 5 βάραθρα) στο Αγριλίκι εκ των οποίων τα επτά (7) δεν αναφέρονταν σε προγενέστερες έντυπες δηµοσιεύσεις και ήταν άγνωστα στους σπηλαιολογικούς συλλόγους ως τις µέρες µας. Η όλη προσπάθεια έρευνας πεδίου, εντοπισµού των εισόδων και εξερεύνησης των σπηλαίων αποδείχτηκε: Χρονοβόρος: Η αποστολή της οµάδας διήρκεσε συνολικά 6 µήνες παράλληλα όµως µε σπηλαιολογικές δραστηριότητες των µελών σε άλλες περιοχές Κοπιαστική : ύσκολες αναβάσεις (µε πλήρη φόρτο εξοπλισµού κατάβασης) κυρίως στις περιπτώσεις των σπηλαίων της ανατολικής πλευράς (ΑΣΜ332 & ΑΣΜ333), της δυτικής πλευράς (σπηλαιοβαράθρο της Ντάρδιζας και Ανεµότρυπα) και επικίνδυνες αναρριχήσεις στις απότοµες ορθοπλαγιές του φαραγγιού Βρανά (σπήλαια Βορειοδυτικής πλευράς). Απουσία µονοπατιών 1
πλησίον των εισόδων, πορείες σε ανώµαλο βραχώδες έδαφος και διαδροµές σε χωµατόδροµους κακής βατότητας (άνοδος προς την κορυφή πρόσβαση στο φαράγγι Βρανά). Παρ όλα αυτά, οι εµπειρίες που δοκιµάσαµε στις πλαγιές του µικρού αυτού όρους της Αττικής αξιολόγησαν τις παραπάνω δυσκολίες ως µικρής σηµασίας. Ενδεικτικά αναφέρεται η πανοραµική θέα της πεδιάδας του Μαραθώνα και των ακτών της Νέας Μάκρης και Σχοινιά από την κορυφή και την ανατολική πλευρά του όρους και η γεύση της άγριας οµορφιάς του φαραγγιού µεταξύ Αγριλικίου και Σκάρπας µε τις απότοµες (100µ ύψους) βραχώδεις ράχες υπό την συνοδεία του ποταµιού Βρανά ενεργού ακόµη και τους θερινούς µήνες. Αποκορύφωµα των συγκινήσεων που µας προσέφερε το Αγριλίκι ήταν ο εντοπισµός ενός πανέµορφου άγνωστου σπηλαίου (το ονοµάσαµε «Όµορφο») επιµήκους κάτοψης µε κρυµµένη κυριολεκτικά είσοδο 1.2x0.8m µέσα στις αγριελιές, ίσως το πλέον αξιόλογο από πλευράς διακόσµου στα Πεντελικά Όρη. Από την χαρτογράφηση προέκυψαν: συνολική εσωτερική διαδροµή 60µ, µέσο ύψος αιθουσών περί τα 5µ και µέγιστη υψοµετρική διαφορά από την είσοδο -21µ. Ο διάκοσµος χαρακτηρίζεται από βροχή µικροσταλαγµιτών από την οροφή σε όλο το µήκος του και παρουσία µεγαλύτερων σταλαγµιτών, σταλακτιτών και κουρτινών σε αποχρώσεις λευκού-κόκκινου και ώχρας. Επιγραµµατικά στο Αγριλίκι εντοπίσαµε τα εξής σπήλαια και βάραθρα χωρισµένα σε δύο κατηγορίες (γνωστά άγνωστα): ΓΝΩΣΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΒΑΡΑΘΡΑ: (Στοιχεία θέσης και εσωτερικές διαστάσεις αναφέρονται στο βιβλίο «Τα Βουνά της Αττικής» όπως προέκυψαν από έρευνες ορειβατών και σπηλαιολόγων στο διάστηµα 1930-1950) 1) Ρήγµα-Βάραθρο Κορυφής (1) Βρίσκεται σε υψόµετρο +516m, µε βάθος 11.5m και κάτοψη αίθουσας 18.3x2.5m 2) Ρήγµα-Βάραθρο Κορυφής (2) Βρίσκεται σε υψόµετρο +535m, µε βάθος 4.0-8.5m και κάτοψη αίθουσας 10.0x0.8m 3) Ρήγµα-Βάραθρο (ΑΣΜ 332) Βρίσκεται σε υψόµετρο +270m, µε βάθος χρήσης σχοινιού 27m (συνολικό 35m) και κάτοψη αίθουσας ~15.0x2.0m. Είναι το βαθύτερο βάραθρο στο Αγριλίκι. 4) Σπηλαιο - Ρήγµα (ΑΣΜ 333) Βρίσκεται σε υψόµετρο +256m, µε δύο εισόδους πρόσβασης. Βάθος στην µία είσοδο 5m και στην άλλη 6m και κάτοψη αίθουσας 18.0m x 3.5m. 5) Tεχνητή Σήραγγα Ακρόπολης & Σπήλαιο Ακρόπολης Βρίσκονται σε υψόµετρο +189m, εντός της οχύρωσης ακρόπολης κλασσικών χρόνων στην ανατολική πλευρά του όρους. Η σήραγγα έχει διαστάσεις 6.0 x 2.0 x 1.2m και το παρακείµενο σπήλαιο 4.0x4.0m. 6) Σπηλαιο-Βάραθρο Ντάρδιζας (του Ληστή) Βρίσκεται σε υψόµετρο +377m. ιαστάσεις πρώτης αίθουσας 27x3.5m µε 3 αναβαθµούς συνολικής πτώσης 7.5m. Στα 16m της αίθουσας υπάρχει κάθετη πτώση 9.5m από µικρή οπή και µετά από αρκετά στενό πέρασµα καταλήγουµε στον πυθµένα πτυχοειδούς σχίσµατος ύψους 10m και διαδροµής 24m. H συνολική διαδροµή του σπηλαίου είναι 27+24=51m και η υψοµετρική διαφορά εισόδου-πέρατος: -21m. Μαζί µε το «Όµορφο» σπήλαιο αποτελούν τα µεγαλύτερα σπήλαια στο Αγριλίκι. 2
ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΒΑΡΑΘΡΑ: 7) Βάραθρο «Καληγιάννη» Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της ράχης Καληγιάννη σε υψόµετρο +327m, µε βάθος 7.5m και κάτοψη αίθουσας 4.0x5.0m 8) Σχίσµα - Βάραθρο «Ανεµότρυπα Πετρωτής» Βρίσκεται στην κορυφογραµµή της ράχης Πετρωτή σε υψόµετρο +441m, µε βάθος 5m και κάτοψη αίθουσας 6.0x1.0m. Παρατηρείται έντονο ρεύµα αέρα στο εσωτερικό του, αισθητό και στην είσοδο διαστάσεων (κατόπιν διεύρυνσης) 0.4x0.8m. Το ρεύµα έχει µεταβλητή ένταση ανάλογα µε την κατεύθυνση και την ένταση του ανέµου στη ράχη Πετρωτή. Ο αέρας προέρχεται από κατακόρυφη σχισµή στο βάθος της στενής αίθουσας η οποία κατέστη προσπελάσιµη από άτοµα µικρής διάπλασης. Μικρόσωµο µέλος της οµάδας κατάφερε να διαπεράσει την σχισµή χωρίς να συνεχίσει περαιτέρω για λόγους ασφαλείας (ανέφικτη υποστήριξη πέραν της σχισµής από την λοιπή οµάδα). Από τις περιγραφές του µέλους προκύπτει ότι το σχίσµα συνεχίζεται για τουλάχιστον 4m σε βάθος. Πρόκειται για σχίσµα αεραγωγό µεταξύ των δύο παρειών της ράχης. 9) Σπήλαιο «Όµορφο» Βρίσκεται σε υψόµετρο +417m, µε είσοδο διαστάσεων 1.2x0.8m, πρόσβαση στο εσωτερικό του µε επικλινές κατέβασµα µήκους 8m (απαιτείται χρήση σχοινιού), εσωτερική διαδροµή 60µ, µέσο ύψος αιθουσών περί τα 5µ και µέγιστη υψοµετρική διαφορά από την είσοδο -21µ. Έχει µορφή διαδρόµου µε µέγιστο πλάτος 3.5m και διάκοσµο που εντυπωσιάζει. Μαζί µε το σπηλαιοβάραθρο της Ντάρδιζας αποτελούν τα µεγαλύτερα σπήλαια στο Αγριλίκι. 10) Σπήλαιο «Κορυφής +454» Βρίσκεται στα βόρεια της κορυφής «+454» της δυτικής πλευράς του όρους σε υψόµετρο +395m. Η κύρια διαδροµή είναι ελικοειδούς µορφής (σαλίγκαρος) συνολικής διαδροµής 10m και µέγιστης υψοµετρικής διαφοράς από την είσοδο ~10m. Χαρακτηρίζεται από σάρα φερτών υλικών σε όλο το µήκος της. Παραπλεύρως της εισόδου υπάρχει κυκλική αίθουσα έκτασης 30m² µε ύψη οροφής 2~5m. 11) Σπήλαιο «Καµπάνα Φαραγγιού Βρανά» Βρίσκεται σε υψόµετρο +205m στο µέσο περίπου του µήκους του φαραγγιού Βρανά και η είσοδός του (2.0x1.5m) «βλέπει» από ψηλά στο φαράγγι προς τον οικισµό Ραπεντώσας. Έχει µορφή καµπάνας διαστάσεων 3.0x4.0m µε ύψος ~4m. 12) Σπήλαιο-Τούνελ Φαραγγιού Βρανά Βρίσκεται σε υψόµετρο +160m στο µέσο περίπου του φαραγγιού Βρανά µε στενή είσοδο 0.8x0.9m. Έχει µορφή σήραγγας µέσης διάστασης 0.9x1.0m και µήκος 8.5m. 13) Σπήλαιο «Μονής Βρανά» Βρίσκεται σε υψόµετρο +242m στην έξοδο του φαραγγιού Βρανά και η είσοδός του (κύκλος διαµέτρου 4.0x4.0m) είναι ορατή από την Μονή Βρανά. Έχει σωληνοειδή µορφή διαµέτρου 3-4m και µήκος 7m. Στο εσωτερικό του εντοπίστηκαν σκαλισµένα ονόµατα, ηµεροµηνίες και σύµβολα διαφόρων περιηγητών (Ελλήνων και Ξένων) της εποχής 1940-1960. (Σηµειώνεται ότι τα σπήλαια (11), (12) & (13) αναφέρονται αορίστως στο βιβλίο «Τα Βουνά της Αττικής» ως εξής: «Υπάρχουν µερικά σπήλαια στη Β πλευρά του βουνού, τα οποία διακρίνονται από το απέναντι βουνό Σκάρπα, προς τις απότοµες πλευρές του φαραγγιού που καταλήγει στο Βρανά, αλλά είναι δύσκολη η προσέγγισή τους». Θεωρούµε ότι η ασαφής αυτή αναφορά του συγγραφέα χωρίς την παράθεση αριθµού σπηλαίων, διαστάσεων και ονοµασίας αποτελεί απλή ένδειξη και όχι καταγραφή των εν λόγω σπηλαίων. Ως εκ τούτου αυτά εντάσσονται στην κατηγορία των αγνώστων σπηλαίων του Αγριλικίου.) 3
Παρατήρηση: Οι συντεταγµένες όλων των θέσεων των εισόδων έχουν καταγραφεί µε συσκευή χειρός GPS και διατίθενται από τον υπεύθυνο αρχείου του ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο σε κάθε ενδιαφερόµενο. Στις εργασίες εξερεύνησης, εντοπισµού και αποτύπωσης σπηλαίων στο Αγριλίκι ασχολήθηκαν συνολικά 17 άτοµα από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο 2005. Τακτικά µέλη των αποστολών επιφορτισµένα µε την ευθύνη της οργάνωσης, του προγραµµατισµού και της διαχείρισης των στοιχείων από τις έρευνες ήταν (κατ αλφαβητική σειρά) οι: εσποινιάδης Νικόλαος Κατσιαβός Γεώργιος Κεφαλιανού Ανδρονίκη Κολίσογλου Στυλιανός Τουντόπουλος Βασίλειος (άπαντες µέλη ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο) 4
Πεντέλης Γνωστά & Άγνωστα Σπήλαια Βασίλης Κ. Τουντόπουλος (Μέλος ΣΠΕΛΕΟ) 8 η Πανελλήνια Σπηλαιολογική Συνάντηση ήµος Μενελαΐδος 27-30 / 10 / 2005
Πεντέλης H = +558 12 ΚlmΚ
Γνωστά Σπήλαια 1 Τεχνητή Σήραγγα + 6 καρστικές µορφές: 3 Σπήλαια 3 Βάραθρα Πηγή: Ν.Νέζης «Τα Βουνά της Αττικής» Εκδόσεις Ανάβαση - 2002
Άγνωστα Σπήλαια 7 άγνωστες καρστικές µορφές: 5 Σπήλαια 2 Βάραθρα Εντοπισµός-Πληροφορίες: Σπύρος Ανέστης (κάτοικος Νέας Μάκρης)
Γνωστά & Άγνωστα Σπήλαια 6 γνωστές καρστικές µορφές: 7 άγνωστες καρστικές µορφές: 13 καρστικές µορφές: 8 Σπήλαια 5 Βάραθρα
Γνωστά Σπήλαια Κάτοψη: : 18.0 x 2.5m Bάθος: : 11.5m Η = +516m Ρήγµα-Βάραθρο Κορυφής (1)
Γνωστά Σπήλαια Κάτοψη: : 10.0 x 0.8m Bάθος: : 4.0~8.5m H = +535m Ρήγµα-Βάραθρο Κορυφής (2)
Γνωστά Σπήλαια Κάτοψη: : 15.01 x 2.0 m Bάθος: 35m (είναι το βαθύτερο στο Αγριλίκι) H = +270+ 270m Ρήγµα-Βάραθρο (ΑΣΜ332)
Γνωστά Σπήλαια Λάµπα Πετρελαίου Σχοινόσκαλα Ρήγµα-Βάραθρο (ΑΣΜ332)
Γνωστά Σπήλαια Κάτοψη: : 18.0 x 3.5m Bάθος: : 5.0~6.0m H = +256+ 256m Σπηλαιο-Ρήγµα (ΑΣΜ333)
Γνωστά Σπήλαια Σπήλαιο: Κάτοψη: : 4.04 x 4.0m H = +189+ 189m Τεχνητή Σήραγγα Μήκος: : 6.0m ιατοµή: : 2.0 x 1.2m Τεχνητή Σήραγγα & Σπήλαιο Ακρόπολης Αυθαίρετο Ακρόπολης
Γνωστά Σπήλαια 1η Αίθουσα: Κάτοψη: : 27.0 x 3.5m Bάθος: : 7.5m Κατάβαση 9m H = +377+ 377m Σπηλαιοβάραθρο Ντάρδιζας (Ληστή Κίτσου) ) ΑΣΜ107
Γνωστά Σπήλαια Σχίσµα 0.8m Ύψος 10m Κατάβαση 9m Mήκος 24m Σπηλαιοβάραθρο Ντάρδιζας (Ληστή Κίτσου) ) ΑΣΜ107
Γνωστά Σπήλαια Συνολική ιαδροµή : 51m Μέγιστη Yψοµ ψοµ.. ιαφορά: -21 m (Ένα από τα µεγαλύτερα σπηλαία) Σπηλαιοβάραθρο Ντάρδιζας (Ληστή Κίτσου) ) ΑΣΜ107
Άγνωστα Σπήλαια Φυσικό Πηγάδι ιαµέτρου 4.5m Bάθος: 7.5 m H = +327m Βάραθρο «Καληγιάννη»
Άγνωστα Σπήλαια Aισθητό ρεύµα εξαγωγής αέρα (µεταβλητής έντασης) Συµπέρασµα: Σχίσµα-Αεραγωγός λόγω θέσης H = +441+ 441m Σχίσµα «Ανεµότρυπα Πετρωτής»
Άγνωστα Σπήλαια Στενή ίοδος αέρα ΤΟΜΗ Σχίσµα 6.0 x 1.0 m Βάθος 5.0m m ~ 8.0m(;) Σχίσµα «Ανεµότρυπα Πετρωτής»
Άγνωστα Σπήλαια Βαραθρώδης Είσοδος Κατάβαση: : 8 m (Λοξώς) H = +417+ 417m Σπήλαιο «Όµορφο»
Σπήλαιο «Όµορφο» Άγνωστα Σπήλαια 1η Αίθουσα
Άγνωστα Σπήλαια Σπήλαιο «Όµορφο» 1η Αίθουσα
Άγνωστα Σπήλαια Σπήλαιο «Όµορφο» 1η Αίθουσα Ύψη: : 2 ~ 6.5 m Μήκος: : 25 m
Άγνωστα Σπήλαια Σπήλαιο «Όµορφο» 1η Αίθουσα
Σπήλαιο «Όµορφο» Άγνωστα Σπήλαια 2η Αίθουσα
Σπήλαιο «Όµορφο» Άγνωστα Σπήλαια 2η Αίθουσα Ύψη: : 2.5 ~ 6.5 m Μήκος: : 18 m
Σπήλαιο «Όµορφο» Άγνωστα Σπήλαια 2η Αίθουσα
Σπήλαιο «Όµορφο» Άγνωστα Σπήλαια ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΠΗΛΑΙΟΥ = 50 m (Ένα από τα µεγαλύτερα σπήλαια)
Άγνωστα Σπήλαια Σπήλαιο «Κορυφής +454» Ελικοειδής ιαδροµή: 10.3 m ΜεγιστηΎψοµ.. ιαφορά: -9.70 m Σάρα από πέτρες σ όλη τη διαδροµή H = +395+ 395m
Άγνωστα Σπήλαια Παράπλευρη Αίθουσα Α: Εµβαδόν: : 30 m² Ύψος: : 2~5 m KATOΨΗ Σπήλαιο «Κορυφής +454»
Άγνωστα Σπήλαια 1η είσοδος Κάτοψη: : 3.03 x 4.0 m Ύψος: : ~4 m ( ιπλό Σπήλαιο) 2η είσοδος H = +205+ 205m Σπήλαιο «Καµπάνα» Φαραγγιού Βρανά
Άγνωστα Σπήλαια Σπήλαιο «Τούνελ» Φαραγγιού Βρανά Μέση ιατοµή: 0.90 x 1.0 m H = +160+ 160m Μήκος: : 8.5 m
Άγνωστα Σπήλαια Σωληνοειδές ιαµέτρου 4.0 m Mήκος: : 7.0 m Χαράγµατα εποχής 1940-1960 1960 H = +242+ 242m Σπήλαιο «Μονής Βρανά»
Γνωστά & Άγνωστα Σπήλαια Στις αποστολές συµµετείχαν 17 µέλη του ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο από τον Μάρτιο ως τον τ Αύγουστο 2005 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: Ανέστης Σπυρίδων εσποινιάδης Νικόλαος Κατσιαβός Γεώργιος Κεφαλιανού Ανδρονίκη Κολίσογλου Στυλιανός Τουντόπουλος Βασίλειος 2005 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ: εληκωστίδης Ιωάννης, Κανάριος Άγγελος, Κάρναβος ηµήτριος, Κεντρωτά Ειρήνη, Κόκκορης Βασίλειος, Κουντουράς Σωτήριος, Λουκίδης Αλέξανδρος, Μαγουλά Μαρία, Μαζανίτου Υλιάνα, Πλατή Αλεξάνδρα, Τσατσαρόνης Χρήστος