ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΑΧΟΣ ΚΑΙ ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΖΕΚΑΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΑΧΟΣ ΚΑΙ ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΖΕΚΑΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ 1. Εισαγωγή Οι Βιβλιοθήκες αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της βασικής υποδομής για τη γνώση, τη μάθηση και τον πολιτισμό. Όπως σε όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου, στην Ελλάδα δημιουργήθηκε και λειτουργεί μεγάλος αριθμός Βιβλιοθηκών. Παράλληλα με την Εθνική Βιβλιοθήκη και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, που λειτουργούν ως εθνικής εμβέλειας Βιβλιοθήκες, δημιουργήθηκε πλήθος Βιβλιοθηκών που απευθύνονται είτε σε συγκεκριμένο κοινό (μαθητές, εκπαιδευτικούς, επιστήμονες, ερευνητές, μέλη ΔΕΠ, κ.α), είτε στο ευρύτερο κοινό και τους πολίτες μιας πόλης ή μιας περιοχής. Σήμερα στη χώρα μας διαθέτουμε Σχολικές και Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες, που υπηρετούν τις ανάγκες των Σχολείων και των Ανωτέρων και Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, και εξειδικευμένες Βιβλιοθήκες που υπηρετούν τις ανάγκες των Ερευνητικών Ιδρυμάτων, όπως για παράδειγμα είναι η Βιβλιοθήκη του Ερευνητικού Κέντρου «Δημόκριτος», οι Βιβλιοθήκες του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, οι Βιβλιοθήκες των Επιστημονικών Κέντρων της Ακαδημίας Αθηνών κ.α., και τις Βιβλιοθήκες που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό και τους πολίτες, οι οποίες στη χώρα μας φέρουν μια ποικιλία ονομάτων (Δημόσιες, Δημοτικές, Κοινοτικές, Παιδικές, Βιβλιοθήκες Πολιτιστικών Συλλόγων ή Επιστημονικών Εταιρειών κ.α.). Όμως, παρ' όλη την εξάπλωση και διάδοση όλων των κατηγοριών των Βιβλιοθηκών σε ολόκληρη τη χώρα, δεν υπήρξε μέχρι σήμερα συνεπής, ορθολογική και ολοκληρωμένη (integrated) πολιτική, ούτε σε σχέση με τις επί μέρους κατηγορίες των Βιβλιοθηκών, ούτε στη συνολική τους θεώρηση, ώστε να αποτελέσουν ένα οργανωμένο δίκτυο συνεργαζόμενων Βιβλιοθηκών, κάτι που έχει γίνει εδώ και χρόνια στις προηγμένες χώρες του δυτικού κόσμου. Τα πράγματα γίνονται ακόμα τραγικότερα αν ληφθεί υπόψη ότι το πλήθος των παραπάνω Βιβλιοθηκών υπάγεται, εποπτεύεται ή χρηματοδοτείται από ένα εξίσου μεγάλο πλήθος κυβερνητικών και άλλων φορέων (Υπουργείων, Γενικών Γραμματειών, Γενικών Διευθύνσεων, Δήμων, Ν.Π.Δ.Δ. κ.α.), καθένας εκ των οποίων αγνοεί παντελώς την πολιτική των υπολοίπων, έστω και αν απευθύνεται σε ομοειδείς κατηγορίες Βιβλιοθηκών. Τα αποτελέσματα της απουσίας συνεπούς πολιτικής για τις Βιβλιοθήκες είναι αναμενόμενα: ανεπίτρεπτες επικαλύψεις, ανορθολογική διαχείριση των ανθρωπίνων και δημοσιονομικών πόρων, ανισομερής ανάπτυξη, απουσία κεντρικού σχεδιασμού, εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο υπηρεσιών προς τους χρήστες και γενικότερα τους πολίτες, παρά τις ηρωικές προσπάθειες των ανθρώπων που εργάζονται σ' αυτές. 1

2. Σε ποιους απευθύνεται Επιδίωξη μας είναι να συμμετάσχουν στη συζήτηση που πρέπει να γίνει τα μέλη όλων των κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις Βιβλιοθήκες: Ευρύτερο κοινό που με οποιαδήποτε ιδιότητα χρησιμοποιεί ή έχει ανάγκη των υπηρεσιών μιας σύγχρονης Βιβλιοθήκης, εξειδικευμένο κοινό (εκπαιδευτικοί, μέλη ΔΕΠ, φοιτητές, σπουδαστές, ερευνητές κ.α. ) του οποίου η επαγγελματική ή επιστημονική εργασία επηρεάζεται άμεσα από την επάρκεια ή ανεπάρκεια των Βιβλιοθηκών, εργαζόμενοι στις Βιβλιοθήκες (Βιβλιοθηκονόμοι, Διοικητικό προσωπικό κ.α. ), σπουδαστές, φοιτητές και μέλη του διδακτικού και επιστημονικού προσωπικού των Σχολών Βιβλιοθηκονομίας και Αρχειονομίας, 3. Βασικοί Στόχοι Ο δημόσιος αυτός διάλογος έχει δύο βασικούς στόχους: την καλύτερη προετοιμασία για τη Συνδιάσκεψη που θα γίνει με την παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας στις 27-28 Ιανουαρίου στην Αίγλη του Ζαππείου, την τελική διαμόρφωση και διατύπωση των προτάσεων πάνω στις οποίες θα στηριχθεί η εθνική πολιτική για τα Αρχεία και τις Βιβλιοθήκες. 3.1. Οι επί μέρους στόχοι είναι: α) Να συμβάλει στην προσπάθεια για τον καθορισμό και διατύπωση των αρχών πάνω στις οποίες θα στηριχθεί η πολιτική για τις Βιβλιοθήκες και τα Αρχεία. β) Να ανοίξει ευρεία συζήτηση για την αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισμού του ρόλου κάθε μιας από τις κατηγορίες των Βιβλιοθηκών (Εθνικής Εμβέλειας, Βιβλιοθήκες που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό, Ακαδημαϊκές, Ερευνητικές, Ειδικές, Σχολικές κ.α) με βάση: τα δεδομένα των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας, που επιφέρουν ραγδαίες αλλαγές στο χώρο των Βιβλιοθηκών, τους ρόλους και τη συμμετοχή των επί μέρους Βιβλιοθηκών στο Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών, τη συμμετοχή των επί μέρους Βιβλιοθηκών σε εξειδικευμένα δίκτυα σε εθνικό και υπερεθνικό πλαίσιο, 2

τις ανάγκες των συγκεκριμένων χρηστών που καλείται να εξυπηρετήσει κάθε κατηγορία Βιβλιοθηκών, την υποχρέωση για την αξιοποίηση των πιστώσεων τόσο εκείνων που έχουν διατεθεί μέχρι σήμερα στις Βιβλιοθήκες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων από Εθνικούς ή Κοινοτικούς Πόρους, όσο και αυτών που προγραμματίζονται να δοθούν μέσω του ΕΣΠΑ. γ) Να συμβάλει στη συνειδητοποίηση για την αναγκαιότητα ενός Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών που θα περιλαμβάνει όλες τις Βιβλιοθήκες της χώρας. 4. Οι αρχές πάνω στις οποίες θα στηριχθεί η πολιτική για τις Βιβλιοθήκες. Η οποιαδήποτε πολιτική για τα Αρχεία και τις Βιβλιοθήκες, για να μην είναι αποσπασματική και τυχαία, θα πρέπει να στηρίζεται σε ορισμένες βασικές αρχές, οι οποίες αφενός μεν θα έχουν διαχρονική αξία και θα αναφέρονται σε όλες τις κατηγορίες των Βιβλιοθηκών και αφετέρου θα ανταποκρίνονται άμεσα στις ανάγκες της κοινωνίας μας και το πνεύμα των καιρών: 4.1. Γενικές αρχές Η παιδεία, η μάθηση, η έρευνα, η πνευματική καλλιέργεια και τα προϊόντα του πολιτισμού αποτελούν δημόσια αγαθά, προς τα οποία έχουν δικαίωμα πρόσβασης όλα τα μέλη του κοινωνικού συνόλου, ανεξαρτήτως τάξεως, θρησκείας κλπ. Οι Βιβλιοθήκες συγκεντρώνουν, διασώζουν, οργανώνουν και θέτουν στη διάθεση του κοινού τα τεκμήρια της γνώσης, της μάθησης, της παιδείας, του πολιτισμού σε οποιαδήποτε μορφή (γραπτή, έντυπη, ηλεκτρονική, οπτικοακουστική ή άλλη). Ως δημόσιο αγαθό οι Βιβλιοθήκες υπηρετούν τους πολίτες και ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας, Όπως είναι αυτονόητη η υποχρέωση της πολιτείας για τη δημιουργία σχολείων σε όλη τη χώρα, το ίδιο αυτονόητη είναι η υποχρέωσή της να δημιουργεί Βιβλιοθήκες, ως βασική υποδομή για την παιδεία και την μόρφωση, Η σύγχρονη Βιβλιοθήκη είναι ανοικτή στους χρήστες της ευρύτερης κοινότητας, δεν ανήκει σ αυτούς που προσώρας τη διοικούν, και είναι απαλλαγμένη από την αντίληψη και το πλέγμα της ιδιοκτησίας. Απελευθερωμένες από την αντίληψη της ιδιοκτησίας, οι Βιβλιοθήκες κυκλοφορούν, δια-δανείζουν ή ανταλλάσσουν αμοιβαίως το υλικό τους, με εξαίρεση το τμήμα εκείνο που λόγοι σπανιότητας και διατήρησης επιβάλλουν μέτρα ειδικής προστασίας, 3

4.2. Πνευματικά δικαιώματα και ελευθερία πρόσβασης στο υλικό των Βιβλιοθηκών Τα πνευματικά δικαιώματα είναι μεν σεβαστά, αλλά δεν μπορούν και δεν πρέπει να θέτουν φραγμούς και εμπόδια στην ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών στην πληροφορία, τη γνώση και τη μάθηση που όπως προαναφέρεται, αποτελούν δημόσια αγαθά Η υποχρέωση των Βιβλιοθηκών να εξυπηρετούν για εκπαιδευτικούς / μαθησιακούς λόγους το κοινό τους προσφέροντας με σώφρονα χρήση (fair use) φωτοαντίγραφα ορισμένων σελίδων των τεκμηρίων τους, δεν αποτελεί καταπάτηση των πνευματικών δικαιωμάτων. Φυσικά, η φωτοτύπηση ολόκληρων βιβλίων έστω και για εκπαιδευτικούς λόγους αποτελεί παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων και δεν επιτρέπεται χωρίς την έγκριση του δημιουργού τους, Ο δανεισμός βιβλίων στο πλαίσιο μιας κοντόφθαλμης θεώρησης μπορεί να χαρακτηρίζεται ως καταπάτηση των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών, όμως στην πράξη με τη διάδοση της φιλαναγνωσίας διευκολύνει την κυκλοφορία του βιβλίου και υπηρετεί τα συμφέροντα τους. Η συζήτηση που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα, σε ότι αφορά τις Βιβλιοθήκες, κινδυνεύει να μας επαναφέρει στην προ Γουτεμβέργια εποχή, όταν το βιβλίο και η γνώση ήταν αγαθά προσβάσιμα μόνο για την κοινωνική ελίτ. 4.3. Οι νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας και οι Βιβλιοθήκες Οι νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας δημιουργούν μια νέα πρωτόγνωρη πραγματικότητα για τις Βιβλιοθήκες. Το γεγονός αυτό τις υποχρεώνει να επανεξετάσουν τις δομές τους και να ξαναδούν το ρόλο ή τους ρόλους τους στο πλαίσιο ενός εθνικού δικτύου Βιβλιοθηκών, Επί πλέον, οι εξελίξεις αυτές επιβάλουν στις Βιβλιοθήκες να σπάσουν τα φράγματα που τις κρατούν καθηλωμένες στα στενά όρια των κτηρίων τους, των συντεχνιών ή των ιδρυμάτων στα οποία ανήκουν, να οργανώσουν ουσιαστικές συνεργασίες συλλειτουργώντας σε κοινές πλατφόρμες. 4.4. Ψηφιοποίηση ψηφιακά αποθετήρια Η εμφάνιση ενός νέου μέσου αποτύπωσης, διάσωσης και διάδοσης της πληροφορίας, του ψηφιακού λόγου, δημιουργεί επίσης μια νέα επαναστατική πραγματικότητα για τις Βιβλιοθήκες που τις υποχρεώνει να επανεξετάσουν τους ρόλους και τις δομές τους, 4

Η χάραξη εθνικής πολιτικής για τη δημιουργία, διαφύλαξη, διάσωση και διάθεση ψηφιακών αρχείων αποτελεί επίσης ένα μείζον θέμα, η αντιμετώπιση του οποίου είναι άμεση ανάγκη. Βρισκόμαστε ήδη σε ένα τοπίο, όπου η κάθε Βιβλιοθήκη, ο κάθε ιδιωτικός ή δημόσιος φορέας ψηφιοποιεί κατά βούληση το υλικό του ή το υλικό άλλων οργανισμών πολλές φορές χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχεδιασμό και χωρίς πρότυπα. Το αποτέλεσμα είναι ήδη εμφανή: άσκοπες επικαλύψεις, ασυντόνιστες προσπάθειες, πενιχρά ποιοτικά αποτελέσματα, διασπάθιση δημοσίων και ιδιωτικών πόρων. Το αίτημα χάραξης εθνικής πολιτικής τίθεται και στην περίπτωση των ψηφιακών αποθετηρίων που ήδη έχουν αρχίσει να δημιουργούνται σε Ακαδημαϊκά Ιδρύματα και άλλους οργανισμούς. 4.5. Ορθολογική διαχείριση ανθρώπινων και δημοσιονομικών πόρων Σε μια εποχή οικονομικής κρίσης η εξοικονόμηση και ορθολογική διαχείριση των ανθρώπινων και δημοσιονομικών πόρων αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη λειτουργία των Βιβλιοθηκών. Αυτό σημαίνει ότι: Οι περιττές επικαλύψεις είναι ανεπίτρεπτες, Κάθε Βιβλιοθήκη είναι υποχρεωμένη να εκμεταλλεύεται και να αξιοποιεί την εργασία που έχει γίνει από άλλες στο πλαίσιο του εθνικού δικτύου Βιβλιοθηκών, Η αρχή ότι η Βιβλιοθήκη δεν επαναλαμβάνει εργασία που έχει ήδη γίνει από άλλες, αλλά απλώς συμπληρώνει ή αναβαθμίζει, αν χρειαστεί, τα δεδομένα που έχει ήδη δημιουργήσει η άλλη, έχει καθολική ισχύ και χαρακτήρα για όλες τις κατηγορίες Βιβλιοθηκών, στο πλαίσιο του εθνικού δικτύου Βιβλιοθηκών, Οι βασικές αρχές σύγχρονης διοίκησης και μάνατζμεντ είναι απαραίτητο να εφαρμόζονται και στις Βιβλιοθήκες. Οι Βιβλιοθήκες όλων των κατηγοριών είναι υποχρεωμένες: Να προγραμματίζουν σε ετήσια βάση τις δράσεις και ενέργειές τους, Να συντάσσουν και να δημοσιοποιούν ετήσιο απολογισμό των δράσεών τους, συνοδευόμενο απαραιτήτως από στατιστικά στοιχεία και δεδομένα, 4.6 Ανάγκη δημιουργίας συντονιστικού οργάνου για την αντιμετώπιση της διοικητικής πολυδιάσπασης των Βιβλιοθηκών Υπουργεία, Γενικές Γραμματείες, Δήμοι και λοιποί φορείς, που χρηματοδοτούν ή εποπτεύουν Βιβλιοθήκες, θα πρέπει να εξαντλούν κάθε μέσο και προσπάθεια, ώστε ο διοικητικός αυτός κατακερματισμός και πολυδιάσπαση να μην εμποδίζει τη συνεργασία, την επικοινωνία και τη δικτύωση με Βιβλιοθήκες διαφορετικών φορέων, 5

Το Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων που εποπτεύει και χρηματοδοτεί μεγάλο τμήμα των Βιβλιοθηκών της χώρας, έχοντας ως επιτελικό του όργανο το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών και το Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών, είναι το καθ' ύλην αρμόδιο Υπουργείο, που συντονίζει όλες τις δραστηριότητες των άλλων Υπουργείων, λοιπών φορέων και υπηρεσιών που σχετίζονται με τις Βιβλιοθήκες κα είναι αρμόδιο για τη συνεργασία, τη δικτύωση, την ισόρροπη οργάνωση και ανάπτυξη των Βιβλιοθηκών όλης της χώρας. 4.7 Αναπτυξιακά προγράμματα για τις Βιβλιοθήκες (ευρωπαϊκά και άλλα) Η οργάνωση και υλοποίηση των αναπτυξιακών προγραμμάτων που απευθύνονται στις Βιβλιοθήκες θα πρέπει να είναι αντικείμενο κεντρικού σχεδιασμού και να προϋποθέτουν συγκεκριμένες συνέργειες, συνεργασίες και παραγωγή κοινών διαδραστικού χαρακτήρα προϊόντων, που θα είναι προσβάσιμα και διαθέσιμα μέσω του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών, Η κάθε πρόταση που κατατίθεται για χρηματοδότηση από αναπτυξιακά ή άλλα προγράμματα θα πρέπει να κρίνεται όχι αυτόνομα αλλά σε σχέση με τη θέση, τη σημασία και τη συμμετοχή των συγκεκριμένων δράσεων και ενεργειών στο περιφερειακό ή εθνικό δίκτυο Βιβλιοθηκών, Με ευθύνη του ΥΠΔΜΘ, τα όποια αποτελέσματα ή υπηρεσίες δημιουργούνται μέσω των αναπτυξιακών προγραμμάτων διασφαλίζονται θεσμικά και ενσωματώνονται λειτουργικά στους οργανισμούς των Βιβλιοθηκών. Δυστυχώς η πολιτική αυτή δεν εφαρμόσθηκε μέχρι σήμερα, τα αποτελέσματα των αναπτυξιακών προγραμμάτων των Βιβλιοθηκών δεν ενσωματώθηκαν θεσμικά στους οργανισμούς τους και σταδιακά οι Βιβλιοθήκες επανέρχονται στην προηγούμενη κατάσταση. Αντίθετα από την πολιτική που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια, ορισμένα από τα αναπτυξιακά προγράμματα θα πρέπει να υλοποιούνται από τις ίδιες τις Βιβλιοθήκες, ώστε οι υποδομές που χρησιμοποιούνται για την υλοποίησή τους να παραμένουν και να ενσωματώνονται στις Βιβλιοθήκες. Η υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών αποκλειστικά από εξωτερικούς αναδόχους μειώνει την αναπτυξιακή διάσταση και τη δυναμική τους για τις Βιβλιοθήκες, Οι προκηρύξεις αναπτυξιακών προγραμμάτων για τις Βιβλιοθήκες θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα κεντρικού σχεδιασμού και να εντάσσονται πάντοτε στο πλαίσιο του εθνικού δικτύου Βιβλιοθηκών. 6

4.8 Διεθνή πρότυπα Η υιοθέτηση, η πιστή και ομοιόμορφη εφαρμογή των διεθνών προτύπων που χρησιμοποιούν οι Βιβλιοθήκες τόσο για την καταλογογράφηση και τεκμηρίωση του υλικού τους, όσο και για τις άλλες τους υπηρεσίες (δανεισμοί, δια-δανεισμοί, τήρηση στατιστικών στοιχείων κ.α. ) αποτελεί μια βασική επίσης αρχή για τις Βιβλιοθήκες σήμερα. Για την τεκμηρίωση και τη διαχείριση του υλικού τους οι Βιβλιοθήκες ακολουθούν τα διεθνή πρότυπα προσαρμόζοντάς τα στις ελληνικές ιδιαιτερότητες μόνο όταν υφίσταται σοβαρή ανάγκη. 4.9. Προμήθεια πληροφοριακών συστημάτων από τις Βιβλιοθήκες Οι προμήθειες εξοπλισμού Πληροφορικής και Λογισμικών Συστημάτων που διενεργούνται από όλες τις κατηγορίες των Βιβλιοθηκών (Εθνικές, Ακαδημαϊκές, Δημόσιες, Δημοτικές κ.α. ) να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται μέσα στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών και να στοχεύουν στη δημιουργία μιας βιώσιμης αγοράς που θα έχει τη δυνατότητα: να δημιουργεί και να θέτει στη διάθεση των Βιβλιοθηκών τεχνολογικά εργαλεία επεξεργασίας, αναζήτησης, αναβάθμισης των καταλόγων τους, να υποστηρίζει και να διασφαλίζει τη λειτουργία των συστημάτων τους, να επικαιροποιεί και να προσαρμόζει τα παραπάνω συστήματα και εργαλεία σύμφωνα με τις τεχνολογικές εξελίξεις και επιταγές, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος, πάντα στο πλαίσιο του εθνικού δικτύου βιβλιοθηκών. Η αρχή αυτή, δυστυχώς δεν τηρήθηκε μέχρι σήμερα με αποτέλεσμα οι Βιβλιοθήκες να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στην προσπάθεια να ανανεώσουν τους εξοπλισμούς τους, χωρίς τη στήριξη των ευρωπαϊκών προγραμμάτων. 4.10 Η χρηματοδότηση των Βιβλιοθηκών Η δημιουργία μιας πολιτικής και ενός συστήματος χρηματοδότησης των Βιβλιοθηκών αποτελεί βασική προϋπόθεση για την διατήρηση και επιβίωσή τους. Η πολιτική αυτή θα πρέπει να στηρίζεται στα ακόλουθα δεδομένα: Τον πληθυσμό και τη γεωγραφική και διοικητική θέση της βιβλιοθήκης, Τους απολογισμούς δράσεων των επί μέρους Βιβλιοθηκών, Τη λειτουργία των επί μέρους Βιβλιοθηκών στο πλαίσιο του Εθνικού και των άλλων Δικτύων (ακαδημαϊκού, περιφερειακού κ.α. ), Τη χρηματοδότηση κοινών δράσεων. 7

Την αποφυγή χρηματοδότησης μεμονωμένων και αποκομμένων από το εθνικό δίκτυο πρωτοβουλιών και δράσεων. Τη διασφάλιση από τον κίνδυνο των επικαλύψεων. Την εν γένει διαμόρφωση πολιτικής χρηματοδότησης που θα στηρίζεται σε αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια. 4.11. Το προσωπικό των Βιβλιοθηκών Το ΥΠΔΜΘ, με εισήγηση του αναμορφωμένου Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών, θεσπίζει ανά κατηγορία Βιβλιοθήκης, τις ειδικότητες και τις θέσεις του προσωπικού που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία τους, χωρίς το οποίο η Βιβλιοθήκη δε θα μπορεί να λειτουργεί, Οι Βιβλιοθήκες θα πρέπει να στελεχώνονται με τις ακόλουθες κατηγορίες προσωπικού: προσωπικό με σπουδές και τίτλους Βιβλιοθηκονομίας και ισχυρό υπόβαθρο σε θέματα πληροφορικής, προσωπικό εξειδικευμένο στις βασικές θεματικές ενότητες που καλύπτονται από τη Βιβλιοθήκη, διοικητικό και βοηθητικό προσωπικό, 4.12 Ο διευθυντής της Βιβλιοθήκης Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή λειτουργία της Βιβλιοθήκης και την υλοποίηση των στόχων της, αποτελεί η προσωπικότητα του Διευθυντή της. Πέρα των τυπικών προσόντων θα πρέπει να διακρίνεται για την παιδεία του, την πνευματική του καλλιέργεια και την κοινωνική του ευαισθησία. 4.13. Εκπαίδευση και επιμόρφωση του προσωπικού των Βιβλιοθηκών Σοβαρή προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία των Βιβλιοθηκών είναι η παρουσία ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού. Αποτελεί κοινό τόπο ότι το επίπεδο των αποφοίτων από τις σχολές Βιβλιοθηκονομίας στην Ελλάδα έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Οι αλλαγές είναι ραγδαίες και απαιτείται συνεχής προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών, ώστε να αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά οι συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας της πληροφορίας και της γνώσης. Για τη συνεχή ενημέρωση και επιμόρφωση του προσωπικού των Βιβλιοθηκών απαιτείται η οργάνωση ειδικών προγραμμάτων επιμόρφωσης του προσωπικού που ήδη απασχολείται στις Βιβλιοθήκες. 4.14 Η πολιτική για τα κτίρια των Βιβλιοθηκών Απαραίτητο στοιχείο για την ομαλή και ευπρεπή λειτουργία των Βιβλιοθηκών είναι η κτιριακή τους εγκατάσταση. 8

Ο οργανισμός Σχολικών Κτιρίων με τη συνεργασία εξειδικευμένων σε κτιριολογία προγράμματα Βιβλιοθηκών αρχιτεκτόνων και βιβλιοθηκονόμων του εσωτερικού και του εξωτερικού θα πρέπει να εκπονήσει μελέτες για κτίρια ανά κατηγορία και μέγεθος Βιβλιοθηκών, Η σημερινή κτιριολογική πραγματικότητα των λεγόμενων δημοσίων Βιβλιοθηκών, όπου άλλες διαθέτουν κτίρια με άφθονους και πολυτελείς χώρους και άλλες στερούνται ακόμα και τη στοιχειώδη κτιριακή υποδομή, φανερώνει έλλειψη σχεδιασμού και προγραμματισμού και πολιτική που στηρίζεται στη βάση υποκειμενικών και όχι αντικειμενικών κριτηρίων και αρχών. 4.15 Δικτύωση Βιβλιοθηκών Βασικό αίτημα των νέων εξελίξεων είναι η δικτύωση όλων των Βιβλιοθηκών. Καμιά Βιβλιοθήκη δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μεμονωμένα και ανεξάρτητα από τις άλλες Βιβλιοθήκες. Όλες οι Βιβλιοθήκες συμμετέχουν και είναι μέλη του Δικτύου Βιβλιοθηκών. Παράλληλα με τη συμμετοχή στο Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών οι Βιβλιοθήκες συμμετέχουν και σε άλλα δίκτυα ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Στο δίκτυο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών συμμετέχουν όλες οι Βιβλιοθήκες της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και οι Βιβλιοθήκες των ειδικών επιστημονικών και ερευνητικών κέντρων. Στο δίκτυο Σχολικών Βιβλιοθηκών συμμετέχουν όλες οι σχολικές Βιβλιοθήκες. Στο δίκτυο Δημοσίων Βιβλιοθηκών συμμετέχουν όλες οι λεγόμενες δημόσιες και οι δημοτικές Βιβλιοθήκες της χώρας. Σε κάθε περιφέρεια που προβλέπεται στο σχέδιο Καλλικράτης δημιουργείται περιφερειακό δίκτυο Βιβλιοθηκών στο οποίο συμμετέχουν όλες οι Βιβλιοθήκες, τα Αρχεία, και τα Μουσεία που λειτουργούν μέσα στη δικαιοδοσία της εν λόγω περιφέρειας, Τα περιφερειακά δίκτυα Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Μουσείων αποτελούν την πύλη του πολίτη προς το Εθνικό Δίκτυο και τα Υπερεθνικά Δίκτυα. 9

4.16 Συλλογικός κατάλογος ελληνικών Βιβλιοθηκών Στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών δημιουργούνται δύο συλλογικοί κατάλογοι. (α) Ο συλλογικός κατάλογος της Εθνικής Βιβλιοθήκης για την ανάπτυξη και αναβάθμιση του οποίου συμμετέχουν και συνεργάζονται όλες οι Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες, (β) ο συλλογικός κατάλογος των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και των Βιβλιοθηκών των ερευνητικών ιδρυμάτων. Και οι δύο συλλογικοί κατάλογοι στηρίζονται στα ίδια πρότυπα και επιτρέπουν κοινές αναζητήσεις και κοινούς τρόπους διαχείρισης των δεδομένων τους, Το ζήτημα αν θα έχομε δύο συλλογικούς καταλόγους ή ένα μόνο εθνικό συλλογικό κατάλογο, θα πρέπει να γίνει αντικείμενο περαιτέρω συζήτησης και διερεύνησης. Η ορολογία που χρησιμοποιείται για την τεκμηρίωση βάσει των διεθνών προτύπων διατηρείται και στους ελληνικούς καταλόγους με την παράλληλη μεταφορά των επί μέρους όρων (ξένα ονόματα, ξένα Ν.Π.Δ.Δ., τοπωνύμια, θεματικές επκεφαλίδες κλπ) στην καθιερωμένη ελληνική τους απόδοση, Η Εθνική Βιβλιοθήκη σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής και τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες φροντίζουν από κοινού ώστε να ακολουθείται κοινή πολιτική στη μεταφορά των ξένων θεματικών όρων στην ελληνική γλώσσα. Οι όποιες αποφάσεις λαμβάνονται και οι πρακτικές που ακολουθούνται ως αποτέλεσμα της συνεργασίας των παραπάνω Βιβλιοθηκών, θα πρέπει να ακολουθούνται πιστά από όλες τις Βιβλιοθήκες της χώρας. 4.17 Ελληνικές Βιβλιοθήκες και υπερεθνικές δραστηριότητες Οι Βιβλιοθήκες μέσω των εθνικών δικτύων στα οποία ανήκουν (Εθνικό δίκτυο, περιφερειακό δίκτυο, δίκτυο ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, δίκτυο σχολικών Βιβλιοθηκών, δίκτυο Δημοσίων Βιβλιοθηκών κ.α. ) συμμετέχουν σε υπερεθνικά δίκτυα ανάλογων κατηγοριών και αναπτύσσουν διεθνείς συνεργασίες. Στις υπερεθνικές δραστηριότητες που καλύπτουν οι ελληνικές Βιβλιοθήκες περιλαμβάνεται η οργάνωση προγραμμάτων για την ενίσχυση των ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να αποβλέπουν: στη δημιουργία βασικών συλλογών για την ελληνική γλώσσα, την ιστορία, τη φιλολογία, 10

στην παραγωγή ειδικών λογισμικών που να επιτρέπουν συνδυασμένες αναζητήσεις σε καταλόγους Βιβλιοθηκών ή βάσεις δεδομένων που διαθέτουν και εξειδικεύονται σε σχετικό με τις ελληνικές σπουδές ψηφιακό περιεχόμενο, στην οργάνωση προγραμμάτων σχετικών με την παιδεία των ομογενών. 4.18 Εθνικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών Το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης, εφόσον αναμορφωθεί και επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος του, θα μπορούσε να αποτελέσει βασικό Εθνικό όργανο συντονισμού και οι Βιβλιοθήκες ανεξάρτητα από τη διοικητική τους δομή και τις τοπικές ή θεματικές τους ιδιαιτερότητες, να εξελιχθούν σε ενεργά μέλη του εθνικού δικτύου Βιβλιοθηκών. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι επιβεβλημένο να ληφθούν συγκεκριμένα νομοθετικά μέτρα σχετικά με το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης που θα αποβλέπουν: Στην αναμόρφωση και αναδιοργάνωση του, ώστε ως Εθνικό Συμβούλιο να διαδραματίσει σοβαρό ρόλο στη δημιουργία, την οργάνωση και τη διαχείριση του εθνικού δικτύου Βιβλιοθηκών. Στη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του ώστε να περιληφθούν όλες οι επί μέρους κατηγορίες βιβλιοθηκών (Σχολικές, Ακαδημαϊκές, «Δημόσιες», Δημοτικές, Ειδικές κλπ), Στην ανάδειξή του σε βασικό συντονιστικό όργανο του ΥΠΔΜΘ για την οργάνωση, τη λειτουργία και την ανάπτυξη όλων των Βιβλιοθηκών της χώρας. Παραθέτομε ορισμένα ερωτήματα, η απάντηση των οποίων ίσως διευκολύνει το διάλογο για το ΓΣΒ: Ο χαρακτήρας του θα είναι συμβουλευτικός, ή/και αποφασιστικός, ή/και επιτελικός, ή/και συντονιστικός; Θα εξαρτάται αποκλειστικά από το ΥΠΔΜΘ ή από μια διυπουργική επιτροπή επι κεφαλής ή συντονιστής της οποίας θα είναι ο Υπουργό ς Παιδείας; Ο Πρόεδρος του θα είναι επί αμοιβή; Θα είναι μόνιμος ή επί θητεία; Πώς θα στελεχώνεται ως υπηρεσία; Η έδρα του θα είναι στο Υπουργείο Παιδείας ή στην Εθνική Βιβλιοθ ήκη ή κάπου αλλού; Ποιά θα είναι η σχέση και η θέση στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών; Θα διατηρήσει τις σημερινές του αρμοδιότητες για τις βιβλιοθήκες, τα Αρχεία και την Εκπαιδευτική τηλεόραση ή θα περιοριστεί μόνο στο χώρο των Βιβλιοθηκών; 11

Ποια θα είναι η σχέση του με την κοινοπραξία Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών; Ελπίζεται ότι τόσο η Διαβούλευση, όσο και η Συνδιάσκεψη καθώς και η συζήτηση που θα ακολουθήσει, θα συμβάλουν στο να δοθούν ικανοποιητικές απαντήσεις στα καίρια αυτά ερωτήματα. Δύο όμως θέματα παραμένουν έξω από κάθε συζήτηση: Ο θεσμός του Γενικού Συμβουλίου θα πρέπει (α) να διατηρηθεί, (β) να αναμορφωθεί και να περιλάβει όλες τις κατηγορίες Βιβλιοθηκών (γ) να του δοθεί ουσιαστικός ρόλος στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ΥΠΔΜΘ, (δ) να συνδεθεί άμεσα με το Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών. 5. Ο Ρόλος των επί μέρους κατηγοριών Βιβλιοθηκών στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών. Η δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών και των επί μέρους δικτύων σε υπάλληλη ή παράλληλη σχέση με το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών Ελλάδος θα σημάνει το τέλος μιας εποχής που οι Βιβλιοθήκες λειτουργούσαν με τρόπο αυτόνομο, στεγανό, συντεχνιακό και με παρωχημένα πλέγματα ιδιοκτησίας. Θεσμικά πια η λειτουργία των Βιβλιοθηκών θα προϋποθέτει την ένταξή τους τόσο στο εθνικό δίκτυο Βιβλιοθηκών όσο και σε άλλα δίκτυα σε περιφερειακό και υπερεθνικό επίπεδο, ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση, το θεματικό αντικείμενο και περιεχόμενό τους ή την κατηγορία χρηστών που εξυπηρετούν. Αυτό σημαίνει ότι: πολλές από τις μέχρι τώρα ακολουθούμενες πρακτικές και πολιτικές θα πρέπει να αλλάξουν υποχρεωτικά, είναι ανάγκη να αρχίσει μια ευρεία συζήτηση στο πλαίσιο της παρο ύσης διαβούλευσης και της συνδιάσκεψης που θα ακολουθήσει σχετικά με τον τρόπο και τις πολιτικές δικτύωσης των Βιβλιοθηκών όλων των κατηγοριών, το παρόν κείμενο επιχειρεί να προσφέρει ερεθίσματα για μια τέτοια συζήτηση και διάλογο, όμως η συζήτηση αυτή είναι αδύνατον να εξαντληθεί στο περιορισμένο χρονικό διάστημα που μας χωρίζει από τη Συνδιάσκεψη και για το λόγο αυτό είναι ανάγκη να συνεχιστεί και μετά τη λήξη της και να διαρκέσει μέχρι τη χάραξη και τη θεσμική έκφραση της εθνικής μας πολιτικής για τις Βιβλιοθήκες. 5.1 Βιβλιοθήκες Εθνικής Εμβέλειας και ο ρόλος τους στο Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών Ως Βιβλιοθήκες εθνικής εμβέλειας θεωρούμε την Εθνική Βιβλιοθήκη και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων οι οποίες καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της εθνικής εκδοτικής παραγωγής από την εφεύρεση της τυπογραφίας μέχρι σήμερα. 12

Από το άλλο μέρος είναι γεγονός ότι ως προς την ξένη βιβλιογραφία και τις επί μέρους επιστημονικές περιοχές (θετικές επιστήμες, κοινωνικές επιστήμες κλπ), οι συλλογές αυτών των Βιβλιοθηκών έχουν πάψει να έχουν χαρακτήρα εθνικής εμβέλειας, και θα είναι άσκοπο και ανέφικτο να γίνει προσπάθεια για να ανακτήσουν αυτό το ρόλο. Στο ζήτημα των εθνικού χαρακτήρα συλλογών που καλύπτουν το χώρο των θετικών και κοινωνικών επιστημών, οι μεγάλες ακαδημαϊκές και ερευνητικές Βιβλιοθήκες όπως εκφράζονται μέσω της Κοινοπραξίας των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και του Συλλογικού τους καταλόγου, αποτελούν με τη σειρά τους, ως σύνολο και ως δίκτυο λαμβανόμενες, εθνικής εμβέλειας Βιβλιοθήκες. 5.1.1. Ο ρόλος και χαρακτήρας της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών Ο ρόλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών θα πρέπει να είναι κεντρικός και ουσιαστικός. Στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης αναμένεται να παρουσιαστεί ειδική εισήγηση για το ρόλο και το χαρακτήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Εδώ, θα αρκεστούμε σε μια σύντομη αναφορά στο ρόλο της ΕΒΕ σύμφωνα με την τρέχουσα νομοθεσία και στη διατύπωση ορισμένων ερωτημάτων, που μπορούν να βοηθήσουν τη συζήτησή μας: Σύμφωνα λοιπόν με το Ν. 3149/2003 (ΦΕΚ 141/Α/10-06-2003), η ΕΒΕ: Είναι ο φορέας συντονισμού του Συστήματος Βιβλιοθηκών της Ελλάδος, φορέας ανάπτυξης και λειτουργίας του Εθνικού Συλλογικού Καταλόγου, Συντονιστής του συστήματος Διαδανεισμού, ενώ συγχρόνως: (α) Αναπτύσσει και διατηρεί την εθνική συλλογή που περιλαμβ άνει υλικό που παράγεται στην Ελλάδα και υλικό που παράγετ αι στο εξωτερικό αλλά συνδέεται ή έχει συνάφεια με τους ανθ ρώπους, τη χώρα,τις παραδόσεις και τον πολιτισμό της χώρας σε οποιαδήποτε γλώσσα και μορφή και αν βρίσκεται. Για το σκοπό αυτό συγκεντρώνει, επεξεργάζεται, συντηρεί, διαφυλάσσει, προβάλλει και καθιστά το υλικό της συλλογής της προσιτό στην Πολιτεία και το λαό ισότιμα προς όλους και το διαθέτει με τρόπο που να εξυπηρετεί το εθνικό συμφέρον. (β) Αναπτύσσει ανάλογες δραστηριότητες με στόχο την ενίσχυση της πολιτιστικής και μορφωτικής ζωής της χώρας. (γ) Λειτουργεί ως εθνικό βιβλιογραφικό και πληροφοριακό κέν τρο της χώρας και είναι αποδέκτης της κατά νόμο υποχρεωτική ς κατάθεσης του υλικού. 13

(δ) Λειτουργεί ως επίσημο εθνικό κέντρο παροχής οδηγιών, κα τευθύνσεων και διαμόρφωσης προτύπων στους τομείς της Βιβλιο θηκονομίας και της πληροφόρησης, της βιβλιογραφίας και της συντήρησης, διατήρησης, ψηφιοποίησης και αποκατάστασης του υλικού. (ε) Συντάσσει και εκδίδει την αναδρομική και την τρέχουσα εθν ική βιβλιογραφία της Ελλάδος καθώς και καταλόγους του χειρο γράφου, εντύπου ή άλλης μορφής υλικού που ανήκει στις συλλ ογές της. (στ) Λειτουργεί τις εθνικές υπηρεσίες διεθνών αριθμοδοτήσεων των βιβλίων (ISBN), περιοδικών εκδόσεων (ISSN), μουσικής (ISMN), κ.α. (ζ) Συνεργάζεται σε θέματα Βιβλιοθηκών με άλλους οργανισμούς στο εσωτερικό και εξωτερικό και συμμετέχει σε ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα. (η) Παρακολουθεί τις εξελίξεις του κλάδου και του ευρύτερου χώρου της πληροφόρησης και συμμετέχει ενεργά στην πρωτοπόρο εφαρμογή τους με γνώμονα τη βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχει στο κοινό. (θ) Εκπροσωπεί τη χώρα στο εξωτερικό για ζητήματα της αρμοδ ιότητάς της. Ορισμένα ερωτήματα σε σχέση με τα παραπάνω: Διαθέτει η ΕΒΕ ποσοτική και ποιοτική επάρκεια προσωπικού για να υλοποιήσει τους παραπάνω στόχους; Μπορεί η πολιτεία να συμπληρώσει άμεσα τα ποσοτικά και ποιοτικά κενά του προσωπικού της ΕΒΕ; Για να μπορέσει η Εθνική Βιβλιοθήκη να αναλάβει με επάρκεια τους ανωτέρω συντονιστικούς ρόλους θα πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα τα αποδεδειγμένα προβλήματα προσωπικού και λειτουργίας που αντιμετωπίζει. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρξει ιδιαίτερη μελέτη που θα εξειδικεύει τις αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν και τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν ώστε η ΕΒΕ να αποτελέσει κυρίαρχο παίχτη συντονισμού και λειτουργίας του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών. 14

Συζητώντας για την Εθνική Βιβλιοθήκη σήμερα δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη συνεργασία που έχει ήδη αρχίσει ανάμεσα στην Ελληνική Πολιτεία από το ένα μέρος και το Ίδρυμα Στ Νιάρχου από το άλλο για την κατασκευή σύγχρονου κτηρίου για την ΕΒΕ στο Δέλτα του Παλαιού Φαλήρου. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία και θα πρέπει να το δούμε όχι μόνο από το πρίσμα της παλαιού τύπου Εθνικής Βιβλιοθήκης, αλλά από την οπτική γωνία μιας αναγεννημένης νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης που μαζί με τις υπόλοιπες Βιβλιοθήκες της χώρας και στο πλαίσιο ενός εθνικού δικτύου αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις των νέων καιρών. 5.1.2 Η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων Η Βιβλιοθήκη αυτή που μαζί μετά την Εθνική είναι η αρχαιότερη και ίσως η δεύτερη σε αριθμό τόμων Βιβλιοθήκη της χώρας, διαθέτει μεν μια συλλογή στο Κεντρικό Κτήριο του Κοινοβουλίου για τις ανάγκες των μελών του Κοινοβουλίου, όμως ο μεγαλύτερο όγκος των βιβλίων της απευθύνεται στο ευρύτερο επιστημονικό και άλλο κοινό της χώρας. Συμπληρωματικά, σχετικά με την ιστορική και σημαντική αυτή Βιβλιοθήκη θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: Παρά τη γειτνίαση της με την ΕΒΕ δεν έχουν αναπτύξει σοβαρή συνεργασία σε καμιά Βιβλιοθηκονομική διαδικασία ή άλλη δραστηριότητα, Όπως και η Εθνική Βιβλιοθήκη απολαμβάνει το προνόμιο της κατά νόμο προσφοράς ενός αντιτύπου από όλες τις εκδόσεις που κυκλοφορούν στη χώρα μας, Διαθέτει μια ιδιαιτέρως σημαντική συλλογή ελληνικών εφημερίδων, πληρέστερη από αυτή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η οποία χρησιμοποιείται εξαντλητικά από ένα ευρύ κοινό επιστημόνων, ερευνητών, δημοσιογράφων, μελετητών της τοπικής ιστορίας κλπ. Ένα μεγάλο τμήμα της είναι στεγασμένο στο Παλαιό Καπνεργοστάσιο που καλύπτει χώρους 18000 τμ και δίνει στη Βιβλιοθήκη αυτή τη δυνατότητα να αναπτύξει, συνεργαζόμενη με την Εθνική Βιβλιοθήκη πρωτοβουλίες στο χώρο των Βιβλιοθηκών εθνικής εμβέλειας. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα αποτελεί εθνική ανάγκη και επιταγή: να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της Βιβλιοθήκης στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών, ιδιαίτερα θα πρέπει να γίνει αντικείμενο διερεύνησης ο τρόπος αξιο ποίησης της συλλογής που δημιουργείται με την κατά νόμο προσφορά των ελληνικών εκδόσεων. να αρχίσει άμεσα η συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη στους τομείς της καταλογογράφησης, τεκμηρίωσης και της αλληλοσυμπλήρωσης των συλλογών τους, 15

να διερευνηθούν οι τρόποι αξιοποίησης των επικαλυπτομένων αυτών συλλογών για την καλύτερη εξυπηρέτηση του επιστημονικού και του ευρύτερου κοινού σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. η συλλογή των εφημερίδων της να χαρακτηριστεί ως εθνική συλλογή και να δοθεί μεγάλη έμφαση στο να καλύψει τα κενά που παρουσιάζουν οι τόμοι της, συνεργαζόμενη προς τούτο με την Εθνική Βιβλιοθήκη καθώς και άλλες Βιβλιοθήκες, η Βιβλιοθήκη της Βουλής υλοποίησε ένα μεγάλο αναπτυξιακό πρόγραμμα για τον εξοπλισμό και την ψηφιοποίηση των εφημερίδων της. Είναι εθνικής σημασίας έργο να δοθεί άμεση προτεραιότητα: (α) στην ολοκλήρωση του έργου αυτού και ιδιαίτερα στο τμήμα που αφορά στην ψηφιοποίηση των ελληνικών εφημερίδων (β) στην αναβάθμιση του λογισμικού και της ιστοσελίδας που διαχειρίζεται το περιεχόμενο των ψηφιοποιημένων εφημερίδων, (γ) στη συμπλήρωση των κενών που παρουσιάζει η ψηφιακή συλλογή των ελληνικών εφημερίδων με τη συνεργασία της Εθνικής και των άλλων βιβλιοθηκών, η Βιβλιοθήκη της Βουλής να χαρακτηριστεί ως το εθνικό ψηφιακό αποθετήριο για τον ημερήσιο και εβδομαδιαίο ελληνικό τύπο τόσο στα όρια της ελληνικής επικράτειας, όσο και στους χώρους του αποδήμου ελληνισμού. 6. Οι Ακαδημαϊκές, οι Ερευνητικές και οι Ειδικές Βιβλιοθήκες Οι Βιβλιοθήκες αυτές από την άποψη του πλούτου των συλλογών τους και των γνωστικών αντικειμένων που καλύπτουν αποτελούν με τη σειρά τους Βιβλιοθήκες εθνικής εμβέλειας. Τα θέματα που καλύπτουν οι Βιβλιοθήκες αυτές, εκτός από εκείνα της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής, δεν καλύπτονται εν πολλοίς από τις δύο προηγούμενες Βιβλιοθήκες και για το λόγο αυτό η θέση τους στο Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Ειδικότερα για τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες θα πρέπει να σημειωθούν τα εξής: 1. Οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκης την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των πιστώσεων που έλαβαν από Κοινοτικά Προγράμματα, στο πλαίσιο των ελληνικών δεδομένων και αδυναμιών. 2. Με τα προγράμματα αυτά οι εν λόγω Βιβλιοθήκες πέτυχαν να εκσυγχρονίσουν τις υποδομές τους, και τηρουμένων των αναλογιών να πλησιάσουν αρκετά το επίπεδο και τις πρακτικές των ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών των ανεπτυγμένων χωρών. 3. Οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες έχουν ήδη δημιουργήσει την Κοινοπραξία των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, ως αποτέλεσμα της οριζόντιας δράσης ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΠΕΑΕΚ. 16

4. Η Κοινοπραξία αυτή αποτελεί ένα σημαντικό επίτευγμα των ελληνικών ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και ένα πολύ καλό παράδειγμα και προηγούμενο για τη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών. 5. Η δημιουργία μιας Εθνικής Συλλογής για όλα τα επιστημονικά περιοδικά και τις βάσεις δεδομένων που είναι συνδρομητές οι ελληνικές ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες, εκτός από το τεράστιο οικονομικό όφελος που είχε για τα επί μέρους ιδρύματα και φυσικά για τη χώρα, αποτελεί τη μεγαλύτερη επιτυχία στην ιστορία των ελληνικών Βιβλιοθηκών και έχει γνωρίσει διεθνή καταξίωση. 6. Η ίδια η οριζόντια δράση και η κοινοπραξία αποτελεί μια πρωτοπόρα κίνηση και πρωτοβουλία στο χώρο των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Για πρώτη φορά ακαδημαϊκές μονάδες, δηλ. οι Βιβλιοθήκες εγκαταλείπουν την εσωστρέφειά τους, σπάζουν τα στεγανά τους και δημιουργούν από κοινού με τις άλλες ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκης μια κοινή πλατφόρμα συνεργασίας και δράσης. 7. Η δημιουργία του Συλλογικού Καταλόγου όλων των Ακαδημαϊκών αποτελεί μια ακόμα μεγάλη επιτυχία των Βιβλιοθηκών αυτών. Ο κατάλογος αυτός, καθώς και ο παράλληλός του προγράμματος «Ζέφυρος» παρέχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στο υλικό όλων των ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και αποτελούν ένα βασικό εργαλείο για την έρευνα και την εκπαίδευση. 8. Όμως παρά τις μεγάλες και ασυνήθιστες για τα ελληνικά δεδομένα επιτυχίες, που όπως είπαμε έτυχαν διεθνούς αναγνώρισης, δεν υπήρξε ανάλογο ενδιαφέρον από τα επί μέρους ακαδημαϊκά ιδρυματα και το ΥΠΔΜΘ για να κατοχυρωθούν θεσμικά οι μεγάλες αυτές επιτυχίες. Έτσι στην περίπτωση αυτή η απουσία πολιτικής για τις Βιβλιοθήκες έχει τραγικές συνέπειες. 9. Καμιά ακαδημαϊκή Βιβλιοθήκη δε διαθέτει νομοθετημένο οργανισμό. 10. Το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού τους προέρχεται από τη μετατροπή των συμβάσεών του από ορισμένου σε αορίστου χρόνου. Οι θέσεις αυτές έχουν προσωποπαγή χαρακτήρα, που σημαίνει ότι, αν αποχωρήσουν ή αν μετατεθούν από τις Βιβλιοθήκες τους οι κάτοχοί τους, οι θέσεις αυτές χάνονται για τη Βιβλιοθήκη. Τα κρούσματα αυτά είναι συχνά και αυξάνονται συνεχώς, με αποτέλεσμα να χάνονται θέσεις και να γίνεται προβληματική η λειτουργία των Βιβλιοθηκών αυτών. 11. Ήδη άρχισε η συρρίκνωση του ωραρίου λειτουργίας αρκετών ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών εξαιτίας της μείωσης του προσωπικού τους. 12. Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως ότι όσο παρατείνεται η εκκρεμότητα της νομοθετικής ρύθμισης των οργανισμών των Βιβλιοθηκών, τόσο και θα επιδεινώνονται τα προβλήματά της λειτουργίας τους και θα εξανεμίζονται τα όσα κερδήθηκαν από την υλοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, 13. Το ίδιο συμβαίνει και με την κοινοπραξία. Δεν έχει κατοχυρωθεί θεσμικά και φιλοξενείται άτυπα στη Βιβλιοθήκη του ΕΜΠ, 17

14. Η πρωτοβουλία που έχει αναλάβει το ΥΠΔΜΘ στο πλαίσιο της διαβούλευσης και συνδιάσκεψης για τη διαμόρφωση μιας εθνικής πολιτικής για τις Βιβλιοθήκες και τα Αρχεία, παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για τη ρύθμιση αυτής της κραυγαλέας εκκρεμότητας. 15. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει αφενός μεν να ξεκινήσει άμεσα η διαδικασία για την επεξεργασία των νομοθετικών διαταγμάτων που θα ρυθμίζουν τη λειτουργία των ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και αφετέρου να διερευνηθεί ο τρόπος ένταξης της κοινοπραξίας των ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στο πλαίσιο λειτουργίας του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών και του Εθνικού Δικτύου Βιβλιοθηκών. 16. Η ακαδημαϊκή Βιβλιοθήκη δεν αποτελεί τμήμα των διοικητικών υπηρεσιών, αλλά αναπόσπαστο τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και πρέπει να λειτουργεί ως αποκεντρωμένη εκπαιδευτική μονάδα υπαγόμενη στην πρυτανεία και το πρυτανικό συμβούλιο, 17. Η επιτυχία της Βιβλιοθήκης συνδέεται άμεσα με την προσωπικότητα και το κύρος του διευθυντή της. 18. Το σημερνό status του διευθυντή της Βιβλιοθήκης μέσα στην ακαδημαϊκή κοινότητα είναι ανεπίτρεπτα χαμηλό και το γεγονός αυτό έχει δυσμενείς συνέπειες στη λειτουργία και το προφίλ της Βιβλιοθήκης, 19. Ο διευθυντής της Βιβλιοθήκης πρέπει να διαθέτει αξιόλογο ακαδημαϊκό υπόβαθρο, να εκλέγεται από τη Σύγκλητο με ανοικτή διαδικασία, από την οποία βεβαίως δε θα αποκλείεται το υπηρετούν προσωπικό, και να είναι ex officio χωρίς ψήφο, μέλος της Συγκλήτου και του Πρυτανικού Συμβουλίου, 20. Όπως προαναφέρεται η συμμετοχή των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών σε προγράμματα του ΕΠΕΑΕΚ συνέβαλε αποφασιστικά στην αναβάθμιση του υλικού και των υπηρεσιών τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα τμήμα της ακαδημαϊκής κοινότητας επωφελήθηκε σημαντικά από την αναβάθμιση του υλικού και των υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης. Όμως το τελικό αποτέλεσμα δεν έχει φτάσει στο επίπεδο που θα περίμενε κανείς έπειτα από μια τόσο μεγάλη προσπάθεια και επένδυση. Αιτία για τη σοβαρή αυτή αναντιστοιχία είναι το γεγονός ότι οι Βιβλιοθήκες λειτουργούν ερήμην και δε συμμετέχουν στις ακαδημαϊκές δομές των ιδρυμάτων τους. Δεν υφίσταται λειτουργική σχέση ανάμεσα στις Βιβλιοθήκες και τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων. 21. Ο τρόπος λειτουργίας των παλαιών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων επιτρέπει τη δημιουργία μεγάλου αριθμού Βιβλιοθηκών ανά τομέα ή τμήμα. Η πρακτική αυτή είναι ανορθολογική, αντιοικονομική, ξεπερασμένη και οδηγεί στη μη ορθή αξιοποίηση του προσωπικού των Βιβλιοθηκών και των συλλογών τους. Η ενίσχυση του ρόλου της Κεντρικής Βιβλιοθήκης και η συγχώνευση όλων των Βιβλιοθηκών που λειτουργούν σε ένα συγκεκριμένο campus είναι ζήτημα επιτακτικής ανάγκης. 18

7. Οι Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες Οι Δημόσιες και οι Δημοτικές Βιβλιοθήκες απευθύνονται στο ίδιο κοινό και έχουν κοινή αποστολή και κοινούς στόχους. Η μόνη διαφορά είναι ότι οι μεν δημόσιες χρηματοδοτούνται εξ ολοκλήρου από το ΥΠΔΜΘ και για το λόγο αυτό ονομάζονται δημόσιες, ενώ οι δημοτικές χρηματοδοτούνται και εποπτεύονται από τους Δήμους. Η διάκριση αυτών των Βιβλιοθηκών σε δημόσιες και δημοτικές αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία, διότι ο όρος δημόσιος στις άλλες εκτός Ελλάδος χώρες αναφέρεται στο γεγονός ότι οι Βιβλιοθήκες αυτές είναι ανοικτές στο κοινό σε αντίθεση με τις ιδιωτικές, στις οποίες το ευρύ κοινό συνήθως δεν έχει πρόσβαση. Από την άποψη αυτή και οι δύο αυτές κατηγορίες Βιβλιοθηκών είναι και θα πρέπει να ονομάζονται δημόσιες. Και οι δύο κατηγορίες αυτών των Βιβλιοθηκών προσφέρουν ή θα έπρεπε να προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες και να διαδραματίζουν σοβαρό ρόλο στους τομείς : (α) της εγκύκλιας παιδείας (προσχολικής, στοιχειώδους, μέσης), (β) της Δια Βίου Μάθησης, (γ) της πνευματικής καλλιέργειας και μόρφωσης (δ) της οργάνωσης της πληροφοριακής παιδείας και αντιμετώπισης του πληροφορικού αναλφαβητισμού, (ε) της επιστημονικής, κοινωνικής και πολιτιστικής πληροφόρησης, (στ) της φιλαναγνωσίας, (η) της περιφερειακής ανάπτυξης, (θ) της κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών, (ι) της αντιμετώπισης των πάσης φύσεως κοινωνικών αποκλεισμώ (κ) της διατήρησης της ιστορικής μνήμης και της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας, (λ) της κάλυψης των πολύπολιτισμικών αναγκών της σύγχρονης κοινωνίας, Σήμερα δεν υφίσταται καμιά σχέση ανάμεσα στις Βιβλιοθήκες αυτές και την Εθνική Βιβλιοθήκη εκτός από το ότι συστεγάζονται στον ίδιο νόμο (Ν. 3149/2003). Η δημιουργία ενός συλλογικού καταλόγου που θα ενσωματωθεί στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης θα αποτελέσει το πρώτο βήμα για την πολλαπλά και αμοιβαίως ωφέλιμη διασύνδεση τους. Επίσης καμιά σχέση δεν υφίσταται ανάμεσα στις λεγόμενες «Δημόσιες» και «Δημοτικές» ακόμα και όταν βρίσκονται σε γειτονικές περιοχές ή όμορους δήμους. 19

Οι εξαρτώμενες από το ΥΠΔΕΘ Δημόσιες Βιβλιοθήκες. Έστω και μια ματιά στον αριθμό και τη γεωγραφική θέση των Βιβλιοθηκών που χαρακτηρίζονται ως Δημόσιες και των οποίων οι προϋπολογισμοί, η στέγαση και οι δαπάνες προσωπικού καλύπτονται εξ ολοκλήρου από το Δημόσιο, πείθει ότι δεν υπήρξε καμιά πολιτική και κανείς σχεδιασμός στην επιλογή και διάρθρωση της κατηγορίας αυτής των Βιβλιοθηκών. Οι Δημοτικές Βιβλιοθήκες ή καλύτερα οι εξαρτώμενες από του Δήμους Δημόσιες Βιβλιοθήκες. Η κατηγορία αυτή των Βιβλιοθηκών εκπροσωπείται από ένα εξαιρετικά μεγάλο αριθμό (πολύ μεγαλύτερο από αυτό των Δημοσίων ) Βιβλιοθηκών εγκατεσπαρμένων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ελληνικής επικράτειας. Εξ αιτίας της εξάρτησής τους από μικρούς, μεσαίους, μεγάλους ή υπερμεγέθεις Δήμους παρατηρείται μεγάλη ανισομέρεια ως προς το μέγεθος των συλλογών τους, την οργάνωσή τους και την ποιότητα και το είδος των υπηρεσιών που προσφέρουν στους πολίτες. Η περιφερειακή αποκέντρωση και η ανασυγκρότηση των Δήμων που επιχειρείται με το σχέδιο Καλλικράτης δε μπορεί και δεν πρέπει να αφήσει ανεπηρέαστη την πολιτική σχετικά με τη λειτουργία και τη σχέση των δημοσίων και δημοτικών Βιβλιοθηκών που βρίσκονται στα όρια της νέας περιφέρειας και των εν λόγω Δήμων. Θα πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά η κατάσταση που δημιουργείται σε σχέση με τις Βιβλιοθήκες αυτές σε κάθε Αιρετή Περιφέρεια και Δήμο, ώστε να χαραχθεί μια ορθολογική και ρεαλιστική πολιτική. Αν από τη συνένωση προκύψουν περισσότερες από μία, στόχος να είναι η διατήρηση, ανάπτυξη και συνεργασία τους (αναβάθμιση, προσαρμογή τοπικών δικτύων) και όχι η κατάργησή τους, πράγμα που θα είχε εκπαιδευτικά και πολιτιστικά αρνητικό αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία. Δεν αποκλείεται όμως η συγχώνευση μικρών Βιβλιοθηκών σε μία μεγαλύτερη ενότητα, ενδεχομένως δε και η συστέγαση με άλλους πολιτιστικούς φορείς, όταν αυτό κρίνεται προσφορότερο από κτηριακή και οργανωτική άποψη (π.χ. ένα πολυδύναμο Κέντρο Πληροφόρησης και Πολυμέσων συγκροτούμενο από Σχολική Βιβλιοθήκη, Αρχείο, Λαογραφικό Μουσείο κλ.π.). Πάντως το σχέδιο Καλλικράτης αποτελεί μεγάλη ευκαιρία και πρόκληση να τεθεί σε νέα βάση το θέμα της οργάνωσης και δικτύωσης των λεγομένων Δημοτικών και Δημοσίων Βιβλιοθηκών, ώστε να χαραχθεί μια κοινή πολιτική και για τις δύο αυτές κατηγορίες Βιβλιοθηκών. 8. Οι Ερευνητικές και Ειδικές Βιβλιοθήκες Οι ερευνητικές και ειδικές Βιβλιοθήκες αποτελούν μια πολύ μεγάλη και ιδιαιτέρως σημαντική κατηγορία Βιβλιοθηκών. Το γεγονός ότι εξυπηρετούν ειδικές κατηγορίες χρηστών τις υποχρεώνει να έχουν πιο συγκεκριμένους και πιο ρεαλιστικούς στόχους. 20