Διαμεσολάβηση 14/2013/Β Σελίδα 1 Ι. Εξελίξεις σχετικές με την καταγγγελία ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ 14/2013/Β (Άρθρο 77 παρ. 3 Ν.3852/2010) Προς: 1) Κύριο *** *** 2) Διεύθυνση Aστικής Κατάστασης Κυρία Π.Ρούμπου, Διευθύντρια astiki.katastasi@cityofathens.gr 3) Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού Κύριο Ι.Βακουντούζη, Διευθυντή anth.dyn@cityofathens.gr Κοινοποίηση: 1) Κύριο Γ. Καμίνη, Δήμαρχο Αθηναίων sec.gkaminis@gmail.com 2) Κύριο Π. Μπέη, Αντιδήμαρχο Συντονισμού beis@cityofathens.gr 3) Κύριο Θ.Λιβάνιο, Γενικό Γραμματέα Δ. Α. secrgeneral@cityofathens.gr 1. Ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης επανέρχεται στην εξέταση της υπ' αρ. πρωτ. ***/11.2.2013 καταγγελίας, η οποία έλαβε αρ. *** στο Μητρώο Καταγγελιών του Γραφείου Συμπαραστάτη του Δημότη και αυθημερόν εστάλη απόδειξη παραλαβής κατά το άρθρο 4 του Ν.2690/1999. Ο καταγγέλλων είναι δημότης του Δ. Αθηναίων και αναφέρει ότι στις 8.2.2013 προσήλθε στο ληξιαρχείο του Δήμου, προκειμένου να αιτηθεί μεταβολή θρησκεύματος, έχοντας προηγουμένως ενημερωθεί από την Διεύθυνση Ετερόδοξων και Ετερόθρησκων του Υπουργείου Παιδείας ότι μπορεί να δηλώσει στις αρχές οποιαδήποτε μεταβολή, με επίκληση του Συντάγματος. Ο καταγγέλλων αναφέρει όμως ότι η υπάλληλος δεν δέχθηκε να τον εξυπηρετήσει, ζητώντας να της προσκομισθεί σχετική εγκύκλιος. Ο καταγγέλλων ισχυρίζεται ότι η υπάλληλος από την πρώτη στιγμή ήταν εξαιρετικά εριστική και αγενής και ζητά την εξυπηρέτησή του και την πειθαρχική τιμωρία της. Ως εκ τούτου, η υπόθεση διαμορφώθηκε εξ αρχής ως έχουσα δύο σκέλη: το πρώτο
Διαμεσολάβηση 14/2013/Β Σελίδα 2 σκέλος αφορά το αίτημα του ενδιαφερόμενου για μεταβολή του θρησκεύματος και το δεύτερο σκέλος αφορά τις αιτιάσεις για την συμπεριφορά της υπαλλήλου. ΙΙ. Η αρμοδιότητα του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης 2. Σύμφωνα με το άρθρο 77 παρ. 3 του Ν.3852/2010 (Πρόγραμμα Καλλικράτης ), ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης δέχεται καταγγελίες από άμεσα θιγόμενους πολίτες και επιχειρήσεις για κακοδιοίκηση των υπηρεσιών, νομικών προσώπων κι επιχειρήσεων του Δήμου Αθηναίων και διαμεσολαβεί για την επίλυση των σχετικών προβλημάτων. Στο πλαίσιο της αρμοδιότητας αυτής, ως προς την συγκεκριμένη υπόθεση, ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης έχει αποστείλει ήδη προς τις δύο πλευρές τα έγγραφα Διαμεσολάβηση 14/2013 και Διαμεσολάβηση 14/2013/Α. To παρόν έγγραφο είναι το τρίτο που αφορά την παρούσα υπόθεση και με αυτό θεωρούμε ότι εξαντλείται η έγγραφη επικοινωνία για την κατά νόμο διαμεσολάβηση, ενώ εάν δεν υπάρξει ικανοποίηση ως προς την προτεινόμενη επίλυση, υφίσταται ακόμη η δυνατότητα διοργάνωσης σύσκεψης διαμεσολάβησης με την φυσική παρουσία των δύο πλευρών, σύμφωνα και με τον κώδικα λειτουργίας του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης. ΙΙΙ. Ως προς το σκέλος της μεταβολής του θρησκεύματος Α. Νομικό πλαίσιο 3. Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 του Ν.344/1976, μεταβολές που επέρχονται στην κατάσταση του φυσικού προσώπου μετά την σύνταξη των ληξιαρχικών πράξεων, ένεκα (μεταξύ άλλων) μεταβολής θρησκεύματος, καταχωρίζονται στο περιθώριο της οικείας ληξιαρχικής πράξης μέσα σε ένα (1) μήνα αφότου αυτές οι μεταβολές έλαβαν χώρα. Το αίτημα για την καταχώριση μεταβολής θρησκεύματος δεν συνιστά διόρθωση κατά το άρθρο 13 του Ν.344/1976, διότι κατά την σύνταξη της ληξιαρχικής πράξης δεν εμφιλοχώρησε κανένα λάθος, αλλά πρόκειται απλώς για μεταγενέστερη μεταβολή της πραγματικής κατάστασης, η οποία είναι καταχωρητέα στο περιθώριο της ληξιαρχικής πράξεως. Για τον λόγο αυτό, η μεταβολή του περιεχομένου γίνεται επί τη δηλώσει του αιτούντος και δεν απαιτείται δικαστική απόφαση. Ειδικότερα, περιεχόμενο της δήλωσης αυτής είναι ότι ο αιτών μετέβαλε τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και συνεπώς η σχετική εγγραφή πρέπει να διαγραφεί διότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η δήλωση αυτή γίνεται από τον αιτούντα, ο οποίος έχει προς τούτου την κατάλληλη ηλικία και την βουλητική ωριμότητα που του επιτρέπουν να μεταβάλλει το περιεχόμενο των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, σύμφωνα με το άρθρο 13 του Συντάγματος. 4. Η εφαρμογή των παραπάνω διατάξεων προϋποθέτει λοιπόν την τήρηση των διατάξεων του άρθρου 13 του Συντάγματος. Στο άρθρο 13 του Συντάγματος κατοχυρώνεται η θρησκευτική ελευθερία (παράγραφος 1), αναγνωρίζεται ότι κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων (παράγραφος 2) και ότι οι λειτουργοί κάθε γνωστής θρησκείας υπόκεινται στην ίδια εποπτεία της Πολιτείας (παράγραφος 3), ορίζεται ότι κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του προς το Κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους. Από την διατύπωση του συνταγματικού κειμένου προκύπτει ότι το άρθρο 13 χρησιμοποιεί τρεις διαφορετικούς κεντρικούς όρους: (α) θρησκευτική ελευθερία, (β) γνωστή θρησκεία, (γ) θρησκευτικές πεποιθήσεις. Η πρώτη έννοια αποτελεί τον συνοπτικό τίτλο του θεμελιώδους δικαιώματος στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης. Η δεύτερη έννοια περιορίζει το πεδίο των θρησκειών για το λατρευτικό τυπικό των οποίων αναπτύσσεται έννομη προστασία και εποπτεία των λειτουργών τους: ο νόμος καλύπτει μόνο τις γνωστές θρησκείες. Τέλος, η τρίτη έννοια των θρησκευτικών πεποιθήσεων είναι όρος σαφέστατα ευρύτερης πυκνότητας σε σχέση με τις
Διαμεσολάβηση 14/2013/Β Σελίδα 3 γνωστές θρησκείες, καθώς σκοπός του συνταγματικού κειμένου είναι να περιορίσει το ενδεχόμενο επίκλησης κάθε περίπτωσης θρησκεύματος ( γνωστού ή μη) για απαλλαγή του πιστού από την εκπλήρωση νομικών υποχρεώσεων. Με τον τρόπο αυτό, ο συνταγματικός νομοθέτης αποκλείει την επίκληση ακόμα και των άγνωστων θρησκευτικών πεποιθήσεων από την χρήση τους ως λόγου αποφυγής εκπλήρωσης νομικών υποχρεώσεων. 5. Οι τρεις αυτές έννοιες μπορεί να είναι διακριτές, αλλά παραμένουν συγγενείς, καθώς περιλαμβάνονται στην κατάστρωση διαφορετικών πτυχών του ίδιου συνταγματικού δικαιώματος στο άρθρο 13. Προκειμένου να διερευνηθεί κατά πόσον μια θρησκευτική πεποίθηση εμπίπτει στην προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας, θα πρέπει μεταξύ άλλων, να διερευνηθεί κατά πόσον το στοιχείο αυτό αντιστοιχεί σε γνωστή θρησκεία. Ωστόσο, το κριτήριο αυτό δεν είναι το μόνο, ούτε και καθοριστικό, καθώς, όπως προεκτέθηκε η εμβέλεια της θρησκευτικής ελευθερίας δεν περιορίζεται στις γνωστές θρησκείες, όταν πρόκειται να κριθούν ζητήματα άσχετα από την νομική προστασία του λατρευτικού τυπικού και την εποπτεία των λειτουργών τους. Το αίτημα λοιπόν για την μεταβολή του θρησκεύματος στο ληξιαρχείο δεν μπορεί να απορριφθεί από την μονοδιάστατη αρνητική απάντηση εάν το νέο θρήσκευμα αποτελεί γνωστή θρησκεία, καθώς το αίτημα μεταβολής στοιχείου στο ληξιαρχείο δεν συνδέεται με το λατρευτικό τυπικό ή την κρατική εποπτεία θρησκευτικού λειτουργού, αλλά ανάγεται στην ενδιάθετη πίστη του προσώπου. Β. Υπηρεσιακές ενέργιες 6. Όσον αφορά την μεταβολή του θρησκεύματος, η υπηρεσία για λόγους ασφάλειας δικαίου και ενόψει της συνταγματικής αναφοράς σε γνωστή θρησκεία (άρθρο 13 του Συντάγματος), πρόκρινε ως κατάλληλη ενέργεια για τον έλεγχο της βασιμότητας του αιτήματος, την αποστολή σχετικού ερωτήματος προς το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων Πολιτισμού & Αθλητισμού. Με το έγγραφο υπ αρ. πρωτ. 042281/22.2.2013 του κ. Γενικού Γραμματέα του Δήμου Αθηναίων προς το Υπουργείο, τέθηκαν τα ερωτήματα εάν: α) η συγκεκριμένη Εκκλησία, στην οποία ο καταγγέλλων αναφέρει ότι έχει προσχωρήσει αναγνωρίζεται ως επίσημη από το Υπουργείο και β) εάν ο ενδιαφερόμενος υποχρεούται πέραν της αιτήσεώς του να υποβάλει βεβαίωση θρησκευτικής αρχής σε επίσημη μετάφραση του Υπουργείου Εξωτερικών. Με αυτό το αίτημα, ο Γενικός Γραμματέας του Δήμου Αθηναίων καλεί το Υπουργείο να παράσχει σε σύντομο χρόνο την απάντησή του, ενόψει της διεκπεραίωσης της υπόθεσης του καταγγέλλοντος. Με το υπ' αρ. πρωτ. 33943/11.3.2013 έγγραφο της Γενικής Διευθύντριας της Γενικής Διεύθυνσης Θρησκευμάτων. 7. Σύμφωνα με το έγγραφο του Υπουργείου, [α]πό το άρθρο 13 του ισχύοντος Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα των θρησκευτικών κοινοτήτων να ασκούν ελεύθερα και ανεμπόδιστα τη λατρεία εφόσον η θρησκεία τους είναι γνωστή, ενώ παράλληλα αποσιωπάται ότι το ατομικό δικαίωμα στην θρησκευτική ελευθερία αποτελεί μέρος του προσωπικού αυτοκαθορισμού, ο οποίος δεν συνδέεται αποκλειστικά και μόνο με γνωστή θρησκεία, καθώς το Σύνταγμα αναγνωρίζει ως περιεχόμενο του δικαιώματος και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις στην παράγραφο 4. Το έγγραφο του Υπουργείο συνεχίζει αναφέροντας ορθώς ότι [σ]την έννομη τάξη δεν υπάρχει, ωστόσο, μηχανισμός αναγνώρισης μιας θρησκείας ως γνωστής, σύμφωνα με το ανωτέρω άρθρο του Συντάγματος. Επομένως, η υπαγωγή μιας θρησκείας στην κατηγορία των γνωστών θρησκειών προϋποθέτει μη θεσμοθετημένη αξιολόγηση. Στη συνέχεια, το έγγραφο αναφέρεται στην αρμοδιότητα του Υπουργού να χορηγεί διοικητική άδεια για την ίδρυση και λειτουργία χώρων λατρείας, εξετάζοντας μεταξύ άλλων και την συνδρομή των προϋποθέσεων που διαλαμβάνει το άρθρο 13 παρ. 2 του Συντάγματος περί γνωστής θρησκείας. Επομένως, το Υπουργείο οριοθετεί την εμβέλεια της λειτουργίας του όρου γνωστή θρησκεία στο επίπεδο της διοικητικής αναγνώρισης χώρου λατρείας με γνωστά χαρακτηριστικά που διαφοροποιούνται από άλλες θρησκείες. Τέλος, σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, η Διεύθυνση του Υπουργείο ενημερώνει ότι μέχρι τότε η υπηρεσία δεν έχει χορηγήσει άδεια ίδρυσης και λειτουργίας για ευκτήριο οίκο της Εκκλησίας του
Διαμεσολάβηση 14/2013/Β Σελίδα 4 Μακαρονοτέρατος στην Ελληνική Επικράτεια και ως εκ τούτου αυτή δεν αποτελεί γνωστή θρησκεία κατά το άρθρο 13 του Συντάγματος. Πέραν του ενημερωτικού στοιχείου ότι δεν έχει χορηγηθεί σχετική άδεια, η κρίση περί γνωστής ή μη θρησκείας δεν συνοδεύεται από περαιτέρω τεκμηρίωση, δηλαδή αναφορά σε στοιχεία έρευνας για το κατά πόσον η εν λόγω Εκκλησία εμπίπτει ή όχι σε αυτή την κατηγορία. Πέρα όμως από αυτή την κρίση, είναι εντελώς διακριτό το εάν ένας πιστός της εν λόγω Εκκλησίας προστατεύεται ως προς την θρησκευτική πεποίθησή του, ιδίως ως στοιχείο του προσωπικού του αυτοκαθορισμού, από το εάν η συγκεκριμένη πεποίθηση συνδέεται με γνωστή θρησκεία. Διότι, όπως προεκτέθηκε, η ύπαρξη ή μη γνωστής θρησκείας αφορά μόνο την προστασία της λατρείας και την εποπτεία των λειτουργών και όχι το σύνολο του σχετικού συνταγματικού δικαιώματος. Γ. Συμπεράσματα ως προς την μεταβολή του θρησκεύματος 8. Κατόπιν των ανωτέρω, προκύπτει το ερώτημα περί του εάν οποιαδήποτε δήλωση περί θρησκευτικών πεποιθήσεων μπορεί να εκληφθεί άνευ ετέρου ως λόγος μεταβολής του θρησκεύματος στις ληξιαρχικές πράξεις. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό προϋποθέτει την έρευνα για το κατά πόσον η επίκληση ενός θρησκεύματος μπορεί να αφορά όντως την ενδιάθετη πίστη ενός ατόμου. Τέτοιου είδους έρευνα όμως δεν είναι δυνατόν να διεξαχθεί σε ένα Κράτος Δικαίου, καθώς θα αποτελούσε δυσανάλογη παρέμβαση σε άκρως εσωτερική σφαίρα της προσωπικότητας του ατόμου που δεν δικαιολογείται, ενόψει του δικαιώματος του ατομικού αυτοκαθορισμού. Επομένως, η υπηρεσία δύναται να αρνηθεί την καταγραφή ενός θρησκεύματος μόνο εάν αυτό, με βάση την κοινή πείρα, δεν είναι στην πραγματικότητα θρήσκευμα, όπως θα συνέβαινε εάν ο πολίτης ζητούσε να εγγραφεί ως θρήσκευμά του ο τίτλος μιας αθλητικής ομάδας ή ενός μουσικού είδους ή συγκροτήματος, δηλαδή κατηγοριοποιήσεων που οι ίδιες δεν αυτοπροτείνονται ως θρησκεύματα. Σε μια τέτοια περίπτωση, το αίτημα θα ήταν εμφανώς παράλογο κι επομένως θα επιτρεπόταν η αρχειοθέτησή του σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 3 του Ν.2690/1999. Στις περιπτώσεις όμως που το αίτημα για μεταβολή του θρησκεύματος δεν αναφέρεται μεν σε κάποια γνωστή θρησκεία, αλλά σε κάποια άλλη ομαδοποίηση του επιστητού που διεκδικεί την κατηγοριοποίησή της ως θρήσκευμα (και μόνον), η ενέργεια της υπηρεσίας πρέπει να κινείται προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης του αιτήματος. Επομένως, η υπηρεσία μπορεί να απορρίψει το αίτημα του ενδιαφερομένου, μόνο εάν είναι σε θέση να αιτιολογήσει την απόρριψη αναφέροντας ότι η επικαλούμενη θρησκευτική πεποίθηση προδήλως δεν αποτελεί θρήσκευμα, αλλά έτερη ιδιότητα (μουσικό είδος, αθλητική ομάδα, φιλοσοφική λέσχη κλπ). Εάν η υπηρεσία δεν είναι σε θέση να απορρίψει το αίτημα με μια τέτοια αιτιολόγηση, είναι υποχρεωμένη να προχωρήσει στην μεταβολή της αναγραφής του θρησκεύματος. ΙV. Ως προς το σκέλος της καταγγελλόμενης συμπεριφοράς υπαλλήλου 9. Ο καταγγέλλων με την από 20.3.2013 επιστολή του προς την Δ/νση Ανθρώπινου Δυναμικού, εμμένει στους αρχικούς ισχυρισμούς του ως προς την μη εξυπηρέτησή του από την υπάλληλο και την φερόμενη απαίτησή της για προσκόμιση εγκυκλίου για να τον εξυπηρετήσει. Ο καταγγέλλων αναφέρεται σε ψευδή και παραπλανητική αναφορά της υπαλλήλου ως προς τα γεγονότα, χωρίς όμως να εξειδικεύει ποιοι είναι οι συγκεκριμένοι ισχυρισμοί τους οποίους θεωρεί ψευδείς, πέραν της αντίρρησής του στον χαρακτηρισμό της κατάστασής της ως ήρεμης, με τον οποίο διαφωνεί. Ως προς τον ισχυρισμό του καταγγέλλοντος περί εξύβρισής του, η καταγγελία και τα έγγραφα που συναποτελούν τον φάκελο της υπόθεσης δεν περιέχουν συγκεκριμένες φράσεις ή πράξεις της υπαλλήλου που αποτελούν παράνομη προσβολή της τιμής του καταγγέλλοντος και ως εκ τούτου, ο ισχυρισμός περί εξύβρισης είναι αόριστος και απορριπτέος, εάν δεν συνοδευθεί από συγκεκριμένα πραγματικά περιστατικά που να τον εξειδικεύουν. Πέραν αυτών, ο καταγγέλλων αναφέρει ότι διαθέτει και ο ίδιος μάρτυρες για το περιστατικό. Στο πλαίσιο της διερεύνησης της βασιμοτητας της καταγγελίας, η Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού θα μπορούσε να καλέσει τον καταγγέλλοντα να
Διαμεσολάβηση 14/2013/Β Σελίδα 5 γνωστοποιήσει τα ονόματα των μαρτύρων, ζητώντας βέβαια παραλλήλως και από την υπάλληλο να γνωστοποιήσει κι εκείνη ονόματα προσώπων που είναι σε θέση να καταθέσουν για τις συνθήκες στις οποίες έλαβε χώρα το καταγγελλόμενο περιστατικό, καθώς και τον ισχυρισμό της ότι ο καταγγέλλων της είπε θα σου φέρω το χαρτί που ζητάς και θα στο δώσω να το φας, φράση η οποία επιδέχεται νομικής αξιολόγησης. 10. Σημειωτέον ότι σε προγενέστερο χρόνο, ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης απευθύνθηκε προς την πλευρά της υπηρεσίας, προκειμένου να διαπιστωθεί η διάθεση για διοργάνωση σύσκεψης διαμεσολάβησης. Με την ευκαιρία και της παρούσας διαμεσολάβησης, προτείνουμε και πάλι την δρομολόγηση της εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς, εφόσον είναι επιθυμητό για τις δύο πλευρές. Σε διαφορετική περίπτωση, εάν δηλαδή δεν υφίσταται ενδιαφέρον για την οργάνωση σύσκεψης διαμεσολάβησης, παρακαλούμε να μας δηλωθεί ρητώς εκ μέρους του καταγγέλλοντος, προκειμένου η υπόθεση να οδηγηθεί στο αρχείο του Γραφείου Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης. Αθήνα, 1η Απριλίου 2013 Ο ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΤΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Βασίλης Σωτηρόπουλος