Ενδοσχολική βία και εκφοβισμός Τι είναι; Πώς αντιμετωπίζονται; Άγγελος Γ. Κουτουμάνος Κοινωνικός λειτουργός Εκδότης NOESI.gr agkou@noesi.gr 20/2/2013 Βαθύ, Σάμος
Κύρια σημεία παρουσίασης Τι είναι το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού; Πώς επιδρά στο άτομο, το σχολείο, την οικογένεια, την κοινωνία; Ποια είναι τα αίτια του φαινομένου και πώς μπορεί να προληφθεί; Πώς αντιμετωπίζονται κρούσματα εκφοβισμού ή βίας στο σχολείο; Οδηγίες για οικογένειες και εκπαιδευτικούς. Αρμόδιοι φορείς.
Ενδοσχολική βία Κοινωνικό φαινόμενο που ορίζεται ως η εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. (Εταιρεία Ψυχοκοικωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου)
Σοβαρότητα του φαινομένου Αυξάνεται η ενδοσχολική βία στα σχολεία. Νέο φαινόμενο (!) η ενδοσχολική βία με ηλεκτρονικά μέσα, τηλέφωνα, Ίντερνετ (cyberbullying). Η αύξηση ίσως οφείλεται: Συζητάμε για την ενδοσχολική βία. Μεγαλύτερη παρουσία παιδιών μεταναστών στα σχολεία. Μεγαλύτερα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα στις οικογένειες.
Συνήθεις εκφράσεις λεκτικής βίας "ομοφυλόφιλε" "αλβανέ" "χοντρή" Στάσεις τις κοινωνίας μας;
Πώς εκδηλώνεται το φαινόμενο; Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί (;) Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές (;) Εκβιασμοί (;) Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων (;) Κλοπές (;) Σεξουαλική παρενόχληση / κακοποίηση (;) Απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια, κοινωνικές δραστηριότητες (;)
Επιπολασμός Θύματα: 1/10 μαθητές (10-15%) Θύτες: 1/20 μαθητές (5%) Αγόρια πιο συχνά από κορίτσια (3:1) (!) Τα περιστατικά ξεκινούν από το Δημοτικό, κορυφώνονται σε έξαρση στο Γυμνάσιο, μειώνονται πάλι στο Λύκειο. (!) 1/2 μαθητές δεν αναφέρει πουθενά το γεγονός. Στην πλειοψηφία το αναφέρουν σε φίλους, σπάνια σε εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τους.
Έντονο άγχος Επιπτώσεις στο θύμα Αίσθημα ανασφάλειας Φοβίες Απομόνωση Σχολική άρνηση ή/και απουσίες Ψυχοσωματικά προβλήματα (πόνους, διαταραχές ύπνου, ενούρηση, κατάθλιψη) Σχολική αποτυχία ή/και μαθησιακές δυσκολίες
Επιπτώσεις στο θύτη Απομάκρυνση από το σχολείο Διακοπή σχολικής φοίτησης Τάσεις φυγής από το σπίτι Απομόνωση (!) Κίνδυνος: 1/2 παιδιά μεγαλώνοντας εκδηλώνουν αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.
Με ψυχομετρικούς όρους Οι διαταραχές της διαγωγής αναφέρονται σε επαναλαμβανόμενους, επίμονους τρόπους συμπεριφοράς του παιδιού, που παραβιάζουν τα δικαιώματα τρίτων ή βασικούς, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, κοινωνικούς κανόνες. Η εναντιωματική προκλητική διαταραχή εκφράζεται με την επαναλαμβανόμενη άρνηση του παιδιού να υπακούσει τις οδηγίες και τους κανόνες των ενηλίκων, καθώς με την προσπάθειά του να είναι προκλητικό, αρνητικό και εχθρικό απέναντι στους τρίτους (κυρίως ενηλίκους ή αδύναμους). Πηγή: DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)
Βασική αρχή της αντιμετώπισης Τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον, το οποίο τους παρέχει ασφάλεια και προστασία, με σκοπό την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη, την εκπαίδευση, και την διαπαιδαγώγηση. (Σύνταγμα της Ελλάδος)
Πρόληψη: Το προφίλ του θύματος Τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού είναι συνήθως άτομα αδύναμα τόσο σωματικά τόσο και ψυχολογικά. Είναι χαμηλών τόνων μαθητές, αγχώδεις και αρκετά ανασφαλείς. Συχνά είναι παιδιά τα οποία ανήκουν σε άλλη εθνικότητα ή θρησκεία.
Πρόληψη: Το προφίλ του θύτη Οι θύτες είναι άτομα αντιδραστικά το οποία προσπαθούν να επιβεβαιώσουν τη δύναμη ή την εξουσία (ηγεσία, έλεγχος) τους μέσα από παραβατικές συμπεριφορές. Συχνά είναι παιδιά από οικογένειες όπου παρατηρείται σωματική κακοποίηση.
Ανασφάλεια! Πρόληψη: Κοινό προφίλ Την οποία εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο. Δυσκολεύονται να συνάψουν πραγματικές φιλίες. Νιώθουν κοινωνικά απομονωμένοι.
Ο παρατηρητής! Στην περίπτωση του εξωσχολικού εκφοβισμού υπάρχουν πάντα τρία μέρη. Υπάρχουν πάντα: το θύμα ο θύτης ο παρατηρητής Ρόλος ενηλίκων: Βρείτε τον παρατηρητή.
Πρόληψη: Ρόλος εκπαιδευτικού Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ότι μπορούν να μιλήσουν στον δάσκαλο ή καθηγητή, χωρίς να αισθάνονται ότι θα χειροτερέψουν τα πράγματα. Για το Δημοτικό, ο δάσκαλος πρέπει να αναλάβει βασικό ρόλο. Στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο μπορεί να υπάρχει ειδικός εκπαιδευτικός με γνώσεις σχολικού εκφοβισμού, που θα είναι ο πρώτος που θα ακούει για το πρόβλημα.
Οδηγός αντιμετώπισης Από την πρώτη στιγμή του "τραυματισμού" ενός παιδιού, υπάρχει βία. Δεν περιμένουμε να γίνει ανυπόφορο για να δράσουμε. Αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική συμβουλή για τους γονείς και τους δασκάλους. Καλύτερη προσέγγιση για την αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού, η συζήτηση στο σχολείο. Δεν είναι καλή λύση οι ίσες αποστάσεις από θύματα, θύτες και παρατηρητές. Ευαισθητοποιούμαστε, μιλάμε, συζητούμε, οργανώνουμε ομάδες παιδιών μέσα στα σχολεία.
Οδηγός αντιμετώπισης Σημαντικό, να κάνουμε τα "σκληρά παιδιά" μέρος της επίλυσης του προβλήματος. Μπορούμε να τα εμπλέξουμε σε δράσεις που μειώνουν την ενδοσχολική βία. Να τους δώσουμε αναγνώριση στο πρόσωπό τους, να τον φέρουμε σε επαφή με την κοινότητα του σχολείου.
Οδηγίες προς γονείς Ανοίξτε κουβέντα στο παιδί, αφήστε το να μιλήσει ελεύθερα και ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει. Καθησυχάστε το παιδί τονίζοντας ότι δεν φταίει και ότι το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί. Υποστηρίξτε το παιδί με εκφράσεις όπως: «Δεν σε αφορούν αυτά που σου λένε». «Μην απαντάς στις κοροϊδίες» Θα πρέπει να παροτρύνετε το παιδί να απευθυνθεί σε κάποιον εκπαιδευτικό. Δείξτε στα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι. Κανείς δεν πρέπει να ανέχεται τον εκφοβισμό, αλλά να τον αναφέρει.
Ενδείξεις βίας και εκφοβισμού σε μαθητές Στατιστική: 1/10 θύματα 1/20 θύτες Προφίλ: Ανασφάλεια, χαμηλών τόνων παιδιά, εναντιωματική συμπεριφορά ή κακή διαγωγή Βαθμίδα: Γυμνάσιο (SOS). Παρατηρητές! Υπάρχουν διέξοδοι για τους μαθητές να αναφέρουν ένα περιστατικό; Υπάρχουν ενδείξεις από την οικογένεια;
Περισσότερες πληροφορίες που αφορούν το προφίλ μίας οικογένειας με παιδιά με διαταραχή της διαγωγής ή εναντιωματική συμπεριφορά. Διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται από ψυχιάτρους και ψυχολόγους.
Συμπτώματα διαταραχής της διαγωγής κατά το DSM IV [σελ. 1/2] ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΖΩΑ - Συχνά φοβερίζει, απειλεί ή τρομοκρατεί άλλους. - Συχνά ξεκινά σωματικούς καυγάδες. - Έχει χρησιμοποιήσει κάποιο όπλο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή σωματική βλάβη σε άλλους. - Έχει φερθεί σκληρά σωματικά σε ανθρώπους ή ζώα. - Έχει επιτεθεί σε άνθρωπο για να τον κλέψει. - Έχει εξαναγκάσει άλλο άτομο σε σεξουαλική συνεύρεση. ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ - Έχει εσκεμμένα βάλει φωτιά για να προξενήσει σοβαρή ζημιά. - Έχει εσκεμμένα καταστρέψει περιουσία άλλων. 3 ή περισσότερα τους τελευταίους 12 μήνες
Συμπτώματα διαταραχής της διαγωγής κατά το DSM IV [σελ. 2/2] ΑΠΑΤΗ Ή ΚΛΟΠΗ - Έχει διαρρήξει σπίτι, αυτοκίνητό ή κτίριο. - Συχνά λέει ψέματα για να αποκτήσει πράγματα ή να πετύχει χάρες ή για να αποφύγει υποχρεώσεις. - Έχει κλέψει αντικείμενα μη ευτελούς αξίας χωρίς να επιτεθεί σε κάποιο θύμα. ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΚΑΝΟΝΩΝ - Συχνά μένει έξω τη νύχτα παρά τις γονεϊκές απαγορεύσεις ή κάνει σκασιαρχείο από το σχολείο (με αρχή πριν τα 13 έτη) - Έχει φύγει από το σπίτι και διανυκτερεύει εκτός σπιτιού τουλάχιστον δύο φορές ενώ ζούσε στο πατρικό σπίτι 3 ή περισσότερα τους τελευταίους 12 μήνες
Συμπτώματα εναντιωματικής διαταραχής κατά το DSM IV - Έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού. - Εμπλέκεται σε καυγάδες με ενηλίκους. - Αψηφά ενεργά ή αρνείται να συμμορφωθεί με αιτήματα ή κανόνες των ενηλίκων. - Ενοχλεί εσκεμμένα ανθρώπους. - Κατηγορεί τους άλλους για δικά του σφάλματα ή κακή εκτίμηση μίας κατάστασης. - Είναι εύθικτος ή ενοχλείται εύκολα από τους άλλους. - Συχνά είναι θυμωμένος ή μνησίκακος ή εκδικητικός. 4 ή περισσότερα τους τελευταίους 6 μήνες (συχνά( συχνά)
Οδηγίες για την αντιμετώπιση εκφοβισμού ή βίας σε παιδιά εντός ή εκτός του σχολείο. Τι πρέπει να κάνετε αμέσως μόλις αντιληφθείτε ένα περιστατικό.
Οδηγίες από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Συζητήστε με το παιδί. Διαβεβαιώστε ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έχει συμβεί. Δείξτε ότι νοιάζεστε και θέλετε να το προστατέψετε. Τονίστε ότι μπορείτε να αντιμετωπίσετε την κατάσταση μαζί. Πείτε ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν σπάσει η σιωπή.
Οδηγίες από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Εξηγήστε στο παιδί ότι το να μιλήσει σε ενήλικες για περιστατικά βίας και εκφοβισμού δεν αποτελεί κάρφωμα. Ενημερώστε τον εκπαιδευτικό και παράλληλα τον Διευθυντή του σχολείου ή την οικογένεια. Προτείνετε στο παιδί πρακτικούς τρόπους για να αντιμετωπίσει μία δύσκολη κατάσταση. Ζητήστε συμβουλευτική από ειδικό ψυχικής υγείας εάν χρειάζεται. Μην καταφύγετε στην Αστυνομία εφόσον δεν έχουν τελεστεί ποινικά αδικήματα.
Αρμόδιοι φορείς Τηλ. Γραμμή 116111 "Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών & Εφήβων" της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.. Κλήσεις δωρεάν και από το κινητό. http://noesi.gr/pronoise/epsype/116111 Τηλ. Γραμμή 8018011177 "Γραμμή Σύνδεσμος" της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. για θέματα παιδιών & εφήβων, που αφορούν τους γονείς. Αστική χρέωση για όλη την Ελλάδα. http://noesi.gr/pronoise/epsype/8018011177 Συνήγορος Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο ΚΕΔΔΥ & Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα
Τα περισσότερα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό, βία, κοροϊδία, και τους έγινε η ζωή δύσκολη στο σχολείο, είναι παιδιά που φοβούνται να μιλήσουν στον καθηγητή, ντρέπονται να ζητήσουν τη βοήθεια των γονιών τους, δεν έχουν φίλους να τους υπερασπιστούν. Μπορεί και να πι- στεύουν ότι όσα περνούν είναι φυσιολογικά. Δεν είναι στη φύση τους να ζουν και να μεγαλώνουν έτσι... Σας ευχαριστώ Άγγελος Γ. Κουτουμάνος Κοινωνικός λειτουργός Εκδότης NOESI.gr agkou@noesi.gr
Όλη η παρουσίαση με περαιτέρω πληροφορίες εδώ: www.noesi.gr/civil-academy/agkou Άγγελος Γ. Κουτουμάνος Κοινωνικός λειτουργός Εκδότης NOESI.gr agkou@noesi.gr 20/2/2013 Βαθύ, Σάμος