ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ. Μεηαπηπρηαθόο Κύθινο πνπδώλ

ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ Μεηαπηπρηαθόο Κύθινο πνπδώλ ηεο θαηεύζπλζεο Πνιηηηθήο Αλάιπζεο ΔΠΙΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΓΟΤΡΑΚΗ ΓΔΩΡΓΙΟ Σξηκειήο Δπηηξνπή: Γνπξάθεο Γεώξγηνο Αλδξένπ Γηάλλεο Παπαγεσξγίνπ Γηάλλεο «Βηώζηκε Αλάπηπμε θαη Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο» ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΓΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΣΗ ΦΟΙΣΗΣΡΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΣΑ ΡΗΓΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ, 2011

«Βιώζιμη Ανάπηςξη και Πεπιβαλλονηική Πολιηική ηηρ Δςπωπαϊκήρ Ένωζηρ

Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ Α ΜΔΡΟ ΔΙΑΓΩΓΗ...1 1 Ο : Η ΒΙΩΙΜΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ...4 1.1. Δλλνηνινγηθέο θαηαβνιέο- Η ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο «βηώζηκε αλάπηπμε»... 4 1.2. Η ηδενινγηθή πξνζέγγηζε : Η ηδέα θαη ε αλαγθαηόηεηα ηεο βησζηκόηεηαο.9 1.2.1. Ζ γέλεζε θαη ηα ζηάδηα ηεο ηδέαο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζηε δηεζλή ηνπο δηάζηαζε... 9 1.2.2. ηαζκνί αλάιεςεο δξάζεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε γηα ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε..18 1.2.3. Σν πεξηερφκελν, νη δηαζηάζεηο θαη νη δείθηεο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο...20 1.2.4. ρέζε Πεξηβάιινληνο θαη νηθνλνκίαο: Μηα λενθιαζηθή, νηθνλνκηθή θαη θηινζνθηθή πξνζέγγηζε...24 1.3. Οη απώηεξνη ζηόρνη θαη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο... 32 1.4. Σν θίλεκα ηεο από-αλάπηπμεο: Η θνηλσλία ηεο α-κεγέζπλζεο...42 2 Ο : Η ΓΙΔΘΝΗ ΓΙΑΣΑΗ ΣΟΤ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΟΤ ΚΙΝΓΤΝΟΤ: ΚΛΙΜΑΣΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ...55 2.1 Κιηκαηηθή Αιιαγή... 55 2.1.1 Κιηκαηηθή Αιιαγή θαη επηπηψζεηο ζε δηεζλέο επίπεδν......55 2.1.2. Κιηκαηηθή Αιιαγή θαη επηπηψζεηο ζηελ Δπξψπε...62 2.1.3. Σν Φαηλφκελν ηνπ Θεξκνθεπίνπ- Δθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ...66 2.1.3.1.Δθπνκπέο αεξίσλ ζε παγθφζκην επίπεδν.....66 2.1.3.2.Δθπνκπέο αεξίσλ ζηελ Δ.Δ...68 2.2. Η Άπνςε «νξζνινγηζηώλ» θαη κε γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή...69 2.3. Σν ηζηνξηθό ζεζκηθό πιαίζην ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο ζε δηεζλέο θαη επξσπατθό επίπεδν... 72 [i]

2.4. Οη πξννπηηθέο γηα ηελ παγθόζκηα θιηκαηηθή πνιηηηθή: έλα παγθόζκην θιηκαηηθό πιαίζην γηα κεηά ην 2012... 83 Β ΜΔΡΟ 3 Ο : ΔΤΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ... 88 3.1 Δηζαγσγή... 88 3.2. Η αλαγθαηόηεηα ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο : Η αλάδπζε θαη ε εμέιημε ηεο θνηλνηηθήο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο... 91 3.2.1 Πξντζηνξία (1957-1972)... 92 3.2.2 Ζ πεξίνδνο ηνπ παξαζηηηζκνχ ζηελ αγνξά (1972-1986)... 93 3.2.3. Ζ πεξίνδνο «λνκηκνπνίεζεο» ηνπ πεξηβάιινληνο (1987-1992)... 94 3.2.4. Πεξίνδνο 5 νπ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο γηα ην Πεξηβάιινλ (1992-2001) : Ζ ζαγήλε ηεο αεηθνξίαο... 95 3.2.5. Σν 6 ν Πξφγξακκα Γξάζεο γηα ην Πεξηβάιινλ: Σν λέν πξφηππν- παξάδεηγκα ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή πεξηβάιινληνο... 97 3.3. Η εθαξκνγή ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ζην επξσπατθό πεξηβάιινλ... 103 3.4. Διιεληθή Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή... 114 3.4.1 Ζ εθαξκνγή ηεο ειιεληθήο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ζηηο πξνζηαγέο ηεο θνηλνηηθήο πνιηηηθήο πεξηβάιινληνο... 116 3.5. Ο δύζθνινο δξόκνο ηεο Δπξώπεο πξνο ηελ αεηθνξία... 119 3.6. Η ζύγρξνλε πνιηηηθή πεξηβάιινληνο ησλ ΗΠΑ θ ηνπ αλαπηπζζόκελνπ Νόηνπ(Κίλα, Βξαδηιία, Ιλδία) ζηα βήκαηα ηεο επξσπατθήο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο...123 3.6.1. Ζ δηεζλήο δηάζηαζε ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο: Ζ πξνζαξκνγή ησλ ΖΠΑ θαη ηνπ Αλαπηπζζφκελνπ Νφηνπ ζηε βηψζηκε πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή νδφ... 123 3.6.2.Δξγαιεία Πνιηηηθήο θαη Πνιηηηθή Γηθαηνδνζία Πεξηβαιινληηθήο Πνιηηηθήο ζηηο ΖΠΑ... 124 3.6.2.1.Δθηειεζηηθή εμνπζία... 125 3.6.2.2.Ννκνζεηηθή εμνπζία... 125 3.6.3. ηάδηα Ακεξηθαληθήο Πεξηβαιινληηθήο Πνιηηηθήο... 125 [ii]

3.6.3.1. Ζ Γηνίθεζε Νίμνλ ζηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ πεξηβάιινληνο (1970-1980)... 127 3.6.3.2.Ζ θπβέξλεζε Reagan (1980-1989).... 128 3.6.3.3. H Γηνίθεζε George Hw Bush (1989-1993)... 129 3.6.3.4. H θπβέξλεζε Κιίληνλ (1993-2001)... 129 3.6.4. Απφ ηνλ Μπνπο (2001-2008) ζηελ Πξνεδξία Οκπάκα : ε λέα επνρή ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ησλ ΖΠΑ... 130 3.6.4.1. Ζ Πξνεδξία Μπνπο (2001-2008)... 130 3.6.4.2. Ζ Πξνεδξία Μπαξάθ Οκπάκα... 135 3.6.4.2.1.Ζ πξνβιεκαηηθή εθαξκνγή ηεο «βηψζηκεο» ακεξηθαληθήο πνιηηηθήο πεξηβάιινληνο ηνπ Οκπάκα.. 137 3.6.5. Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ηνπ Αλαπηπζζφκελνπ Νφηνπ : Κίλα, Βξαδηιία, Ηλδία.... 138 3.6.5.1.Κίλα... 138 3.6.5.2. Βξαδηιία... 141 3.6.5.3. Ηλδία... 144 4 Ο : ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ... 147 4.1 Δηζαγσγή... 147 4.2 Θεζκηθό πιαίζην ηεο παγθόζκηα πεξηβαιινληηθήο δηαθπβέξλεζεο... 150 4.2.1 Σν πξφγξακκα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ (UNEP)... 150 4.2.2 H επηηξνπή γηα ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε... 151 4.2.3. Σν Παγθφζκην Πεξηβαιινληηθφ Σακείν 152 4.2.3.1 Σν θαλνληζηηθφ πιαίζην : Οη πνιπκεξείο Πεξηβαιινληηθέο πκθσλίεο... 153 4.3 Η πνξεία πξνο ηελ ελδπλάκσζε παγθόζκηαο πεξηβαιινληηθήο Γηαθπβέξλεζεο... 156 4.3.1 Αλάπηπμε ησλ ζπλεξγεηψλ θαη ε ζηαδηαθή νκαδνπνίεζε ησλ Πνιπκεξψλ Πεξηβαιινληηθψλ πκθσληψλ... 159 4.3.2 Ζ δεκηνπξγία ελφο θνηλνχ κεραληζκνχ ζπκκφξθσζεο θαη επίιπζεο δηαθνξψλ... 160 [iii]

4.3.3 Βειηίσζε ηεο νηθνλνκηθήο βάζεο ησλ ζεζκψλ ηεο παγθφζκηαο πεξηβαιινληηθήο δηαθπβέξλεζεο...161 4.3.4 Ζ ελίζρπζε ηεο ζπκκεηνρήο ζηνπο ζεζκνχο ηεο δηαθπβέξλεζεο...162 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ...165 ΔΝΓΔΙΚΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 169 [iv]

Πίλαθαο Δηθόλσλ Δηθόλα 1: Σν πεξηερφκελν θαη ε ηειενινγία ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο.21 Δηθόλα 2: Δπίπεδα αχμεζεο ζεξκνθξαζίαο παγθνζκίσο απφ ην 1976-2000, Πεγή (IPCC,2007) 57 Δηθόλα 3: Γηαθνξέο ζεξκνθξαζίαο ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο ηα ηειεπηαία 140 ρξφληα, Πεγή(IPCC, 2007)..57 Δηθόλα 4 Γηεζλείο κεηαβνιέο ζεξκνθξαζίαο, επηπέδνπ ζάιαζζαο θαη θάιπςεο κε πάγν (πεξίνδνο 1850-2004 ) (IPCC 2007)..58 Δηθόλα 5: Αξθηηθή 1979 (αξηζηεξά) 2004 (δεμηά), IPCC(2007) 59 Δηθόλα 6: Πξνβιέςεηο γηα ηε κειινληηθή κεηαβνιή ζαιάζζηαο ζηάζκεο σο ην 2010, Πεγή(IPCC, 2007).60 Δηθόλα 7: Γξνηιαλδία 1992(αξηζηεξά) θαη 2002(δεμηά), IPCC(2007).65 Δηθόλα 8: πζρέηηζε αχμεζεο ζεξκνθξαζίαο θαη θαχζεο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, Πεγή (IPCC,2007)..67 Δηθόλα 9: Πεγή: Τπνπξγείν Δλέξγεηαο ησλ Ζ.Π.Α.: Παγθφζκηεο εθπνκπέο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα,1980-2004...67 Δηθόλα 10: Φαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ κα βάζε ηα θπξηφηεξα αέξηα ηνπ θαηλνκέλνπ, Πεγή(IPCC,2007).68 Δηθόλα 11: Σάζεηο ζηηο ζπλνιηθέο εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ (ΔΔΔ, 2007) 69 [v]

ΔΙΑΓΩΓΗ Σα ηειεπηαία δεθαπέληε ρξφληα ε βηψζηκε αλάπηπμε έρεη αλαδεηρζεί ζε έλα απφ ηα πξψηα ζέκαηα ηφζν ζε ζεσξεηηθφ φζν θαη ζε πνιηηηθφ επίπεδν. ε ζεσξεηηθφ επίπεδν, ε «βηψζηκε αλάπηπμε» απνηειεί θεληξηθφ ζέκα ηφζν ησλ θνηλσληθψλ φζν θαη ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. ηα πιαίζηα ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο γίλνληαη ζπζηεκαηηθέο θαη πνιχ ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο πξνζδηνξηζκνχ ηνπ φξνπ βηψζηκε αλάπηπμε θαη δηεξεχλεζεο ησλ αιιειεμαξηήζεσλ κεηαμχ ηεο νηθνλνκηθήο, πεξηβαιινληηθήο θαη θνηλσληθήο δηάζηαζεο ηεο αλάπηπμεο ηφζν ζε κηθξννηθνλνκηθφ φζν θαη καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν. Οη πξνζπάζεηεο απηέο μεθηλνχλ απφ ηελ επξχηαηε απνδνρή φηη ε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε ζπληειέζζεθε α) ζε βάξνο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ρσξίο θάηη ηέηνην λα είλαη απαξαίηεην ηνπιάρηζηνλ κε ηνπο ξπζκνχο πνπ απηφ έγηλε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ θαη β)φηη ε θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο αλάπηπμεο παξακειήζεθε. Δπνκέλσο είλαη απαξαίηεηνο ν άκεζνο επαλαπξνζαλαηνιηζκφο ηεο κεγέζπλζεο κέζα απφ πην θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ κνλνπάηηα θαη κε ηαπηφρξνλε αλάπηπμε ηεο θνηλσληθήο δηάζηαζεο έηζη ψζηε νη κειινληηθέο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο λα κελ ηίζεληαη ζε θίλδπλν. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε είλαη ν θχξηνο ηδενινγηθφο κνριφο πξνψζεζεο κηαο ηέηνηαο αιιαγήο ζε πνιηηηθφ θαη ζεζκηθφ επίπεδν εθφζνλ ε παξαπάλσ έλλνηα επεθηείλεηαη πέξα απφ ηα φξηα ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο, θαιχπηνληαο φινπο ηνπο επηζηεκνληθνχο θιάδνπο.. Αλαπηχρζεθε ζηε δηεζλή ζθελή απφ ηηο πεξηβαιινληηθέο κε-θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο θαη ηα φξγαλα ηνπ Οξγαληζκνχ ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ θαη πηνζεηήζεθε ζηαδηαθά απφ ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο, ελψ δηείζδπζε επξέσο θαη ζε εζληθφ επίπεδν 1. Πνηνη είλαη φκσο νη θχξηνη ζηαζκνί εμέιημεο ηεο έλλνηαο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο; Γηαθαίλνληαη εληέιεη θάπνηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο; Aλ λαη πνηα είλαη απηά θαη ηέινο κέρξη ζε πνην βαζκφ εθηείλεηαη ε ζεκαληηθφηεηα, ε επηξξνή θαη 1 Παπαλδξένπ Α. θαη E. αξηδεηάθεο, Βηψζηκε Αλάπηπμε: Οηθνλνκηθή Δπηζηήκε θαη Γηεζλέο Θεζκηθφ Πιαίζην.», Αγνξά Υσξίο χλνξα, Σφκνο 8 (2), ζειίδεο 103-117, 2002 [1]

ε επίδξαζε ηεο ζε ππεξεζληθνχο νξγαληζκνχο, φπσο απηoχο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο; Ζ παξνχζα εξγαζία ζηνρεχεη λα δηεξεπλήζεη απηά ηα εξσηήκαηα θαη λα επηρεηξήζεη λα δψζεη θάπνηεο απαληήζεηο. Ζ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαζεαπηή παξακέλεη αθφκε ππφ πξνζδηνξηζκφ θαη σο εθ ηνχηνπ ζα ήηαλ ιάζνο λα πξνζπαζήζνπκε λα ηεο πξνζδψζνπκε έλα θαζαξφ θαη απφιπην νξηζκφ. κσο απηφ ην γεγνλφο δε ζα πξέπεη παξάιιεια λα απνηειέζεη θαη ηξνρνπέδε νχησο ψζηε ε γεληθφηεηα θαη ε αζάθεηα ηνπ νξηζκνχ ηεο λα κεηψζεη ηελ αμία ηελ νπνία ζα πξέπεη λα ηεο πξνζδίδεη ε ίδηα ε θνηλσλία νχηε θαη θπζηθά λα ρξεζηκνπνηνχληαη σο δηθαηνινγία πξνθεηκέλνπ λα νδεγνχκαζηε ζηελ αδξάλεηα. Ζ πξφθιεζε ηφζν ζε πξαθηηθφ επίπεδν πνιηηηθήο φζν θαη ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν είλαη ε απνζαθήληζε θαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ δηαθφξσλ ζηνηρείσλ ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο έηζη ψζηε λα πξνσζεζνχλ ιχζεηο ζε ζπγθεθξηκέλα δεηήκαηα ιακβάλνληαο ππφςε ηελ ηζφξξνπε αληηκεηψπηζε ηνπο 2. Ζ εξγαζία απηή παξνπζηάδεη κία θαηαγξαθή ησλ πξφζθαησλ εμειίμεσλ πνπ αθνξνχλ ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη βηψζηκεο αλάπηπμεο ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν. Μέζσ ηεο αλάιπζεο απηήο, επηρεηξείηαη ε αλάδεημε ηεο αιιεινζπζρέηηζεο ησλ εμειίμεσλ ησλ ελ ιφγσ ζεκάησλ ζηα δηαθνξεηηθά επίπεδα πνπ εμεηάδνληαη, θαζψο επίζεο ηνπ ηδηαίηεξνπ ξφινπ πνπ θαιείηαη λα έρεη ε Δπξσπατθή Έλσζε ζηηο δηεζλείο εμειίμεηο θαη κειινληηθέο πξννπηηθέο πνπ αθνξνχλ ζην πεξηβάιινλ θαη ζηε βηψζηκε αλάπηπμε. Δηδηθφηεξα ζην Α κέξνο ηεο εξγαζίαο, ζην πξψην θεθάιαην, επηρεηξείηαη κηα ελλνηνινγηθή αιιά θαη κηα ηδενινγηθή πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο «βηψζηκε αλάπηπμε» εμεηάδνληαο ηα γελεζηνπξγά βήκαηα ηεο ζηε δηεζλή θαη επξσπατθή ζθελή. ην δεχηεξν θεθάιαην εζηηαδφκαζηε ζην πξφβιεκα ηεο παγθφζκηαο θιηκαηηθήο αιιαγήο, πνπ νη επηπηψζεηο ηεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ αλζξψπσλ απνηέιεζαλ θαη ην ελαξθηήξην ιάθηηζκα πξνθεηκέλνπ λα δξαζηεξηνπνηεζεί ε δηεζλήο θνηλφηεηα ζε αλαδήηεζε βηψζηκσλ ιχζεσλ θαη κέηξσλ αληηκεηψπηζεο ηνπο ελψ ζην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη θαη ην αληίπαιν δένο ηεο βησζηκφηεηαο, ην θίλεκα ηεο απναλάπηπμεο. ην Β κέξνο ηεο εξγαζίαο εμεηάδνπκε ζην πξψην θαη ζην δεχηεξν θεθάιαην ηελ επξσπατθή πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή θάλνληαο θαη κηα ζπλνπηηθή, ηδηαίηεξε 2.π. ζει 103 [2]

αλαθνξά ζηελ πνιηηηθή πεξηβάιινληνο ηεο Διιάδαο - θαζψο θαη ηελ ακεξηθαληθή πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή θαη ηελ πνιηηηθή ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ, ηεο Κίλαο, ηεο Βξαδηιίαο θαη ηεο Ηλδίαο αληίζηνηρα. ην ηξίην θεθάιαην κειεηνχκε ηελ έλλνηα ηεο πεξηβαιινληηθήο παγθφζκηαο δηαρείξηζεο κε ζθνπφ λα εμεηάζνπκε εάλ νη δηεζλείο θαη επξσπατθέο δηαζθέςεηο θαη δηαθεξχμεηο ζρεηηθά κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε έρνπλ ηειηθά αληίθξηζκα εθηφο απφ ην ζεσξεηηθφ επίπεδν θαη ζε πξαθηηθφ επίπεδν εθαξκνγήο ηφζν ζηελ θνηλνηηθή πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή φζν θαη ζηηο ΖΠΑ αιιά θαη ζηηο ηζρπξφηεξεο νηθνλνκηθά ρψξεο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ Νφηνπ. Σέινο ηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο παξαηίζεληαη ζην αληίζηνηρν θαη νκψλπκν ηειεπηαίν κέξνο ηεο εξγαζίαο. [3]

Α ΜΔΡΟ 1 Ο : Η ΒΙΩΙΜΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ 1.1.Δλλνηνινγηθέο θαηαβνιέο - ε ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο «βηώζηκε αλάπηπμε» Ο φξνο αλάπηπμε αλαθέξεηαη ζηνπο απαξαίηεηνπο θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο νη νπνίνη νδεγνχλ ζε κηα πην επηζπκεηή θαηάζηαζε, δειαδή ζε κηα δηαδηθαζία θαη φρη ζε κηα θαηάζηαζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθήο ζηηγκήο. Χο εθ ηνχηνπ ν νξηζκφο ηεο αλάπηπμεο πεξηιακβάλεη φρη κφλν ηνπο ζηφρνπο αιιά θαη ηα κέζα κε ηα νπνία ζα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη απηνί 3. O φξνο αλάπηπμε ζηεξίδεηαη ζε εζηθή βάζε θαζψο ζπκπεξηιακβάλεη ζηφρνπο φπσο ε ηζφηεηα θαη εκπεξηέρεη πνηνηηθά θαη φρη κφλν πνζνηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ζ αλάπηπμε δελ είλαη δπλαηφλ λα κεηξεζεί σο ρξεκαηηθή αμία θαη κφλνλ. Δπνκέλσο ν φξνο αλάπηπμε είλαη πνιχ πην επξχο απφ ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε πεξηιακβάλνληαο, φπσο αλαθέξνπλ θαη νη Pearce, Markandya θαη Barbier 4, πέξα απφ ηελ νηθνλνκηθή, ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε ιακβάλνληαο ηαπηφρξνλα ππφςε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ζ δηαδηθαζία πξνζδηνξηζκνχ ηεο έλλνηαο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο έρεη ζπληειέζεη ζηνλ εκπινπηηζκφ θαη ηε δηεχξπλζε ηνπ φξνπ αλάπηπμε ζηηο εμήο δχν θαηεπζχλζεηο : α) ε αλάπηπμε πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί κε ηνλ επξχηεξν δπλαηφ ηξφπν, ζπκπεξηιακβάλνληαο κεηαμχ άιισλ θνηλσληθά θαη πεξηβαιινληηθά ζέκαηα 3 Έλαο ηέηνηνο νξηζκφο ηεο αλάπηπμεο δίλεηαη απφ ηνλ S.M. Lele, Sustainable Development: A Critical Review, World Development, Vol.19,1991, ζει.607-621 θαη απνηειεί έλα απφ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζεψξεζεο ηεο αλάπηπμεο σο ειεπζεξίαο απφ ηνλ Amartya Sen. 4 P.W. Pearce A. Markandya E.B. Barbier, Blueprint for a Green Economy, London : Earthscan Publications, 1989 [4]

θαη φρη κφλν νηθνλνκηθά θαη β) ε αλάπηπμε πξέπεη λα επηηπγράλεηαη κε ηξφπν ψζηε λα κε κεηψλεη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ κειινληηθψλ γελεψλ ελψ ζπγρξφλσο λα δηαζθαιίδεη ηελ ελδνγελεαθή ηζφηεηα. Ζ δηεχξπλζε σο πξνο ηελ πξψηε θαηεχζπλζε είλαη θαλεξφ φηη απαηηεί αιιαγέο ζηε ζεψξεζε ηεο νηθνλνκίαο σο ελφο ζπζηήκαηνο θπθιηθήο ξνήο. Κη απηφ γηαηί ελψ ε νηθνλνκηθή έλλνηα ηεο θπθιηθήο ξνήο πηνζεηεί έλα θιεηζηφ ζεξκνδπλακηθφ ζχζηεκα, ε νινθιεξσκέλε αληίιεςε ηνπ θνηλσληθνχ νηθνινγηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο αλαθέξεηαη μεθάζαξα ζε έλα νηθνλνκηθφ ζχζηεκα αλνηθηφ πξνο θαη απφ ην πεξηβάιινλ. Ζ δηεχξπλζε πξνο ηε δεχηεξε θαηεχζπλζε απαηηεί ελζσκάησζε ηεο αμηνιφγεζεο ηεο ελδν- θαη δηαγελεαθήο ηζφηεηαο, δειαδή ηελ αμηνιφγεζε θαζαξά εζηθψλ αμηψλ. χκθσλα κε ηε δεχηεξε απηή ζεψξεζε ε ελδνγελεαθή ηζφηεηα πξνβάιιεη σο πξνυπφζεζε γηα ηε δηαγελεαθή ηζφηεηα θαη εμαζθάιηζε ίζσλ επθαηξηψλ γηα ηηο επφκελεο γεληέο 5. Σν «ηξηαδηθφ» πεξηερφκελν θαη ε «εμηζνξξνπεηηθή» ηεο ιεηηνπξγία Σα πξψηα απνηππψκαηα ηεο ζεσξεηηθήο ζπδήηεζεο γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο αληρλεχνληαη ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη 1970 6, κε ηελ επίζεκε ηππνπνίεζε ηεο λα πξαγκαηνπνηείηαη ζηε γλσζηή Γηαθήξπμε ηεο ηνθρφικεο ην 1972. Γηαζθέςεηο πνπ αθνινχζεζαλ θαη ζα ηηο αλαιχζνπκε πεξαηηέξσ ζε επφκελν θεθάιαην- πλδηάζθεςε γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηε πλεξγαζία ζηελ Δπξψπε(Διζίλθη 1975) θαη Παγθφζκηα Γηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ 5 Παπαλδξένπ Α. θαη E. αξηδεηάθεο, Βηψζηκε Αλάπηπμε: Οηθνλνκηθή Δπηζηήκε θαη Γηεζλέο Θεζκηθφ Πιαίζην.», Αγνξά Υσξίο χλνξα, Σφκνο 8 (2), ζειίδεο 103-117, 2002 6 Απ. Παπαθσλζηαληίλνπ, «Αεηθνξία θαη βηψζηκε αλάπηπμε σο ζπληαγκαηηθέο αξρέο: εξκελεπηηθέο, θαλνληζηηθέο θαη λνκνινγηαθέο πηπρέο ηνπ πεξηβαιινληηθνχ ζπληάγκαηνο,πεξγηθ,2007,ζει.536. Δπίζεο βι. Μηραήι Γεθιεξήο «Δηζαγσγή ζηε Βηψζηκε Πνιηηεία : Οδεγφο γηα ηελ πνιηηηθή ηνπ 21 νπ αηψλα», Βηψζηκνο Κφζκνο, Αζήλα, 2005, ζει.45 [5]

Αλάπηπμε(Ρίν ην 1992) 7 -επεμεξγάζηεθαλ ζηελφηεξα ην πεξηερφκελν ηεο αξρήο, εθιεπηχλνληαο ηηο εηδηθφηεξεο ελλνηνινγηθέο πξνεθηάζεηο ηεο. Πξφθεηηαη γηα κηα ζχλζεηε έλλνηα, θαζψο ππφ ην φλνκα ηεο ζηεγάδνληαη ηξεηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηεο ζχγρξνλεο δεκφζηαο απνζηνιήο, ηξεηο εηδηθφηεξνη ζηφρνη ηεο θξαηηθήο πνιηηηθήο : ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο,ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε επίηεπμε θνηλσληθήο ζπλνρήο. Χζηφζν ε απφπεηξα πξνζδηνξηζκνχ ηεο δελ νινθιεξψλεηαη ζηελ παξάζεζε ησλ ηξηψλ δηαζηάζεσλ πνπ ηε ζπλαπνηεινχλ. Απηφ ζα ηεο απνζηεξνχζε ην εηδηθφ πεξηερφκελν πνπ ελδχεηαη. ην ελλνηνινγηθφ πιαίζην ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο επηρεηξείηαη ε δηαιεθηηθή ζχλζεζε θαη ηειηθά ε εμηζνξξφπεζε ησλ αληίξξνπσλ φπσο ζηελ πξάμε εκθαλίδνληαη- ηάζεσλ γηα αλάπηπμε θαη νηθνινγηθή πξφλνηα. Ζ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο 8, αθνξά, ινηπφλ, εμίζνπ ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε. Ο ζηφρνο πνπ ζέηεη ζηελ πνιηηηθή εμνπζία πξνο πξαγκάησζε θαη ζηε δηθαζηηθή πξνο έιεγρν είλαη ε εμαζθάιηζε ηέηνησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ, αιιά θαη ε δηαθχιαμε εθείλσλ ησλ θπζηθψλ αγαζψλ πνπ ζα θαζηζηνχλ εθηθηή ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή πξφνδν. Ζ αλάιπζε ησλ ζπλζεηηθψλ ηνπ φξνπ έξρεηαη λα επαιεζεχζεη ηε ζέζε απηή. Ζ βησζηκφηεηα παξαπέκπεη ζηελ ηδέα ηεο επηβίσζεο, ηεο δηαηήξεζεο θαη ηειηθά ηεο δηαθχιαμεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ.h αλάπηπμε παξαπέκπεη ζηελ ηδέα ηεο αλζξσπνγελνχο παξέκβαζεο ζηε θχζε 9. Οη δχν επηκέξνπο φξνη, πνπ θαηλνκεληθά αληηπαξαβάιινληαη, θαινχληαη λα ελαξκνληζζνχλ κέζα ζηε λέα έλλνηα, 7 Γηεμνδηθφηεξα βι. Commission Brundtland: Conference des Nations Unies sur l environnement et le developpement (CNUED) reunie a Rio de Janeiro en 1992, αιιά θαη Π. Γξεγνξίνπ, Γ.ακηψηε, Γ.Σζαιηά, «Ζ ζπλδηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε. Ννκηθή θαη ζεζκηθή δηάζηαζε», Παπαδήζεο, Αζήλα, 1993 8 Βι. Θ. Βαιαηζνπ, «Ζ αεηθφξνο αλάπηπμε ζήκεξα. Έλλνηα, λνκηθφ πιαίζην θαη πξνθιήζεηο- δεηήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ», ΠεξΓηθ, 2001,ζει.216. Δπίζεο Β. Καξαγεσξγίνπ «Ζ αεηθφξνο αλάπηπμε σο βάζε ηεο ζχγρξνλεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο βαζηθνί άμνλεο θαη εξγαιεία κε βάζε ηα λέα δεδνκέλα, ΠεξΓηθ, 2004, ζει 324 θαζψο θαη Κ. Υησινπ, «Ζ ζεκειηψδεο αξρή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο», Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Αξκ.,2002,ζει 87 9 Μ. Υατληαξιή, «Αεηθνξία, αεηθφξνο αλάπηπμε θαη Γίθαην, ΠεξΓηθ, 2001,ζει.520-521 [6]

αληηθεηκεληθφο ζηφρνο ηεο νπνίαο είλαη αθξηβψο ε απνηχπσζε ηεο επηδησθφκελεο ηζνξξνπίαο, αιιά ελδερνκέλσο θαη ε ππέξβαζε ηνπ σο ηψξα θπξίαξρνπ ιφγνπ πνπ εκθαλίδεη ηηο δπν δπλάκεηο θχζε θαη αλζξψπηλε παξέκβαζε- σο αληηπαξαζεηηθέο. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε δειαδή αλαγλσξίδεηαη ηδίσο θαη κέζσ ηεο δηαθήξπμεο ηνπ Ρίν ην 1992- σο κηα θεληξηθή επηδίσμε ζχλζεζεο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο κε ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, ηε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο θχζεο, σο πξνζπάζεηα ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε 10. ηελ πξνζπάζεηα απηή νη ζπλζεηηθνί παξάγνληεο δελ κπνξεί λα ζεσξνχληαη θαηαξρήλ ηζφηηκνη. Γηαθνξεηηθά ε ίδηα ε αξρή ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο ράλεη ην εηδηθφ ηεο πεξηερφκελν, εθφζνλ ζηφρνο ηεο αξρήο ηεο είλαη ε εμαζθάιηζε ηνπ δηελεθνχο ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο θαη ε δηαθχιαμε ησλ θπζηθψλ πφξσλ κε ηε κεηξεκέλε ρξήζε ηνπο ζε πεξίπησζε αδπλακίαο αλαλέσζεο ηνπο, θαζψο επίζεο θαη ε δηαθχιαμε ησλ πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ πξνο ράξηλ ησλ επφκελσλ γελεψλ. Ήδε ινηπφλ απφ απηήλ ηελ αδξή πξνζέγγηζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο πξνθχπηεη φηη πξφθεηηαη γηα κηα έλλνηα κε εμαηξεηηθά επξχ πεξηερφκελν. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθέο, εμάιινπ, νη δηαθνξεηηθέο εθδνρέο ππφ ηηο νπνίεο πηνζεηείηαη ζε ζρεηηθνχο επηζηεκνληθνχο ρψξνπο, φπσο ηεο νηθνινγίαο θαη ηεο νηθνλνκίαο, αιιά θαη νη ζεσξεηηθέο δηαθσλίεο πνπ εληνπίδνληαη ζε θάζε επηκέξνπο ρψξν θαηά ηελ εξκελεπηηθή ηεο πξνζέγγηζε θαη εθαξκνγή. Παξφιε ηελ πνιπζεκία θαη ην εμαηξεηηθά επξχ πεξηερφκελν ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζηηο ζεκεξηλέο θνηλσληθέο ζπλζήθεο είλαη ε αξρή ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο πνπ εκπεξηέρεη ηα απαξαίηεηα εξκελεπηηθά θαη κεζνδνινγηθά εξγαιεία γηα ηελ παξάιιειε δηαθχιαμε ησλ πξνυπνζέζεσλ χπαξμεο θαη εμέιημεο αηφκνπ θαη θνηλσλίαο ελ κέζσ κηαο πνηνηηθά πγηνχο δηαβίσζεο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο κε ην αξρηθφ ηεο πλεχκα λα απνηειεί ην ζπλεηδεηφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο αλζξψπηλεο πξνζπάζεηαο ζηε ζχλζεζε ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο θχζεο πξνο κηα ζπλνιηθά βηψζηκε θαηεχζπλζε ηεο αλάπηπμεο. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε ζε ηειηθή αλάιπζε πξνζπαζεί λα ζπγθεξάζεη ηηο απαηηήζεηο γηα αλαπηπμηαθή πξφνδν, 10 Δπίζεο απηήλ ηελ αλαιπηηθή πξνζέγγηζε πηνζεηεί θαη ν Γ.Καπθαιάο, «Βηψζηκε αλάπηπμε : κηα δηεζλψο αλνηρηή ζπδήηεζε γηα ηε ζρέζε αλάπηπμεο θαη πεξηβάιινληνο», ΠεξΓηθ, 2000,ζει 513 [7]

θνηλσληθή δηθαηνζχλε θαη θπζηθά δηαθχιαμε ηνπ θπζηθνχ θεθαιαίνπ 11 θαη ην γεγνλφο απηφ ζπληζηά άιισζηε ην λνεκαηηθφ, ηδενινγηθφ θαη θαλνληζηηθφ ππξήλα ηεο αξρήο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζηνρεχνληαο ζηελ εμηζνξξφπεζε κεηαμχ ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο. Αθφκα θαη αλ ε επηδίσμε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο εηδσζεί απνθιεηζηηθά θαη κφλν σο πνιηηηθφ επηρείξεκα ην ζίγνπξν είλαη πσο απαηηεί κηα ζπλνιηθή ζεψξεζε ησλ ηξφπσλ αλάπηπμεο πνπ αθνινπζνχλ νη ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, πξνυπνζέηεη αιιαγέο ζην θπξίαξρν κνληέιν παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο αιιά θαη αλαθαηαλνκή ηνπ πινχηνπ αλάκεζα ζε πεξηνρέο θαη θνηλσληθέο νκάδεο. απηφ, εμάιινπ, ην αίηεκα ζπκππθλψλεηαη κε ιίγα ιφγηα θαη ε θνηλσληθή ζπληζηψζα. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε θηλδπλεχεη απφ έλλνηα εθθξάδνπζα ηε δπλαηφηεηα εμέιημεο ηεο θνηλσλίαο, λα ππνζηεί κεηάιιαμε πξνο ζπληεξεηηθνχ ηχπνπ εθδνρέο, εάλ εξκελεπζεί κε ηξφπν πνπ παγηψλεη απιψο ηελ παξνχζα θαηάζηαζε 12. Αλ ινηπφλ θαηαρξεζηηθά επηρεηξνχζακε κηα γεληθή ελλνηνινγηθή νξηνζέηεζε ζπγθεθξηκελνπνηψληαο θαη επηθαηξνπνηψληαο ην πεξηερφκελν ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζα θάλακε ιφγν γηα έλα πιαίζην φπνπ πξνζπαζεί λα ζπλαξζξψζεη αξκνληθά ηξεηο επηκέξνπο ππιψλεο-ζηφρνπο, ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, αλαγλσξίδνληαο παξάιιεια ίζε θαλνληζηηθή αμία ζε θαζεκία ζπληζηψζα. 11 Γηα ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ επηκέξνπο παξαπάλσ πεδίσλ βι. ηελ αλάιπζε ησλ G.Pieratti and G.-L.Prat, Droit, economie, ecologie et developpement durable: des relations necessaries complementaires mais inevitablement ambigues, Revue Juridique de L Environnement, 2000, ζει. 424 12 Δπίζεο απηήλ ηελ αλαιπηηθή πξνζέγγηζε πηνζεηεί θαη ν Γ.Καπθαιάο, «Βηψζηκε αλάπηπμε : κηα δηεζλψο αλνηρηή ζπδήηεζε γηα ηε ζρέζε αλάπηπμεο θαη πεξηβάιινληνο», ΠεξΓηθ, 2000,ζει 517 [8]

1.2. Η ηδενινγηθή πξνζέγγηζε: ε ηδέα θαη ε αλάγθε ηεο βησζηκόηεηαο ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ, νη επηζηεκνληθέο έξεπλεο έρνπλ πξνζθέξεη ηθαλφ αξηζκφ δεδνκέλσλ θαη εκπεηξηθψλ απνδείμεσλ αλαθνξηθά κε ηελ απμαλφκελε ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη δηαπηζηψζεηο απηέο ζπληεινχλ ζηε βαζκηαία ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε έρεη θάπνηα φξηα, ηα νπνία είλαη ζπγθεθξηκέλα θαη ηα νπνία πξνζδηνξίδνληαη ξεηά απφ ην πεπεξαζκέλν πεξηβάιινλ θαη ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ηνπ πιαλήηε. Ζ, θαηά ην παξειζφλ, επξέσο δηαδεδνκέλε άπνςε φηη ηα πάληα είλαη δπλαηά, αλ δηαζέηνπκε αξθεηή ελέξγεηα θαη ηερλνινγία άξρηζε λα ακθηζβεηείηαη ζηε βάζε ηεο, σο αλαπηπμηαθή ινγηθή, φηαλ δηαπηζηψζεθε ε πεξηνξηζκέλε αληνρή ησλ θπζηθψλ θχθισλ, αιιά θαη νη αζηάζκεηνη θίλδπλνη απφ ηηο παξελέξγεηαο ηεο ηερλνινγίαο. αλ έλα κέξνο ησλ δηεζλψλ πξνζπαζεηψλ λα πηνζεηεζεί έλαο «ζπκβηβαζηηθφο φξνο» κε κηα πην πεξηβαιινληηθή ρξνηά αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε εθκεηάιιεπζεο θπζηθψλ πφξσλ θαη αλαπηπμηαθψλ πνιηηηθψλ ηα ηειεπηαία είθνζη πέληε ρξφληα ην δήηεκα θαη ε ηδέα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο πξνέθπςε σο έλα βαζηθφ ηδενινγηθφ κνληέιν ζηα πιαίζηα παγθφζκησλ πξνζπαζεηψλ λα ηζνξξνπήζνπλ νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο πνιηηηθέο 13. 1.2.1 Η Γέλεζε θαη ηα ηάδηα ηεο Ιδέαο ηεο Βηώζηκεο Αλάπηπμε ζηε Γηεζλή ηνπο Γηάζηαζε Ζ χπαξμε νξίσλ ζηε κεγέζπλζε ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο ππνζηεξίρηεθε απφ ηελ πεξίθεκε κειέηε ηεο Λέζρεο ηεο Ρψκεο ην 1971 κε αληηθεηκεληθά επηρεηξήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ παγθφζκην πιεζπζκφ,ηνπο θπζηθνχο πφξνπο, ηνπο δείθηεο ξχπαλζεο. Δίρε φκσο αλαγλσξηζηεί πνιχ λσξίηεξα φηη ε αλζξσπφηεηα ζα έπξεπε λα δεη ζχκθσλα κε ηελ πξνζθεξφκελε ηθαλφηεηα ηεο γεο θαη λα δηαρεηξίδεηαη ηνπο θπζηθνχο πφξνπο έηζη ψζηε λα ζπγθεξάζεη εμίζνπ ηελ ηφηε δήηεζε θαη ηηο αλάγθεο ησλ κειινληηθψλ γεληψλ. Σν 18 ν αηψλα αλαγλσξίζηεθε ε χπαξμε ησλ νπζηαζηηθψλ ζπλδέζκσλ κεηαμχ πεξηβάιινληνο θαη αλάπηπμεο θαη 13 Marie Claire Cordonier Segger, Ashfaq Khalfan, Sustainable Development Law: Principles, Practices and Prospects, Oxford University Press, New York, 2006 p. 15 [9]

πξνηάζεθαλ αθφκα θαη πεξηβαιινληηθνί πεξηνξηζκνί ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε 14. Δλψ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 19 νπ αηψλα παξέκελε αδηεπθξίληζην ζε πνηα έθηαζε θαη ζε πνην βαζκφ νη παξαπάλσ πξνβιεκαηηθέο απαζρνινχζαλ ην δηεζλέο ελδηαθέξνλ θαη πψο νη δηεζλείο λνκηθνί θαλφλεο ζα κπνξνχζαλ λα ζπληαρζνχλ κε ηελ έλλνηα ηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Ήηαλ ζηα κέζα ηνπ 20 νπ αηψλα, φηαλ ν Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ (Ο.Ζ.Δ.) άξρηζε λα ππνζηεξίδεη θαη λα παξέρεη κεγαιχηεξε αλαγλψξηζε γηα κηα παγθφζκηα θαη δηεζλή αηδέληα βηψζηκεο αλάπηπμεο. Χο έλα δίθηπν γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε ζπλεξγαηηθψλ ζηξαηεγηθψλ θαη δεζκεπηηθψλ ππνρξεσηηθψλ θαλφλσλ, ν Ο.Ζ.Δ. είρε έλαλ θξηηηθφ αλ φρη δσηηθφ ξφιν ζρεηηθά κε ηελ πξνψζεζε ηεο ηδέαο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Ζ πξψηε δηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην πεξηβάιινλ ην 1972 ζηε ηνθρφικε ππήξμε ε αθεηεξία κηαο ζεηξάο δηεζλψλ δξαζηεξηνηήησλ κε ζηφρν ηελ πξνζηαζία ηνπ παγθφζκηνπ πεξηβάιινληνο. 1972, ηνθρόικε: πλέδξην Ηλσκέλσλ Δζλώλ ζην Αλζξώπηλν Πεξηβάιινλ θαη ε Γηαθήξπμε ηεο ηνθρόικεο Σν 1972 ν Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ δηνξγάλσζε ζηε ηνθρφικε ην πλέδξην γηα ην Αλζξψπηλν Πεξηβάιινλ (Conference on the Human Environment UNCHE). To ζπγθεθξηκέλν ζπλέδξην παξείρε ην ρψξν ζπδήηεζεο δηεζλνχο ζπλεξγαζίαο ζηελ πεξηνρή ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο. Καζψο 26 αξρέο ελζσκαηψζεθαλ ζηε Γηαθήξπμε ηεο ηνθρφικεο, έθαλαλ γλσζηέο ηηο πνιπάξηζκεο νηθνινγηθέο θξίζεηο πνπ απεηινχζαλ ηνλ πιαλήηε απαηηψληαο παγθφζκηα πξνζνρή θαη πξνζπάζεηα. Ζ Γηαθήξπμε ηεο ηνθρφικεο κάιηζηα απνηέιεζε ην θίλεηξν θαη ηε δεκηνπξγφ αηηία γηα ηελ ίδξπζε απφ πιεπξάο ηνπ Ο.Ζ.Δ. ηνπ ζεζκνχ UNEP (United 14 Ο Thomas Malthus θαη ν David Ricardo ήηαλ νη νηθνλνκηθνί ζθεπηηθηζηέο ηνπ 18 νπ αηψλα φπνπ θαη νη δχν παξνπζηάδνληαη σο πεζηκηζηέο αλαθνξηθά κε ηηο πξννπηηθέο ηεο καθξνπξφζεζκεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Πην ζπγθεθξηκέλα ν Σ.Malthus ππνζηήξημε φηη ν πιεζπζκφο ζα απμαλφηαλ κέρξη ε κείσζε ησλ απνδφζεσλ απφ ηελ αγξνηηθή παξαγσγή, εμαηηίαο ηεο ζηαζεξήο πνζφηεηαο ηεο γεο, ζα εμαλάγθαδε ηα επίπεδα δηαβίσζεο λα αγγίμνπλ ηα φξηα πελίαο. Οκνίσο θαη ν D. Ricardo ζεσξνχζε φηη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζα πεξηνξηδφηαλ απφ ηελ αλεπάξθεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Απηέο νη πξνηάζεηο απέθηεζαλ θχξνο θαη επεξέαζαλ ηελ παγθφζκηα θνηλή γλψκε, παξφιν πνπ απφ ηφηε έρνπλ ζεκαληηθά αλαζεσξεζεί, επαλεμεηαζηεί θαη αλαβαζκηζηεί. [10]

Nations Environment Programme) πνπ εζηηάζηεθε ζηελ ελίζρπζε θαη ζηε ζρεδίαζε πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ηδηαηηέξσο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο 15 ελψ αληηπξνζψπεπζε έλαλ βαζκφ δηεζλνχο ζχγθιηζεο ζε νπζηψδε ζηνηρεία δηεζλνχο πεξηβαιινληηθνχ δηθαίνπ θαη πνιηηηθήο. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε ζαλ κηα θνηλσληθν-πνιηηηθή ηδέα άξρηζε λα ελζσκαηψλεηαη ζηνπο θφιπνπο ηεο δηεζλνχο ζπδήηεζεο θαη δηαιφγνπ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 16. Ήηαλ πιένλ επηηαθηηθή αλάγθε ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε λα κεηαζρεκαηηδφηαλ ζε κηα πην θηινδίθαηε θαη βηψζηκε κνξθή. Παξάιιεια παξαηεξήζεθε επίζεο φηη ε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε απφ κφλε ηεο αδπλαηνχζε λα επηιχζεη πνιιά απφ ηα πην επείγνληα πξνβιήκαηα θαη ε αλάγθε γηα πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ήηαλ δηεζλψο αλαγλσξηζκέλε κε θνηλή απαίηεζε ηδίσο ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο γηα θαηλνχξγηεο πνιηηηθέο θαη λφκνπο. Πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηνχλ απηά ηα δεηήκαηα ηδξχζεθε ην 1983 θαη ε Παγθφζκηα Δπηηξνπήο Πεξηβάιινληνο θαη Αλάπηπμεο ( World Commission on the Environment and Development)(WCED) 17. 1987, Η Έθζεζε «Brundtland» Ζ Παγθφζκηα Δπηηξνπή Πεξηβάιινληνο θαη Αλάπηπμεο έθαλε γλσζηφ ηνλ φξν βηψζηκε αλάπηπμε ζηελ έθζεζε «Σν Κνηλφ καο Μέιινλ», επίζεο γλσζηφ σο θαη «Έθζεζε Brundtland», θαιψληαο γηα κηα παγθφζκηα πνιηηηθή αιιαγή θαη κεηακφξθσζε βαζηδφκελε ζηελ ηδέα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, φπνπ ηα παξάιιεια πξνβιήκαηα ηεο πεξηβαιινληηθήο ππνβάζκηζεο θαη ηεο έιιεηςεο ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζα δηεπζεηνχληαλ καδί. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε νξηδφηαλ σο «αλάπηπμε πνπ ζπλαληά ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο ρσξίο λα ππνλνκεχεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο 18». 15 A. Timoshenko, From Stockholm to Rio: The Institutionalization of Sustainable Development in W. Lang Sustainable Development and International Law, Graham and Trotman/Martinus Nijhoff,London, 1995 16 φ.π. 17 World Commission on Environment and Development, Our Common Future, Oxford University Press, 1987 18 φ.π. [11]

Δπίζεκα αλαγλσξίζηεθαλ νη αιιεινζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ θξίζεσλ πνπ αληηκεηψπηδαλ νη πνιίηεο ζε φιν ηνλ θφζκν αλαθέξνληαο ζρεηηθά : «Μηα πεξηβαιινληηθή θξίζε, κηα αλαπηπμηαθή θξίζε, κηα ελεξγεηαθή θξίζε, είλαη φιεο ηνπο ην ίδην. Οηθνινγία, νηθνλνκία γίλνληαη αθφκε πεξηζζφηεξν ζπλπθαζκέλεο ηνπηθά, εζληθά θαη παγθφζκηα ελ κέζσ ελφο δηθηχνπ αηηηψλ θαη απνηειεζκάησλ» 19. Δπηπιένλ ε Παγθφζκηα Δπηηξνπή Πεξηβάιινληνο θαη Αλάπηπμεο ζπλάξζξσζε ηελ ελαζρφιεζε κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε ζαλ έλαλ ζεκαληηθφ ζηφρν γηα ηα έζλε ηνπ θφζκνπ, εμεγψληαο φηη «ην ζηνηρείν θιεηδί ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο είλαη ε αλαγλψξηζε φηη νηθνλνκηθνί θαη πεξηβαιινληηθνί ζηφρνη είλαη ιαβπξηλζσδψο ζπλδεδεκέλεο» 20. Ζ Έθζεζε Brundtland ζηειίηεπζε ηελ απνζχλδεζε κεηαμχ ηνπ ππάξρνληνο πεξηβαιινληηθνχ θαη αλαπηπμηαθνχ δηθαίνπ, δίλνληαο έκθαζε ζηελ απμαλφκελε αιιειεμάξηεζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ πεγψλ θαη πξνζπαζψληαο κε ζπγθεθξηκέλα κέηξα λα πξνάγεη ηελ ηδέα «ηνπ επηηαρπλφκελνπ ξπζκνχ θαη ηελ επεθηείλνπζα ζθάια ησλ επηξξνψλ ζηελ νηθνινγηθή βάζε ηεο αλάπηπμεο 21». Ζ Παγθφζκηα Δπηηξνπή γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε, κε ηε κειέηε «Σν Κνηλφ καο Μέιινλ»(Our Common Future), (1987), πξνέβαιε θαη πξφηεηλε ηελ αεηθνξία σο κηα ζχγρξνλε απάληεζε ζην πξφβιεκα ησλ πιηθψλ νξίσλ ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Με ηνπο φξνπο απηνχο ε βηψζηκε αλάπηπμε νξίζηεθε σο «ε αλάπηπμε πνπ ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηεο ζεκεξηλήο γεληάο ρσξίο πεξηνξηζκφ ηεο δπλαηφηεηαο ησλ κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο ζην κέιινλ 22». Πξφθεηηαη ινηπφλ, γηα ηελ αλαπηπμηαθή εθείλε δηαδηθαζία πνπ ζέηεη σο ζηφρν ηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, κε ηξφπν ψζηε λα θαιχπηνληαη νη αλζξψπηλεο αλάγθεο ηνπ παξφληνο, ρσξίο λα ππνλνκεχεηαη ε θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ κέιινληνο. 19 Ό.π. 20 Ό.π. 21 Marie Claire Cordonier Segger, Ashfaq Khalfan, Sustainable Development Law: Principles, Practices and Prospects, Oxford University Press, New York, 2006 p. 19 22 βι επίζεο Cowell, S., Wehrmeyer, W., Argust, P. and Robertson, J.G.S., Sustainability and the primary extraction industries : theories and practice. Resources Policy, 25, p.277-286,1999 [12]

1992, Ρίν Νηε Σδαλέηξν : Η πλδηάζθεςε ηνπ ΟΗΔ γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε (UNCED) Μεξηθνί δηαηχπσζαλ ηελ άπνςε φηη ε Παγθφζκηα Δπηηξνπή Πεξηβάιινληνο θαη Αλάπηπμεο δελ πξνρψξεζε ζε απνθαζηζηηθέο θηλήζεηο θαη απνθάζεηο θξηηηθάξνληαο ην λενθηιειεχζεξν πλεχκα απφ ην νπνίν δηαπνηίζηεθαλ νη φπνηεο απνθάζεηο ηεο παξαπάλσ Έθζεζεο ζηνπο ηνκείο ηεο πξνφδνπ, ηεο αλάπηπμεο θαη ηνπ πιηθνχ πινχηνπ πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη κηα απνηειεζκαηηθή απάληεζε ζηνλ πθηζηάκελν πεξηβαιινληηθφ εθθαπιηζκφ ηνπ πιαλήηε. Μηα άιιε κεξίδα αληίζεηα ζεκείσλε ηελ ίδηα ζηηγκή φηη νη δηεζλείο δηαδηθαζίεο δε ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη άκεζα λα επηηάζζνληαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αλαπηπμηαθφ δξφκν ππνζηεξίδνληαο φηη ε βηψζηκε αλάπηπμε κπνξεί ζπάληα λα παξέρεη κηα παγθφζκηα ιχζε, θαζψο νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο έρνπλ δηαθνξεηηθέο αλαπηπμηαθέο πξνθιήζεηο θαη αλάγθεο ελψ νη αλαπηπγκέλεο ρψξεο απφ ηελ πιεπξά ηνπο κπνξνχλ λα επελδχζνπλ κελ ζε δηάθνξα πεξηβαιινληηθά ή αλαπηπμηαθά πξνγξάκκαηα αιιά ην πηζαλφηεξν είλαη λα κελ πξνζαξκφζνπλ παξάιιεια ηα κε-βηψζηκα θαηαλαισηηθά ηνπο κνληέια. Ζ αλαδήηεζε ινηπφλ ζπκβηβαζηηθψλ ιχζεσλ νδήγεζε ηε δηεζλή θνηλφηεηα θαη ζπγθεθξηκέλα ηνλ Ο.Ζ.Δ. λα ζπγθαιέζεη έλα δεχηεξν παγθφζκην πλέδξην ην 1992 ζην Ρίν Νηε Σδαλέηξν, ηε ιεγφκελε πλδηάζθεςε γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε( the United Nations Conference on Environment and Development UNCED). To ίδην ην φλνκα ηεο πλδηάζθεςεο αληαλαθινχζε κηα αιιαγή ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο απφ ην πλέδξην ηεο ηνθρφικεο. Καζψο ζην ηειεπηαίν ην ελδηαθέξνλ ήηαλ εζηηαζκέλν ζηελ αλζξψπηλε επίδξαζε ζην πεξηβάιινλ αλαιχνληαο ηνπο πεξηβαιινληηθνχο πξνβιεκαηηζκνχο θαη θηλδχλνπο κε φξνπο ηεο αλζξψπηλεο αλάγθεο, ζε θαλεξή αληίζεζε βξηζθφηαλ ε πλδηάζθεςε ηνπ Ρίν. Ζ έκθαζε ήηαλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πξνφδνπ θαη ηεο εμέιημεο ηεο αλάπηπμεο δίλνληαο πξνηεξαηφηεηα θαη ζηνπο δχν παξαπάλσ παξάγνληεο θαη θαιψληαο γηα θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή αλαπηπμηαθέο δηαδηθαζίεο λα ιάβνπλ ην πεξηβάιινλ ππφςηλ. [13]

Ζ Γηαθήξπμε ηνπ Ρίν 23, έλα ζχληνκν θείκελν απφ 27 αξρέο, δηαθήξπμε εθ λένπ ηε Γηαθήξπμε ηεο ηνθρφικεο ηνπ 1972 αιιά κε κηα λέα πξνζέγγηζε θαη θηινζνθία. Ζ θεληξηθή ηεο ηδέα απνηειεί ε Βηψζηκε Αλάπηπμε φπσο νξίδεηαη απφ ηελ Έθζεζε Brundtland- θαη ζηεξίδεηαη ζηε ελνπνίεζε θαη ζηελ έληαμε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αλάπηπμεο ψζηε θαη νη δχν ηνπο λα είλαη ηεθκεξησκέλεο καθξνπξφζεζκα. Γηαβεβαηψλεηαη ζηε Γηαθήξπμε ηνπ Ρίν φηη πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε βηψζηκε αλάπηπμε, ε πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία πξέπεη λα απνηειεί αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο. Απηέο νη ζέζεηο αληαλαθιψληαη ζηελ αξρή ηεο Γηαθήξπμεο φπνπ πξνάγεηαη ε θνηλψο απνδεθηή αλζξσπνθεληξηθή ζέζε φηη : «νη άλζξσπνη βξίζθνληαη ζην θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη είλαη πεξηζηνηρηδφκελνη απφ κηα πγηή θαη παξαγσγηθή δσή ζε αξκνλία κε ηε θχζε 24.» Ζ θνηλσληθή πξννπηηθή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ήηαλ έηζη εκβξπαθά αλαγλσξηζκέλε κε απηφλ ηνλ ηξφπν. Ο Οδεγφο 21 ή αιιηψο ε Αηδέληα 21 25 φπσο είλαη πην γλσζηή, έλα πξφγξακκα γηα δηεζλή δξάζε ζηνλ 21 ν αηψλα, ήηαλ άιιν έλα βαζηθφ θαη ζεκαληηθφ απνηέιεζκα ηεο πλδηάζθεςεο ηνπ Ρίν. H παξαπάλσ αηδέληα παξέρεη έλα θαηαλνεηφ πιάλν νινθιεξσκέλν, κε ζηξαηεγηθέο θαη πξνγξάκκαηα πνπ ζηακαηνχλ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πεξηβαιινληηθήο ππνβάζκηζεο θαη πξνσζεί ηε βηψζηκε αλάπηπμε ζε φιεο ηηο ρψξεο. Σν θείκελν ηεο Αηδέληαο 21 απνηειείηαη απφ 4 βαζηθνχο ππιψλεο νη νπνίνη είλαη νη εμήο : α) «Κνηλσληθέο θαη Οηθνλνκηθέο Γηαζηάζεηο», β) «Γηαηήξεζε θαη Γηνίθεζε ησλ Πεγψλ γηα Αλάπηπμε», γ) «Δλίζρπζε ηνπ Ρφινπ ησλ εκαληηθψλ Οκάδσλ» θαη δ) «Μέηξα Δθαξκνγήο» 26 πεξηέρνληαο ν θάζε ηνκέαο θεθάιαηα θαη 23 Rio Declaration on Environment and Development, Report of the United Nations Conference on Environment and Development, UN Doc. A/CONF.151/6/Rev.1, (1992),31 ILM 874(1992) 24 Ό.π. 25 Agenda 21, Report of the UNCED, I (1992) UN Doc. A/CONF.151/26/Rev.1, (1992) 31 ILM 874. Βιέπε επίζεο : Ν. Robinson, Agenda 21 and the UNCED Proceedings, IUCN/Oceana Publications, New York, 1993 26 Γηα κε ζχληνκε πιεξνθφξεζε κε ηη αθξηβψο θαηαπηάλεηαη ν θάζε ηνκέαο μερσξηζηά βι: Marie Claire Cordonier Segger, Ashfaq Khalfan, Sustainable [14]

πξαθηηθέο ζεβφκελεο ηελ αξρή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Πην ζπγθεθξηκέλα ην Κεθάιαην 38 ηνπ Οδεγνχ 21, ζε ζεζκηθά ζέκαηα αλαθεξφκελν, έθαλε κηα λχμε πξνο ηνλ Οξγαληζκφ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηε δεκηνπξγία ελφο λένπ ζεζκνχ πνπ ζα επφπηεπε ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ησλ απνθάζεσλ πνπ πάξζεθαλ απφ ηε πλδηάζθεςε θαη ησλ κέηξσλ ηεο Αηδέληαο 21 θαζψο θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηηο ζρεηηδφκελεο κε ηελ έληαμε πεξηβαιινληηθψλ θαη αλαπηπμηαθψλ ζηφρσλ απφ ηηο θπβεξλήζεηο ησλ θξαηψλ βειηηψλνληαο έηζη ηε δηεζλή ζπλεξγαζία πξνο ηελ ελνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ αλάπηπμεο 27. Ο Ο.Ζ.Δ. αληαπνθξίζεθε ζε απηφ ην θάιεζκα δεκηνπξγψληαο έλα ζψκα ειέγρνπ, ηελ επνλνκαδφκελε «Δπηηξνπή Διέγρνπ Βηψζηκεο Αλάπηπμεο (the United Nations Commission for Sustainable Development (CSD) ) ζηηο Ννεκβξίνπ ηνπ 1992. Απφ ην 1992 πνιιέο ρψξεο πηνζέηεζαλ ην ζηφρν ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο 28. Πνιιέο θπβεξλήζεηο αλέπηπμαλ ηνπηθέο «Αηδέληεο 21», εμνπζηνδφηεζαλ εηδηθά ζψκαηα ειέγρνπ λα εθαξκφζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπ Οδεγνχ 21 ή αθφκε θαη δηαπξαγκαηεχηεθαλ πξνζρέδηα ζε ηνπηθφ επίπεδν γηα ηελ εθαξκνγή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Δπηπξφζζεηα αθφκα θαη δηεζλείο νξγαληζκνί πηνζέηεζαλ ηηο αξρέο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, φπσο ε Δπξσπατθή Έλσζε- ηεο νπνίαο ηε ζηάζε απέλαληη ζηελ ηδέα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζα εμεηάζνπκε ζε επφκελε παξάγξαθν- θαη νη Οηθνλνκηθέο Δπηηξνπέο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ζε θάζε πεξηνρή. Ηδηαίηεξα ηελ ηειεπηαία δεθαεηία νξγαληζκνί, φπσο ην Πεξηβαιινληηθφ Πξφγξακκα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (UNEP), ε Παγθφζκηα Σξάπεδα, o Οξγαληζκφο γηα Οηθνλνκηθή πλεξγαζία θαη Αλάπηπμε θαη ε Γηεζλήο Έλσζε Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο ( International Union for Conservation of Nature and Natural Resources or World Conservation Union) έρνπλ δνπιέςεη ελεξγά γηα λα ηαπηνπνηήζνπλ εηδηθνχο εκπεηξηθνχο «δείθηεο» πξνθεηκέλνπ λα θαηακεηξάηαη ε πξφνδνο πξνο ηελ θαηεχζπλζε Development Law: Principles, Practices and Prospects, Oxford University Press, New York, 2006 p. 21 27 Agenda 21, Report of the UNCED, I (1992) UN Doc. A/CONF.151/26/Rev.1, (1992) 31 ILM 874, supra note 20 at 38.11 28 Marie Claire Cordonier Segger, Ashfaq Khalfan, Sustainable Development Law: Principles, Practices and Prospects, Oxford University Press, New York, 2006 p. 22 [15]

ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο 29. Πέληε ρξφληα αξγφηεξα ν Ο.Ζ.Δ. ζπλεδξίαζε ζηε Νέα Τφξθε ην 1997 πξνθεηκέλνπ λα παξαηεξήζεη ζε πνην βαζκφ επηηεχρζεθε παγθφζκηα πξφνδνο θαζψο θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα αλαθνξηθά κε ηνπο ζηφρνπο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, πνπ ηέζεθαλ ζηε πλδηάζθεςε ηνπ Ρίν. Πξφηεηλε επηπιένλ θαη δηνξζσηηθά ζελάξηα δξάζεσλ ηαπηνπνηψληαο ηηο πξνηεξαηφηεηεο γηα κειινληηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη θαιψληαο θπβεξλήζεηο, δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη ζεκαληηθέο νκάδεο λα αλαλεψζνπλ ηε δέζκεπζε ηνπο ζηε βηψζηκε αλάπηπμε. ια ηα παξαπάλσ είραλ σο απνηέιεζκα θαη ηε δεκηνπξγία θεηκέλνπ επνλνκαδφκελνπ σο «Πξφγξακκα γηα Πεξαηηέξσ Γξάζε ζηελ Δθαξκνγή ηεο Αηδέληαο 21», πξνσζψληαο ηελ έλλνηα θαη ηελ ηδέα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο παγθνζκίσο 30. 2002, Γηνράλεζκπνπξγθ :Σν Πεξηβάιινλ ζηε πλδηάζθεςε ησλ Ηλσκέλσλ Δζλώλ γηα ηελ Αεηθόξν Αλάπηπμε Ζ Παγθφζκηα πλδηάζθεςε Βηψζηκεο Αλάπηπμεο(World Summit on Sustainable Development) πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 26 Απγνχζηνπ ηνπ 2002 ζην Γηνράλεζκπνπξγθ ηεο Νφηηαο Αθξηθήο ζπγθεληξψλνληαο πεξίπνπ 45.000. ζπκκεηέρνληεο. Πάλσ απφ 100 αξρεγνί θξαηψλ θαη πεξηζζφηεξνη απφ 22.000 θπβεξλεηηθνί ζπλεξγάηεο, δηεζλείο εηδηθνί, κε θπβεξλεηηθνί νξγαληζκνί θαη κηληηαθνί αληηπξφζσπνη παξεπξέζεθαλ ζε απηή ηε πλδηάζθεςε απφ 193 ρψξεο ελψ άιινη 23.000 εθπξνζσπνχληαλ ζε παξάιιεια γεγνλφηα γηα επηρεηξήζεηο, επηζηήκνλεο, Κνηλσλία ησλ Πνιηηψλ θαη άιιεο ζεκαληηθέο νκάδεο 31. Οη ζηφρνη θαη νη επηδηψμεηο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ήηαλ λα επαλαιάβνπλ επί ηεο νπζίαο ηνπο ζηφρνπο ηνπ Παγθφζκηνπ πλεδξίνπ πνπ έιαβε ρψξα πξηλ 10 ρξφληα 29 φ.π. θαη βι επίζεο : T.C. Trzyna, A Sustainable World : Defining and Measuring Sustainable Development, California Institute of Public Affairs, Sacramento, 1995 30 Programme of Further Action to Implement Agenda 21, UN, Doc. A/Res/s-19/2 Annex (1997) 31 Johannesburg Declaration on Sustainable Development, in Report of the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg, South Africa, 26 Aug.- 4 Sept.2002, A/CONF.199/20 (New York : United Nations, 2002) Βι. επίζεο Johannesburg Plan of Implementation, Report of the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg, South Africa, 4 Sept. 2002, UN Doc. A/CONF.199/20: < http://www.un.org/esa/sustdev/documents/wssd_poi_pd/english/poitoc.htm> [16]

ζην Ρίν Νηε Σδαλέηξν ελδπλακψλνληαο θαη εληζρχνληαο ηελ παγθφζκηα δέζκεπζε ζηε βηψζηκε αλάπηπμε. Σν Παγθφζκην πλέδξην ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ ήηαλ ε ηειεπηαία πλδηάζθεςε ελ κέζσ ελφο θχθινπ παγθφζκησλ ζπλεδξίσλ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαηά ηε δεθαεηία 1992-2002 θαη εζηίαζε εηδηθά ζηελ ηδέα ηεο «θαηαζθεπήο» κηαο παγθφζκηαο ηδέαο ελφο λένπ λνήκαηνο θαη λέσλ πξνθιήζεσλ αλαθνξηθά κε ηελ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο γηα φινπο. Ζ Παγθφζκηα Γηάζθεςε ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ είρε σο απψηεξν ζθνπφ ηεο λα πξνζδηνξίζεη ηελ ηαπηφηεηα πεξαηηέξσ κέηξσλ θαζψο θαη λέσλ πξνθιήζεσλ καδί κε ηελ εθαξκνγή ησλ ζπκθσληψλ ηνπ Ρίν, ησλ επηηεπγκάησλ θαη ησλ ηνκέσλ φπνπ πεξηζζφηεξε πξνζπάζεηα θαη πξνζαλαηνιηζκέλεο δξαζηηθέο απνθάζεηο ήηαλ απαξαίηεηεο.βαζηθή ηεο επηδίσμε ήηαλ λα επηβεβαηψζεη θαη λα δηαζθαιίζεη ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ αλεζπρηψλ θαη λα ελδπλακψζεη ηελ παγθφζκηα δέζκεπζε ζηε βηψζηκε αλάπηπμε 32. Πξνζπάζεζε λα θαηεπζχλεη νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ζε κηα ελνπνηεκέλε νδφ θαη θαηέιεμε ζηελ πηνζέηεζε 2 βαζηθψλ θεηκέλσλ : α) ηε Γηαθήξπμε ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ ζηε Βηψζηκε Αλάπηπμε (Johannesburg Declaration on Sustainable Development) θαη ην β) Πιάλν Δθαξκνγήο ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ (Johannesburg Plan of Implementation (JPOI). H Γηαθήξπμε ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ επί ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο ήηαλ έλα ηξηζέιηδν θείκελν, ρσξηζκέλν ζε έμη ηνκείο-θαηεγνξίεο. Ήηαλ έλα θείκελν πνπ ζηελ ηειηθή ηνπ αλάιπζε επηβεβαίσλε ηε δέζκεπζε ζηε βηψζηκε αλάπηπμε ρηίδνληαο κηα αλζξψπηλε, θηινδίθαηε παγθφζκηα θνηλσλία πνπ ζα είρε επίγλσζε ηεο αλάγθεο γηα αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα γηα φινπο. Γίλεη έκθαζε ζηνπο ηξεηο ππιψλεο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζε φια ηα επίπεδα θαη θαηαδεηθλχεη ηε ζεκαζία ηεο πξνψζεζεο ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ παγθφζκησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ. Σν Πιάλν Δθαξκνγήο ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ ήηαλ ζρεδηαζκέλν ζαλ έλα πιάλν έηνηκν γηα δξάζε λα εθαξκφζεη ηηο επίζεκεο δεζκεχζεηο πνπ ζπκθσλήζεθαλ ζηελ Παγθφζκηα Γηάζθεςε ηνπ Ρίν θαη πεξηιάκβαλε 11 θεθάιαηα. Απηφ φκσο πνπ έθαλε ηδηαίηεξε αίζζεζε αλαθνξηθά κε ηε ζχληαμε θαη ην πεξηερφκελνπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θεηκέλνπ ήηαλ ε κεηακφξθσζε, ε αιιαγή ηνπ θέληξνπ πξνζνρήο ηεο βηψζηκεο 32 Marie Claire Cordonier Segger, Ashfaq Khalfan, Sustainable Development Law: Principles, Practices and Prospects, Oxford University Press, New York, 2006 p. 25 [17]

αλάπηπμεο απφ ηελ αξρηθά «πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία» ζε κηα νινθιεξσκέλε πεξηβαιινληηθή θαη θνηλσληθή αλαπηπμηαθή αηδέληα, πνπ αληαλαθινχζε κηα αιιαγή απφ κηα κνλνδηάζηαηε ζε κηα πνιχπιεπξε πξνζέγγηζε, πνπ ελαγθάιηδε έλα φξακα γεληθφηεξνπ «βηψζηκνπ βηνπνξηζκνχ». Απηή ε πεξηζζφηεξν ελνπνηεηηθή θαη ηζνξξνπεηηθή κεηαρείξηζε ησλ ηξηψλ ππιψλσλ ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο παξείρε κηα έλδεημε ηεο εμέιημεο θαη ηεο πξνφδνπ ηεο αηδέληαο ηεο ηειεπηαίαο. Ζ ηδενινγηθή απηή κεηαζηξνθή απνηεινχζε κηα αληαλάθιαζε ηεο πξφζθαηεο, δηεζλνχο αλαγλψξηζεο φηη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε δελ απνηειεί ζπλψλπκν ηεο θνηλσληθήο θαη ε κηα δελ νδεγεί απηνκάησο ζηελ άιιε 33. Παξφιν ινηπφλ πνπ ε έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο αθφκε παξέκελε έλα αζαθέο ηδενιφγεκα, έγηλε ηαπηφρξνλα αληηιεπηφ θαη απνδεθηφ ζε κεγάιν βαζκφ φηη είρε ηελ ηθαλφηεηα λα ελαξκνλίζεη απνθιίλνπζεο πξνηεξαηφηεηεο ζρεηηθέο κε ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε, ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε θαη ηελ πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία 34. 1.2.2. ηαζκνί ηεο αλάιεςεο δξάζεο ζηελ Δ.Δ. γηα ηε Βηώζηκε Αλάπηπμε ε θνηλνηηθφ επίπεδν ην πεξηβαιινληηθφ δίθαην πξνέξρεηαη απφ ηε πλζήθε ηεο Ρψκεο, αιιά θαη απφ ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ κε ηελ πξνζζήθε λέσλ δηαηάμεσλ κε ηελ Δληαία Δπξσπατθή πξάμε, αιιά θαη κε ηηο πλζήθεο ηνπ Maastricht 35, ηνπ Amsterdam 36 θαη ηεο Νίθαηαο 37. Σν Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ θξνληίδεη ηφζν γηα ηελ εξκελεία ηνπ πξναλαθεξζέληνο λνκηθνχ δηθαίνπ, φζν θαη γηα ηελ εληαία εθαξκνγή ηνπ ζε θάζε θξάηνο-κέινο ηεο Δ.Δ. 33 A. Sen, Development as freedom, Oxford University Press, Oxford, 1999 34 Marie Claire Cordonier Segger, Ashfaq Khalfan, Sustainable Development Law: Principles, Practices and Prospects, Oxford University Press, New York, 2006 p. 31 35 Σν πιήξεο θείκελν ηεο πλζήθεο ζηελ ηζηνζειίδα: http://eurlex.europa.eu/el/treaties/dat/11992m/htm/11992m.html 36 Σν πιήξεο θείκελν ηεο πλζήθεο ζηελ ηζηνζειίδα : http://eurlex.europa.eu/el/treaties/dat/11997d/htm/11997d.html 37 Σν πιήξεο θείκελν ηεο πλζήθεο ζηελ ηζηνζειίδα : http://eurlex.europa.eu/el/treaties/dat/12001c/pdf/12001c_el.pdf [18]

Πξνθεηκέλνπ λα γίλνπκε πην ζπγθεθξηκέλνη, αλαθέξνπκε φηη κε ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε ηνπ 1986 πξνζηέζεθαλ ζηελ Ηδξπηηθή πεξί Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο πλζήθε ηα άξζξα 130 Π, Ρ, γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, πνπ ζήκεξα παξνπζηάδνληαη κε ηνπο αξηζκνχο 174, 175, 176 ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα κεηά ηε πλζήθε ηνπ Amsterdam λ. 2691/1999. Δπηπιένλ, ζηηο 7 Γεθεκβξίνπ ηνπ 2000, ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην Κνξπθήο ηεο Νίθαηαο, ζεζπίζηεθε ν Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ν νπνίνο απνηειείηαη απφ πξννίκην θαη πελήληα ηέζζεξα άξζξα. Σν άξζξν 37, ην νπνίν πεξηιακβάλεηαη ζην 4 ν Κεθάιαην ηηηινθνξνχκελν «Αιιειεγγχε» θαη κε επηθεθαιίδα «Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο» νξίδεη: «Σν πςειφ επίπεδν πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηάο ηνπ πξέπεη λα ελζσκαηψλνληαη ζηηο πνιηηηθέο ηεο Έλσζεο θαη λα δηαζθαιίδνληαη ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο» 38. Αθφκα ζεκαληηθή είλαη ε εκεξνκελία θαηά ηελ νπνία, ζχκθσλα κε ην επίζεκν έγγξαθν: «Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην πξαγκαηνπνίεζε εηδηθή ζχλνδν ζηηο 23 θαη 24 Μαξηίνπ 2000 ζηε Ληζαβφλα γηα λα ζπκθσλήζεη έλα λέν ζηξαηεγηθφ ζηφρν γηα ηελ Έλσζε πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί ε απαζρφιεζε, ε νηθνλνκηθή κεηαξξχζκηζε θαη ε θνηλσληθή ζπλνρή ζην πιαίζην κηαο νηθνλνκίαο βαζηζκέλεο ζηε γλψζε.» Δπίζεο ην έγγξαθν αλαθέξεη: «Ζ Έλσζε έρεη ηάμεη ζήκεξα έλαλ λέν ζηξαηεγηθφ ζηφρν γηα ηελ επφκελε δεθαεηία : λα γίλεη ε αληαγσληζηηθφηεξε θαη δπλακηθφηεξε νηθνλνκία ηεο γλψζεο αλά ηελ πθήιην, ηθαλή γηα βηψζηκε νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε πεξηζζφηεξεο θαη θαιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη κε κεγαιχηεξε θνηλσληθή ζπλνρή» 39. Απφ ηα πξναλαθεξζέληα θαηαλννχκε φηη ε βηψζηκε αλάπηπμε ηνπνζεηείηαη ζηνλ θεληξηθφ άμνλα ηνπ, δεθαεηνχο δηάξθεηαο, ζηξαηεγηθνχ αλαπηπμηαθνχ ζρεδηαζκνχ ηεο ΔΔ. ια ηα πξνεγνχκελα, ηα ζρεηηδφκελα κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε, αθφκα θαη ζηελ έθηαζε πνπ καο επηηξέπεη ή κάιινλ νξζφηεξα καο επηβάιιεη ε παξνχζα εξγαζία λα αλαθεξζνχκε, θξίλνπκε φηη ζπκβάιινπλ ζηε ζχλζεζε κηαο επνπηηθήο εηθφλαο γηα 38 Γ.Π.Μ. ηνπ Δ.Μ.Π «Πεξηβάιινλ θαη Αλάπηπμε» Θεσξίεο γηα ηε ζρέζε νηθνλνκίαο θαη πεξηβάιινληνο. Μηα θξηηηθή πξνζέγγηζε, ζει. 38 39 Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζαβφλαο. (2000). πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ηεο Ληζαβφλαο ηεο 23 εο θαη 24 εο Μαξηίνπ ηνπ 2000 [19]

ηε δηάζηαζε πνπ έρνπλ ιάβεη ηα ζέκαηα, ηα ζρεηηδφκελα κε ηελ νηθνινγηθή θξίζε θαη ην λέν ππφδεηγκα νηθνλνκηθήο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζην δηεζλέο θαη θνηλνηηθφ ζθεληθφ. Ζ ηδέα ινηπφλ ηεο βησζηκφηεηαο ζπγθξνηήζεθε σο κηα πξνζπάζεηα ζπγθεξαζκνχ ησλ αληηζέζεσλ αλάκεζα ζην δίπνιν νηθνλνκηθή κεγέζπλζε vs πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία. πρλά ζεσξείηαη σο κηα κάιινλ κεηξηνπαζήο αλαπηπμηαθή θαη θηιν-πεξηβαιινληηθή πξνζέγγηζε. Ζ ζέζε απηή δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ νηθνινγηθφ-θεληξηθή άπνςε πνπ πξνηείλεη ηελ παχζε θάζε αλαπηπμηαθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηελ επηζηξνθή ζε πξν-βηνκεραληθέο πξαθηηθέο ελψ βξίζθεηαη ζε αληίζεζε κε ηηο πην αθξαίεο νηθνλνκνθεληξηθέο ζεσξήζεηο πνπ εηζεγνχληαη ζπλερή αχμεζε ηεο ρξήζεο ησλ πφξσλ κε ζθνπφ ηε δηαξθή κεγέζπλζε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ. Ζ ίδηα ε ηδέα ηεο βησζηκφηεηαο έιθεη ηελ θαηαγσγή ηεο απφ ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπνπδέο θαη αλαθέξεηαη ζηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ. Καηά αληηζηνηρία, ε νξζή πνιηηηθή γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ ζεκαίλεη: α) αχμεζε ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο κε ζεβαζκφ ησλ νηθνινγηθψλ αλαγθψλ θαη β) θαιχηεξεο πξννπηηθέο ηζνθαηαλνκήο ησλ αγαζψλ. 1.2.3. Σν Πεξηερόκελν, νη δηαζηάζεηο θαη νη δείθηεο ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο πσο αλαθέξακε θαη ζηελ αξρή ηνπ θεθαιαίνπ, νη ηξεηο δηαθξηηέο δηαζηάζεηο πνπ πεξηιακβάλεη ε έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, ζεκαηνδνηνχληαη απφ ην γεγνλφο φηη θάζε κηα απφ απηέο ηηο δηαζηάζεηο αληηπξνζσπεχεη θαη έλα αληίζηνηρν δηαθνξεηηθφ ζχζηεκα(νηθνλνκηθφ, πεξηβαιινληηθφ θαη θνηλσληθφ ζχζηεκα) θαζέλα απφ ηα νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο πνπ ηίζεληαη ζην παξαθάησ ζρήκα: [20]

Βηψζηκε Αλάπηπμε Πεξηερφκελν Κνηλσληθή Γηάζηαζε Οηθνλνκηθή Γηάζηαζε Πεξ/θε Γηάζηαζε Κνηλσληθή πλνρή Οηθνλνκηθή Δπεκεξία Πεξ/θή Πξνζηαζία Δηθόλα 1: Σν πεξηερόκελν θαη ε ηειενινγία ηεο Βηώζηκεο Αλάπηπμεο χκθσλα κε ην ζρήκα απηφ, σο βηψζηκε αλάπηπμε ραξαθηεξίδεηαη θάζε είδνπο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο πνπ έρεη σο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηελ παξάιιειε θαη ηελ ηαπηφρξνλε ηθαλνπνίεζε ησλ ηξηψλ απηψλ δηαθξηηψλ αλαγθψλ. Οη ηξεηο αλαπηπμηαθέο δηαζηάζεηο ηεο βησζηκφηεηαο απεηθνλίδνληαη σο δηαθξηηέο ζθαίξεο θαη ε βηψζηκε αλάπηπμε νθείιεη λα ραξαθηεξίδεηαη σο εθείλε ε δηαδηθαζία πνπ βξίζθεηαη ζηελ ηνκή ησλ ηξηψλ απηψλ πεδίσλ. Αληίζηνηρα θάζε νξγαληζκφο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλα κέξνο ελφο επξχηεξνπ νηθνλνκηθνχ, νηθνινγηθνχ θαη θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο ην νπνίν ρξεζηκνπνηεί εηζξνέο απφ ην θπζηθφ/νηθνινγηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο κεηαζρεκαηίδεη ζε ηειηθά ή ελδηάκεζα πξντφληα θαη ππεξεζίεο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηελ θνηλσλία. Ζ αιιειεπίδξαζε θάζε νξγαληζκνχ κε ην επξχηεξν νηθνλνκηθφ, πεξηβαιινληηθφ θαη θνηλσληθφ ζχζηεκα εθδειψλεηαη κέζσ ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ επηδξνχλ ζηελ πνηφηεηα ηεο δσήο θαζψο θαη ησλ επηπηψζεσλ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ πνπ επηδξνχλ δπζκελψο ζηελ πξψηε 40. Απφ ηε ζεψξεζε ινηπφλ απηή πξνθχπηεη φηη απηνί νη ηξεηο ηνκείο, αλ θαη απηφλνκνη θιάδνη, πνπ ρξήδνπλ ηδηαίηεξσλ πνιηηηθψλ, δελ απνηεινχλ αλεμάξηεηα πεδία αιιά ηνκείο πνπ αιιεινζπλδένληαη θαη επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ν έλαο ηελ εμέιημε ηνπ άιινπ. ηελ νπζία ηεο ε βηψζηκε αλάπηπμε απαηηεί κηα πνιηηηθή καθξνπξφζεζκνπ ζρεδηαζκνχ ζε παγθφζκην επίπεδν. Οπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα ελζσκάησζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο ζηηο αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο, κηα 40 Ησάλλεο Δ. Σζψιαο, «Υσξνζέηεζε εμνξπθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη βηψζηκε αλάπηπμε»δζληθφο Υσξνηαμηθφο ρεδηαζκφο θαη Δμνξπθηηθή Γξαζηεξηφηεηα, ΣΔΔ, Αζήλα, 20 επηεκβξίνπ 2006 : http://library.tee.gr/digital/m2147/m2147_tsolas.pdf [21]

απφπεηξα ζπκβηβαζκνχ κεηαμχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη πεξηβάιινληνο-δχν δηαθξηηψλ ζηφρσλ πνπ θαηά ην παξειζφλ είραλ ζεσξεζεί σο αληηθαηηθέο ζπληζηψζεο θαζψο ην ζπκβαηηθφ κνληέιν ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ζεσξεί πσο ε επίηεπμε ηεο κηαο απνθιείεη απηφκαηα ηελ πινπνίεζε ηεο άιιεο. Σν πεξηβάιινλ ζηα πιαίζηα απηήο ηεο ινγηθήο ζεσξείηαη σο ν απνδέθηεο ησλ εμσηεξηθνηήησλ πνπ πξνθαιεί ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε-κε ηελ έλλνηα ηεο εμσηεξηθφηεηαο ελλννχκε ηηο ζπλέπεηεο πνπ ζπλεπάγεηαη ε παξαγσγηθή-νηθνλνκηθή δηαδηθαζία θαη ηηο νπνίεο θαξπψλεηαη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ σο πεξηβαιινληηθφ θφζηνο. Ζ ελζσκάησζε απηνχ ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θφζηνπο ζηα θφζηε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο κέζα απφ δηάθνξεο ππνρξεσηηθέο ή πξναηξεηηθέο πξαθηηθέο ζπκκφξθσζεο ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ κείσζε ηεο πεξηβαιινληηθήο επηβάξπλζεο, θαζψο απνηξέπεη ηελ πινπνίεζε ησλ κε πεξηβαιινληηθψλ πξαθηηθψλ. Ζ αλάπηπμε πξαθηηθψλ βηψζηκεο αλάπηπμεο ζην παξειζφλ θαηά θαλφλα ζπλδεφηαλ κε κείσζε ηεο ηαρχηεηαο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Πξφθεηηαη γηα κηα ζχλδεζε πνπ δελ έρεη επηβεβαησζεί εκπεηξηθά, ε νπνία φκσο απνηέιεζε θαη ζπλερίδεη αθφκα θαη ζήκεξα λα απνηειεί δπλακηθφ ζχλζεκα θαη πνπ έρεη ζεσξεηηθά πηνζεηεζεί ηφζν απφ θπβεξλήζεηο φζν θαη απφ κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο. Ζ εκθάληζε φκσο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ απφ πιεπξάο ηνπ δηεζλνχο θεθαιαίνπ πξνο ην «πξάζηλν επηρεηξείλ»,πξνο ηελ «πξάζηλε» νηθνλνκία θαη ηηο «πξάζηλεο» επελδχζεηο άξρηζαλ λα εληζρχνπλ ηελ απνδνρή ηεο αληίζηξνθεο ηδέαο απφ ηε δηεζλή θνηλφηεηα πνπ ζπλδέεη ηελ πηνζέηεζε ζηξαηεγηθψλ βηψζηκεο αλάπηπμεο κε απνηειέζκαηα κεγαιχηεξεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Δλλνηνινγηθά πξνζεγγίδνληαο, ηελ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο δηαπηζηψλνπκε φηη ρξεζηκνπνηείηαη, φπσο πξναλαθέξακε, νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ηα ηειεπηαία ρξφληα αιιά δελ είλαη εχθνια θαηαλνεηή. Οη πξψηεο αλαθνξέο ζηε βηψζηκε αλάπηπμε κε επίζεκν ηξφπν γίλεηαη ζηελ έθζεζε ηεο Γηεζλνχο Δπηηξνπήο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε 41, πνπ κεηά απφ ζπλαληήζεηο κε εκπεηξνγλψκνλεο απφ πέληε επείξνπο θαηέιεμε: «πνιιέο κνξθέο ηεο αλάπηπμεο εθκεηαιιεχνληαη ηηο πεξηβαιινληηθέο πινπηνπαξαγσγηθέο πεγέο απφ ηηο νπνίεο εμαξηψληαη θαη νδεγνχλ αλαπφθεπθηα ζε πεξηβαιινληηθέο θαηαζηξνθέο πνπ ππνλνκεχνπλ ηελ νηθνλνκηθή 41 World Commission on Environment and Development,Brudland Report, Our Common Future, Oxford University Press, Oxford 1987 [22]