2011 Διαβήτης και πόδια, όλα όσα πρέπει να ξέρετε από την ποδιατρική ομάδα της Foot Forward Το κείμενο επιμελήθηκε η Διαμάντω Μαλιώτου Παπασάββα www.foot-forward.com Και τις εικόνες η Ιωάννα Φιλίππου www.ioannaphilippou.com
Εξέταση Διαβητικού Ποδιού από την ομάδα ποδιάτρων της Foot Forward Έχει υπολογιστεί ότι 250 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο το κόσμο έχουν Διαβήτη και αυτό αντιποροσωπεύει περίπου το 6% του πληθυσμού των ενηλίκων. Αυτός ο αριθμός αναμένετε να φτάσει τα 380 εκατομμύρια μέχρι το 2025 που θα αντιπροσοπέυει το 7.1% (International Working Group of the Diabetic Foot March 2011). Στην Κύπρο έχει υπολογιστεί ότι το 10% του πληθυσμού μας έχει Διαβήτη, δηλαδή ένας στους 10 ενήλικες.το σημαντικότατο στοιχείο στο θέμα μας είναι ότι με σωστή πρόληψη και έλεγχο έγκαιρα το άτομο με Διαβήτη μπορεί τις πλείστες φορές να απόφυγει τις επιπλοκές. Μελέτη του δημοσιέυθηκε στο Ιατρικό περιοδικό του American Podiatric Medical Association, επισημαίνει ότι «Αν κάθε άτομο με Διαβήτη που που έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει έλκος στο πόδι επισκέπτεται ένα ποδίατρο πριν την εξέλιξη της επιπλοκής το εθνικό σύστημα της Αμερικής θα μείωνε τα κόστα του κατά 3.5 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.
Η foot-forward στα πλαίσια της παγκόσμιας ευαισθητοποίησης για το θέμα του Διαβήτη έχει θέσει σε εφαρμογή προγράμματα πρόληψης επιπλοκών στα πόδια για τα άτομα με Διαβήτη, όπως και ερευνητικά προγράμματα για την εξέλιξη του Διαβητικού ποδιού και την αποτελεσματική πρόληψη των επιπλοκών στα πόδια. Εδώ και αρκετά χρόνια μελέτες σχετικά με το θέμα διαβητικό πόδι του ποδιατρικού μας κέντρου παρουσιάζονται σε συνέδρια παγκόσμιας εμβέλειας. Αυτή η πλέον καθιερωμένη εξέταση διαλογής του διαβητικού ποδιού σε ψηλό ρίσκο (diabetic foot screening) περιλαμβάνει αξιολόγηση της λειτουργίας του ποδιού αναφορικά με τυχόν αλλαγές στη μορφή και το χρώμα των νυχιών, αξιολόγηση του δέρματος, χρώμα, θερμοκρασία υφή. Συνολική αξιολόγηση της κυκλοφορίας στα άκρα στα πλαίσια της ποδιατρικής και αξιολόγηση για την λειτουργία των νεύρων (τυχόν νευροπάθειας). Ειδική εξέταση πεδογραφίας πελματογράφημα διεξάγεται έτσι ώστε να καταγράφονται οι πιέσεις στην πελματική επιφάνεια των ποδιών. Δεδομένα τα οποία μπορούν να αξιολογούνται για τυχόν αλλαγές σε συνάρτηση με τον χρόνο και άλλους συντρέχοντες παράγοντες. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στα πόδια αυτή η ολοκληρωμένη εξέταση είναι σωστό να γίνεται μια φορά το χρόνο. Σε περίπτωση προβλήματος το άτομο θα ενημερώνεται κατάλληλα από τους ποδίατρους της foot-forward για περαιτέρω εξετάσεις ή θα συζητείται ένα πρόγραμμα θεραπευτικής αγωγής για την πρόληψη άλλων επιπλοκών, σε συνεργασία με τον προσωπικό γιατρό του κάθε ατόμου.
Πως ο Διαβήτης επιδρά στα πόδια Συχνά άτομα με διαβήτη αλλά και άτομα από το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον έχουν αυτή την απορία. Στις επόμενες γραμμές εξηγείται το πως αυτό συμβαίνει: Ψηλά επίπεδα γλυκόζης λόγω του διαβήτη προκαλούν δύο προβλήματα που μπορούν να βλάψουν τα πόδια των ατόμων αυτών. Νευροπάθεια: Το ένα πρόβλημα είναι ο τραυματισμός στα νεύρα στα κάτω άκρα. Με το φαινόμενο αυτό ή αίσθηση στον πόνο, στην ψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία να μην γίνεται αντιληπτή. Ένας μικρός τραυματισμός να παίρνει μια σοβαρότερη πορεία χωρίς να γίνετε αντιληπτός. Περιφερική αγγειακή νόσος: Το δεύτερο πρόβλημα συμβαίνει όταν υπάρχει ανεπαρκής τροφοδοσία αίματος στα πόδια. Αυτό κάνει το έργο της επούλωσης δυσκολότερο και η δυνατότητα μόλυνσης είναι ισχυρότερη. Το κάπνισμα στα άτομα με διαβήτη δυσχεραίνει την κατάσταση αυτή σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τι είναι η διαβητική νευροπάθεια Έχει υπολογιστεί ότι το 50 τοις εκατό των ατόμων με διαβήτη έχουν κάποιο είδος νευροπάθειας αλλά δεν παρουσιάζουν όλοι συμπτώματα. Τα ψηλότερα ποσοστά νευροπάθειας παρουσιάζονται στα άτομα που έχουν την πάθηση πάνω από 25 χρόνια. Το ανθρώπινο νευρικό σύστημα αποτελείται από ένα τεράστιο δίκτυο από εξειδικευμένο ιστό που περιλαμβάνει τον εγκέφαλο, τον νωτιαίο μυελό και τα νεύρα. Το νευρικό σύστημα διαχειρίζεται όλες τις δράσεις και αντιδράσεις στο περιβάλλον. Αυτό γίνεται μέσα από μια σειρά ηλεκτροχημικών φαινομένων που διαδίδονται κατά μήκος των νευρικών ινών από και προς τον εγκέφαλο. Αυτά τα νεύρα μπορεί να είναι είτε αυτόνομα, αισθητικά ή κινητικά. Τα αυτόνομα νεύρα ελέγχουν τις μη ελεγχόμενες δραστηριότητες όπως τους κτύπους της καρδιάς και την πέψη, χώνευση. Τα αισθητικά νεύρα μεταφέρουν στον εγκέφαλο το μήνυμα της αφής, της θερμοκρασίας και του πόνου. Τα κινητικά νεύρα μεταφέρουν μήνυμα από τον εγκέφαλο για να κινηθούν οι διάφοροι μύες σε ώρα κίνησης του σώματος.
Ο Διαβήτης είναι μία πάθηση η οποία χαρακτηρίζεται από ψηλότερη των κανονικών τιμών γλυκόζη στο αίμα. Η Διαβητική νευροπάθεια προκαλείται όταν υπάρχει εξασθένηση ή φυσική φθορά στο νευρικό σύστημα, λόγω των ψηλών τιμών γλυκόζης στο αίμα. Διάφορες μελέτες έχουν γίνει οι οποίες προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο αυτό και αυτές αναλύονται στις πιο κάτω γραμμές. Αυξημένη γλυκόζη στο αίμα μπορεί να προκαλεί στένωση των αγγείων αίματος που τροφοδοτούν τα νεύρα. Αυτά τα επηρεασμένα αγγεία μπορεί να αφήνουν ουσίες να διοχετεύονται στα νεύρα και να προκαλούν ζημιά ή μπορεί να μην τροφοδοτούν τα νεύρα με αρκετό οξυγόνο, που και αυτό το φαινόμενο είναι ζημιογόνο. Μια άλλη υπόθεση είναι ότι η περισσή γλυκόζη στο αίμα μπορεί να ερεθίζει τον χιτώνα που περιβάλλει τα νεύρα και να περιορίζει ή να καταστρέφει τη σειρά ηλεκτροχημικών φαινομένων που αυτά τα νεύρα μεταφέρουν. Τα συμπτώματα της διαβητική νευροπάθειας διαφέρουν ανάλογα με ποια νεύρα έχουν επηρεαστεί. Μερικά συμπτώματα περιλαμβάνουν: χαμηλή πίεση, δυσκοιλιότητα, πόνος ή μούδιασμα, έλλειψη αίσθησης και κινήσεις μη ελεγχόμενες. Η καλύτερη θεραπεία είναι πάντα η πρόληψη. Ελέγχοντας τα επίπεδα γλυκόζης όσον το δυνατόν καλύτερα το βασικότερο, έχοντας ένα κανονικό βάρος, κάνοντας γυμναστική, σταματώντας το κάπνισμα, σίγουρα οι πιθανότητες να παρουσιαστεί διαβητική νευροπάθεια είναι μικρότερες. Τύποι Διαβητικής νευροπάθειας αναλυτικά Η περιφερική νευροπάθεια χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες. Αυτός ο τύπος νευροπάθειας τραυματίζει τα νεύρα στα άνω και κάτω άκρα. Τα κάτω άκρα και κυρίως τα πέλματα είναι πιο επιρρεπή από τα άνω άκρα. Σε πολλά άτομα μπορεί να διαγνωσθεί κλινικά η νευροπάθεια χωρίς να υπάρχουν ιδιαίτερα συμπτώματα.
www.foot-forward.com Αισθητική νευροπάθεια:
Κινητική νευροπάθεια Η περιφερική νευροπάθεια μπορεί να προκαλέσει και αδυναμία των μυών, μείωση των αντανακλαστικών, ειδικότερα στην περιοχή του αστραγάλου προκαλώντας αλλαγές στη βάδιση, όπως και πιθανή έλλειψη ισορροπίας και συντονισμού κινήσεων. Δυσμορφίες στο σχήμα των ποδιών, όπως γαμψά δάχτυλα και πλήρη κατάρρευση του κυρίως μέρους του ποδιού (περιοχή κάμψης), και παρουσίασης του λεγόμενου κοτσιού ( χωρίς βέβαια αυτό από μόνο του να αποτελεί κύριο σύμπτωμα) είναι αναμενόμενες εξελίξεις. Φουσκάλες και πληγές είναι δυνατό να παρουσιαστούν σε σημεία που εξασκείται πίεση ή έχουν κατά κάποιο τρόπο τραυματιστεί χωρίς αυτό να γίνει αντιληπτό. Αν αυτοί οι τραυματισμοί δεν τύχουν έγκαιρης αντιμετώπισης, μεγαλύτερα και σοβαρότερα προβλήματα που μπορεί να οδηγήσουν σε τελικό στάδιο σε ακρωτηριασμό μπορεί να παρουσιαστούν. Ειδικοί έχουν αποφανθεί ότι ίσως και μέχρι 85% των ακρωτηριασμών μπορεί να αποφευχθούν αν η έγκαιρη αγωγή δοθεί σε αυτά τα «μικρά» προβλήματα.
Αυτόνομη Νευροπάθεια Η αυτόνομη νευροπάθεια προκαλεί αλλαγές στην χώνευση και στη λειτουργία των εντέρων και μπορεί να έχει επιπτώσεις στη σεξουαλική ζωή. Επίσης μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στον έλεγχο της πίεσης. Μπορεί επίσης να μην δίνει τα φυσικά σημάδια σε περίπτωση υπογλυκαιμίας. Η νευροπάθεια αυτή είναι υπεύθυνη για τη ζημιά που γίνεται στα νεύρα που ελέγχουν την εφίδρωση. Όταν υπάρξει ζημιά στα νεύρα αυτά οι αδένες που παράγουν ιδρώτα υπολειτουργούν και η θερμοκρασία στο σώμα δεν ρυθμίζεται κανονικά. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να προκαλέσει εφίδρωση κατά τη διάρκεια του γεύματος και της νύχτας. Είναι επίσης υπεύθυνη για την ξηρασία στο δέρμα των ποδιών που συχνά προκαλεί σχισίματα στις φτέρνες που μπορούν να οδηγήσουν σε έλκη.
www.foot-forward.com Περιφερική αγγειακή νόσος και η επίδραση στα πόδια Μήπως σας συμβαίνει ένα από τα πιο κάτω
Αν παρουσιάζεται ένα από τα πιο πάνω συμπτώματα μπορεί να έχετε περιφερική αγγειακή νόσο. Η περιφερική αγγειακή νόσος είναι ο ιατρικός ορισμός ομάδας ιατρικών προβλημάτων που προκαλούν ανεπαρκή κυκλοφορία αίματος στα δάχτυλα των ποδιών και στα πόδια γενικότερα. Ο Διαβήτης είναι ένα από τα κυριότερα αίτια της περιφερικής αγγειακής νόσου. Τα άτομα με διαβήτη δεν έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τη γλυκόζη που παίρνουν με τον σωστό τρόπο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλές αλλαγές να επιφέρονται στις αρτηρίες προκαλώντας προβλήματα κυκλοφορίας του αίματος, πολύ πιο συχνότερα από ότι στα άτομα χωρίς Διαβήτη. Εκτός από τον Διαβήτη άλλα προβλήματα που μπορεί να συνυπάρχουν είναι προβλήματα καρδιάς, ψηλής πίεσης, κάπνισμα και γενετικά προβλήματα αγγειακής νόσου όπως και η παχυσαρκία και ψηλά επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα. Η άσκηση μπορεί να βοηθά στην κανονική ροή του αίματος και φυσικά να αποτρέπει προβλήματα στην κυκλοφορία. Είναι πάντα ευεργετική στην γενική υγεία του ατόμου. Πώς να προσέχουμε τα πόδια μας Σκληρό δέρμα και κάλοι είναι στρώματα νεκρών κυττάρων που δημιουργούνται λόγω τριβής και πίεσης σε συγκεκριμένα σημεία. Αν αυτά αφεθούν χωρίς την κατάλληλη αγωγή μπορεί να προχωρήσουν μέχρι και σε μόλυνση της περιοχής.
Νύχια που εισχωρούν στο δέρμα προκαλούνται όταν τα νύχια δεν κόβονται σωστά ή όταν υπάρχει παραμόρφωση σε αυτά. Επίσης μπορεί να προκληθούν και από στενά παπούτσια. Τα γαμψά δάκτυλα παρουσιάζονται λόγω της αδυναμίας των μυών από την νευροπάθεια. Οι αδύνατοι μύες προκαλούν βράχυνση στους τένοντες και προκαλούν αυτή την γαμψότητα στα δάχτυλα. Άρα η λειτουργία των δαχτύλων αλλάζει και κάλοι είναι δυνατό να παρουσιαστούν στα άκρα των δαχτύλων και στο πέλμα των ποδιών. Τα ακατάλληλα στενά παπούτσια μπορούν επίσης να κάνουν την κατάσταση δυσκολότερη. Το στεγνό δέρμα και κυρίως στις φτέρνες παρουσιάζεται λόγω του ότι τα νεύρα στα πόδια δεν παίρνουν το μήνυμα ότι πρέπει να κρατούν το δέρμα ενυδατωμένο. Σε περίπτωση που τα επίπεδα γλυκόζης είναι ψηλά τότε τα μικρόβια «τρέφονται» και περίπτωση μόλυνσης χειροτερεύει.
Οι φουσκάλες μπορεί να προκληθούν από συνεχή τριβή από τα παπούτσια σε συγκεκριμένο σημείο ειδικότερα όταν κάποιος δεν φορά κάλτσες ή φορά ακατάλληλα παπούτσια. Μπορεί και αυτές να προκαλέσουν μόλυνση. Το λεγόμενο «κότσι» είναι μια από τις παραμορφώσεις που μπορεί να παρουσιαστούν λόγω της νευροπάθειας που προκαλεί αδυναμία στους μύες των ποδιών και αλλάζουν λειτουργικά. Μπορεί αυτή η πάθηση να προϋπάρχει λόγω άλλων ανατομικών δυσλειτουργιών στα πόδια που αφήνουν σιγά σιγά το μεγάλο δάχτυλο να παίρνει άλλη πορεία. Ακατάλληλα παπούτσια μπορεί να προκαλέσουν φλεγμονή και ίσως μόλυνση στην περιοχή αυτή.
Σε περίπτωση παρουσίασης σκαθαριών η διαφορική διάγνωση πρέπει να γίνεται από ποδίατρο όπως και η πολύ προσεκτική αγωγή λαμβάνοντας υπόψη την ολική κατάσταση της υγείας του ατόμου. Μυκητίαση στο δέρμα μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή και πληγές στο δέρμα κυρίως ανάμεσα στα δάχτυλα. Φαγούρα είναι ένα χαρακτηριστικό. Οι πληγές ανάμεσα στα δάχτυλα επιτρέπουν σε μικρόβια να πολλαπλασιάζονται και να τρέφονται από τα ψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Η μυκητίαση μπορεί να εξαπλώνεται και στα νύχια προκαλώντας σε αυτά κιτρίνισμα και σκληρότητα.
Απλές καθημερινές συμβουλές για την φροντίδα των ποδιών στα άτομα με Διαβήτη Να θυμάστε να τα κόβετε ακολουθώντας την πορεία του νυχιού χωρίς να κόβετε τις γωνιές πολυ βαθειά ώστε να μην τις βλέπετε. Παράλληλα αν τα αφήνετε μακριά μπορεί να είναι εξίσου επικύνδυνο για παρουσίαση λοιμώξεων στην περιοχή.
www.foot-forward.com
Πεδογραφία Η Πεδογραφία είναι το εργαλείο για την έγκαιρη διάγνωση των αλλαγμένων προτύπων πιέσεων κάτω από την πελματική επιφάνεια των ποδιών για τα άτομα με διαβήτη. Η επιστήμη προχωρά και όλο και περισσότερο μας βοηθά στην έγκαιρη διάγνωση και βασικότερα στην πρόληψη ελκών. Η πεδογραφία είναι μία πολύ γρήγορη και εύκολη εξέταση χωρίς κανένα ρίσκο που μπορεί να διαγνώσει έγκαιρα τα αλλαγμένα πρότυπα πιέσεων κάτω από την πελματική επιφάνεια που παρουσιάζονται λόγω του αλλαγμένου σχήματος του ποδιού που προκαλείται από την νευροπάθεια. Η foot-forward διαθέτει τον πελματογράφο Emed/NOVEL. Ο σκοπός της επιστημονικής ομάδας που αντιμετωπίζει τον διαβήτη είναι να μειώσουν τις ελκώσεις και τους ακρωτηριασμούς στα άτομα με διαβήτη. Η πεδογραφία είναι μια πολύ απλή και οικονομική μέθοδος για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. Ο πελματογράφος emed της novel για την καταγραφή των πιέσεων για την αξιολόγηση των πιέσεων της πελματιαίας επιφάνειας Έχει τεκμηριωθεί ότι κατά τον βηματισμό, η πελματική επιφάνεια του μεταταρσίου στο πόδι με νευροπάθεια παρουσιάζει αυξημένες και μακρύτερες πιέσεις ειδικότερα κάτω από τις μεταταρσοφαλαγγίες κεφαλές σε σύγκριση με πόδια ατόμων χωρίς Διαβήτη. Μελέτες έχουν εισηγηθεί ότι μετρήσεις άνω των 500-600 K Pascal ανά τετραγωνικό εκατοστόμετρο σε πόδια με διαγνωσμένη νευροπάθεια είναι όριο ψηλού ρίσκου δημιουργίας ελκώσεων. Άρα σε περίπτωση ανίχνευσης νευροπάθειας η πεδογραφία πρέπει να διεξάγεται από τον ποδίατρο που θα αξιολογήσει την λειτουργία των ποδιών και την πιθανότητα εξέλκωσης. Στην περίπτωση που ενδείκνυται μπορούν να κατασκευαστούν ειδικά πέλματα που θα
μειώνουν στο ελάχιστο δυνατό τις φορτίσεις-πιέσεις στα σημεία αυτά και θα κατανέμουν την πίεση ίσα σε όλη την πελματική επιφάνεια έτσι ώστε να μην υπάρχει ο κίνδυνος παρουσίασης έλκους ή ακόμα να μειώνονται οι πιθανότητες δημιουργίας σκληρού δέρματος και κάλων κάτω από τα πόδια: παράγοντες που επιφέρουν έλκη σε επόμενο στάδιο. Πόδι με κανονικές πιέσεις Πόδι με μη αποδεκτά μεγάλες πιέσεις σε περίπτωση νευροπάθειας Σε περίπτωση που ήδη υπάρχει έλκος η πεδογραφία δίνει τα κατάλληλα στοιχεία στον ποδίατρο να σχεδιάσει και να κατασκευάσει ειδικά πέλματα που μαζί με ειδικά παπούτσια προσωρινής ίσως χρήσης χρησιμοποιηθούν για πλήρη αποφόρτιση της περιοχής: Με τις κατάλληλες γάζες (επιθέματα) και φαρμακευτικά είδη μπορεί να επιτευχθεί η γρηγορότερη δυνατή επούλωση και επιστροφή σε κανονικά παπούτσια με κατάλληλα προσαρμοσμένα πέλματα για πρόληψη επαναδημιουργίας έλκους. «H foot-forward διαθέτει συστήματα μέτρησης μέσα στα παπούτσια Pedar/NOVEL. Οι προσχεδιασμένα αλλαγμένες πιέσεις που δίνουν τα
ειδικά καμωμένα πέλματα μπορούν να αξιολογηθούν ποσοτικά και έτσι να υπάρχει επίγνωση της καταλληλότητας της θεραπευτικής αγωγής και πιθανότητα αλλαγής της». Σύστημα μέτρησης PEDAR της NOVEL μέσα στα παπούτσια για την καλύτερη αξιολόγηση των πιέσεων κατά την βάδιση Σε καμία περίπτωση άτομα στα οποία έχουν διαγνωσθεί πολύ ψηλές πιέσεις δεν πρέπει να περπατούν χωρίς παπούτσια γιατί αυτές οι πιέσεις αυξάνονται δραματικά και τα πόδια μένουν εντελώς απροστάτευτα. Η πεδογραφία είναι χρήσιμη και στη γρήγορη διάγνωση παραμορφώσεων στα πόδια. Η εικόνα της πίεσης των ποδιών με διαβητική νευροπάθεια μπορεί να καθορίζεται και από παραμορφώσεις και δυσλειτουργία των ποδιών. Συγκεκριμένες περιοχές στην πελματική επιφάνεια του ποδιού που συγκεντρώνουν ψηλότερες πιέσεις δείχνουν ψηλό κίνδυνο δημιουργία ελκών. Η φτιαγμένη κατά παραγγελία εσωτερική σόλα του παπουτσιού, προσαρμοσμένη σε κατάλληλο παπούτσι