Αθήνα 3 Νοεμβρίου 2009 ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Κυρία Υπουργέ Κύριοι Υφυπουργοί, Αφού εκφράσουμε τα συγχαρητήρια και τις ευχές μας για καλή επιτυχία στο έργο σας θα θέλαμε να σας εκθέσουμε τα ακόλουθα : Ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ) είναι ο πανελλήνιος επιστημονικός και επαγγελματικός φορέας στον τομέα της πολεοδομίας της χωροταξίας και του σχεδιασμού του χώρου και της πόλης (Urban and Spatial Development and Planning) και αντιπροσωπεύει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πολεοδόμων και Χωροτακτών (ECTP). Είναι γνωστό ότι υπάρχει ουσιαστική οργανική διασύνδεση του στρατηγικού σχεδιασμού για την προστασία του περιβάλλοντος (φυσικό, ανθρωπογενές, πολιτιστικό), την οργάνωση του χώρου (χωροταξικός σχεδιασμός) και την οργάνωση του δομημένου χώρου (πολεοδομικός σχεδιασμός) στη λογική της πορείας προς βιώσιμη αειφόρο ανάπτυξη. Είναι επίσης σαφές ότι οι ανάγκες για τον στρατηγικό σχεδιασμό των παραπάνω συνιστωσών αποτελούν δημόσιες πολιτικές. Η αλλαγή διακυβέρνησης της Χώρας και η εκφρασμένη πολιτική της νέας κυβέρνησης για την αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας προς μία «πράσινη ανάπτυξη» με έμφαση στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή αλλά και η προώθηση ριζικών αλλαγών στο ΥΠΕΧΩΔΕ (απόσπαση των Δημοσίων Εργων και διεύρυνση και μετονομασία του σε Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής), αποτελεί
μείζονα θετική εξέλιξη για το ΣΕΠΟΧ και ενδιαφέρουσα πρόκληση για τη δραστηριοποίηση του στο πλαίσιο των στόχων του για ολοκληρωμένη διαχείριση του χώρου και της πόλης για την προώθηση της αειφόρου βιώσιμη ανάπτυξης. Με το πρώτο αυτό υπόμνημά μας θα θέλαμε να εκθέσουμε και τις πρώτες απόψεις μας στα καίρια ζητήματα που τίθενται για το νέο Υπουργείο και το σχέδιο δράσης για το 2010, όπως ανακοινώσατε κατά τις προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή. Νέο Υπουργείο Η αδυναμία άσκησης από το ΥΠΕΧΩΔΕ αποτελεσματικών δημόσιων πολιτικών, παρόλο το θεσμικό πλαίσιο σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο, στους τομείς της προστασίας του περιβάλλοντος και της προώθησης της βιώσιμης αειφορικής ανάπτυξης του χώρου (Κοινοτικού, Εθνικού, Περιφερειακού και των πόλεων και των οικισμών της χώρας) δια του «σχεδιασμού» (sustainable spatial development and planning) είναι γεγονός σ όλους και αναλυμένο σε πάμπολλα επιστημονικά, πολιτικά και κοινωνικά φόρα. Η αδυναμία αυτή είναι ιδιαιτέρως αισθητή στους τομείς του Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού, αφού στον καθαρά περιβαλλοντικό τομέα, η ύπαρξη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής περιβάλλοντος υποχρέωνε και υποχρεώνει τη χώρα σε μία σειρά στόχους συνδεδεμένους με χρηματοδοτήσεις και αναπτυξιακά κοινοτικά προγράμματα. Όμως, όπως επιστημονικά και πολιτικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι κοινά αποδεκτό, δεν νοείται πολιτική προς την αειφορία, μια πράσινη ανάπτυξη στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού και πολιτιστικού μοντέλου, χωρίς τον σχεδιασμό και προγραμματισμό με χωρική διάσταση και αντίστοιχες πολιτικές για την αστική ανάπτυξη, την πόλη και την ύπαιθρο και την σχέση πόλης υπαίθρου, τη σχέση φύσης κοινωνίας. 2
Ο ΣΕΠΟΧ δε μπορεί λοιπόν παρά να συμφωνεί στην αυτονόμηση του Υπουργείου Περιβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ) από τον τομέα «Δημόσια Έργα», όχι γιατί τα δημόσια έργα και οι υποδομές δεν πρέπει να αποτελούν τμήμα του σχεδιασμού προς την αειφόρο / πράσινη ανάπτυξη, αλλά διότι στη χώρα μας ως σήμερα επέβαλαν, την τεχνικοοικονομική σκοπιμότητα, δεν έδωσαν την οφειλόμενη σημασία στον ολοκληρωμένο σχεδιασμό με όρους προστασίας των πάσης φύσεως περιβαλλοντικών πόρων και εδαφικής συνοχής. Από θέση ισχύος ως σήμερα (λόγω γιγαντισμού των προϋπολογισμών) δεν σεβάστηκαν τις αρχές του σχεδιασμού για βιώσιμη αειφόρο ανάπτυξη υπέρ της σπάταλης «κατασκευαστικής» κυριαρχίας συγκεκριμένων σκληρών υπερδομών, ως κυρίαρχου εργαλείου ανάπτυξης. Η υποχρέωση για «εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων» υποβαθμίστηκε εξαιρετικά μέχρι αναίρεσης της με την πρακτική που ακολουθήθηκε ως σήμερα. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ ιστορικά προήλθε από το ΥΧΟΠ, πρώτη και πρωτοποριακή σε ευρωπαϊκό επίπεδο προσπάθεια ίδρυσης Υπουργείου Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος, η οποία στοιχειωδώς διατύπωσε και εφάρμοσε πολιτικές για την αειφορία σε ανύποπτο χρόνο. Υπενθυμίζουμε επίσης, ότι παρόλο ότι ο χρόνος λειτουργίας του ήταν σύντομος, έβαλε σημαντικές βάσεις με την Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ 1985) και τα Ρυθμιστικά Σχέδια Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Έστω και με μικρή συνολική πολιτική υποστήριξη, το ΥΧΟΠ προώθησε 20 χρόνια πριν πεζοδρόμους, ποδηλατοδρόμους, πλατείες, πράσινο, γειτονιές σ όλες τις ελληνικές πόλεις και οδήγησε στην ψήφιση του Ν.1650 για το Περιβάλλον. Ο ΣΕΠΟΧ επίσης δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει στην προσπάθεια αποτελεσματικής διακυβέρνησης για «πράσινη αειφορική ανάπτυξη» μέσω διασύνδεσης του περιβάλλοντος και, ελπίζουμε, της χωροταξικής και αστικής πολεοδομικής πολιτικής με την ενέργεια και την κλιματική 3
αλλαγή, μείζονες, κοινοτικές και διεθνείς πολιτικές και υποχρεώσεις της χώρας που αποτελούν βασικές παραμέτρους της βιώσιμης αειφορικής «πράσινης» ανάπτυξης. Όπως δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει και στη διασύνδεση με τη διαχείριση των Δασών και των Φυσικών πόρων. Στο παραπάνω πλαίσιο θεωρούμε υποχρέωση μας να σας εντοπίσουμε τις απόψεις μας και επιφυλάξεις μας. Α) θεωρούμε ότι σαφής αναφορά και διασύνδεση της πράσινης ανάπτυξης και του περιβάλλοντος με τη χωροταξία, τη χωρική ανάπτυξη, την πολεοδομία και την αστική ανάπτυξη είναι επιβεβλημένη. Β) η αναφορά θα ήταν σκόπιμο να υπάρχει σημειολογικά στο τίτλο του Υπουργείου. Γ) ως προς τη δομή του νέου Υπουργείου θεωρούμε ότι οι παραπάνω σημαντικές δραστηριότητες θα πρέπει οπωσδήποτε να αποτελέσουν αντικείμενο δυναμικών διοικητικών μονάδων στο νέο Οργανόγραμμα. Η απουσία της διάστασης «χωροταξίας / πολεοδομίας για αειφορία» από τον τίτλο του Υπουργείου σε συνδυασμό με την ελλειπτική αναφορά στις Αστικές Αναπλάσεις στον τίτλο της νέας Γραμματείας «Χωροταξίας και Αστικής Ανάπλασης», δημιουργεί ανησυχία και εύλογα ερωτηματικά παρ όλη την συμφωνία μας μαζί σας για τους ποιοτικούς και όχι ποσοτικούς στόχους στις πολιτικές χωρικής και αστικής ανάπτυξης. Δ) Οι σημερινοί νόμοι 2742/99 για το Χωροταξικό Σχεδιασμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη και 2508/97 για τη βιώσιμη ανάπτυξη κινούνται στην σωστή κατεύθυνση. Στο πλαίσιο τους θα πρέπει να οργανωθεί με όρους συνέχειας ο σχεδιασμός του χώρου στα επάλληλα επίπεδά του, με μια κατάλληλη διοικητική δομή στο νέο Υπουργείο. Βασικό μειονέκτημα της σημερινής διοικητικής δομής και του οργανογράμματος των επιμέρους διευθύνσεων του τέως ΥΠΕΧΩΔΕ είναι ότι παρ όλη την κατεύθυνση του Ν.2508/97 προς την αστική 4
ανάπτυξη και νέες συλλογικές διοικητικές εξειδικεύσεις που θα τις αντιπροσωπεύουν. Θα πρέπει λοιπόν, 12 χρόνια μετά την έκδοση του Ν.2508/97, αυτό να συμπληρωθεί και η νέα διοικητική δομή να αντιστοιχηθεί στο θεσμικό επίπεδο του σχεδιασμού. Οι συγκεκριμένες λύσεις που θα δοθούν μπορούν να αναζητηθούν με διάλογο. Ε) Η Χωροταξία να ξαναβρεί τον συντονιστικό, προωθητικό και διατομεακό χαρακτήρα της. Αμεσες Προτεραιότητες 1) Άμεσες ενέργειες ολοκλήρωσης με τον πληρέστερο τρόπο των Έργων του Γ ΚΠΣ και ιδίως των ΓΠΣ - ΣΧΟΟΑΠ και των Ρυθμιστικών Σχεδίων (Πάτρας, Βόλου, Ιωαννίνων και Λάρισας), με στόχο την απορρόφηση έγκαιρα των πόρων του Γ ΚΠΣ, δίχως επιστροφής πόρων αλλά και για ουσιαστική παρέμβαση στις χρήσεις γης. Για την ουσιαστική απόδοση του προγράμματος απαιτείται συντονισμός των υπηρεσιών του ΥΠΕΚΑ,καθώς και με τις Περιφέρειες της Χώρας, ώστε το Υπουργείο να εγγυηθεί τον έλεγχο των στόχων του Νόμου 2508/97 για «βιώσιμη ανάπτυξη» (που καλύπτει και την «πράσινη ανάπτυξη» της νέας κυβέρνησης) στο στάδιο της έγκρισης από τις ΠΕΧΩ ή το ΥΠΕΚΑ. Το θέμα της έγκρισης των ως άνω μελετών είναι εξαιρετικά κρίσιμο για τα ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ αφού ως τώρα δεν κατόρθωσαν οι υπηρεσίες του Υπουργείου ΥΠΕΧΩΔΕ και οι Δ/νσεις Περιβάλλοντος και Χωροταξίας (ΠΕΧΩ) των Περιφερειών, να βοηθήσουν επιτελικά τους φορείς της Αυτοδιοίκησης, οι οποίοι κυρίως ανέθεσαν και επέβλεψαν τις σχετικές μελέτες. 2) Άμεσες ενέργειες απεμπλοκής των μελετών «πολεοδόμησης» της δεκαετίας του 90 του ΥΠΕΧΩΔΕ, ώστε να ξεκαθαριστεί το τοπίο των μελετών πολεοδόμησης Α και Β κατοικίας, αποδίδοντας 5
«πολεοδομημένη γη» και πόρους για την υλοποίηση των έργων εφαρμογής προκειμένου να περισωθούν κατά το δυνατόν οι πόροι που έχουν επενδυθεί ήδη στο πρόγραμμα. Στο πλαίσιο αυτό μετά από μεγάλη πίεση των φορέων η προηγούμενη κυβέρνηση δρομολόγησε ένα πρόγραμμα που όμως καρκινοβατεί. Η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των δεδομένων αυτών των μελετών και σ όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων του κτηματολογίου και των έργων των ΟΤΑ είναι ο ελάχιστος ορθολογικός στόχος που θα ήταν δυνατόν να τεθεί. 3) Αναδιατύπωση των προτεραιοτήτων του ΕΠΠΕΡ με μέριμνα στον κρίσιμο τομέα της πολιτικής για τη πόλη και το χώρο με αύξηση των δημοσίων παρεμβάσεων και συνεργεία με τον εθνικό και ευρωπαϊκό σχεδιασμό, καίριους τομείς των κοινοτικών προγραμμάτων και πολιτικών «για βιώσιμη ανάπτυξη» και επομένως «πράσινη ανάπτυξη». 4) Άμεση κατάργηση της ΚΥΑ του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό και απόσυρση από τη διαβούλευση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Παράκτιο Χώρο και επανεισαγωγή τους στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας και Αειφόρου Ανάπτυξης. Το ΕΧΠ Τουρισμού κρίνεται σκόπιμο να συνδεθεί με τα ΕΧΠ Παράκτιου Χώρου. 5) Εξασφάλιση και εγγύηση της ανεμπόδιστης λειτουργίας του διαλόγου στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης και προικοδότησής του με δική του Γραμματεία, η οποία θα επιτρέπει την αντικειμενική θεσμική λειτουργία του σε σχέση με το Έργο των Δ/νσεων του Υπουργείου. 6) Ολοκλήρωση της υπό εξέλιξη διαβούλευσης του Ρ.Σ. & Π.Π.Π Αθήνας και εισαγωγή νέας αναμορφωμένης πρότασης για γνωμοδότηση στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και 6
Αειφόρου Ανάπτυξης, λόγω της ιδιαίτερης βαρύτητας του στο χωρικό σχεδιασμό όλων των επιπέδων (από το Κοινοτικό στο τοπικό) πριν την περαιτέρω προώθηση για θεσμοθέτησή του. Η ίδια διαδικασία πρέπει να ακολουθηθεί και για το Ρ.Σ. & Π.Π.Π Θεσσαλονίκης. 7) Ποιοτική αναβάθμιση της επιστημονικής προσφοράς και του επαγγέλματος στο τομέα της παροχής υπηρεσιών του σχεδιασμού και προγραμματισμού στους τομείς του περιβάλλοντος, της χωροταξίας και πολεοδομίας με την πιστοποίηση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και των νομικών προσώπων που δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό. Μεσοπρόθεσμες ενέργειες Α) Έντονη εμπλοκή του ΥΠΕΚΑ στη διαμόρφωση του νέου χάρτη των Περιφερειών και των ΟΤΑ, της χωρικής διάστασης και της πόλης για τον καθορισμό των νέων εδαφικών περιοχών τους. Β) Αναθεώρηση του Ειδικού Πλαισίου ΑΠΕ, συνδυασμένου με μια συνολική Ενεργειακή πολιτική με στόχο την προσαρμογή στις απαιτήσεις της κλιματικής αλλαγής και με το σχεδιασμό των δικτύων μεταφοράς. Γ) Δρομολόγηση της αναθεώρησης του θεσμοθετημένου Εθνικού Χωροταξικού και των θεσμοθετημένων Περιφερειακών Πλαισίων, σε συνδυασμό με την αναδιάρθρωση της περιφερειακής και τοπικής διακυβέρνησης του χώρου (αυτοδιοικούμενη Περιφέρεια και νέοι ΟΤΑ και κατά προτεραιότητα με την αναμόρφωση του ΕΣΠΑ). Η Πρόεδρος Βιβή Μπάτσου Αρχιτέκτων Πολεοδόμος 7