Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων

Transcript

1 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας Επιστημονική Εσπερίδα για το «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας» Ένας χρόνος μετά ΜΑΡΘΑ ΧΟΥΣΙΑΝΑΚΟΥ Χωροτάκτης και Πολεοδόμος, εκπρόσωπος ΣΕΠΟΧ «Η κριτική τοποθέτηση του ΣΕΠΟΧ σε σχέση με το θεσμοθετημένο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ» Εισαγωγή Το Ειδικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ έχει Θεσμοθετηθεί από το Δεκέμβριο του 2008 (ΦΕΚ 2464 Β) ενώ οι διαδικασίες που οδήγησαν στην θεσμοθέτησή του (μελέτη, ΣΜΠΕ, διαβούλευση) διεξήχθησαν το Ο ΣΕΠΟΧ συμμετείχε ενεργά τόσο στη διαβούλευση όσο και στη συζήτηση του σχεδίου ΚΥΑ στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας του οποίου είναι μέλος. Αν και χρονικό διάστημα ενός χρόνου δεν είναι ικανοποιητικό για ένα απολογισμό του Ε.Π. και ούτε διαθέτουμε τεκμηριωμένα στοιχεία εφαρμογής που θα μας επέτρεπαν μια αποτίμηση, οι σημαντικές αλλαγές που προέκυψαν εν τω μεταξύ και συνδέονται τόσο με την ένταση σε ευρωπαϊκό/διεθνές επίπεδο των «πράσινων πολιτικών» λόγω της οικονομικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής όσο και της κυβερνητικής αλλαγής στη χώρα μας και μια νέα κυβερνητική εξουσία που επενδύει έντονα στην πολιτική για «πράσινη ανάπτυξη» και δημιουργεί ένα νέο Υπουργείο σχεδιασμού που εμπεριέχει και την Ενέργεια και την Κλιματική Αλλαγή δικαιολογούν την επαναδιατύπωση προβληματισμών και θέσεων που είχε αναπτύξει ο ΣΕΠΟΧ στον πρόσφατο σχετικά δημόσιο διάλογο για το Ε.Π. ΑΠΕ. Στα πλαίσια αυτά θα αναφερθώ στα κύρια ζητήματα που έθεσε ο ΣΕΠΟΧ στο διάλογο για το Ε.Π. και που εκτιμούμε ότι είναι κατ εξοχή επίκαιρα και σχετίζονται με το μέλλον του, ενώ δεν ικανοποιούνται από το Ε.Π. emp_ape.doc

2 1. Χρειαζόμαστε ή όχι Ε.Π. και τι τύπου Οι περιβαλλοντικές δυνατότητες και ιδιαιτερότητες της χώρας μας για την ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) -άνεμοι, ηλιοφάνεια όλο τον χρόνο, μικροτοπίο και μεγάλη πολιτιστική και φυσική κληρονομιά βάσει ενός αειφόρου τουρισμού- η αναγκαιότητα της ανταπόκρισης στην κοινοτική και εθνική επιλογή για 18% έως 20% διείσδυση των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας και 20,1% στην ηλεκτροπαραγωγή και η ζήτηση που ήδη διαφαίνεται και επιτρέπει την ανάπτυξη μιας «πράσινης οικονομίας», δικαιολογούν ένα Ειδικό Πλαίσιο (Ε.Π). Ποιο πλαίσιο όμως? Τίθενται ορισμένα ερωτήματα ως προς το τι ακριβώς πρέπει να είναι αυτό το Ε.Π., καθώς το σημερινό ταλαντεύεται μεταξύ ενός κατευθυντήριου πλαισίου πολιτικής και αρχών χωροθέτησης και ενός κανονιστικού εργαλείου προσδιορισμού περιοχών και κριτηρίων εφαρμογής για τη χωροθέτηση έργων ΑΠΕ ιδίως για την αιολική ενέργεια. Το Ειδικό Πλαίσιο αποτελεί ένα από τα επίπεδα χωροταξικού σχεδιασμού του Ν.2742/99. Έχει στρατηγικό, κατευθυντήριο χαρακτήρα, διαλεκτική σχέση με το περιφερειακό και τοπικό επίπεδο σχεδιασμού και θα πρέπει επίσης να έχει δυνατότητα αμφίδρομης ανάδρασης ανάμεσα στα υπερκείμενα και υποκείμενα επίπεδα χωροταξικού σχεδιασμού. Στην προκείμενη περίπτωση επιπλέον επισημαίνεται το πρωθύστερο του σχήματος εκπόνησής του πριν το Γενικό Πλαίσιο. Η θέση του ΣΕΠΟΧ είναι θετική και λέει Ναι στην θεσμοθέτηση Ε.Π. όπως επίσης θετική είναι η τοποθέτηση του ΣΕΠΟΧ για τη θεσμοθέτηση του σημερινού πλαισίου. Η διαδικασία σύνταξης και θεσμοθέτησης του Ε.Π. έδωσε την ευκαιρία στους ειδικούς και τη κοινωνία να εξασφαλίσουν για μια καλή πρώτη μελέτη και τεκμηριωμένες απόψεις μέσα από τη διαβούλευση επί των θεμάτων του και βεβαίως περιόρισε την «αυτενέργεια ή αυθαιρεσία» των σημειακών αποφάσεων. Θεωρεί όμως ότι χρειάζεται τροποποιήσεις στο είδος και το περιεχόμενό των ρυθμίσεών του. 2. Τα Κύρια χαρακτηριστικά του Ε.Π. που διαμορφώνουν το κύριο πλαίσιο του προβληματισμού μας Οι κύριοι στόχοι του σημερινού Ε.Π. είναι: Άμεση λύση στα προβλήματα που παρουσιάζονταν κατά την εγκατάσταση ΑΠΕ και κατ εξοχή των Αιολικών Πάρκων στη χώρα μας (πολυδιάσπαση φορέων, εγκυκλίων και Νόμων, πλήθος αιτήσεων για εγκαταστάσεις, απορρίψεις του ΣτΕ λόγω έλλειψης χωροταξικού σχεδιασμού). Από τις διαφοροποιήσεις που κατέγραψαν από ευρωπαϊκή εμπειρία, αποφασίστηκε το Ε.Π. να αποτελέσει ένα κατευθυντήριο πλαίσιο με κανονιστικό, όμως, χαρακτήρα «από τα πάνω». 2

3 Στις «κατευθύνσεις πολιτικής» που δόθηκαν για το Ε.Π. επιλογή ήταν η μη περιφερειακή Κατανομή αλλά η χωροθέτηση με βάση την αρχή όπου «πόροι και max συμφέρον επενδυτών». Μεγαλύτερη δυνατή χωρική συγκέντρωση, κυρίως για Αιολικά Πάρκα, και όχι διασπορά τους στο χώρο με στόχο τη μείωση των συγκρούσεων και την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στα δίκτυα. Balance ανάμεσα σε οικονομική βιωσιμότητα των επενδύσεων και αρμονική ένταξη στο περιβάλλον και στο τοπίο. Οι ζώνες αποκλεισμού καθορίστηκαν βάσει κανονιστικού θεσμικού πλαισίου για τις διάφορες χρήσεις Αποτελεσματικότητα μηχανισμών χωροθέτησης για επίτευξη εθνικών και κοινοτικών στόχων εις βάρος των «κοινωνικών συναινέσεων». 3. Τα σημεία προβληματισμού του ΣΕΠΟΧ Λείπει ένα συνολικό ενεργειακό σχέδιο / πολιτική προώθησης των ΑΠΕ με αναφορά και στους τρεις (3) τομείς εφαρμογής των ΑΠΕ δηλαδή την ηλεκτροπαραγωγή, τη νέα γενιά βιοκαυσίμων και τη θέρμανση / ψύξη. Ετεροβαρής πολιτική σχεδιασμού στις ΚΥΑ / μελέτη προς όφελος των αιολικών πάρκων- μικρή αναφορά σε άλλες μορφές ενέργειας και τις προηγμένες τεχνολογίες. Ανάγκη συμμετοχής όλων των τομέων εφαρμογής και όλων των μορφών ΑΠΕ και όλων των μεγεθών (π.χ. μικρές ή Α/Γ Βιομάζα Παραγωγή βιοαερίου στην ύπαιθρο) στο ενεργειακό μείγμα. Το ενεργειακό σχέδιο να περιλαμβάνει τα Δίκτυα και τη διασύνδεση των νησιών (διασύνδεση μεταξύ τους και με το ηπειρωτικό δίκτυο) που κυρίως θα έπρεπε να χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ. Η διατύπωση του ως άνω ενεργειακού σχεδίου να έχει χωρική αναφορά και να στοχεύει στην ισόρροπη/ισότιμη περιφερειακή κατανομή στο σύνολο του χώρου (εδαφική συνοχή κοινωνική συμμετοχή). Χωρική εξέταση των δυνατοτήτων και περιορισμών ανάπτυξης όλων των μορφών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και καθορισμός της ικανότητας ανάπτυξης και της περιφερειακής κατανομής κατά μορφή. Βασική αντίρρηση στη συγκεκριμένη πρόταση ΠΑΠ και ΠΑΚ του Ε.Π.. Κατά την γνώμη του ΣΕΠΟΧ, γνώμη που ανέπτυξε με έμφαση και στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και τη κοινωνική διαβούλευση και επέτυχε συναίνεση, οι Περιοχές Αιολικής Καταλληλότητας (ΠΑΚ) θα έπρεπε να καθιερωθούν για όλο τον εθνικό χώρο ενώ οι Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας (ΠΑΠ) θα έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενο εξειδικευμένης μελέτης χαμηλότερου χωρικού επιπέδου 3

4 σε όρους συνοχής. Η κατηγοριοποίηση σε Περιοχές Καταλληλότητας (ΠΑΚ) πρέπει να τεκμηριώνεται ικανοποιητικά με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται (π.χ. ταχύτητα ανέμου). Είναι επίσης προφανές ότι υπάρχει ανάγκη συσχετισμού των ΠΑΠ και με άλλους τομείς με συγκριτικό πλεονέκτημα (π.χ. τουρισμός) καθώς και με άλλα κριτήρια. Γενικά, τίθεται σε αμφισβήτηση η κατηγοριοποίηση του εθνικού χώρου και η προώθηση περιοχών προτεραιότητας με «υποκειμενικά» κριτήρια ή με κριτήρια «ζήτησης». Η πρόταση στο εθνικό συμβούλιο διαμορφώθηκε ως εξής : Οι ΠΑΚ «μεταβατικά» να ισχύσουν για όλη την Ελλάδα και οι ΠΑΠ να καθοριστούν από τον υποκείμενο σχεδιασμό (ΠΠΧΣΑΑ και ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ Zonning). Οι περιοχές προτείνεται να εξειδικεύονται ως προς την καταλληλότητα των πηγών ενέργειας σε υπερτοπική κλίμακα από επίσημους φορείς (ΚΑΠΕ, ΑΕΙ κ.α.) και να προσδιορίζονται κατά περιφέρεια οι αποδοτικότερες περιοχές για κάθε πηγή ενέργειας. Υπάρχει ανάγκη πρόβλεψης αρχών και κατευθύνσεων και για την επιλογή διασποράς ή άλλου τύπου συγκέντρωσης μονάδων (π.χ. κατά μήκος οδικών αξόνων, δικτύων υποδομής κλπ) καθώς και πρόβλεψης σχετικής ευελιξίας προσαρμογής σε σχέση με την συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία των έργων και υποδομών ΑΠΕ. Ως προς τη Φέρουσα ικανότητα ο ΣΕΠΟΧ θεωρεί ότι είναι μια δύσκολη προσέγγιση. Θα ήταν προτιμότερο να προσδιοριστούν περιοχές απαγόρευσης με περιβαλλοντικά και χωροταξικά (κοινωνικοοικονομικά) κριτήρια είτε σε εθνικό είτε σε περιφερειακό επίπεδο. Η πρόβλεψη θα πρέπει να γίνει για όλες τις μορφές ΑΠΕ και όχι μόνο για την αιολική ενέργεια. Όσον αφορά το προτεινόμενο με το Ε.Π. Συντελεστή κάλυψης ανά ΟΤΑ για ΠΑΠ και ΠΑΚ προτείνεται η καθιέρωση του συντελεστή κάλυψης του Ε.Π. για τις ΠΑΚ με ενιαίο τρόπο σ όλη τη χώρα πλην των νησιών ή των ειδικά ευαίσθητων περιοχών για τα οποία πρέπει να προκύψουν ειδικοί όροι αντοχής μέσω προσπάθειας καθορισμού μιας σύνθετης φέρουσας ικανότητας. Πρέπει να συνεκτιμηθούν οι επιπτώσεις από τα Συνοδευτικά Έργα στις κατευθύνσεις περιορισμούς επιλεξιμότητα περιοχών ανάπτυξης ΑΠΕ. Συμμετοχή και της Αττικής στο σχεδιασμό. Στις περιοχές αποκλεισμού χωροθέτησης ΑΠΕ δεν περιλαμβάνονται δάση και δασικές εκτάσεις. Η αντιμετώπιση είναι προβληματική Θα έπρεπε να περιληφθούν και τα δάση, ίσως ολόκληροι οι Εθνικοί Δρυμοί και όχι μόνον οι πυρήνες τους, καθώς επίσης και οι ζώνες ειδικής προστασίας της ορνιθοπανίδας. 4

5 Προώθηση πολιτικών για Φωτοβολταϊκά στα κτίρια / eco γειτονιές/ ηθελημένος συνδυασμός χρήσεων (π.χ. ΑΠΕ σε ΠΟΤΑ, ΒΙΠΕ, Γεωργικές γαίες και Διασύνδεση με αγρότες / ανάπτυξη εσόδων υπαίθρου.). Συμπερασματικά : Ο χωροταξικός προγραμματισμός έχει γενικό στόχο τη ρύθμιση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων ώστε να μειωθούν οι ανεπιθύμητες επιπτώσεις τους στους «επιμέρους χώρους / τόπους / περιφέρειες / κοινότητες / πόλεις και το περιβάλλον» με όρους εδαφικής συνοχής και βιώσιμης ανάπτυξης. Τα έργα ΑΠΕ και ιδίως Οι Α/Γ και τα Φ/Β που θα αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος μέχρι το 2020 αφού μόνο σ αυτές τις μορφές ΑΠΕ έχουν μέχρι σήμερα τεθεί στόχοι για το 2020, όπως κάθε τεχνική υποδομή έχουν προφανείς επιπτώσεις στο «άμεσο» περιβάλλον τους και ισχυρές επιπτώσεις στο τοπίο, ενώ μπορούν να συνυπάρξουν με τις αγροτικές και βιομηχανικές δραστηριότητες και υπό προϋποθέσεις με την κατοικία και με αυστηρότερες προϋποθέσεις αλλά εφικτές και με τον τουρισμό. Στοιχεία καθοριστικά ενός βιώσιμου Χωροταξικού προγραμματισμού στο επίπεδο του Ε.Π είναι: 1) Οι στόχοι για ανάπτυξη των ΑΠΕ και για ανάπτυξη μέσω των ΑΠΕ (πράσινη οικονομία) να διασυνδεθούν με τη χωρική περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. 2) Να ξεκαθαριστούν χωρίς υπερκαλύψεις και με σαφήνεια τα Χωροταξικά επίπεδα σχεδιασμού και οι αρμόδιες εμπλεκόμενες αρχές και ακολουθούμενες διαδικασίες (διαβούλευση ΕΣΧΣΑΑ) 3) Να περιλάβει Δίκτυα και σύνοδα έργα. Οι κίνδυνοι αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και το κόστος από τα συνοδά έργα θα μπορούσαν να τεθούν και ως κριτήριο επιλογής περιοχών χωροθέτησης. 4) Να θέτει Χωροταξικά και Περιβαλλοντικά κριτήρια και κατευθύνσεις (θόρυβος, θέα, αποστάσεις, χρήσεις, τοπίο) και περιοχές αποκλεισμού ως ελάχιστη συμφωνία του σχεδιασμού του χώρου στην κλίμακα που απαιτείται κάθε φορά. 5