ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2005-2006 ΜΑΘΗΜΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Η αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας (Άρθρο 2 παρ. 1 Σ) Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ ΚΑΘ. Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Ελ Χούρι Μαρία- Ναΐµα Α. Μ.: 1340200400106 ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ 2006

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 II. ΟΡΙΣΜΟΣ...4 III. ΙΑΚΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ...6 ΙV. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΙΕΘΝΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗ...8 V. ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΕΩΣ... 10 VI. ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ... 13 Α) ΦΟΡΕΙΣ... 13 Β) ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ... 14 VII. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ... 16 VIII. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ... 17 IX. ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 18 A) Ελληνική... 18 Β) English... 18 X. ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 20 2

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι η σφαιρική αλλά και λεπτοµερής ανάπτυξη της αρχής του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας που κατοχυρώνεται συνταγµατικά στο άρθρο 2 1 του ισχύοντος Συντάγµατος. Η ανθρώπινη αξία αποτελεί το θεµελιώδες δικαίωµα πάνω στο οποίο εδράζονται και αναπτύσσονται όλα τα άλλα επιµέρους δικαιώµατα. Παρακάτω ακολουθεί προσδιορισµός της έννοιας της ανθρώπινης αξίας, και αντιδιαστολή της προς την έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ιστορική αναδροµή της συνταγµατικής της κατοχύρωσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στον διεθνή χώρο, η ανάλυση του περιεχοµένου του άρθρου Σ 2 1, καθορισµός των φορέων και των αποδεκτών του δικαιώµατος καθώς και οριοθέτηση των περιορισµών του. 3

II. ΟΡΙΣΜΟΣ 1 Η ανθρώπινη αξία ως έννοια γένους είναι το σύνολο των γενικών, υλικών, πνευµατικών και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους. Ο άνθρωπος και η ανθρώπινη αξία είναι όροι συνώνυµοι. Ο ακριβής προσδιορισµός της έννοιας της ανθρώπινης αξίας, προσκρούει σε ένα πλήθος δυσκολιών, που οφείλονται, όχι µόνο στο γενικότερο περιεχόµενό της, αλλά και στο γεγονός ότι οι ερµηνευτές στην προσπάθεια του καθορισµού της επηρεάζονται από την γενικότερη φιλοσοφική τους τοποθέτηση. Η ανθρώπινη αξία δεν αποτελεί δεδοµένη νοµική έννοια και αυτό ακριβώς αποτελεί έναν παραπάνω λόγο για την αναζήτηση των προσδιοριστικών της στοιχείων στην εξωτερική πραγµατικότητα. Ο προσδιορισµός της ανθρώπινης αξίας «εµφανίζεται δύσκολος», όχι διότι είναι στην αντικειµενική πραγµατικότητα, αλλά είτε διότι ταυτίζεται µε µερικότερες εκφάνσεις της, όπως είναι η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, είτε διότι παρεµβάλλονται οι υποκειµενικές σκέψεις και οι ιδεολογικές προτιµήσεις των διαφόρων συγγραφέων. Η ανθρώπινη αξία είναι έννοια διαλεκτική, εµφανιζόµενη άλλοτε µε την αντικειµενική, άλλοτε µε την υποκειµενική της 1 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, τόµος III ΗΜ.Β, Αθήνα 2005, σελ.4 επ. 4

µορφή στον συγκεκριµένο ερευνητή, ανάλογα µε το πρίσµα, κάτω από το οποίο την εξετάζει. Εµφανίζεται φαινοµενικά άλλοτε ως έννοια γένους, άλλοτε ως έννοια είδους, ενώ στην πραγµατικότητα και τα δύο αυτά στοιχεία, γενικό και ειδικό περιέχονται στην ανθρώπινη αξία που αποτελεί την διαλεκτική τους συνένωση. Η συγκεκριµενοποίηση της ανθρώπινης αξίας προκύπτει από την ταυτότητά της µε τον ίδιο τον άνθρωπο. Η συγκεκριµενοποίηση αυτή, απαλλαγµένη από τις διάφορες θεωρίες είναι ζήτηµα του οποίου η λύση προκύπτει χωρίς καµία δυσκολία από αυτή την ίδια την παρατήρηση κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από το χρώµα, φυλή, ηλικία, φύλο, εθνικότητα κλπ. Η ανθρώπινη αξία ως έννοια γένους ταυτίζεται µε τον άνθρωπο. εν αποτελεί παρά «νοµική µεταγλώττιση» του όρου «άνθρωπος». Η ταυτότητα αυτή έχει πραγµατικές και νοµικές διαστάσεις. Ό,τι είναι άνθρωπος στην πραγµατικότητα, είναι ανθρώπινη αξία κατά το δίκαιο. Άνθρωπος και ανθρώπινη αξία, συνιστούν πραγµατική δικαιϊκή ταυτότητα. Ο όρος ανθρώπινη αξία ως «νοµική έννοια» δεν περιλαµβάνει τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο, απ ότι υπάρχει στην ανθρώπινη φύση, στον ίδιο τον άνθρωπο. 2 Η ανθρώπινη αξία ταυτιζόµενη µε τον άνθρωπο, δεν είναι αξία ιδέα, αλλά αξία πραγµατικότητα. Κάθε άνθρωπος, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη είναι φορέας ανθρώπινης αξίας. 2 ηµητρόπουλος, Αµυντικά δικαιώµατα κλπ., σ.53, σηµ 42.- 5

III. ΙΑΚΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ 3 Η ανθρώπινη αξία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν ταυτίζονται. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αναφέρεται κυρίως στην κοινωνική διάσταση της ανθρώπινης φύσης και όχι στην σωµατική ή πνευµατική. Προσδιοριζόµενη βασικά από την ίσως στενότερη έννοια της τιµής δεν αποδίδει το ευρύτερο περιεχόµενο της ανθρώπινης αξίας. Στο σηµείο αυτό διαφέρει το ελληνικό από το γερµανικό σύνταγµα, που κατοχυρώνει όχι την ανθρώπινη αξία (Menschenwert) αλλά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (Mennschenwuerde). Οι διαφορές ανάµεσα στην ανθρώπινη αξία και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δεν έχουν µόνο θεωρητικό χαρακτήρα, αλλά και µεγάλη πρακτική σηµασία. Έτσι το κράτος δεν προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όταν δε παρέχει λ.χ τα µέσα για την ιατροφαρµακευτική περίθαλψη ή την παιδεία. Στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν ανήκει το δικαίωµα της παιδείας ή της υγείας ή της εργασίας κλπ. Ανήκουν όµως στο περιεχόµενο της ανθρώπινης αξίας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι βασικά έννοια, που προσδιορίζεται από αξιολογικές κρίσεις, όχι βέβαια υποκειµενικές, αλλά από τις κρίσεις εκείνες, που επικρατούν στην 3 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, τόµος III ΗΜ.Β, Αθήνα 2005, σελ.4 επ. 6

κοινωνική συνείδηση. Η ανθρώπινη αξία προσδιορίζεται από αυτήν την ίδια την ανθρώπινη οντότητα. Ο προσδιορισµός της ανθρώπινης αξίας, δηλαδή του ανθρώπου, είναι ανεξάρτητος από τις αξιολογικές κρίσεις, όχι µόνο τις υποκειµενικές, αλλά και εκείνες που επικρατούν στην κοινωνική συνείδηση. Έτσι λ.χ στην αρχαία Ρώµη οι δούλοι θεωρούνταν και ήταν κατά δίκαιο res. Στον κοινωνικό και στον νοµικό χώρο τους είχε αφαιρεθεί κάθε αξιοπρέπεια και ελευθερία. Αυτό όµως δεν σηµαίνει, ότι δεν είχαν ανθρώπινη αξία, ότι δηλαδή ήταν πράγµατι άνθρωποι, επειδή κοινωνία και το δίκαιό της τους είχαν «ονοµάσει» «πράγµατα». Η ανθρώπινη αξία έµφυτη στον άνθρωπο, δεν αφαιρείται µε νοµικούς κανόνες, όπως δεν είναι δυνατή µε τους ίδιους κανόνες η αφαίρεση άλλων φυσικών ιδιοτήτων, λ.χ φύλου ή της ηλικίας. 7

ΙV. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΙΕΘΝΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗ 4 Τα παλαιότερα ελληνικά και αλλοδαπά Συντάγµατα δεν περιέλαβαν µια γενική διάταξη προστατεύουσα ρητά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μια τέτοια διάταξη περιλήφθηκε για πρώτη φορά σε ορισµένα Συντάγµατα, που ψηφίστηκαν µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο. Υποδειγµατικό εν προκειµένω είναι το ισχύον Σύνταγµα της Οµοσπονδιακής ηµοκρατίας της Γερµανίας (Θεµελιώδης Νόµος της Βόννης). Στο άρθρο 1 1 του Θεµελιώδους Νόµου ορίζεται «η αξιοπρέπεια του ανθρώπου είναι απρόσβλητη. Ο σεβασµός και η προστασία αυτής είναι υποχρέωση ολόκληρης της κρατικής εξουσίας». Τόσο δε η θέση της διατάξεως στο πρώτο άρθρο του Συντάγµατος, όσο και η ένταξη της κατά το άρθρο 79 3 στις µη αναθεωρήσιµες διατάξεις προδήλως καταδεικνύουν την σπουδαιότητα της διατάξεως αυτής στην γερµανική έννοµη τάξη. Ο Θεµελιώδης Νόµος της Βόννης του 1949 αποτέλεσε πηγή της ελληνικής διάταξης που εισήχθη στο Σύνταγµά µας µε το άρθρο 2 1 Σ. και το οποίο ορίζει ότι «Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» υιοθετώντας κατά αυτόν τον τρόπο 4 Ράικος Α.Γ, Συνταγµατικό ίκαιο, Τόµος β, Τα θεµελιώδη ικαιώµατα, β έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 2002, σελ.244-253 8

κατ ουσία αµετάβλητη τη διάταξη του άρθρου 1 1 εδ. β του γερµανικού Συντάγµατος. Η θέση της διάταξης στο πρώτο µέρος του Συντάγµατος, ο χαρακτηρισµός της ως θεµελιώδους κατά το άρθρο 110 1 Σ., η µη δυνατότητα αναθεώρησης της διάταξης καθώς και το προστατευόµενο αγαθό καθιστούν καταφανή την σπουδαιότητα της διατάξεως και στην ελληνική έννοµη τάξη. Από τα νεότερα Ευρωπαϊκά Συντάγµατα κατοχυρώνουν ρητά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια το νέο οµοσπονδιακό κράτος της Ελβετίας και το Σύνταγµα της Πολωνίας (1997). Ενώ η ανθρώπινη αξιοπρέπεια διακηρύσσεται και από το πρώτο άρθρο του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επαναλαµβάνει τις διατάξεις του άρθρου 1 1 του Θεµελιώδους Νόµου της Γερµανίας. 9

V. ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΕΩΣ 5 Το άρθρο 2 1 του Συντάγµατος καθιερώνει ως «πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» τον σεβασµό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου. Συναφείς είναι και οι διατάξεις των άρθρων 7 2 και 106 2 Σ. που απαγορεύουν ειδικότερα την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την ανάπτυξη της ιδιωτικής οικονοµικής πρωτοβουλίας σε βάρος της. Από τη συστηµατική θέση της διατάξεως και από το περιεχόµενό της, προκύπτει ότι ο συντακτικός νοµοθέτης αντιλαµβάνεται τη αξία του ανθρώπου ως µια θεµελιώδη αρχή το πεδίο εφαρµογής της οποίας δεν περιορίζεται στα ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα. Αντίθετα, η αρχή της αξίας του ανθρώπου, όπως άλλωστε και οι υπόλοιπες θεµελιώδεις αρχές των άρθρων 1 και 26 του Συντάγµατος, µπορεί να έχει σηµασία για την ερµηνεία και οποιασδήποτε άλλης συνταγµατικής διάταξης, όπως βέβαια, κατά µείζονα λόγο και διατάξεων της κοινής νοµοθεσίας. Πέρα από αυτό µπορεί να αποτελέσει, έστω και σε οριακές µάλλον περιπτώσεις, απευθείας το κριτήριο για την αξιολόγηση της συνταγµατικότητας µιας νοµοθετικής ρύθµισης ή και µιας κοινωνικής συµπεριφοράς. Στις περιπτώσεις αυτές η λειτουργία µοιάζει µε εκείνη ενός ατοµικού δικαιώµατος, ενώ προφανής είναι 5 Χρυσόγονος Κώστας, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθηνα Κοµοτηνη, 2002, σελ.109 10

η ιδιαίτερη νοηµατική σύνδεσή της µε το σύνολο καταρχήν των ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων. Η αρχή της αξίας του ανθρώπου επιβεβαιώνει ότι τα δικαιώµατα αυτά κατά βάση δεν αποτελούν εργαλεία, µέσα για την επίτευξη των σκοπών του κράτους, αλλά αντίθετα αυτοσκοπούς. Επιπλέον, συνδυαζόµενη συστηµατικά προς την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, οδηγεί στο συµπέρασµα ότι ως «λαό» το σύνταγµα δεν εννοεί µια πλασµατική ενότητα, ή, πολύ περισσότερο, µια αγέλη που απορροφά την ατοµικότητα των µελών της, όπως τον ήθελαν οι θεωρητικοί του εθνικοσοσιαλισµού. Ο «λαός» κατά το Σύνταγµα νοείται ως κοινωνικό σύνολο hic et nunc, µε τις διαιρέσεις και τις αντιθέσεις του, αποτελούµενο από συγκεκριµένους ανθρώπους µε τη δική του αξιοπρέπεια και τη δική του προσωπικότητα ο καθένας. Το περιεχόµενο της αρχής έγκειται κυρίως στην απαίτηση να µην υποβιβάζεται ο άνθρωπος, ο κάθε συγκεκριµένος άνθρωπος, σε αντικείµενο, σε απλό µέσο για την εξυπηρέτηση οποιωνδήποτε σκοπών, σε αντικαταστατό τελικά µέγεθος. Πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου 6 δέχθηκε ακόµα ότι στην «αξία του ανθρώπου περιλαµβάνεται πρωτίστως η ανθρώπινη προσωπικότητα ως εσωτερικό συναίσθηµα τιµής και ως κοινωνική αναγνώριση υπόληψης». 6 ΑΠ 40/1998, Ολ,., ΤοΣ 1999, 103. 11

Παραπέρα, επειδή πρόκειται για γενική αρχή που η υλοποίησή της δεν συνδέεται οπωσδήποτε µε την άσκηση ενός ατοµικού δικαιώµατος αναγνωρίσιµου υπέρ ορισµένου φορέα του, το άρθρο 2 1 Σ. θεµελιώνει ευρύτερη υποχρέωση σεβασµού και προστασίας της ανθρώπινης αξίας και όταν αυτή δεν αντιστοιχεί ακόµη, ή δεν αντιστοιχεί πια, σε συγκεκριµένο πρόσωπο. Πρόκειται για τις περιπτώσεις του κυοφορούµενου αφενός και του νεκρού αφετέρου. 12

VI. ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Α) ΦΟΡΕΙΣ 7 Το Σύνταγµα κατοχυρώνει και προστατεύει την αξία του ανθρώπου και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Είναι εποµένως φανερό ότι φορείς των αντίστοιχων δικαιωµάτων µπορεί να είναι µόνο φυσικά και όχι νοµικά πρόσωπα. Η προστασία αρχίζει ήδη πριν από τη γέννηση και αφορά και το κυοφορούµενο. Τελειώνει πάντως µε τον θάνατο του προσώπου, αν και περιλαµβάνει τη σύµφωνη µε τη θέληση του θανόντος και τους κρατούντες κανόνες ταφή ή καύση της σορού. ικαιούχοι είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε διάκριση, εποµένως τόσο οι ηµεδαποί όσο και οι αλλοδαποί και οι ανιθαγενείς. 8 Η νοµολογία µας πάντως δέχεται ότι ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ως ανθρώπου δεν συνεπάγονται δικαίωµα του αλλοδαπού να πολιτογραφηθεί Έλληνας, ούτε καν να πληροφορηθεί τους λόγους της απόρριψης του αιτήµατός του. (βλ. ήδη άρθρο 61 2 ν. 2910/2001). Έτσι δεν ελέγχεται ακυρωτικά η τυχόν έλλειψη αιτιολογίας στην απορριπτική της αίτησης πολιτογράφησης πράξη της διοίκησης, 7 αγτόγλου Π., Συνταγµατικό ίκαιο- Ατοµικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, τευχ. Β, σελ.1327 8 Χρυσόγονος Κώστας, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθηνα Κοµοτηνη, 2002, σελ.109 13

παρά µόνο η παρανοµία της αιτιολογίας, εφόσον υπάρχει ρητή και ειδική τέτοια. Ως προς το σκέλος αυτό η ορθότητα της παραπάνω νοµολογίας είναι αµφίβολη. Είναι βέβαιο ότι η αξία του ανθρώπου αφορά τους πάντες, άρα δεν είναι απαραίτητο να αναγνωρισθεί κανείς ως Έλληνας υπήκοος για να την αποκτήσει. Όµως µια αναιτιολόγητη απόρριψη αιτήµατος πολιτογράφησης προσβάλλει µάλλον την αξία του ανθρώπου, αφού υποδηλώνει άρνηση της ιδιότητάς του ως έλλογου όντος, στο οποίο µπορούν και πρέπει να διευκρινισθούν οι λόγοι της µιας ή της άλλης συµπεριφοράς της διοίκησης. Περαιτέρω το άρθρο 2 1 Σ. δεν δηµιουργεί καθεαυτό δικαίωµα για τον αλλοδαπό να αξιώσει την παραµονή του στην ελληνική επικράτεια και συνεπώς, όπως έχει κριθεί, εφόσον αυτός στερείται άδειας παραµονής, η διοίκηση υποχρεούται να τον απελάσει, ανεξάρτητα από τη συµπεριφορά του ή τη συνδροµή λόγων δηµοσίου συµφέροντος. Β) ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ 9 Σε ό,τι αφορά τους αποδέκτες των σχετικών συνταγµατικών επιταγών, η αρχή της αξίας του ανθρώπου δεν εξαντλείται σε µια αρνητική υποχρέωση «σεβασµού» εκ µέρους 9 Χρυσόγονος Κώστας, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθηνα Κοµοτηνη, 2002, σελ.109 14

της πολιτείας, αλλά εκτείνεται στη θετική εκ µέρους της «προστασία» της ανθρώπινης αξιοπρέπειας έναντι προσβολών της και από ιδιώτες (µε αποτέλεσµα η τυχόν µείωση µε νεότερη ή ειδικότερη νοµοθετική ρύθµιση, της προστασίας που παρείχαν παλιότερες και/ή γενικότερες διατάξεις του αστικού δικαίου να κρίνεται ως αντισυνταγµατική). Κατ επέκταση µπορεί να γίνει δεκτό ότι οι τελευταίοι υπέχουν και ευθέως σχετική υποχρέωση. Στο πλαίσιο αυτό µάλιστα υποστηρίζεται εύστοχα ότι από το άρθρο 2 1 Σ. συνάγεται υποχρέωση του κράτους για την λήψη των κατάλληλων µέτρων για την ασφάλεια των πολιτών (έναντι εγκληµατικών ενεργειών), και αντίστοιχα αξίωση των τελευταίων για αποτελεσµατική παροχή υπηρεσιών αστυνόµευσης. 15

VII. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ 10 Η κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου είναι απαραβίαστη. εν υπόκειται σε κανέναν περιορισµό και σε καµία επιφύλαξη νόµου, ούτε επιτρέπει εξαιρέσεις στο πλαίσιο ειδικών εξουσιαστικών σχέσεων. Η διάταξη του άρθρου 2 1 δεν υπόκειται σε αναθεώρηση σύµφωνα µε το άρθρο 110 1 ούτε ανήκει σε εκείνες των οποίων η ισχύς µπορεί να ανασταλεί κατά το άρθρο 48 1. Η αξία του ανθρώπου αποτελεί αντιθέτως το άκρο όριο οποιουδήποτε περιορισµού ατοµικού δικαιώµατος που επιτρέπει εκάστοτε το Σύνταγµα, είτε αυτός αναφέρεται στο περιεχόµενο είτε στους φορείς του δικαιώµατος. Ακριβώς πάντως γιατί το απαραβίαστο της αξίας του ανθρώπου αφορά τον πυρήνα της ανθρώπινης προσωπικότητας, νοµικά σηµαντικές και απαγορευµένες είναι κατά λογική ανάγκη µόνο οι σοβαρές προσβολές στην ύπαρξη και δράση του ανθρώπου, γιατί µόνο αυτές µπορούν εννοιολογικά να θιγούν αυτή την ίδια την αξία του. 10 αγτόγλου Π., Συνταγµατικό ίκαιο- Ατοµικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, τευχ. Β, σελ.1328 16

VIII. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Συνοψίζοντας, το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας αποτελεί την υπέρτατη, την ύψιστη γενική συνταγµατική αρχή, - στα πλαίσια της έννοµης τάξης του κοινωνικού ανθρωπισµού και της, συνακολούθως, σύγχρονης έννοια του Συντάγµατος, ως καθολικού ρυθµιστή της ανθρώπινης ζωής της οποίας το ρυθµιστικό πεδίο εκτείνεται στις σχέσεις κράτους πολιτών και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Στη σύγχρονη έννοµη τάξη, ο διαχωρισµός σε δηµόσια και ιδιωτική παραβίαση ή απειλή της ανθρώπινης αξίας δεν είναι συνταγµατικά δυνατός. Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας αποτελεί πηγή και όλων των άλλων δικαιωµάτων και εποµένως καταστατική αρχή της έννοµης τάξης. Κατοχυρώνει µε λίγα λόγια την υποχρέωση των ανθρώπων να σέβονται αλλά και του κράτους προστατεύει παράλληλα την ανθρώπινη αξία. 17

IX. ΠΕΡΙΛΗΨΗ A) Ελληνική Αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι η προσέγγιση της βασικής αρχής του Συντάγµατος, η οποία αποτελεί πηγή και άλλων διατάξεων (άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος). Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας αποτελεί θεµελιώδη διάταξη στα πλαίσια της νέας έννοµης τάξης του κοινωνικού ανθρωπισµού καθώς και της σύγχρονης έννοιας του Συντάγµατος, το οποίο ρυθµιστικό πεδίο εκτείνεται όχι µόνο στις σχέσεις κράτους πολιτών αλλά και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Είναι, τέλος, αξιοπρόσεχτο ότι δεν χωρεί παραίτηση από την συνταγµατική προστασία της ανθρώπινης αξίας. Β) English The present essay is attempting an approach of the fundamental principle of the Constitution which is the main source of many different clauses (art.2 paragr.1 of the Constitution) The inviolability of the human value constitutes a fundamental clause in the context of law and order of social humanism as well as in the context of the modern sense of Constitution, which is a regulating and determining field 18

expanding not only to the state citizen relations but also to their interpersonal relations. It is worth considering the fact that a renouncement of rights, to the Constitutional protection of human value, is out of the question. 19

X. ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ηµητρόπουλος Aνδρέας, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, τόµος III ΗΜ.Β, Αθήνα 2005 αγτόγλου Π., Συνταγµατικό ίκαιο- Ατοµικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, τεύχος Χρυσόγονος Κώστας, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθηνα Κοµοτηνη, 2002 Ράικος Α.Γ, Συνταγµατικό ίκαιο, Τόµος β, Τα θεµελιώδη ικαιώµατα, β έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002 Γεωργόπουλος Κων/νος Λ., Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, 12 η έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν Σάκκουλα 2004 Μάνεσης Αριστόβουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, τεύχος α, ατοµικές ελευθερίες, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θες/νίκη, 1982 20

ηµητρόπουλος Ανδρέας, Η συνταγµατική προστασία του ανθρώπου από την ιδιωτική εξουσία, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 1981/82. 21