Συνεργασία σχολείου και οικογένειας: Θεωρητικές προσεγγίσεις, ερευνητικά δεδομένα και προτάσεις

Συνεργασία σχολείου και οικογένειας: Θεωρητικές προσεγγίσεις, ερευνητικά δεδομένα και προτάσεις Δασκαλάκη Ν., Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας, Α.Π.Θ. Δρόσος Β., Υποψήφιος Διδάκτορας, Π.Τ.Ν. Φλώρινας, Α.Π.Θ. Κυρίδης Α., Λέκτορας της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, Π.Τ.Ν. Φλώρινας, Α.Π.Θ. 1. Εισαγωγή Το σχολείο και η οικογένεια αποτελούν δύο θεσμούς, οι οποίοι έχουν αναλάβει την κοινωνικοποίηση του παιδιού, δηλαδή την ευθύνη και την εποπτεία για την ομαλή ένταξή του στην κοινωνία. 1 Οι ρόλοι των δύο αυτών θεσμών δε φαίνεται να συγκρούονται και μάλιστα θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ακριβώς επειδή στη ζωή του παιδιού συνυπάρχει το σχολείο με την οικογένεια για 9 χρόνια τουλάχιστον, η συνεργασία τους μοιάζει να είναι απαραίτητη, ώστε αφενός να μην παρατηρούνται προβλήματα σύγκρουσης ρόλων και ασυνέχειες στις κοινωνικές απαιτήσεις και στα κοινωνικά πρότυπα που προβάλουν οι δύο φορείς και αφετέρου να επιτυγχάνονται καλύτερα αποτελέσματα στις διαδικασίες που έχουν αναλάβει, προς όφελος πάντα του παιδιού. Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές για τις οικογένειες με μικρά παιδιά είναι η εισαγωγή στο σχολείο. Αυτή η μετάβαση έχει μελετηθεί από δύο πλευρές η μία πλευρά αναφέρεται στην ετοιμότητα του παιδιού να ενταχθεί στους σχολικούς μηχανισμούς, ενώ η άλλη αναφέρεται στην ετοιμότητα του σχολείου να δεχτεί το παιδί. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η ετοιμότητα του σχολείου είναι το ίδιο σημαντική με την ετοιμότητα του παιδιού και ότι το ζήτημα αυτό θα πρέπει να τυγχάνει ειδικής μελέτης και μέριμνας. 2 Με βάση τα παραπάνω, το σχολείο θα πρέπει να βασίζει το αναλυτικό πρόγραμμα στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας και στις ειδικές ανάγκες ανάπτυξης και μάθησης των παιδιών. Από τη άλλη, η οικογένεια θα πρέπει να συνεχίζει να συμβάλλει αποφασιστικά στην κοινωνικοποίηση και στην εκπαίδευση των παιδιών. Η συζήτηση για τη σχολική ετοιμότητα εστιάζεται στο αν τα παιδιά και οι οικογένειές τους θα πρέπει να είναι έτοιμα για το σχολείο ή το σχολείο για τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Το θέμα, ωστόσο, δεν είναι τόσο απλό. Στην πραγματικότητα, το σπίτι, το σχολείο και η κοινότητα συμβάλλουν ισοδύναμα στη μακροπρόθεσμη επιτυχία του παιδιού. Κάτω απ' αυτό το πρίσμα το ερώτημα για την ετοιμότητα γίνεται μικρότερης σημασίας αναφορικά με το ποιος είναι έτοιμος για ποιον. Αντίθετα, αφορά όλους η αμοιβαία συνεργασία για την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών. 3 Η οικογένεια και το σχολείο πρέπει να είναι φυσικοί συνεργάτες στη ζωή των παιδιών. Και οι δύο έχουν ρόλο-κλειδί στην επιτυχή μάθηση: είτε μορφώνοντας το μαθητή της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, που διανύει την περίοδο "ανίχνευσης" και μόλις ξεκινά να διερευνά τα θαύματα της μάθησης, είτε καθοδηγώντας τον μπερδεμένο έφηβο στο γυμνάσιο, ο οποίος κάνει τα πρώτα βήματα ανεξαρτησίας, ή στηρίζοντας το νεαρό ενήλικα στο λύκειο, ο οποίος ετοιμάζεται να ξεκινήσει μια καινούρια περιπέτεια στον κόσμο της εργασίας ή της ανώτερης εκπαίδευσης. Δυστυχώς, η επιτυχής συνεργασία σχολείου οικογένειας είναι πολύ συχνά ένας δύσκολος στόχος. Η συνεργασία αυτή, όπως κάθε συνεργασία που αξίζει να υπάρχει, απαιτεί δεσμεύσεις, ευλυγισία και συντονισμένες προσπάθειες. Πρωτίστως, γονείς και εκπαιδευτικοί θα πρέπει να αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο ως συνεργάτες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Βέβαια, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δασκάλων, των γονιών και των παιδιών δεν είναι πάντα απλές και άμεσα αποτελεσματικές. Ωστόσο, όταν το σχολείο και η οικογένεια δεσμεύονται να συνεργαστούν και αντιμετωπίζουν η μία την άλλη πλευρά με 1 Βλέπε σχετικά Mühlbauer, K.R. (1990). Κοινωνικοποίηση. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. 2 Weiss, H. & Halpern, R (1990). Community based family support and education programs: Something old or something new? New York: Columbia University, National Center for Children in Poverty. Kagan, S. (1990). Excellence in early childhood education: Defining characteristics and next decade strategies. Washington DC: US Department of Education, Office of Educational Research and Improvement. 3 Office of Educational Research and Improvement (1995). Continuity in Early Childhood: A Framework for Home, School and Community Linkages. Washington D.C: US Printing Office, σσ. 7-12. 1

αμοιβαίο σεβασμό και εμπιστοσύνη, τα θέματα προς συζήτηση μπορούν να επιλυθούν και οι συγκρούσεις να ξεπεραστούν. 4 2. Ερευνητικά δεδομένα Η εμπειρία μέχρι σήμερα, αν και δεν υπάρχουν σχετικές έρευνες για την Ελλάδα, έχει δείξει ότι η συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς. Συνήθως, οι προσεγγίσεις των δύο φορέων παίρνουν τη μορφή τυπικών σχέσεων στα πλαίσια συγκεκριμένων υποχρεώσεων (ενημερώσεις γονέων από το σχολείο ή συμμετοχή των γονέων σε σχολικές εκδηλώσεις) και εξαντλούνται στην εκπλήρωση συγκεκριμένων τυπικών, ως επί το πλείστον, υποχρεώσεων. Η ανάμειξη της οικογένειας στην εκπαίδευση περιορίζεται κυρίως στην παρακολούθηση των εργασιών, τις οποίες θα πρέπει να ετοιμάσει το παιδί στο σπίτι (ιδιαίτερα στις μικρές τάξεις). Μόνο ένα μικρό ποσοστό γονέων εμπλέκεται σε δραστηριότητες, όπως παρακολούθηση συνεδριάσεων του συμβουλίου του σχολείου ή σύσταση επιτροπών για την επεξεργασία και προώθηση θεμάτων που αφορούν το σχολείο. Ωστόσο, το είδος της οικογενειακής ανάμειξης που φαίνεται να επιδρά περισσότερο στη σχολική επίδοση των μαθητών έχει να κάνει με τη φυσική παρουσία του γονιού στο σχολείο, όπως είναι η παρακολούθηση και η εμπλοκή σε σχολικές δραστηριότητες. Μια τέτοια ανάμειξη καθιστά απολύτως σαφές το πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση για τους γονείς τόσο στο ίδιο το σχολείο όσο και στους μαθητές. 5 Η έλλειψη χρόνου φαίνεται ότι αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ενεργότερη ανάμειξη της οικογένειας στην εκπαίδευση. Η αύξηση του αριθμού των οικογενειών, στις οποίες είτε υπάρχει μόνο ένας γονέας είτε και οι δύο γονείς είναι εργαζόμενοι είτε οι γονείς εξασκούν περισσότερα από ένα επαγγέλματα, οδηγεί αναπόφευκτα στη μείωση του χρόνου που αφιερώνεται στο σπίτι για τα παιδιά και τις σχολικές τους υποχρεώσεις. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ το 66% των γονέων δηλώνουν ότι δεν έχουν αρκετό χρόνο να ασχοληθούν με το σχολείο των παιδιών τους. 6 Επιπλέον, κάποιοι γονείς αισθάνονται ότι δεν εμπίπτουν στις ευθύνες τους οι σχετικές με το σχολείο δραστηριότητες (12%), ενώ κάποιοι άλλοι δεν αισθάνονται άνετα με το σχολικό περιβάλλον (16%). Άλλοι, πάλι, δεν γνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να εμπλακούν στην εκπαίδευση (21%). 7 Πολλοί από τους γονείς εκείνους που αισθάνονται άβολα στο σχολικό περιβάλλον δεν μιλούν την επίσημη γλώσσα του κράτους ή έχουν παιδιά με ειδικές ανάγκες. Χρειάζονται επιπλέον υποστήριξη, προκειμένου να εμπλακούν στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Ωστόσο, η υποστήριξη από το περιβάλλον εργασίας τους είναι συχνά περιορισμένη, ενώ τα σχολικά προγράμματα που προωθούν την ενεργό ανάμειξη των γονέων είναι, τις περισσότερες φορές, άβολα για τους εργαζομένους. Έτσι, οι γονείς, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, παραμένουν ανενημέρωτοι για την ύπαρξη ειδικού διδακτικού υλικού ή μεθόδων, τις οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για την υποστήριξη των παιδιών τους στο σπίτι. 8 Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό γονέων φαίνεται να εμπλέκεται ενεργά στην εκπαίδευση των εφήβων. Η ανάμειξη της αμερικάνικης οικογένειας, για παράδειγμα, συνήθως μειώνεται αισθητά κατά την περίοδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ενδεικτικά: Το 72% των μαθητών ηλικίας 10 13 ετών αναφέρουν ότι θα ήθελαν να συζητούν περισσότερο με τους γονείς τους για τις σχολικές εργασίες που έχουν να ετοιμάσουν στο σπίτι. Περίπου το 1/6 από τους μαθητές αναφέρουν ότι οι γονείς τους δεν ενδιαφέρονται για το αν παίρνουν καλούς ή κακούς βαθμούς στο σχολείο. Μόνο το 20% των γονέων παρακολουθούν με συνέπεια τις δραστηριότητες του σχολείου, ενώ πάνω από το 40% δεν έχει παρακολουθήσει ποτέ κάποια σχολική δραστηριότητα. 4 Stepanek, J. (1998). Engaging families in Mathematics and Science Education. Portland: Northwest Regional Educational Laboratory. 5 Otterbourg, S. (1998). Using Technology to Strengthen Employee and Family Involvement in Education (Research Report). USA: U.S. Department of Education, The Conference Board. 6 Otterbourg, S. (1998). ό.π. 7 Otterbourg, S. (1998). ό.π. 8 Otterbourg, S. (1998). ό.π., σ. 7. 2

Μόνο το 33% των γονέων παρακολουθούν τις εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών τους, όπως αθλητικούς αγώνες, θεατρικές παραστάσεις κλπ. 9 Παράλληλα, έρευνα του Υπουργείου Παιδείας των ΗΠΑ το 1996, με δείγμα γονείς μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, έδειξε τα εξής: Το 62% των γονέων δήλωσε ότι οι εκπαιδευτικοί επικοινωνούν μαζί τους σε τακτά χρονικά διαστήματα. Το 79% των γονέων δήλωσε ότι θα επιθυμούσαν να μάθουν τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να εμπλακούν περισσότερο στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Το 77% των γονέων δήλωσε ότι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει είναι πιο ενημερωμένοι σχετικά με τους τρόπους τους οποίους θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν οι γονείς στην προσπάθειά τους να εμπλακούν στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Το 48% των γονέων με παιδιά στο δημοτικό σχολείο και το 55% των γονέων με παιδιά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δήλωσαν ότι τα σχολεία θα πρέπει να ενημερώνουν περισσότερο τους γονείς για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών τους. 10 3. Η αναγκαιότητα συνεργασίας σχολείου και οικογένειας Παρόλο που στη χώρα μας η συνεργασία σχολείου και οικογένειας δεν έχει τύχει της απαραίτητης προσοχής και μέριμνας, στο εξωτερικό και ειδικότερα στις Η.Π.Α. θεωρούνταν ανέκαθεν ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας και η κρατική μέριμνα προς την κατεύθυνση της εδραίωσης της συνεργασίας των δύο φορέων ήταν συστηματική. Η έρευνα των τελευταίων χρόνων επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα της συνεργασίας σχολείου και οικογένειας και καταγράφει με συστηματικό τρόπο τα οφέλη της: 1. Για τους μαθητές. Η έρευνα τριών δεκαετιών αποδεικνύει ότι η ενεργός συμμετοχή των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους βελτιώνει τη σχολική επίδοση και τις στάσεις των παιδιών απέναντι στο σχολείο, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει τα κίνητρα για μάθηση. Μάλιστα, όσο πιο ενεργός είναι η γονεϊκή ανάμειξη τόσο πιο θεαματικά είναι τα παραπάνω αποτελέσματα. 11 Τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: Βελτίωση της επίδοσης στα μαθήματα 12 Βελτίωση της συμπεριφοράς του μαθητή στο σχολείο 13 Βελτίωση της σχέσης γονέων - μαθητή 14 Βελτίωση των σχέσεων σχολείου - οικογένειας 15 2. Για τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία. Παράλληλα με τα οφέλη για τους μαθητές, η βιβλιογραφία συνδέει την ενεργό γονεϊκή ανάμειξη με θετικά αποτελέσματα και για το ίδιο το σχολείο. Για παράδειγμα, γονείς οι οποίοι ασχολούνται ενεργά με την εκπαίδευση των παιδιών τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να ενδιαφερθούν και να προσφέρουν υλικά σε πιθανές προσπάθειες βελτίωσης του εξοπλισμού και γενικά των εγκαταστάσεων του σχολείου. Επίσης, οι γονείς, 9 Otterbourg, S. (1998). ό.π., σ. 12. 10 Otterbourg, S. (1998). ό.π., σ. 13. 11 Βλέπε σχετικά Epstein, J. (1991). Effects on Student Achievement of Teachers' Practices on Parent Involvement. Advances in Reading/Language Research, 5, 261-276. Griffith, J., Wade, J. & Loeb, C. (1997). An evaluation of family - school partnership initiatives in sixteen elementary schools. Montgomery: Department of Education Accountability. 12 Corner, J. (1984). Home - school relationships as they affect the academic success of children. Education and Urban Society, 16(3), 323-347. Bempechat, J. (1992). The role of parent involvement in children's academic achievement. School Community Journal, 2(2). Henderson, Α. (1989). The evidence continue to grow: Parent involvement improves student achievement. Columbia: National Committee for Citizens in Education. Keith, T. & Keith, P. (1993). Does family involvement affect eight-grade student achievement? Structural analysis of national data. School Psychology Review, 22(3), 474-496. 13 Levenstein, P. (1974). A message from home: A home based intervention method for low income preschoolers. ERIC Document, 095992. Stevenson, D. & Baker, D. (1987). The family school relation and the child's school performance. Child Development, 58, 1348-1357. 14 Oakes, J. & Lipton, M. (1990). Making the best of schools: A handbook for parents, teachers and policymakers. New Haven: Yale University Press. 15 Oakes, J. & Lipton, M. (1990). ό.π. 3

συνεργαζόμενοι με το διδακτικό προσωπικό του σχολείου, κατανοούν ευκολότερα τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στο καθημερινό τους έργο και εμφανίζονται προθυμότεροι να προσφέρουν ανάλογη συμπαράσταση και υποστήριξη. Ταυτόχρονα, οι εκπαιδευτικοί που αλληλεπιδρούν και συνεργάζονται με τους γονείς έχουν την ευκαιρία να διαμορφώσουν καλύτερη άποψη για την τοπική κοινωνία και να αναπτύξουν μια βαθύτερη κατανόηση για τους μαθητές και τις οικογένειές τους. 16 3. Για τις προσπάθειες αναμόρφωσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης. 17 Οι γονείς, σήμερα, παρουσιάζονται πιο ενημερωμένοι για θέματα που αφορούν την παιδεία και μπορούν να κατανοήσουν ευκολότερα οποιεσδήποτε μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, όταν έχουν άμεση επαφή και γνωρίζουν από πρώτο χέρι τι συμβαίνει στα σχολεία. Παλαιότερα, παρανοήσεις και προβληματισμοί, όσον αφορά κάποιες σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας ή πρωτοποριακά εκπαιδευτικά προγράμματα, προκαλούσαν συχνά δημόσιες αντιπαραθέσεις, μόνο και μόνο επειδή γινόταν προσπάθεια να εισαχθούν πρακτικές διαφορετικές από εκείνες που βίωσε η πλειοψηφία των γονέων, όταν ήταν στο σχολείο. Η έρευνα υποδεικνύει ότι η στενή συνεργασία και η συχνή επικοινωνία είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για την αντιμετώπιση των όποιων προβληματισμών των γονέων 18. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι μαθητές ωφελούνται από πολλούς διαφορετικούς τρόπους γονεϊκής συμμετοχής. Η Β. Sattes στη μελέτη της σε πάνω από 40 παραδείγματα γονεϊκής συμμετοχής καταλήγει ότι παρατηρείται συμβολή στην επιτυχία των μαθητών από ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων, όπως το να είναι ενήμεροι οι γονείς για την πρόοδο των παιδιών τους και να ενθαρρύνονται οι γονείς να ενισχύουν τη μάθηση του παιδιού τους στο σχολείο. Η «εκπαίδευση» των γονέων να ενεργούν ως οικοδιδάσκαλοι έχει ως αποτέλεσμα υψηλούς δείκτες επιτυχίας των μαθητών. 19 Ακόμη, οι ερευνητές αποδίδουν σε ποικίλους παράγοντες τα οφέλη που προκύπτουν από την ενεργό συμμετοχή των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Έτσι, όταν οι στάσεις και οι προσδοκίες των γονέων και του σχολείου συμβαδίζουν, η μάθηση επεκτείνεται πέραν της τάξης και στο σπίτι. 20 Όταν συμμετέχουν οι γονείς, δείχνουν στα παιδιά ότι οι σχολικές δραστηριότητες είναι ενδιαφέρουσες και σημαντικές. Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν και να πάρουν ως υπόδειγμα τις θετικές στάσεις και συμπεριφορές των γονέων τους. Με την προσοχή και τον έπαινο, οι γονείς ισχυροποιούν και ενθαρρύνουν τις προσπάθειες των παιδιών τους. 21 Τέλος, σύμφωνα με την Α. Henderson, η συστηματική ανάμειξη των γονέων παρέχει τα εξής σημαντικά οφέλη: 22 Υψηλότερες βαθμολογίες στα τεστ και τις εξετάσεις Μακροπρόθεσμες ακαδημαϊκές επιτυχίες Θετικές στάσεις και συμπεριφορά Πιο επιτυχημένα προγράμματα εκπαίδευσης Πιο αποτελεσματικά σχολεία 16 Brandt, R. (Ed) (1979). Partners: Parents and Schools. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development. 17 Barton, P. & Coley, R. (1992). Americas Smallest School: The Family. Princeton: Educational testing Service. Epstein, J. (1987). Parent involvement: What research says to administrators. Education and Urban Society, 19, 119-136. Kagan, S. & Neville, P. (1993). Integrating services for children and families: Understanding the past to shape the future. New Haven: Yale University Press. Delgado Gaitan, C. (1991). Involving parents in the schools: A process of empowerment. American Journal of Education, 100(1), 20-46. Bennett, W. (1986). First lessons: A report on elementary education in America. Washington DC: Department of Education. Christenson, S. & Conoley, J. (Eds). (1992). Home - school collaboration: Enhancing children's academic and social competence. Silver Spring: National Association of School Psychologists. 18 Peressini, D. (1997). Parental involvement in the reform of mathematics education. The Mathematics Teacher, 90(6), 421-427. 19 Sattes, B.D. (1985). Parent involvement: A review of the literature (Occasional Paper No. 21). Charleston, WV: Appalachia Educational Laboratory. 20 Epstein, J.L., Salinas, K.C. & Jackson, V.E. (1995). TIPS: Teachers Involve Parents in Schoolwork. Language arts and science/health: Interactive homework in the middle grades. Μanual for teachers (Rev. ed.) Baltimore: Johns Hopkins University, Center on Families, Communities, Schools, and Children s Learning. 21 Hoover-Dempsey, K.V. & Sandler, H.M. (1995). Parental involvement in children s education: Why does it make a difference? Teachers College Record, 97(2), 310-331. 22 Henderson, A.T. (1989). ό.π. 4

4. Τρόποι προσέγγισης μεταξύ σχολείου και οικογένειας Tα προβλήματα συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με την προέλευσή τους σε προβλήματα που σχετίζονται με τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα προβλήματα είναι τα ίδια ανεξάρτητα από ποιους προέρχονται και σχετίζονται με την έλλειψη χρόνου, βούλησης συνεργασίας, σχετικής ενημέρωσης και έλλειψης επικοινωνιακής άνεσης. 23 Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζονται τα προβλήματα συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας. Προβλήματα συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας Γονείς Εκπαιδευτικοί Έλλειψη χρόνου Έλλειψη συνεργασίας Έλλειψη σχετικής ενημέρωσης Έλλειψη επικοινωνιακής άνεσης Η προσπάθεια για την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ σχολείου και οικογένειας θα πρέπει να επικεντρωθεί στα εξής σημεία: 1. Εκπαιδευτικοί στόχοι, εκπαιδευτικά προγράμματα και εκπαιδευτική διαδικασία 2. Ακαδημαϊκή πρόοδος των μαθητών 3. Δραστηριότητες στο σπίτι που θα μπορέσουν να βελτιώσουν τη μαθησιακή δυνατότητα των μαθητών Στο σημερινό κόσμο, των γρήγορων ρυθμών και της πληροφορίας, στον οποίο ο ελεύθερος χρόνος είναι λιγότερος από ποτέ, είναι σημαντικό να αναπτυχθούν πρωτοποριακοί, πρακτικοί και 23 Otterbourg, S. (1998). Using Technology to Strengthen Employee and Family Involvement in Education (Research Report). USA: U.S. Department of Education, The Conference Board. 5

παραγωγικοί μηχανισμοί, οι οποίοι θα διευκολύνουν τους γονείς να βρουν χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους και θα βοηθήσουν τις κοινωνίες να ενισχύσουν τους δεσμούς τους με τα σχολεία τους. Η αναζήτηση των ευκαιριών και των κατάλληλων πλαισίων για επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας θα πρέπει να αποτελεί βασικό μέλημα και των δύο πλευρών, αλλά, ακόμη περισσότερο, βασικό μέλημα της πολιτείας, η οποία θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί ενεργά προς την κατεύθυνση αυτή. Για παράδειγμα, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να αναδειχθούν σε ένα τέτοιου είδους εργαλείο, συνεπικουρώντας την παραδοσιακή μάθηση, παρέχοντας δημιουργικές μεθόδους διδασκαλίας, δομώντας και προάγοντας τους δεσμούς μεταξύ του σχολείου, της οικογένειας και του χώρου εργασίας, δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία σε γονείς, παιδιά και εκπαιδευτικούς να διαμορφώσουν έναν κοινό πλαίσιο επαφής και συνεργασίας. 24 Οι J. Epstein κ.α. προτείνουν έξι τρόπους προσέγγισης της οικογένειας από την πλευρά του σχολείου: 25 Ενημέρωση των γονέων, παρέχοντάς τους σωστές γνώσεις για την υγεία, την ασφάλεια και γενικότερα τη σωστή ανάπτυξη των παιδιών τους. Συχνή, αμφίπλευρη επικοινωνία, παρέχοντας πληροφορίες σχετικές με τους στόχους και τα προγράμματα σπουδών του σχολείου, καθώς επίσης και ενημέρωση για την πρόοδο των μαθητών. Εθελοντική εργασία, δίνοντας στους γονείς την ευκαιρία να διαθέσουν χρόνο, υλική βοήθεια και υποστήριξη στους μαθητές του σχολείου. Μάθηση στο σπίτι, προτείνοντας στους γονείς τρόπους επέκτασης της διαδικασίας της μάθησης εκτός σχολείου, καθώς επίσης και στρατηγικές σωστής μελέτης στο σπίτι. Λήψη κοινών αποφάσεων, συμπεριλαμβάνοντας και τους γονείς στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων που λαμβάνουν χώρα στο σχολείο και αφορούν το σχολείο και τους μαθητές. Συνεργασία με την τοπική κοινωνία, βοηθώντας τις οικογένειες να έρθουν σε επαφή με πηγές πληροφόρησης και ανάλογες υπηρεσίες διαθέσιμες στην τοπική κοινωνία. Οι E. Patrikakou & R. Weissberg παρουσιάζουν ένα αρκετά ενδιαφέρον πλαίσιο για την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ σχολείου και οικογένειας, το οποίο βασίζεται σε επτά παραμέτρους (The seven P's of School Family Partnerships): 26 1. Η συνεργασία ως προτεραιότητα (Partnership as Priority). Τόσο οι γονείς όσο και το σχολείο θα πρέπει να θέσουν ως προτεραιότητα την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ τους. Θα πρέπει να καθοριστούν από κοινού ή ξεχωριστά οι τρόποι επικοινωνίας, καθώς και τα δυνατά πλαίσια συνεργασίας μεταξύ των δύο φορέων. 2. Προγραμματισμένες προσπάθειες (Planned Efforts). Οι προσπάθειες συνεργασίας, για να έχουν πρακτική χρησιμότητα και να είναι αποτελεσματικές, θα πρέπει να μην είναι αποσπασματικές και να έχουν συνέχεια. Ο προγραμματισμός, όταν δε γίνεται από κοινού, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη και ενδεχόμενες ενστάσεις του άλλου φορέα. 3. Τακτή και Συνεχής επικοινωνία (Proactive and Persistent Communication). Η τακτή και συνεχής επικοινωνία μεταξύ των δύο φορέων, σχετικά με μια πλειάδα θεμάτων που αφορούν είτε το σπίτι είτε το σχολείο, θα πρέπει να αποτελεί κεντρικό στόχο της συνεργασίας και παράγοντα διατήρησής της. 4. Θετικό κλίμα (Positive). Είναι βασικό για την αποτελεσματικότητα της προσπάθειας να υπάρχει θετικό κλίμα μεταξύ των δύο φορέων και να λειτουργούν ελεύθερα, χωρίς ψυχαναγκασμούς. Ειδικά οι γονείς ενοχλούνται, όταν δέχονται παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά των παιδιών τους και οι εκπαιδευτικοί νιώθουν, πολύ συχνά, ότι οι γονείς παρεμβαίνουν στο έργο τους. 5. Προσωπικός χαρακτήρας της συνεργασίας και της επικοινωνίας (Personalized). Η επικοινωνία μεταξύ των δύο φορέων θα πρέπει να έχει προσωπικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι η συνεργασία τους θα είναι αποτελεσματική, όταν επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα ζητήματα, χωρίς γενικολογίες και ευχολόγια. Εξάλλου, η απρόσωπη επικοινωνία δεν επιτρέπει την ανάπτυξη δεσμών και την αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων. 24 Otterbourg, S. (1998). ό.π., σ. 9. 25 Epstein, J.L., Salinas, K.C. & Jackson, V.E. (1995). ό.π. 26 Patrikakou, E. & Weissberg, R. (1998). The Seven P's of School - Family Partnerships. The School-Family Partnership Project. Mid-Atlantic Laboratory for Student Success at Temple University. 6

6. Πρακτικές υποδείξεις (Practical Suggestions). Η συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας προσφέρει δύο περιβάλλοντα μάθησης για το παιδί: το σχολείο και το σπίτι. Έτσι, οι πρακτικές υποδείξεις, κυρίως των εκπαιδευτικών, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τους γονείς και δίνουν νόημα στη συνεργασία. 7. Παρακολούθηση του προγράμματος συνεργασίας (Program Monitoring). Η πορεία της συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας θα πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς, ώστε να διορθώνονται τυχόν προβλήματα και να βελτιώνονται συνεχώς οι σχέσεις των δύο φορέων. Σύμφωνα με σχετικό ενημερωτικό έντυπο, που κυκλοφόρησε το Υπουργείο Παιδείας των Η.Π.Α., το πλαίσιο για την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ σχολείου και οικογένειας βασίζεται σε οκτώ βασικούς παράγοντες. Η επιτυχία κάθε παράγοντα μπορεί να διαπιστωθεί με τη χρήση συγκεκριμένων δεικτών. 27 Το παρακάτω σχήμα παρουσιάζει τους βασικούς παράγοντες ανάπτυξης συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας: Πλαίσιο για την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ σχολείου, οικογένειας και κοινότητας Συνεργασία οικογένειας και σχολείου στην εκπαιδευτική διαδικασία Σταθερή επικοινωνία μεταξύ σχολείου & οικογένειας Συμμετοχή στην παροχή γνώσεων και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων Έμφαση στην εργασία στο σπίτι και στη συμμετοχή της οικογένειας Παροχή κατάλληλης φροντίδας σε παιδιά με ειδικές ανάγκες Παροχή ειδικής βοήθειας εκ μέρους του σχολείου σε οικογένειες που την έχουν ανάγκη Συμμετοχή και των δύο φορέων στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων Συνεχής αξιολόγηση της σχέσης σχολείου - οικογένειας 27 Regional Education Laboratories (1995). A Framework for Home, School and Community Linkages. Washington DC: US Department of Education. 7

Και τα τρία πλαίσια για την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας, που παρουσιάσαμε παραπάνω, προσφέρουν ένα αρκετά χρήσιμο εργαλείο, τόσο για να σχηματοποιήσουμε το μοντέλο ανάπτυξης αυτής της συνεργασίας, όσο και για να κατανοήσουμε ότι θα πρέπει να στηριχτεί σε σταθερές βάσεις. 5. Τελικές παρατηρήσεις Η συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας μοιάζει να είναι στις μέρες μας περισσότερο επιβεβλημένη από ποτέ. Οι ρυθμοί της ζωής τόσο των παιδιών όσο και των γονέων μειώνουν σε σημαντικό βαθμό το χρόνο συνεύρεσής τους, ενώ οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες κυριαρχούν στο χρόνο των παιδιών. Έτσι, η συνεργασία των δύο βασικών φορέων αγωγής και κοινωνικοποίησης των παιδιών μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική ως προς την κατεύθυνση της έγκαιρης παρέμβασης σε προβλήματα, τα οποία μπορεί να συνδέονται είτε με τη μάθηση είτε με τη συμπεριφορά τους. Τα βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία θα πρέπει να διακρίνουν τη συνεργασία των δύο φορέων, είναι η συνέχεια, ο προγραμματισμός, η επικοινωνία και η θετική στάση του ενός φορέα απέναντι στον άλλο. Ακόμα, δε θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι κοινός στόχος και των δύο φορέων είναι η αγωγή και η κοινωνικοποίηση των παιδιών, και το γεγονός αυτό θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση της συνεργασίας τους. 8