ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΕΕ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΚΕΡΚΥΡΑ

ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΕΕ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΚΕΡΚΥΡΑ 06.05.2011 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΥΠΕΚΑ «Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων: Εργαλεία διείσδυσης των μέτρων και αναμενόμενα οφέλη» 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και των οικισμών της χώρας μας είναι το μεγάλο στοίχημα προκείμενου να συμβάλλει η Ελλάδα στην επίτευξη διεθνών, ευρωπαϊκών και εθνικών στόχων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Κομβικό σημείο αποτελεί και η εφαρμογή της Οδηγίας 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, που ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο με το νόμο 3661/2008 και υλοποιείται μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων, όπως η έκδοση του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και η θέσπιση διαδικασίας ενεργειακής πιστοποίησης νέων και υφισταμένων κτιρίων, λεβήτων και συστημάτων κλιματισμού που καταλήγει στην έκδοση Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης. Η χώρα δεσμεύτηκε (με τον Ν. 3017/2002 και με την ΠΥΣ 5/03) να αυξήσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 25% μέχρι το 2012 (με βάση τα επίπεδα του 1990), ωστόσο η αύξηση αυτή ήδη έχει φτάσει το 24,5% και αν δεν υλοποιηθούν άμεσα όλα τα αναγκαία μέτρα, στους τομείς που ευθύνονται για τις εκπομπές, η αύξηση αυτή αναμένεται να φτάσει το 58% μέχρι το 2012. Παράλληλα, προκειμένου να αντισταθμίσει η Ελλάδα τους επιπλέον ρύπους στο διεθνές χρηματιστήριο ρύπων πληρώνει εκατομμύρια ευρώ, που τα επωμίζεται, όπως πάντα, ο Έλληνας πολίτης, φορολογούμενος και καταναλωτής. Ο ένας από τους τρείς στόχους του 20-20-20, ταυτόχρονα φιλόδοξος, αλλά και ρεαλιστικός, είναι ο στόχος για εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας κατά 20%, μέχρι το 2020, που απαιτεί σαφές πλαίσιο πολιτικών και οικονομικά αποδοτικών μέτρων, ειδικά στη σημερινή οικονομική συγκυρία, με την τιμή του πετρελαίου να αυξάνεται συνεχώς, όπου το ενεργειακό ζήτημα αποτυπώνεται σε όλα τα επίπεδα: είτε στον ενεργειακό εφοδιασμό μιας χώρας, είτε στα λειτουργικά έξοδα μιας επιχείρησης, είτε στους λογαριασμούς ενός απλού πολίτη. Στην εποχή μας είναι όλο και μεγαλύτερη η ανάγκη για αλλαγή του τρόπου χρήσης και κατανάλωσης της ενέργειας από τους τελικούς καταναλωτές, έτσι ώστε να απαιτείται λιγότερη ενέργεια, αλλά και να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε την ίδια ποιότητα ζωής, δεδομένου ότι τα κτίρια μας ευθύνονται για ένα μεγάλο μέρος των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η ανάγκη για δράση είναι επιτακτική, παράλληλα με την ανάγκη ανάπτυξης μιας νέας αγοράς στον τομέα της ενέργειας και της παροχής ενεργειακών υπηρεσιών. Για τη χώρα μας είναι πλέον απόλυτα ξεκάθαρο ότι το όραμα των πόλεων του αύριο, που κατευθύνεται από τη συλλογική αντίδραση των κοινωνικών ομάδων ενάντια στις λανθασμένες επιλογές του παρελθόντος και από την ελεύθερη έκφραση των επιθυμιών και προσδοκιών ατόμων και κοινωνικών ομάδων για βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις, βασίζεται στην εφαρμογή νέων, βιώσιμων, πρακτικών και τεχνικών που αξιοποιούν τις αρχές και αξίες της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και της οικολογικής δόμησης, που σέβεται την ανθρώπινη κλίμακα και τους φυσικούς νόμους. Η μέριμνα για εξοικονόμηση φυσικών πόρων, όπως ενέργεια και νερό, για συγκέντρωση και διαλογή απορριμμάτων, για την επιλογή φιλικών, στο περιβάλλον, οικοδομικών υλικών - που ανακυκλώνονται, δεν εκπέμπουν επικίνδυνα ρυπογόνα αέρια, κλπ. - προτρέπει προς ένα σχεδιασμό που αναζητά τρόπους, ώστε να αξιοποιεί με το βέλτιστο τρόπο τις κλιματικές 2

παραμέτρους και να συνθέτει ένα σύνολο του οποίου τα επί μέρους στοιχεία συνεργάζονται και αποδίδουν το καλύτερο προς όφελος της απόδοσης. Οι παραπάνω στόχοι εκφράζονται πλέον μέσα από συγκεκριμένες νομοθετικές ρυθμίσεις ενεργειακής απόδοσης και σημαντικά μέσα και εργαλεία, με εστίαση στην ενεργειακή ανακαίνιση του ενεργοβόρου υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος της χώρας, μέσω σειράς προγραμμάτων κινήτρων που ήδη υλοποιούνται, όπως το Πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ», το «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΣΤΟ ΔΗΜΙΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ», κλπ., που εντάσσονται σε ένα γενικότερο πρόγραμμα δράσεων το «Χτίζοντας το Μέλλον». Παράλληλα υποστηρίζονται και από μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση και των ενεργειακών υπηρεσιών, της χρηματοδότησης ενεργειακών επεμβάσεων από Τρίτους, την ευνοϊκή παροχή ενεργειακών υπηρεσιών, τη διαμόρφωση εθελοντικών συμφωνιών με την αγορά, αλλά και την έκδοση «λευκών» πιστοποιητικών, κ.λπ. Όλα τα παραπάνω, διαμορφώνουν το πλαίσιο της γενικότερης ενεργειακής πολιτικής της χώρας και προσδίδουν έντονο αναπτυξιακό χαρακτήρα, που τονώνει την επιχειρηματικότητα, δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και άμεσα ανταποδοτικά οφέλη στον πολίτη, ενώ παράλληλα σέβεται και προστατεύει το περιβάλλον, καθώς προωθεί καθαρές μορφές ενέργειας και κυρίως την πιο καθαρή και την πιο φθηνή: δηλαδή αυτή που δεν καταναλώθηκε ποτέ! 2. Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ Το κτιριακό απόθεμα της χώρας μας αποτελείται από κτίρια εξαιρετικά ενεργοβόρα και συχνά και «άρρωστα κτίρια», ρυπογόνα για το περιβάλλον, ανθυγιεινά για τους ενοίκους τους, με εμφάνιση άνισων κατανομών εσωτερικής θερμοκρασίας και υγρασίας και υψηλή τοξικότητα του εσωτερικού τους αέρα εκ των οποίων τα μισά βρίσκονται στον αστικό ιστό του πολεοδομικού συγκροτήματος της πρωτεύουσας και τα υπόλοιπα κατανέμονται στις μικρότερες πόλεις. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα ξοδεύει τεράστια ποσά για ενέργεια και οι Έλληνες δεν διαβιούν σε καλό κτιριακό απόθεμα. Οι δείκτες διοξειδίου του άνθρακα οφείλουν τα υψηλά ποσοστά στους στη συνεισφορά του αθηναϊκού κτιριακού αποθέματος, το οποίο ευθύνεται και για το 40% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης. Τις πρώτες θέσεις στην υψηλή ενεργειακή κατανάλωση κατέχουν τα παλιά κτίρια - ο κτιριακός πυρήνας της πόλης έχει ηλικία 40 ετών - τα γυάλινα κτίρια, που σε θέματα κλιματισμού απαιτούν 2-3 φορές περισσότερη ενέργεια από τα συμβατικά και τα κτίρια που οικοδομήθηκαν μέχρι το 1980, πριν από την εφαρμογή του κανονισμού θερμομόνωσης. Και αν λάβουμε υπόψη ότι ακόμη και ο ισχύον Κανονισμός Θερμομόνωσης των κτιρίων δεν εφαρμόζεται επαρκώς στην πράξη θα αντιληφθούμε ότι πάνω από το 50% των υφιστάμενων οικοδομών έχουν τουλάχιστον ελλιπή θερμομόνωση. Οι συνήθεις «μαύρες» τρύπες των κτιρίων είναι η απουσία μόνωσης στο κέλυφος και την οροφή, η κακή ποιότητα κουφωμάτων και τζαμιών, η έλλειψη αεροστεγανότητας, η κακή συντήρηση του λέβητα και η έλλειψη θερμοστατικού ελέγχου. Η εποχή μας επιβάλλει, με επιτακτικό τρόπο, μια συνολική αναβάθμιση του κτιστού περιβάλλοντος και, εν γένει, των οικισμών μας και ακριβώς για αυτό αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε όλοι και ιδιαίτερα οι αρχιτέκτονες, ότι πρέπει να δούμε τις πόλεις και τα 3

κτίρια μας διαφορετικά, ώστε με μεράκι, φροντίδα και ενδιαφέρον να σχεδιάσουμε με «ορθό», άρα «λογικό» τρόπο τα σύγχρονα κτίρια. Κτίρια που θα είναι υγιή, ενεργειακά και περιβαλλοντικά αποδοτικά και θα προσφέρουν υψηλή ποιότητα, θαλπωρή και άνετες συνθήκες διαβίωσης. Κτίρια που θα είναι όχι μόνο πιο ελκυστικά, αλλά και που θα συμβάλλουν στον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κυρίως διοξειδίου του άνθρακα άρα και στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός, τα συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ενεργειακή διαχείριση εφαρμόζονται σε όλο και περισσότερα κτίρια του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, ενώ η έρευνα σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο έχει προχωρήσει σημαντικά και βρισκόμαστε πλέον στην περίοδο της ένταξης αυτού το νέου τρόπου δόμησης και αναβάθμισης κτιρίων στην ευρύτερη οικοδομική πρακτική. Ο σχεδιασμός των πόλεων και των κτιρίων πρέπει να υπακούει πλέον στους φυσικούς νόμους και στην «οικονομία της φύσης», να σέβεται τους φυσικούς νόμους και την πολιτιστική κληρονομιά και να χρησιμοποιεί με σύνεση τους φυσικούς πόρους. Ο τομέας της εξοικονόμησης ενέργειας και η στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όχι μόνο θα συμβάλλει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, αλλά θα επιφέρει και πολλαπλά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Παράλληλα, η μεγαλύτερη ευμάρεια θα προσφέρει στον άνθρωπο περισσότερο ελεύθερο χρόνο για να απολαμβάνει και να φροντίζει το περιβάλλον του. 2.1. Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) Ο ΚΕΝΑΚ εισάγει πλέον τον ολοκληρωμένο ενεργειακό σχεδιασμό στη μελέτη και κατασκευή των κτιρίων, θέτει ελάχιστες απαιτήσεις και προδιαγραφές, ώστε τα κτίρια να είναι χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας και ορίζει διαδικασίες ουσιαστικού ελέγχου, μέσω των ενεργειακών επιθεωρήσεων. Σε κάθε περίπτωση κατασκευής νέου ή ριζικά ανακαινιζόμενου υφισταμένου κτιρίου απαιτείται πλέον η εκπόνηση Μελέτης Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων, ως διακριτή μελέτη που υποβάλλεται στην αρμόδια Πολεοδομική Υπηρεσία για την έκδοση οικοδομικής άδειας από τις αρχές Οκτωβρίου του 2010. Η μελέτη αυτή αποδεικνύει ότι κάθε κτίριο ικανοποιεί τις ελάχιστες απαιτήσεις που τίθενται για το σχεδιασμό, το κτιριακό κέλυφος και τις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις και ότι ταυτόχρονα η συνολική κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειάς του είναι μικρότερη ή ίση από αυτή του κτιρίου «αναφοράς», που αντιστοιχεί στην προαπαιτούμενη από το νόμο μέγιστη δυνατή κατανάλωση (ενεργειακή κατηγορία Β). Η Ενεργειακή Επιθεώρηση συμβάλλει εκτός των άλλων στην Ενεργειακή Κατάταξη των Κτιρίων που αποτυπώνεται στο Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ). Με τον ΚΕΝΑΚ καθιερώνονται επίσης περιοδικές Ενεργειακές Επιθεωρήσεις λεβήτων/εγκαταστάσεων θέρμανσης και εγκαταστάσεων κλιματισμού (η αρχική επιθεώρηση των εγκαταστάσεων πρέπει να έχει διεξαχθεί εντός διαστήματος 4 ετών, ήτοι έως 9.7.2014). 4

Η έκδοση του ΠΕΑ επιβάλλεται στις εξής περιπτώσεις: (α) μόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή νέου ή ριζικά ανακαινιζόμενου υφισταμένου κτιρίου και (β) κατά την πώληση και μίσθωση (ισχύει από 9.1.2011) κτιρίων ή τμημάτων αυτών. Τα ΠΕΑ και τα αντίστοιχα έντυπα ενεργειακής επιθεώρησης κτιρίων, οι εκθέσεις επιθεώρησης λεβήτων/εγκαταστάσεων θέρμανσης κτιρίων και οι εκθέσεις επιθεώρησης εγκαταστάσεων κλιματισμού κτιρίων καταχωρούνται ηλεκτρονικά στο Αρχείο Επιθεωρήσεως Κτιρίων, το οποίο τηρείται στην Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Ενέργειας (ΕΥΕΠΕΝ) που δημιουργήθηκε στην Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας του ΥΠΕΚΑ, υπό τη μορφή ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων. 2.2. Ενεργειακοί Επιθεωρητές Για την εφαρμογή της διαδικασίας των ενεργειακών επιθεωρήσεων (κτιρίων, λεβήτων, εγκαταστάσεων θέρμανσης και εγκαταστάσεων κλιματισμού) εκδόθηκε σχετικό Προεδρικό Διάταγμα που καθορίζει τα προσόντα των Ενεργειακών Επιθεωρητών και τις λοιπές λεπτομέρειες που απαιτούνται. Οι Ενεργειακοί Επιθεωρητές είναι μηχανικοί (διπλωματούχοι και εγγεγραμμένοι στο ΤΕΕ ή/και πτυχιούχοι τεχνολογικής εκπαίδευσης), που υποχρεωτικά θα παρακολουθήσουν και θα ολοκληρώσουν επιτυχώς, κατόπιν εξετάσεων, εξειδικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Πρέπει να διαθέτουν τουλάχιστον τετραετή αποδεδειγμένη επαγγελματική ή/και επιστημονική εμπειρία. Στους Ενεργειακούς Επιθεωρητές χορηγείται αντίστοιχη Άδεια και εντάσσονται με αύξοντα Αριθμό Μητρώου στο Μητρώο Ενεργειακών Επιθεωρητών, το οποίο τηρείται στην ΕΥΕΠΕΝ, υπό τη μορφή ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων. Προκειμένου να λειτουργήσει άμεσα ο θεσμός των ενεργειακών επιθεωρήσεων θεσπίστηκε η δυνατότητα ένταξης στο σχετικό Μητρώο Προσωρινών Ενεργειακών Επιθεωρητών, δεκαετούς αποδεδειγμένης εμπειρίας οι οποίοι λαμβάνουν, με απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ, Προσωρινές Άδειες Ενεργειακής Επιθεώρησης. 2.3. Η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Ενέργειας (ΕΥΕΠΕΝ) Με το άρθρο 6 του ν. 3818/2010 συστάθηκε η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Ενέργειας (ΕΥΕΠΕΝ) που υπάγεται στην Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΕΓΕΠΕ). Βασική αρμοδιότητα της ΕΥΕΠΕΝ είναι ο έλεγχος και η παρακολούθηση του ν. 3661/08 σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, τη διαδικασία ενεργειακών επιθεωρήσεων και έκδοσης ΠΕΑ κτιρίων, τον έλεγχο της ποιότητας της διαδικασίας, καθώς και η συλλογή, επεξεργασία και μελέτη των αποτελεσμάτων από τον έλεγχο των ΠΕΑ και επιθεώρησης. Το έργο της ΕΥΕΠΕΝ υποστηρίζεται από τη Γνωμοδοτική Επιτροπή Ενεργειακών Επιθεωρητών (ΓΕΠΕΕ) που συγκροτήθηκε στην Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας με αρμοδιότητα τη γνωμοδότηση για ζητήματα που αφορούν στους Ενεργειακούς Επιθεωρητές και τις ενεργειακές επιθεωρήσεις, καθώς και την εισήγηση κάθε αναγκαίας νομοθετικής πράξης ή ρύθμισης. 5

2.4. Υποστηρικτικά μέτρα Η εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ υποστηρίζεται από πλέγμα Τεχνικών Οδηγιών του ΤΕΕ (ΤΟΤΕΕ), οι οποίες καθορίζουν όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες που απαιτούνται και επικαιροποιούν παλαιότερα δεδομένα. Οι ΤΟΤΕΕ αφορούν στα εξής: 1. Αναλυτικές προδιαγραφές για τις ενεργειακές επιθεωρήσεις 2. Θερμοφυσικά και τεχνικά χαρακτηριστικά δομικών υλικών και στοιχείων 3. Εγκαταστάσεις συστημάτων ΑΠΕ στα κτίρια 4. Βιοκλιματική αρχιτεκτονική κτιρίων 5. Κλιματολογικά δεδομένα ελληνικών περιοχών 6. Έντυπα ενεργειακών επιθεωρήσεων και οδηγίες συμπλήρωσης 8. Εγκαταστάσεις συμπαραγωγής ηλεκτρισμού, θερμότητας και ψύξης στα κτίρια. Το ΤΕΕ εξέδωσε επίσης ένα λογισμικό με το οποίο γίνονται όλοι οι έλεγχοι και υπολογισμοί που απαιτούνται για τις ενεργειακές επιθεωρήσεις. Το ίδιο λογισμικό χρησιμοποιείται και για τις ενεργειακές μελέτες. Η συνολική προσπάθεια που καταβάλλεται από το ΥΠΕΚΑ συμπληρώνεται από τις απαραίτητες νομοθετικές ρυθμίσεις που επιβάλλονται στην κείμενη νομοθεσία, τις απαραίτητες εγκυκλίους προς τις πολεοδομικές υπηρεσίες, την κατάρτιση εκπαιδευτικού προγράμματος, τις δράσεις εκπαίδευσης (εκπαιδευτών, υπαλλήλων του Δημοσίου, προσωρινών επιθεωρητών κλπ), τη διεξαγωγή ημερίδων και συνεδρίων, τις ενημερωτικές εκστρατείας κλπ. Στην προσπάθεια αυτή το Υπουργείο δεν ήταν μόνο του. Το ΤΕΕ, το ΚΑΠΕ, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Ελλάδος, το ΕΜΠ, το ΑΠΘ και ένα πλήθος εμπειρογνωμόνων, ειδικών επιστημόνων και φορέων της αγοράς συνδράμουν καθημερινά με την επιστημονική και τεχνική τους εξειδίκευση διασφαλίζοντας το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για το περιβάλλον, το κτίριο, το μηχανικό και τον πολίτη. Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις δεν έχουν εισπρακτικό χαρακτήρα καθώς δεν αποβλέπουν στην επιπρόσθετη οικονομική επιβάρυνση των νοικοκυριών μέσω επιβολής νέων φόρων, αντιθέτως, αποσκοπούν στη μείωση των δαπανών των νοικοκυριών για θέρμανση και ψύξη και στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας με τον περιορισμό της άσκοπης σπατάλης. Παράλληλα, οι ρυθμίσεις αυτές δεν αποτελούν απλά ποιοτική ή αισθητική παρέμβαση στα κτίρια, αλλά και ζήτημα ορθού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και συμπληρώνουν τις ήδη υπάρχουσες μελέτες που απαιτούνται για την κατασκευή ενός κτιρίου, προσθέτοντας αξία, παρέχοντας καλύτερη ποιότητα ζωής και εξυπηρετώντας τους περιβαλλοντικούς μας στόχους. Με τη συλλογή, επεξεργασία και μελέτη των αποτελεσμάτων από τον έλεγχο των ΠΕΑ, αλλά και των επιθεωρήσεων των λεβήτων και εγκαταστάσεων θέρμανσης και κλιματισμού θα είναι δυνατή όχι μόνο η αναβάθμιση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος, αλλά και η εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων που θα οδηγήσουν στη λήψη περαιτέρω μέτρων στοχεύοντας σε ουσιαστικές βελτιώσεις του κτιριακού τομέα. 6

2.5. Τα οφέλη Με τη διαδικασία της ενεργειακής επιθεώρησης και την έκδοση των ΠΕΑ των κτιρίων, η αγορά ακινήτων εφοδιάζεται με ένα πολύτιμο εργαλείο άμεσα σχετιζόμενο με την αξία του ακινήτου. Ένα εργαλείο πολύτιμο τόσο για την κτηματαγορά, όσο και για τον εκάστοτε αγοραστή ή μισθωτή, καθώς θα αποτελεί ένα πραγματικό στοιχείο προστιθέμενης ή μη αξίας επί του ακινήτου. Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις έπρεπε προ πολλού να εφαρμόζονται στη χώρα μας, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, η αρχή είναι πάντα δύσκολη και προκαλείται ήδη μια σχετική αναστάτωση έως ότου αντιληφθούμε όλοι την προφανή αναγκαιότητα (περιβαλλοντική, οικονομική, ποιοτική, κοινωνική) της άμεσης και ορθής εφαρμογής τους. Ο στόχος, όπως εκφράζεται από το αρχικό αναθεωρητικό κείμενο της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων, θέτοντας ταυτόχρονα και το επίπεδο της νοοτροπίας που πρέπει να υιοθετήσουμε, είναι ότι το αργότερο έως τις 31.12.2020, όλα τα νέα κτίρια να αποτελούν κτίρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας. Έτσι άρετε και ένα από τα βασικότερα προβλήματα της χώρας, η έλλειψη ενεργειακής συνείδησης και παιδείας στα ζητήματα της δόμησης, που οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην έλλειψη σχετικού κανονιστικού πλαισίου. Ουσιαστικά, με τις ρυθμίσεις του ΚΕΝΑΚ τίθενται οι βάσεις για τη γενικότερη ποιοτική αναβάθμιση των κτιρίων μας, τη συνεπακόλουθη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ενοίκων τους, αλλά και την αναβάθμιση του ρόλου των μηχανικών, τη βελτίωση της ποιότητας της κατασκευής και της αγοράς ακινήτων, μέσω κυρίως ενός βασικού εργαλείου, του Πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, που εγγυάται τη διαφάνεια στην αγορά ακινήτων και την ενημέρωση των καταναλωτών, αλλά και της Πολιτείας. 3. Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι ένας τομέας με τεράστιο δυναμικό, με μεγάλα περιθώρια αξιοποίησης και με άμεσα αποτελέσματα για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και την εθνική οικονομία. Παράλληλα, χαρακτηρίζεται από μεγάλη διάχυση και για αυτόν το λόγο απαιτείται η δραστηριοποίηση όλων μας, μικρών και μεγαλύτερων καταναλωτών, με σκοπό να επιτευχθεί ένα σημαντικό αποτέλεσμα. Με την ενσωμάτωση της οδηγίας 2006/32/ΕΚ «για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες» στο εθνικό μας δίκαιο επιτυγχάνονται ακόμη μεγαλύτεροι στόχοι εξοικονόμησης ενέργειας, αλλά και ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και προστασίας του περιβάλλοντος, ενώ ρυθμίζεται η αγορά των Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών, που αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στο προσεχές μέλλον. Αποδίδεται η δυνατότητα σε περισσότερες επιχειρήσεις και μικρομεσαίες βιοτεχνίες, αλλά και σε απλούς πολίτες να εφαρμόσουν μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής τους απόδοσης. 7

Ειδικότερα, οι εταιρείες ουσιαστικά εισάγουν τεχνογνωσία και αναλαμβάνουν το οικονομικό και επενδυτικό ρίσκο. Έτσι σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία, παρέχεται στις επιχειρήσεις και στους πολίτες ένα σημαντικό εργαλείο χρηματοδότησης και υλοποίησης ενεργειακών επενδύσεων, διασφαλίζοντας την ποιότητα και την αξιοπιστία τους. Παράλληλα, τίθεται ένα πλαίσιο για την εξοικονόμηση ενέργειας στο Δημόσιο τομέα, ο οποίος συντονίζει και την προώθηση των Πράσινων Δημόσιων Προμηθειών. Έτσι επιτυγχάνονται: Η αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφοράς, μέσα από ένα πλαίσιο οικονομικά αποδοτικών μέτρων και αναπτυξιακών εργαλείων που συμβάλλουν στην καλύτερη αξιοποίηση της ενέργειας, το μετριασμό της σπατάλης και την κακή της χρήση και προωθούν νέες, καινοτόμες, καθαρές τεχνολογίες. Η διαμόρφωση των συνθηκών για την αρμονική ανάπτυξη της αγοράς των ενεργειακών υπηρεσιών και παροχής στους τελικούς καταναλωτές, μέσω της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης. Η κινητοποίηση των εμπλεκόμενων εταιρειών και των φορέων της αγοράς ενέργειας, ώστε να παρέχουν ποιοτικά και ανταγωνιστικά μέτρα και υπηρεσίες βελτίωσης της απόδοσης. Η δυνατότητα σε επιχειρήσεις και μικρομεσαίες βιοτεχνίες και σε απλούς πολίτες, να εφαρμόσουν μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής τους απόδοσης, όπως μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας (στο κτίριο, στις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις τους ή στις παραγωγικές διαδικασίες τους) και ενσωμάτωση εγκαταστάσεων ΑΠΕ. Οι επεμβάσεις αυτές, συνήθως είναι αρκετά δαπανηρές. Με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, ρυθμίζεται η διαδικασία, ώστε το κόστος των επεμβάσεων να μην πληρώνεται από τους επιχειρηματίες ή τους πολίτες, αλλά από τις εταιρείες που μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες αυτές και οι οποίες θα αποπληρωθούν με τη σειρά τους, από το ποσό που θα εξοικονομηθεί με τους μειωμένους λογαριασμούς ενέργειας. Ο εθνικός ενδεικτικός στόχος εξοικονόμησης ενέργειας 9%, για το 2016, σε σχέση με το επίπεδο αναφοράς (που ορίζεται ως τον μέσο όρο της τελικής κατανάλωσης ενέργειας της πενταετίας 2001-2005) επιτυγχάνεται με μία σειρά από οικονομικά αποδοτικά μέτρα και δράσεις, τα οποία πρέπει να επαληθεύονται μέσω μετρήσεων ή εκτιμήσεων. Όλα τα μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης θα αποτυπώνονται στο πλαίσιο υλοποίησης Σχεδίων Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΔΕΑ), τα οποία υποβάλλονται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ήδη, το πρώτο ΣΔΕΑ υποβλήθηκε στα μέσα του 2008 και έγινε δεκτό. Τα μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης, έτσι όπως αποτυπώθηκαν στο πρώτο ΣΔΕΑ, συντονισμένα σε όλους τους τομείς (οικιακό τομέα, τριτογενή τομέα, βιομηχανία και μεταφορές), οδηγούν σε εξοικονόμηση ενέργειας τουλάχιστον έως 16,41TWh (τεραβατώρες) έως το 2016, εκπληρώνοντας το στόχο του 9% και βοηθώντας έτσι την Ελλάδα να μειώσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές ενέργειας. 8

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος που αναμένεται να παίξουν οι νέες εταιρείες υπηρεσιών ενέργειας, οι οποίες θα δραστηριοποιούνται στην παροχή ενεργειακών υπηρεσιών, οι Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ), γνωστές και ως ESCOs (δηλαδή Energy Service Companies). Θα παρέχουν ενεργειακές υπηρεσίες ή θα εφαρμόζουν μέτρα, με σκοπό τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στις εγκαταστάσεις ή το κτίριο ενός χρήστη. Η πληρωμή των παρεχομένων υπηρεσιών βασίζεται στην επίτευξη των βελτιώσεων της ενεργειακής απόδοσης και στην τήρηση των λοιπών συμφωνούμενων κριτηρίων επίδοσης. Τόσο η απελευθέρωση της αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας, όσο και οι νέες απαιτήσεις που διαμορφώνονται στο επίπεδο της ενεργειακής διαχείρισης, απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις και νέες πρακτικές. Στο νέο σκηνικό, αυτές οι εταιρείες, θα αναλαμβάνουν ολοκληρωμένα έργα, από την προμήθεια του εξοπλισμού και την εγκατάσταση, ως τη χρηματοδότηση της δαπάνης και τη διαχείριση του συστήματος, αναλαμβάνοντας τεχνολογικό και επενδυτικό ρίσκο. Το Υπουργείο έρχεται ακριβώς με αυτό το νομοσχέδιο, να ρυθμίσει τη συγκεκριμένη αγορά. Με το Μητρώο Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών και τον αντίστοιχο Κώδικα Δεοντολογίας, δίνεται έμφαση στα κριτήρια με τα οποία κάποιος μπορεί να εισαχθεί (οικονομικά, αλλά και απαιτούμενης τεχνογνωσίας), ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών. Η υλοποίηση δράσεων και μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης μπορεί να γίνεται μέσω της Χρηματοδότησης από Τρίτους (ΧΑΤ), που πρόκειται για έναν εναλλακτικό τρόπο για την πραγματοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων εξοικονόμησης ενέργειας, εκεί που δεν υπάρχουν ίδια κεφάλαια, ιδιαίτερα ενδιαφέρον σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία. Στην παραπάνω περίπτωση ο επιχειρηματικός κίνδυνος θα αναλαμβάνεται από την ΕΕΥ και όχι από τον τελικό χρήστη, ενώ η αποπληρωμή της επένδυσης θα γίνεται σταδιακά, με ένα οικονομικό αντάλλαγμα που έχει προκαθοριστεί και ελέγχεται βάσει της τελικής απόδοσης της επένδυσης, με όρους εξοικονόμησης ενέργειας. Με το πέρας της συμβατικά οριζόμενης περιόδου της παρεχόμενης υπηρεσίας, το όφελος της ενεργειακής εξοικονόμησης θα το επωφελείται εξ ολοκλήρου ο χρήστης. Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στο ρόλο του Δημοσίου τομέα, ο οποίος οφείλει να βελτιώσει τις υποδομές του (κυρίως ενεργειακή αναβάθμιση των υφιστάμενων κτιρίων), να εφαρμόσει σταδιακά, συστήματα ενεργειακής διαχείρισης και να καθορίσει ελάχιστες προδιαγραφές για την προμήθεια ενεργειακά αποδοτικού εξοπλισμού και οχημάτων. Παρότι ο υποδειγματικός ρόλος του Δημοσίου τομέα, περιγράφεται και σε άλλα σχετικά νομοθετήματα, με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο και ακριβώς λόγω της εκπόνησης του Σχεδίου Δράσης, αποσαφηνίζονται τα προβλήματα του Δημοσίου τομέα και προβλέπονται συγκεκριμένα μέτρα. Παράλληλα, παρέχεται η δυνατότητα δημιουργίας Ταμείου για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, με επιδότηση προγραμμάτων που θα ενθαρρύνει τις επενδύσεις και θα ενισχύσει δραστηριότητες, που στοχεύουν στην εξοικονόμηση, στην ορθολογική χρήση ενέργειας, στον περιορισμό χρήσης ενεργοβόρων παραγωγικών διαδικασιών, καθώς και στην ανάπτυξη αγοράς παροχής ενεργειακών υπηρεσιών. Επιβάλλονται επίσης υποχρεώσεις για τους διανομείς ενέργειας, τους διαχειριστές δικτύων διανομής και τις επιχειρήσεις λιανικής πώλησης ενέργειας, που εξορθολογούνε 9

την παροχή υπηρεσίας προς τους τελικούς καταναλωτές και αφορούν, μεταξύ άλλων, στη σωστή τιμολόγηση, στην τοποθέτηση έξυπνων μετρητών (που απεικονίζουν την πραγματική ενεργειακή κατανάλωση), στην έκδοση λογαριασμών με πραγματικά στοιχεία κατανάλωσης και στην αποστολή των απαραίτητων στατιστικών πληροφοριών στο ΥΠΕΚΑ. Με τον τρόπο αυτόν, αφενός ο κάθε καταναλωτής μπορεί να γνωρίζει κάθε φορά την ενέργεια που καταναλώνει και πόσο αυτή κοστίζει, αφετέρου, είναι δυνατή η χάραξη εθνικής πολιτικής και ο σχεδιασμός προγραμμάτων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης. Ένα ακόμα σημαντικό και κυρίως καινοτόμο σημείο του νομοσχεδίου, αφορά στις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις, διαδικασίες με τις οποίες ο δημόσιος τομέας προμηθεύεται προϊόντα, υπηρεσίες ή εργασίες, χρησιμοποιώντας πράσινα κριτήρια κατά την αξιολόγηση προσφορών. Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις, αποτελούν ένα εργαλείο, που μπορεί να προσφέρει τα απαραίτητα κίνητρα για να μειωθούν σημαντικά οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν τα αγαθά, οι υπηρεσίες και τα έργα (εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ρύπανση, μείωση της βιοποικιλότητας, εξάντληση φυσικών πόρων). Οι φορείς του δημοσίου, σε εθνικό επίπεδο, μπορούν αλλά και πρέπει να χρησιμοποιήσουν την ισχυρή αγοραστική τους δύναμη, για να οδηγήσουν στην αλλαγή των παραγωγικών και καταναλωτικών προτύπων, προωθώντας την πράσινη ανάπτυξη και ταυτόχρονα την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία. Παράλληλα, μπορούν να λειτουργήσουν ως παράδειγμα για τον ιδιωτικό τομέα και να εξοικονομήσουν δημόσιους πόρους, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος κύκλου ζωής. Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, αποτελεί προτεραιότητα της ενεργειακής πολιτικής της Ελλάδας, αφού στοχεύει ταυτόχρονα και στους τρεις πυλώνες: στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και στην προστασία του περιβάλλοντος. Τα μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης θα βοηθήσουν στη μείωση της εξάρτησης της χώρας μας από τις εισαγωγές ενέργειας και τα ορυκτά καύσιμα, αλλά και στην ενίσχυση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας. Παράλληλα, με την εφαρμογή μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανία, και με γνώμονα τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, επιτυγχάνεται μείωση του κόστους παραγωγής στο τελικό προϊόν, έτσι ώστε να γίνει περισσότερο ανταγωνιστικό τόσο στην εσωτερική όσο και στη διεθνή αγορά. Κατά τον ίδιο τρόπο, αυξάνεται και η ανταγωνιστικότητα του τομέα των υπηρεσιών, μέσω της μείωσης του λειτουργικού κόστους (μειωμένα ενεργειακά έξοδα). Επίσης, επηρεάζεται ο κτιριακός τομέας, στους κλάδους της κατασκευής, της αγοράς ακινήτων και τη βιομηχανία δομικών προϊόντων. Επιχειρείται το άνοιγμα της αγοράς προς νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, με τη λειτουργία νέων επιχειρήσεων παροχής ενεργειακών υπηρεσιών, που θα βελτιώσουν το επιχειρηματικό «κλίμα», θα συμβάλλουν στην άμεση και ουσιαστική ανάπτυξη της χώρας και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Παράλληλα, εμπλέκεται άμεσα και με ουσιαστικό ρόλο, το χρηματοπιστωτικό (τραπεζικό) σύστημα, με τη χρηματοδότηση των επεμβάσεων. Η Χρηματοδότηση από Τρίτους, θα επιτρέψει την υλοποίηση ενεργειακών επενδύσεων με κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων και θα λειτουργήσει ως εναλλακτικός μηχανισμός χρηματοδότησης επενδύσεων στην εξοικονόμηση ενέργειας και στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα (βιομηχανικό, οικιακό, εμπορικό, κλπ.). 10

Τα μέτρα αυτά του ΥΠΕΚΑ δεν απευθύνονται μόνο στην αγορά, αλλά και στους απλούς πολίτες, που θα έχουν άμεσα οφέλη: καλύτερες υπηρεσίες από τους διανομείς ενέργειας, τους διαχειριστές συστημάτων διανομής και τις εταιρείες λιανικής πώλησης ενέργειας, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (με την ανάπτυξη αγοράς παροχής ενεργειακών υπηρεσιών και ελέγχων) και διασφάλιση της ποιότητας και της αξιοπιστίας των επιχειρήσεων. Με τη μείωση του ενεργειακού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος της χώρας μας θα επέλθει σημαντική βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η οποία θα συνεισφέρει και στην επίτευξη εκπλήρωσης των δεσμεύσεων που απορρέουν από το πρωτόκολλο του Κιότο. Δεν έχουμε καιρό να χάνουμε, καθώς η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης, θα οδηγήσει σε πρόσθετη αύξηση πρωτογενούς ενέργειας και κατά συνέπεια, στην αύξηση των εκπομπών CO2 και άλλων αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. 4. ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ: ΑΕΙΦΟΡΑ ΚΤΙΡΙΑ ΣΕ ΑΕΙΦΟΡΕΣ ΠΟΛΕΙΣ Οι πόλεις αποτελούν αναμφίβολα κύτταρο της κοινωνικής εξέλιξης και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε η κοινωνία μας, έχει στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στην αστική δομή και σε ένα δομημένο περιβάλλον που επιτρέπει την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων, αλλά και εντός της οποίας επιτυγχάνονται οι κάθε είδους κοινωνικές και ανθρώπινες εκδηλώσεις. Οι μεγαλουπόλεις αποτελούν σήμερα ρυθμιστή της ποιότητας της ζωής μας και της κλιματικής αλλαγής. Η διαχείριση των πόλεων, με ένα τρόπο βιώσιμο αποτελεί το στοίχημα της σημερινής πρακτικής σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο. Πρόκειται για μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει το χωροταξικό, πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες κάθε αναπτυξιακού μοντέλου. Στις πόλεις επικεντρώνεται πλέον η προσοχή όλων και αναφερόμαστε συστηματικά σε νέους όρους: έξυπνες, βιώσιμες και χωρίς αποκλεισμούς πόλεις. Αειφόρος πόλη σημαίνει περιβαλλοντική διαχείριση φυσικών πόρων, νερού, απορριμμάτων, αποβλήτων και ενέργειας, μείωση ρύπων και θορύβου, πολιτικές χρηματοδότησης που οδηγούν σε οικολογικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και ρυθμιστικά σχέδια, όροι δόμησης και οικοδομικοί κανονισμοί που ευνοούν τον πολίτη. Αειφόρος πόλη σημαίνει επίσης βιώσιμη γειτονιά, βιώσιμο κτίριο, σπίτι, νοικοκυριό, με οργάνωση των χώρων της εργασίας, των χώρων άθλησης, ψυχαγωγίας. Η αειφόρος πόλη απαιτεί ενεργή συμμετοχή των πολιτών, με ταυτόχρονη ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών αναγκών και απαιτήσεων. Το νεοσύστατο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έθεσε από την πρώτη στιγμή το ζήτημα. Δε νοείται πράσινη ανάπτυξη άλλωστε χωρίς την απαραίτητη αστική υποδομή και χωροθέτηση. Όταν όμως αναφέρεται κανείς στη βιωσιμότητα των ελληνικών πόλεων και κτιρίων δεν πρέπει απλά να θέτει ένα πλαίσιο ρυθμίσεων, αλλά πρόκειται για αλλαγή ενός ολόκληρου συστήματος που για μισό αιώνα περίπου καταπατούσε κάθε έννοια πολεοδομικού και οικοδομικού σχεδιασμού. 11

Ο στόχος που έχουμε θέσει είναι πολύ υψηλός και με επίγνωση της προσπάθειας που πρέπει να καταβάλλουμε προχωρούμε με γνώμονα να γίνουν οι πόλεις και τα κτίρια μας όχι απλά βιώσιμα, αλλά ο μοχλός της ανάπτυξης μας που θα βελτιώσει ταυτόχρονα την ποιότητα της ζωής μας με σεβασμό στο περιβάλλον. 12