Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η δημιουργική γραφή στο δημοτικό σχολείο είναι μια προσπάθεια να ξυπνήσουμε στο παιδί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, να δώσουμε τροφή στα όνειρα και στη φαντασία του, να το βοηθήσουμε να σκέφτεται και να αποτυπώνει τη σκέψη του χωρίς άγχος και φόβο. Δημιουργικό είναι καθετί που εκφράζει τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού, το βοηθάει να εξωτερικεύει τα ερεθίσματα του κόσμου που το περιβάλλει και να τα μετασχηματίζει σε αυτοέκφραση η οποία είναι ταυτόχρονα και εργαλείο επικοινωνίας. Έτσι, δημιουργική γραφή είναι ένας διάλογος ανάμεσα στο παιδί και στον κόσμο του, μια προσπάθεια να τον γνωρίσει, να τον υποτάξει και να τον δώσει με το δικό του τρόπο στους γύρω του. Επομένως, η σχολική τάξη είναι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθηθεί το παιδί στην ανάπτυξη των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων που θα το βοηθήσουν να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο και να δημιουργήσει κάτι δικό του, ένα φορτίο λόγου, σκέψης, συναισθημάτων. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί να αποκτήσει θάρρος, πρωτοβουλία, να ψάξει μέσα του για όσα κουβαλάει επιλέγοντάς τα στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησής του και στη συνέχεια να του δώσουμε την ευκαιρία να αποτυπώσει τις σκέψεις του στο χαρτί. Η συγκεκριμένη διαδικασία δεν είναι μηχανιστική, είναι πάνω από όλα, παιδαγωγική, αφού προϋποθέτει ένα κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή, τέτοιο ώστε να επιτευχθεί η ενθάρρυνση και να αναληφθεί η πρωτοβουλία της αυτοέκφρασης. Είναι λάθος να σκεφτόμαστε ότι εκείνο που δημιουργούν οι μαθητές μας υπόκειται σε γνωστικούς κανόνες και επικοινωνιακά στερεότυπα. Εκείνο που δημιουργούν είναι μοναδικό, ακόμα κι αν η γλώσσα του δεν είναι φροντισμένη και τα σημαίνοντα δεν αποτυπώνονται μέσα από τα σημαινόμενα. Η βελτίωση όλων αυτών είναι δουλειά του δασκάλου, ο οποίος θα ενισχύσει τη δημιουργικότητα μέσα από την επιλογή παράλληλων κειμένων, παιχνιδιών, λεξιλογίου και θα αξιολογήσει ένα νέο αποτέλεσμα με ανάλογο περιεχόμενο. Μόνο που η αξιολόγηση αυτή θα έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα και θα αποβλέπει στην ενημέρωση του δασκάλου για τις παρεμβάσεις που πρέπει να κάνει ώστε να ενισχύσει τη μορφοποίηση του λόγου 1
χωρίς να συρρικνώσει τη δημιουργικότητα. Το εργαλείο με το οποίο θα επιτευχθεί αυτό είναι η διαθεματική προσέγγιση. Οι θεματικές που θα πραγματευτήκαμε καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι οι ακόλουθες: Οι φίλοι μου Η τάξη μου Η δασκάλα μου Η μόλυνση του περιβάλλοντος 28 η Οκτωβρίου Μετανάστευση Χριστούγεννα Πρόσφυγες Χαρακτήρες Διαφήμιση Ειρήνη- πόλεμος Η αγάπη για την πατρίδα Ο «άλλος» δίπλα μας, ο διαφορετικός «Τα μαγικά μαξιλάρια» «Ο μικρός πρίγκιπας» Κόμικς Απόκριες Πάσχα Πρωτομαγιά Καλοκαίρι Η διαδικασία που θα ακολουθήθηκε για τη διδασκαλία κάθε υποθέματος ήταν η ακόλουθη: 1. Δίνεται στους μαθητές ένα παιδικό ποίημα (ή ένας πίνακας) το οποίο έχει θεματική συνάφεια με την ενότητα δημιουργικής γραφής που διδάσκεται. Σε ορισμένες περιπτώσεις προβάλλεται μια παρουσίαση σε power point σχετική με την ενότητα. 2
2. Συζητάμε με τους μαθητές με παραδείγματα για την ενότητα, που αντλούμε με από την ιστορία και από τις εμπειρίες τους. Γίνεται διάλογος στο πλαίσιο του οποίου οι μαθητές ενθαρρύνονται να μοιραστούν την εμπειρία τους με τους άλλους συμμαθητές τους. 3. Ζητείται από τους μαθητές να γράψουν ένα μικρό κείμενο αποτυπώνοντας τις εμπειρίες τους από τη συζήτηση, από την ανταλλαγή πληροφοριών, από το συναισθηματικό πλούτο που τους δημιούργησε η κοινή μας ανάγνωση του αρχικού κειμένου. 4. Έπειτα, οι μαθητές βρίσκουν τα κείμενά τους αναρτημένα στην τάξη και συζητάνε για το πώς νιώθουν που δημιούργησαν ένα γραπτό κείμενο. Στη συνέχεια, τους διανέμεται λογοτεχνικό κείμενο με το ίδιο περιεχόμενο κάτω από το οποίο υπάρχει και ένα ανάλογο λεξιλόγιο. Ψάχνουμε μαζί στο διαδίκτυο για εικόνες, πίνακες σχετικούς με το θέμα μας και στο τέλος κάνουμε παιχνίδια γλώσσας (ακροστιχίδες, παιχνίδια συνειρμών κ.α.). Την επόμενη φορά τους ζητάμε να γράψουν ένα ποίημα με ανάλογο θέμα. Ο δάσκαλος αξιολογεί το βαθμό στον οποίο βοηθήθηκαν βελτιώνοντας την έκφρασή τους. Έπειτα, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, οι μαθητές ενθαρρύνονται να αντικαταστήσουν τα παλιά κείμενα με τα νέα τους κείμενα, όπως και να συνεχίσουν να εκφράζονται. Η πορεία αυτή ακολουθείται σε όλες τις υποενότητες. Στο τέλος κάθε ενότητας οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν ποιο θέμα τους άρεσε και να ασχοληθούν με αυτό. Ακολουθεί νέα ανάρτηση των διαφορετικών επιλογών των μαθητών και παρουσίαση της δουλειάς τους στους γονείς. ΣΤΟΧΟΙ-ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η συναισθηματική εξοικείωση με το υπό διερεύνηση θέμα μέσα από τη διέγερση της συγκίνησης που προκαλεί το κείμενο. Η άντληση των εμπειριών των μαθητών μέσα από το διάλογο. Ο εθισμός των μαθητών στην ανταλλαγή εμπειριών και στην επικοινωνία. Η ενθάρρυνση στην αυτοέκφραση. Η ασυνείδητη βελτίωση του γλωσσικού πλούτου και η επιβράβευση στο πλαίσιο της δεύτερης προσπάθειας. 3
Η επαφή με εξέχοντα έργα της ελληνικής και της ξένης παιδικής λογοτεχνίας. π.χ. Υποενότητα: «Οι φίλοι μου»: Αναζητούμε στο διαδίκτυο εικόνες διάσημων φίλων (Δάμων και Φιντίας, Μέγας Αλέξανδρος και Ηφαιστίωνας, Αχιλλέας και Πάτροκλος) «Ο μικρός Σουκρής» Ξεκλειδώνω το κείμενο: Συζήτηση για τη φιλία, παραδείγματα φίλων στην αρχαία Ελλάδα. Συζήτηση για τους φίλους των παιδιών. Ποιοι είναι, πώς είναι, γιατί είναι σημαντικοί. Έπειτα, καλούμε τους μαθητές να γράψουν για το φίλο τους. Ποιος είναι, τι νιώθουν για αυτόν. Ανατροφοδότηση: Παρουσιάζουμε κείμενο για το φίλο και τη φίλη: «Ηθικά Νικομάχεια»του Αριστοτέλη (σε απλή δημοτική). Διαμορφώνουμε από κοινού ένα σχετικό με τη φιλία λεξιλόγιο. Ακολουθούν γλωσσικά παιχνίδια (ακροστιχίδες, παιχνίδια με ονόματα, παιχνίδια συνειρμών κ.α.). Στην επόμενη συνάντηση καλούνται να γράψουν ένα ποίημα με το ίδιο θέμα. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της πρώτης χρονιάς του προγράμματος δημιουργικής γραφής αξίζει να σημειωθούν τα ακόλουθα: Α) Ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική η απόδοση των μαθητών στις δραστηριότητες δημιουργικής γραφής. Ακόμη και οι μαθητές που στην αρχή της χρονιάς παρουσίαζαν διστακτικότητα στην σύνταξη κειμένων ή ποιημάτων, και ακόμη περισσότερο στην παρουσίασή τους στην ολομέλεια, στην πορεία της χρονιάς με θάρρος και αυτοπεποίθηση παρουσίαζαν τις δημιουργίες τους. Πιο ενθαρρυντικά ήταν τα αποτελέσματα αναφορικά με τη σύνταξη ποιημάτων, που αποδείχθηκε μια ιδιαίτερα δημιουργική και σε πολλές περιπτώσεις διασκεδαστική εμπειρία για τους μαθητές. 4
Β) Σε ορισμένες θεματικές ενότητες ασχοληθήκαμε με τεχνικές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την επίδοση των μαθητών σε συγκεκριμένα είδη του γραπτού λόγου (περιγραφή, αφήγηση, κόμικς, διαφήμιση κ.α.) Γ) Η επαφή με το λογοτεχνικό κόσμο, με Έλληνες και ξένους δημιουργούς, επιτεύχθηκε μέσα από την παρουσίαση ξεχωριστών λογοτεχνικών έργων και τον προβληματισμό των μαθητών αναφορικά με τις θεματικές τους. Δ) Οι γλωσσικές και λεξιλογικές ασκήσεις βελτίωσαν την επίδοση των μαθητών στην ορθογραφία, ωστόσο οι περισσότεροι μαθητές προτιμούσαν την ενασχόληση με τις άλλες δραστηριότητες. Ε) Από την πλευρά των γονέων σημειώθηκε η ανάγκη να πραγματοποιηθούν εργασίες που σχετίζονται άμεσα με την ύλη του σχολείου, σε επίπεδο συντακτικού, γραμματικής και θεματικών. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ξεπερνά τους στόχους και τη φιλοσοφία του ομίλου. Στ) Από την αρχή της χρονιάς τέθηκε το ζήτημα της επιλογής των μαθητών που θα έπρεπε να στελεχώνουν έναν όμιλο αριστείας. Ωστόσο, για λόγους παιδαγωγικούς αποφασίστηκε η παραμονή όλων των μαθητών που ενδιαφέρονταν για τον όμιλο στο πρόγραμμά του. Παρόλο που υπήρξε εμφανέστατη βελτίωση του επιπέδου όλων των μαθητών, το τμήμα δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως τμήμα αριστείας. 5