Εκτίμηση της επιδεκτικότητας σε υδροστερεοποίηση των τεχνητών επιχωματώσεων του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης

Εκτίμηση της επιδεκτικότητας σε υδροστερεοποίηση των τεχνητών επιχωματώσεων του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης Estimation of the hydroconsolidation susceptibility of the anthropogenic fill of the historical center of Thessaloniki ΧΑΤΖΗΓΩΓΟΣ, Ν.Θ. MSc-DIC Τεχνικός Γεωλόγος, Triger ΓΕΩΛΟΓΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΑΚΕΔΩΝ, Θ.Κ. Δρ. Τεχνικός Γεωλόγος, Α.Π.Θ. ΤΣΙΝΤΑΡΗΣ, Γ.Ε. Γεωλόγος, Α.Π.Θ. ΤΣΟΤΣΟΣ, Σ.Χ. Πολιτικός Μηχανικός, Ομ. Καθηγητής, Α.Π.Θ. ΧΡΗΣΤΑΡΑΣ, Β.Χ. Τεχνικός Γεωλόγος, Καθηγητής, Α.Π.Θ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Η κατάρρευση της δομής των εδαφών κατά την ύγρανση τους ονομάζεται υδροστερεοποίηση και εκδηλώνεται μόνο μία φορά υπό σταθερό φορτίο, σε περιπτώσεις εδαφών που βρίσκονται στην ακόρεστη ζώνη. Παρατηρείται κυρίως σε ορισμένα μη ιζηματογενή εδάφη όπως οι ανθρωπογενείς αποθέσεις και τα υπολειμματικά υλικά. Στην εργασία ερμηνεύονται φαινόμενα καθιζήσεων σε κατασκευές του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης εξαιτίας ανύψωσης της υπόγειας στάθμης. Η ερμηνεία βασίζεται στα αποτελέσματα ειδικών δοκιμών στερεοποίησης, που συσχετίζονται με επί τόπου μετρήσεις καθιζήσεων που εκδηλώθηκαν μετά από ανυψώσεις του υδροφόρου ορίζοντα. ABSTRACT : The collapse of the soil structure due to wetting is called hydroconsolidation and it occurs only once under constant loading, in cases of perturbation of the soils moisture content. It is encountered mostly in non-sedimentary soils such as anthropogenic fills and residual materials. The paper presents an interpretation of hydroconsolidation settlements in a building of the historical centre of Thessaloniki followed after a rise of the water table. The interpretation is based on the results of laboratory evaluation of hydroconsolidation properties, in conjunction with in situ measurements of settlements. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συμπεριφορά της μεταβολής του όγκου ενός κορεσμένου εδάφους ελέγχεται γενικά από την ενεργό τάση. Παρόλα αυτά, όταν επικρατούν ακόρεστες συνθήκες δεν μπορεί αυτή να προβλεφθεί στη βάση της ενεργού τάσης μόνο, αλλά ελέγχεται από τις μεταβολές της υγρασίας του εδάφους (δηλαδή της μύζησης). Το φαινόμενο της κατάρρευσης ενός εδάφους μπορεί να εξελιχθεί προοδευτικά και να μην εκδηλωθεί ως μία απότομη καθίζηση, ανάλογα με την περιεχόμενη υγρασία του και το εύρος της μεταβολής της. Αν το έδαφος φορτιστεί σε κορεσμένες συνθήκες τότε θα στερεοποιηθεί χωρίς να υποστεί κατάρρευση. Αν όμως κατά τη φόρτισή του έχει μικρή τιμή περιεχόμενης υγρασίας (μερικώς κορεσμένο) που στη συνέχεια αυξηθεί, τότε για μικρές τιμές φορτίου θα διογκωθεί ενώ για μεγαλύτερες θα παρουσιάσει μείωση του όγκου του λόγω κατάρρευσης της δομής (Σχήμα 1). Το φαινόμενο της προοδευτικής αυτής κατάρρευσης με αύξηση της υγρασίας ονομάζεται υδροστερεοποίηση (hydroconsolidation). Συμβαίνει μόνο μία φορά, και έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία νέας, πιο σταθερής δομής (Knight, 1961). Η υδροστερεοποίηση εκδηλώνεται συνήθως σε περιπτώσεις αύξησης της περιεχόμενης υγρασίας σε ένα έδαφος ασταθούς κοκκώδους δομής εξαιτίας κάποιας τεχνικής παρέμβασης, σε υπολειμματικά εδάφη και σε χαλαρές ανθρωπογενείς τεχνητές ή ιστορικές επιχωματώσεις (historical, urban non-engineered fills). Το μέγεθος των καθιζήσεων λόγω

κατάρρευσης της δομής εξαρτάται από το λόγο κενών του εδάφους καθώς επίσης και από την εφαρμοζόμενη τάση. Για μικρές τάσεις θεμελιώσεων από 100-300 kpa έχουν παρατηρηθεί μεταβολές όγκου της τάξεως έως και 15% του πάχους του επιδεκτικού σε υδροστερεοποίηση στρώματος (Tromp, 1985). Εργαστηριακά, ο υπολογισμός της υδροστερεοποίησης προσεγγίζεται με τη δοκιμή του οιδημέτρου, όπου επιχειρείται η προσομοίωση της διαδικασίας φόρτισης ακολουθούμενης από ύγρανση (Jennings & Knight, 1975). Σχήμα 1. Συμπεριφορά διόγκωσης και κατάρρευσης εδάφους σε συνθήκες ύγρανσης υπό σταθερό φορτίο Figure 1. Soil swelling and collapse behaviour after wetting under constant load Σκοπός της εργασίας είναι η εκτίμηση της επιδεκτικότητας σε υδροστερεοποίηση των ιστορικών επιχωματώσεων της Θεσσαλονίκης μέσω της εργαστηριακής προσομοίωσης και η ερμηνεία των ενόργανων παρατηρήσεων καθίζησης σε κτίριο του ιστορικού κέντρου της πόλης βάσει αυτής. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 2.1 Θέση έρευνας Η περιοχή έρευνας βρίσκεται στο χώρο κατασκευής του Σταθμού Αγίας Σοφίας του Μετρό Θεσσαλονίκης. Κατά τη φάση κατασκευής των διαφραγματικών τοίχων του σταθμού παρατηρήθηκαν μετακινήσεις σε παρακείμενη οικοδομή στη συμβολή των οδών Αγίας Σοφίας και Εγνατία με αποτέλεσμα την απόκλιση του κτιρίου προς τα ΝΔ. Για την παρακολούθηση του φαινομένου έγιναν συστηματικές μετρήσεις των μετακινήσεων επί του εδάφους θεμελίωσης και του κτιρίου καθώς και της μεταβολής της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα σε γεωτρήσεις της περιοχής του έργου (Σχήμα 2). 2.2 Γεωλογικές και γεωτεχνικές συνθήκες Η γενική στρωματογραφία της περιοχής περιλαμβάνει το σχηματισμό των ερυθρών αργίλων της Θεσσαλονίκης πάνω στις οποίες τοποθετούνται οι πρόσφατες Τεταρτογενείς αποθέσεις και το στρώμα των ιστορικών επιχωματώσεων, στο οποίο θεμελιώνονται κατά κύριο λόγο τα κτίρια του ιστορικού κέντρου της πόλης. Το στρώμα αυτό είναι εξαιρετικά ετερογενής σχηματισμός ικανού πάχους, που έχει σχηματισθεί από ανθρωπογενείς διαδικασίες και αποτελείται γενικά από εδαφικά και οικοδομικά υλικά καθώς και υλικά επιχωματώσεων. Το

πάχος του κυμαίνεται από 2-13m και μεταβάλλεται τοπικά χωρίς να ακολουθεί συγκεκριμένο στρωματογραφικό κανόνα. Το στοιχείο αυτό σε συνδυασμό με την ανομοιογένεια των υλικών που το αποτελούν καθιστά εξαιρετικά δυσχερή τον προσδιορισμό των μηχανικών του παραμέτρων σε επίπεδο σχεδιασμού έργου. Ο σχηματισμός των ερυθρών αργίλων του Νεογενούς είναι ο κυρίαρχος σχηματισμός του υπεδάφους, ο οποίος υπέρκειται του βραχώδους γεωλογικού υποβάθρου. Ακολουθεί βαθμιδωτή δομή παράλληλα με τη διεύθυνση της φυσικής ακτογραμμής της πόλης, η οποία έχει προκύψει εξαιτίας της τεκτονικής των ΒΔ-ΝΑ κανονικών ρηγμάτων (Chatzigogos et al, 2006), (Σχήμα 3). Σχήμα 2. Κάτοψη έργων και γεωτρήσεων του σταθμού Αγίας Σοφίας, μαζί με κτίριο Ε79 Figure 2. Planar view of the construction works and boreholes in Agia Sofia Metro Station, along with building E79 Elevation (m above sea level) SW Tsimiski str. Kassandrou str. Ag. Dimitriou str. NE Agias Sofias str. Distance (m) Figure 2: Cross section along Agias Sofias str. based on borehole data. The natural Σχήμα 3. Χαρακτηριστική τομή κατά μήκος της οδού Αγίας Σοφίας όπου φαίνεται η βαθμιδωτή μορφολογία του υποβάθρου των ιστορικών επιχωματώσεων (Chatzigogos et al, 2006) Figure 3. Cross section along Agias Sofias street indicating the terraced pattern of the soil strata underneath the historical fill (Chatzigogos et al, 2006) Στην ανάλυση του προβλήματος χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα των γεωτρήσεων που εκτελέστηκαν για τις ανάγκες του Μετρό της Θεσσαλονίκης στην περιοχή μελέτης (Σχήμα 2). Με βάση τα στοιχεία αυτά στην περιοχή έρευνας το στρώμα των ιστορικών επιχωματώσεων παρουσιάζεται με πάχος 9-10m και οι τεταρτογενείς αποθέσεις με πάχος 3m περίπου μόνο στο δυτικό τμήμα και πάνω από τις ερυθρές αργίλους. Παρατηρείται υδροφόρος ορίζοντας που ακολουθεί γενικά τη μορφολογία του στρώματος των ερυθρών αργίλων και παρουσιάζει σταθερή στάθμη που δεν παρουσιάζει σημαντική εποχιακή μεταβολή μιας και ο αστικός ιστός

εμποδίζει την επιφανειακή κατείσδυση (Σχήμα 4). Λόγω αυτής της αδυναμίας, η ακόρεστη ζώνη που δημιουργείται πάνω από τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα είναι ικανού πάχους και γι αυτό τα υλικά της φαίνεται ότι δεν έχουν υποστεί ύγρανση κατά το παρελθόν. Σχήμα 4. Γεωλογική τομή διεύθυνσης ΒΑ-ΝΔ κατά μήκος των γεωτρήσεων TDSP22-TDSP21 Figure 4. Geological cross section of NE-SW direction along boreholes TDSP22-TDSP21 2.3 Ιστορικό Η κατασκευή του Σταθμού ξεκίνησε με διαφραγματικούς τοίχους στη βόρεια πλευρά. Από το πρώτα κιόλας στάδια παρατηρήθηκε σημαντική ανύψωση της στάθμης στα πιεζόμετρα παρακολούθησης (πιεζόμετρο TDSP 25 και TDSP 22) όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 5. Σχήμα 5. Kαθιζήσεις στο κτίριο Ε73 αμέσως μετά την άνοδο στάθμης (γεώτρηση TDSP25) Figure 5. Settlement in building E73 following the rise of the water table (borehole TDSP25) Η ανύψωση αυτή έφτασε τελικά το 1,5m, όμως δεν παρατηρήθηκε στα υπόλοιπα πιεζόμετρα (TDSP 21 και TDSP24). Έτσι τέθηκε το θέμα της ερμηνείας μιας τέτοιας τοπικά εντοπισμένης ανόδου της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Ταυτόχρονα με την άνοδο της στάθμης παρατηρήθηκαν καθιζήσεις μετακινήσεις στην εν λόγω οικοδομή (κτίριο Ε73) που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Εγνατία και Αγ. Σοφίας. Οι μετακινήσεις αυτές έδειξαν καθίζηση αλλά και κλίση του κτιρίου με κατεύθυνση προς την οδό Εγνατία (προς την ελεύθερη πλευρά του κτιρίου) που έφτασε σε απόλυτο μέγεθος τα 30mm (Σχήμα 5). Το γεγονός ότι αυτές δεν καταγράφηκαν για το σύνολο της επιφάνειας της οικοδομής αλλά μόνο

για τη νοτιοδυτική της πλευρά, καθώς και το ότι παρατηρήθηκαν σε φάση ανύψωσης και όχι ταπείνωσης της υπόγειας στάθμης χρήζουν επίσης ερμηνείας. 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Οι μετακινήσεις που καταγράφηκαν μετά την άνοδο της υπόγειας στάθμης στο στρώμα των ιστορικών επιχωματώσεων οφείλονται σε υδροστερεοποίησή του, αφού εκδηλώθηκαν χωρίς καμία μεταβολή των συνθηκών φόρτισης. Για το λόγο αυτό σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα εργαστηριακής προσομοίωσης της επιδεκτικότητας σε υδροστερεοποίηση των ιστορικών επιχωματώσεων σε χαρακτηριστικά δείγματα από παρακείμενες γεωτρήσεις. Ο εργαστηριακός προσδιορισμός της συμπεριφοράς μεταβολής του όγκου με ύγρανση υπό σταθερό φορτίο έγινε με την εκτέλεση σειράς δοκιμών μονοδιάστατης στερεοποίησης κατά τις οποίες εφαρμόστηκε ένα συγκεκριμένο φορτίο στο δείγμα με τη φυσική του υγρασία και στη συνέχεια επιβλήθηκε υδρεμποτισμός του μέχρι κορεσμού (Brandon et al, 1990). Προσδιορίζεται έτσι η μεταβολή του λόγου κενών αποκλειστικά εξαιτίας της ύγρανσης ε w (Σχήμα 6). Από μία σειρά τέτοιων δοκιμών προκύπτει η καμπύλη μεταβολής της αξονικής παραμόρφωσης ε w σε διαφορετικά επίπεδα φόρτισης σ v, η οποία εκφράζει την επιδεκτικότητα του υπό εξέταση υλικού σε υδροστερεοποίηση (Σχήμα 7). Η αντίστοιχη μεταβολή του ε w σε ιζηματογενή, μη επιδεκτικά σε στερεοποίηση εδάφη, είναι θετική, δηλαδή εκδηλώνεται με διόγκωση του εδάφους μετά την ύγρανση. Στη συνέχεια υπολογίστηκαν οι αναμενόμενες λόγω υδροστερεοποίησης καθιζήσεις στην υπό μελέτη περιοχή με τη χρήση του λογισμικού Settle3D, με βάση τα δεδομένα των χαρακτηριστικών υδροστερεοποίησης των εργαστηριακών δοκιμών και το γεωλογικό μοντέλο αυτής. Τέλος γίνεται σύγκριση των υπολογιζόμενων τιμών καθιζήσεων με τις επί τόπου μετρήσεις αυτών. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το πρόγραμμα εργαστηριακών δοκιμών εκτελέστηκε σε δοκίμια του στρώματος των ιστορικών επιχωματώσεων που ελήφθησαν από δειγματοληπτικές γεωτρήσεις της περιοχής έρευνας. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των τιμών ε w που προέκυψαν από τον υδρεμποτισμό των δοκιμίων υπό σταθερό φορτίο. Πίνακας 1. Table 1. Αποτελέσματα εργαστηριακών δοκιμών υδροστερεοποίησης Laboratory tests results of hydroconsolidation properties Δείγμα Γεώτρηση Βάθος (m) γ (kn/m 3 ) γ d (kn/m 3 ) m (%) e S (%) Πίεση κατά την ύγρανση ε w (%) 1 TCSP34 2,5 16,7 13,4 24,60 1,01 65,76 100 0,10 2 TDSF64 4,3 15,8 12,6 24,98 1,14 59,16 100 0,15 3 TDSF62 6,4 19,0 15,3 24,10 0,76 85,62 100 0,20 4 TCSP34 2,6 16,3 12,9 26,10 1,09 70,47 200 2,49 5 TDSF62 6,7 19,0 16,1 18,01 0,67 72,58 200 1,81 6 TCSP34 2,2 18,3 15,4 18,80 0,75 67,68 300 2,14 7 TCSP34 2,9 17,7 14,2 24,06 0,89 72,99 400 4,11 8 TDSF62 6,2 17,0 13,6 24,72 0,98 68,11 400 4,48 Στο Σχήμα 6 φαίνεται η μεταβολή του λόγου κενών λόγω υδροστερεοποίησης του δοκιμίου 4 για σταθερό φορτίο 200kPa κατά την ύγρανση. Με βάση τα στοιχεία του Πίνακα 1 προέκυψε η χαρακτηριστική καμπύλη υδροστερεοποίησης του υπό μελέτη στρώματος που φαίνεται στο Σχήμα 7 και περιγράφει τη συμπεριφορά μεταβολής του όγκου του σε συνθήκες ύγρανσης υπό σταθερό φορτίο. Προκύπτει διόγκωση του στρώματος για τάση <95kPa και μείωση όγκου για τάση >95kPa. Χαρακτηριστικά για ύγρανση υπό σταθερή τάση της τάξης των 400kPa η μεταβολή του όγκου υπολογίστηκε εργαστηριακά σε ε w =4,1%.

ε w (%) Λόγος κενών e Συνεδρία II Συμπεριφορά Εδαφών: Έρευνες Υπαίθρου και Εργαστηρίου_II.13 1,200 1,100 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 10 100 1000 Πίεση P (KPa) Σχήμα 6. Μεταβολή λόγου κενών λόγω ύγρανσης υπό σταθερό φορτίο 200kPa Figure 6. Void ratio change due to wetting under constant load of 200kPa 6,00 4,00 2,00 0,00-2,00 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450-4,00-6,00 σ v (kpa) Σχήμα 7. Αξονική παραμόρφωση λόγω ύγρανσης σε διαφορετικές τιμές τάσης των ιστορικών επιχωματώσεων της Θεσσαλονίκης Figure 7. Axial strain due to wetting of Thessaloniki's historical fill at different stresses Οι ενόργανες παρατηρήσεις των καθιζήσεων αντιστοιχούν σε μέγιστη παραμόρφωση λόγω υδροστερεοποίησης 2% για ανύψωση στάθμης 1,5m. Με βάση τα παραπάνω, έγινε υπολογισμός των αναμενόμενων καθιζήσεων λόγω υδροστερεοποίησης στη θέση έρευνας με τη χρήση του λογισμικού Settle 3D, στην οποία εισήχθησαν οι παράμετροι της στρωματογραφίας, όπως αυτή προέκυψε από τη γεωλογική ερμηνεία, η ανύψωση της υπόγειας στάθμης και τα χαρακτηριστικά υδροστερεοποίησης του στρώματος. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων παρουσιάζονται στο Σχήμα 8. Όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα υπάρχει ανομοιόμορφη κατανομή των καθιζήσεων με αυξημένες τιμές στη πλευρά του κτιρίου κατά μήκος της οδού Αγίας Σοφίας και μέγιστη τιμή 3cm στη ΝΔ γωνία του. Στην πλευρά κατά μήκος της Εγνατίας οδού εμφανίζεται μείωση των υπολογιζόμενων μετακινήσεων προς Α. Οι υπολογισμοί συμφωνούν με τις επί τόπου παρατηρήσεις, όπου φαίνεται να υπάρχει σταδιακή μείωση των μετακινήσεων του κτιρίου από ΝΔ προς ΒΑ. Η υπολογιζόμενη ανομοιόμορφη κατανομή των καθιζήσεων οφείλεται στο γεγονός ότι το πάχος του στρώματος των επιχωματώσεων που υδροστερεοποιείται και έχει ως μέγιστη τιμή την τιμή ανύψωσης της στάθμης 1,5m, δεν είναι ίδιο στο σύνολο της κάτοψης του κτιρίου εξαιτίας της κλίσης του προς ΝΔ. Με βάση τα παραπάνω, το στρώμα των επιχωματώσεων βρίσκεται σε υψηλότερο υψόμετρο προς τα ΒΑ σε σχέση με το υψόμετρο της στάθμης και επομένως το πάχος που υδροστερεοποιείται μειώνεται προς αυτή τη διεύθυνση.

Σχήμα 8. Υπολογισμός καθίζησης λόγω υδροστερεοποίησης στο κτίριο Ε79 Figure 8. 2D and 3D analysis of hydroconsolidation settlement in building E79 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Με βάση τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας το στρώμα των ιστορικών επιχωματώσεων της Θεσσαλονίκης είναι επιδεκτικό στο φαινόμενο της υδροστερεοποίησης. Αυτό οφείλεται τόσο στον τρόπο σχηματισμού και την προέλευση των υλικών του όσο και στην απουσία σημαντικών μεταβολών στο περιεχόμενο ποσοστό υγρασίας του κατά το παρελθόν. Το μέγεθος των καθιζήσεων λόγω υδροστερεοποίησης εξαρτάται από το πάχος του στρώματος που προσβάλλεται από ανυψώσεις της στάθμης και από το υφιστάμενο εντατικό πεδίο. Οι τεχνικές παρεμβάσεις στα πλαίσια των έργων του Μετρό της Θεσσαλονίκης οδήγησαν σε ανύψωση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα και συνακόλουθες παραμορφώσεις στο έδαφος θεμελίωσης παρακείμενου κτιρίου εξαιτίας του εν λόγω φαινομένου. Σχήμα 9. Χάρτης της περιοχής έρευνας με τις ισοβαθείς των ερυθρών αργίλων Figure 9. Map of the investigation area with the isodepths of the red clays

Το μέγεθος των παρατηρούμενων παραμορφώσεων που προσδιορίστηκε επί τόπου για εκτιμώμενο φορτίο 230kPa έφτασε σε ποσοστό 2%. Η εργαστηριακή τιμή για αντίστοιχο φορτίο υπολογίστηκε σε ποσοστό περίπου 2,5%. Η ελάχιστη αυτή απόκλιση μπορεί να αποδοθεί στο μονοδιάστατο χαρακτήρα της εργαστηριακής δοκιμής. Το στοιχείο αυτό περιορίζει την εκδήλωση της στερεοποίησης σε μία διάσταση, γεγονός που υπερτιμά το συνολικό ποσοστό της παραμόρφωσης η οποία επί τόπου εκδηλώνεται σε τρεις διαστάσεις. Σημειώνεται ότι οι παρατηρούμενες επί τόπου καθιζήσεις συνοδεύτηκαν και από αντίστοιχες πλευρικές παραμορφώσεις. Ένα πρόσθετο στοιχείο που εξηγεί την παρατηρούμενη απόκλιση είναι και η επίδραση κλίμακας, μιας και το στρώμα των ιστορικών επιχωματώσεων περιλαμβάνει επί τόπου συμπαγή, ογκώδη υλικά που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να συμπεριληφθούν στα εργαστηριακά δοκίμια (λίθοι, μπάζα, κεραμικά κλπ). Η παρατηρούμενη εκδήλωση διαφορικών καθιζήσεων και όχι ενιαίας παραμόρφωσης στο εν λόγω στρώμα οφείλεται κατά κύριο λόγο στην γεωμετρία του (κλίση προς τα ΝΔ) λόγω της οποίας το πάχος του επηρεαζόμενου από την υδροστερεοποίηση τμήματος είναι μεταβλητό και μειώνεται προς τα ΒΑ. Στο Σχήμα 9 παρουσιάζεται χάρτης των ισοβαθών του στρώματος των ερυθρών αργίλων που οριοθετούν τη γεωμετρία των υπερκείμενων επιχωματώσεων και στο Σχήμα 10 χαρακτηριστική τομή διεύθυνσης ΒΑ-ΝΔ με επισήμανση στην περιοχή υδροστερεοποίησης κάτω από το κτίριο. Σχήμα 10. Γεωλογική τομή ΕΕ όπου επισημαίνεται η περιοχή υδροστερεοποίησης Figure 10. Geological section EE pointing out the hydroconsolidation region 6. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν την εταιρεία Αττικό Μετρό Α.Ε. για την διάθεση στοιχείων των γεωερευνητικών εργασιών στην περιοχή έρευνας, καθώς και τον Επικ. Καθ. Α.Π.Θ. Β. Μαρίνο και τον γεωλόγο Β. Πέππα για τη συνδρομή τους στην αξιοποίηση των στοιχείων αυτών. 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Brandon, T.L., Duncan, J.M., Gardner, W.S. (1990), Hydrocompression settlement of deep fills. Journal of Geotechnical Engineering, Vol. 116, pp. 1536-1548. Chatzigogos, N. T., Makedon, T., Tsotsos, S., & Christaras, B. (2006), "Implementation of a ground investigation strategy on urban fills". 10th IAEG Congress. Nottingham, UK. Jennings, J. E. and Knight, K. (1975), "A guide to construction on or with materials exhibiting additional settlement due to collapse of grain structure". Proc. 6th Reg. Conf. For Africa on Soil Mech. and Found. Eng., 1, pp. 99-105. Knight, K. (1961), "The collapse of structure of sandy sub-soils on wetting". PHD Thesis, University of the Witwatersrand, Johannesburg. Tromp, B. E. (1985), "Design of stiffened raft foundations for houses on collapsing sands". Johannesburg: Schwarz, Tromp and Associates.