Πολιτισµικές και κοινωνικές διαστάσεις του µητρικού θηλασµού.

ιεπιστηµονική Φροντίδα Υγείας(2013) Τόµος 5,Τεύχος 1, 13-18 ISSN 1791-9649 Πολιτισµικές και κοινωνικές διαστάσεις του µητρικού θηλασµού. Αθανασοπούλου Μ 1,Καϊτελίδου. 1, Ζυγά Σ. 2,Μαλλιαρού Μ. 3,Καλοκαιρινού Α. 1 1 Τµήµα Νοσηλευτικής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών 2 Τµήµα Νοσηλευτικής, Τµήµα Ανθρώπινης Κίνησης και ποιότητας Επιστηµών Ζωής, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου 3 Ταγµατάρχης, Συνεργάτις Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος Λάρισας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Ενώ η ανθρώπινη γαλουχία είναι ένα φυσικό φαινόµενο µετά τη γέννηση του παιδιού, η πράξη του θηλασµού ιστορικά έχει επηρεαστεί από πολλούς κοινωνικούς και πολιτισµικούς παράγοντες.σκοπός: Η παρούσα µελέτη αφορά µια συστηµατική βιβλιογραφική ανασκόπηση των µελετών σχετικά µε τις πολιτισµικές και κοινωνικές διαστάσεις και τις πρακτικές που αφορούν στο θηλασµό. Μέθοδος: Αναζητήθηκαν µελέτες στις βάσεις δεδοµένων PubΜed και Scholar Google, καθώς και στις επίσηµες ιστοσελίδες του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (ΠΟΥ) και της Unicef, που συνδέονται µε την έναρξη και τη διάρκεια του µητρικού θηλασµού και συσχετίζονται µε πολιτισµικά και κοινωνικά πρότυπα. Αποτελέσµατα: Η διαδικασία του µητρικού θηλασµού συχνά δεν καθορίζεται µόνο από βιολογικούς παράγοντες, αλλά επηρεάζεται από συνήθειες, πρότυπα και συµπεριφορές που υπάρχουν σε κάθε πολιτισµό και κάθε κοινωνία. Η απόφαση των µητέρων να θηλάσουν το βρέφος τους εξαρτάται από διάφορους ψυχοκοινωνικούς, οικονοµικούς και πολιτισµικούς παράγοντες. Συµπέρασµα: Η διαπολιτισµική και διεπιστηµονική προσέγγιση θα ήταν καθοριστική για την προαγωγή του µητρικού θηλασµού. Οι µικρές διαφορές µεταξύ των πολιτισµών όσον αφορά στη βρεφική διατροφή δεν συνεπάγονται µεγάλες διαφορές στη συνολική προσέγγιση. Λέξεις Κλειδιά: µητρικός θηλασµός, πολιτισµικοί παράγοντες, κοινωνικοί παράγοντες, παράδοση. Υπεύθ.Αλ/γιας: Αθανασοπούλου Μ.., Πατησιων 332, 11141, Αθηνα Τηλ:+306996152059, e-mail: athmari@yahoo.com 13

Interscientific Health Care (2013) Vol 5, Issue 1, 13-18 ISSN 1791-9649 Cultural and social dimensions of breastfeeding Athanasopoulou M. 1, Kaitelidou D., 1 Zyga S. 2, Malliarou M. 3, Κalokairinou A. 1 1 Department of Nursing, National and Kapodistrian University of Athens 2 Department of Nursing,, Faculty of Human Movement and Quality of Life Sciences University of Peloponnese 3 MAJOR RN, Scientific Collaborator Technological Institution of Larisa ABSTRACT Introduction: Although human lactation is a natural phenomenon after the birth of the child, the act of breastfeeding has historically been affected by many social and cultural factors. Purpose: This project involves a systematic literature review of studies on cultural and social dimensions and practices related to breastfeeding. Materials and Method: An examination occurred, through the databases PubMed and Scholar Google, and the official websites of the World Health Organization (WHO) and Unicef, of the articles witch were associated with the initiation and duration of breastfeeding and related to cultural and social norms. Results: The process of breastfeeding is often determined, not only by biological factors, but is also influenced by habits, patterns and behaviors that exist in every culture and every society. The decision of mothers to breastfeed their infant depends on several psychosocial, economic and cultural factors. Conclusion: The cross-cultural and interdisciplinary approach will be crucial for the promotion of breastfeeding. The small differences between cultures associated with infant diet, do not involve large differences in overall approach. Keywords: breastfeeding, cultural factors, social factors, tradition. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο µητρικός θηλασµός αποτελεί σηµαντικό παράγοντα προαγωγής της υγείας των παιδιών και των µητέρων τους. Η διατροφή κατά τη βρεφική ηλικία είναι σηµαντική για την υγεία και την ανάπτυξη σε µεγαλύτερη ηλικία. Για το λόγο αυτό, η σωστή διατροφή αποτελεί αντικείµενο συνεχούς δράσης διεθνών οργανισµών, όπως του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (WHO), του ιεθνούς Ταµείου των Ηνωµένων Εθνών για το παιδί (UNICEF) και πολυάριθµων άλλων κυβερνητικών και µη κυβερνητικών οργανώσεων (WHO/UNICEF,1990). Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας συνιστά τον αποκλειστικό µητρικό θηλασµό για τους πρώτους έξι µήνες της ζωής και τη συνέχιση του θηλασµού έως και δύο ετών. Τα περισσότερα βρέφη σε όλο τον κόσµο αποτυγχάνουν να επιτύχουν τις συστάσεις του ΠΟΥ. Στον αναπτυσσόµενο κόσµο, η αύξηση των ποσοστών του µητρικού θηλασµού είναι µικρή, από 32% που ήταν το 1995, ανήλθε σε ποσοστό 39% το 2010, περίπου µία αύξηση 22%. Σε όλες σχεδόν τις χώρες τα ποσοστά µητρικού θηλασµού έχουν αυξηθεί και η τάση παραµένει αυξητική, εκτός από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Στην Κεντρική Ευρώπη αλλά και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης έχει 14 Cor.Author Athanasopoulou Maria,, Patision 332, Ano Patisia 11141, AthensTel:+306996152059, e-mail: athmari@yahoo.com

σηµειωθεί εξαιρετικά σηµαντική πρόοδος (Unicef, 2012). ιάγραµµα 1:Ανάλυση που βασίζεται σε στοιχεία από 77 χώρες µε διαθέσιµα στοιχεία. Λατινική Αµερική και Κίνα εξαιρούνται λόγω ανεπαρκών στοιχείων. Πηγή: UNICEF, http://www.childinfo.org/breastfeeding_progress.html (Ιαν. 2012). ιάγραµµα 2: Συνέχιση πρακτικών διατροφής. Μέσοι όροι βασικών δεικτών διατροφής στον αναπτυσσόµενο κόσµο (%), 2006-2010. Με βάση δεδοµένα από 79 χώρες και εκτιµήσεις σύµφωνα µε γενικά ενηµερωτικά στοιχεία, οι αριθµοί δείχνουν µικρή αύξηση του αποκλειστικού µητρικού θηλασµού ανάλογα µε το γένος, τον τόπο κατοικίας και την οικονοµική κατάσταση. εν συµπεριλαµβάνεται η Κίνα, λόγω έλλειψης στοιχείων. Πηγή: UNICEF, http://www.childinfo.org/breastfeeding_status.html Υπάρχουν επίσης χαµηλά ποσοστά έναρξης του µητρικού θηλασµού µέσα στην πρώτη ώρα από τη γέννηση (µόνο 43% των βρεφών), όπως επίσης της έγκαιρης και συµπληρωµατικής διατροφής (µόνο 60%), σε συνδυασµό µε τη συνέχιση του θηλασµού µετά τους έξι µήνες (µόνο 75% µέχρι τον πρώτο χρόνο και 56% µέχρι τα 2 χρόνια). Ανασκόπηση βιβλιογραφίας Η απόφαση των µητέρων να θηλάσουν το βρέφος τους εξαρτάται από διάφορους ψυχοκοινωνικούς, οικονοµικούς και πολιτισµικούς παράγοντες. Το εκπαιδευτικό επίπεδο, η ηλικία, η εθνικότητα, η εργασιακή κατάσταση και η ψυχική υγεία της µητέρας φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο για το αν εκείνη θα θηλάσει ή όχι το βρέφος της και πόσο χρονικό διάστηµα θα ακολουθήσει την πρακτική του θηλασµού (Forste, 2001; Heck, 2006; Daglas 2012). Οι αξίες σχετικά µε το θηλασµό ποικίλλουν ανάλογα µε το οικονοµικό και τον πολιτισµικό επίπεδο του γενικού πληθυσµού (Cripe, 2008). Ο τρόπος σίτισης των βρεφών επηρεάζεται από παράγοντες, όπως η εκπαίδευση των γυναικών, οι γενικότερες συνθήκες διαβίωσής τους, η ύπαρξη 15

κοινωνικού ιστού προστασίας και η παρεχόµενη φροντίδα που προσφέρουν οι υπάρχουσες δοµές υγείας (Yngve & Sjostrom, 2001; Daglas, 2005). Σηµαντικό ρόλο επίσης παίζουν η ενηµέρωση των γυναικών για τη σίτιση των βρεφών από τους επαγγελµατίες υγείας, η ενηµέρωση του γενικότερου πληθυσµού για τη διατροφή κατά τον κύκλο της ζωής, καθώς και η εκάστοτε νοµοθεσία για την προστασία της µητρότητας στις εργαζόµενες µητέρες (Greer & Apple, 1991). Επιπλέον, η απόφαση να θηλάσουν εξαρτάται από τη στάση της οικογένειας, το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον και τη γενική άποψη του πληθυσµού για το θηλασµό (Lietal, 2004; Αθανασοπούλου & Καλοκαιρινού, 2010). Οι πρακτικές σίτισης των βρεφών επηρεάζονται καθοριστικά από τις νέες ιδέες και τα πρότυπα της δυτικής κυρίαρχης κουλτούρας (Yngve & Sjostrom, 2001; Πεχλιβάνη, 2008).Λίγες είναι οι χώρες που έχουν διεξάγει εθνικές έρευνες για τη σίτιση των βρεφών τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ στις περισσότερες χώρες υπάρχουν µόνο αποσπασµατικά και µη αντιπροσωπευτικά στοιχεία (Bonetetal, 2007; Singhetal, 2007). Οι παραδοσιακές πεποιθήσεις σχετικά µε το θηλασµό ποικίλουν σε µεγάλο βαθµό µεταξύ των κοινωνιών και ενδέχεται να είναι υπεύθυνες για το χαµηλό ποσοστό του αποκλειστικού µητρικού θηλασµού. Σε ορισµένες µελέτες που πραγµατοποιήθηκαν σε πολυπολιτισµικές κοινότητες βρέθηκε ότι η εθνικότητα έχει σχέση µε το θηλασµό καθώς και τη διάρκειά του (Forsteretal, 2004; Homeretal, 2002). Οι Ergenekon-Ozelcietal (2006) και οι McLachlan & Forster (2006) παρέχουν παραδείγµατα από αρνητικές πεποιθήσεις για την υγεία που σχετίζονται µε το πρωτόγαλα και την έναρξη του θηλασµού. Στις µελέτες τους συχνά γίνεται αναφορά στην άποψη ορισµένων πολιτισµών ότι το πρωτόγαλα είναι «βρώµικο» κι επικίνδυνο για την υγεία του νεογέννητου! Είναι δύσκολο να ερµηνευθούν αυτές οι πεποιθήσεις σχετικά µε το µητρικό γάλα αν δεν τοποθετηθούν µέσα στο ανάλογο πολιτισµικό τους πλαίσιο. Οι πολιτισµικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις πρακτικές του µητρικού θηλασµού έχουν µελετηθεί και έχουν αξιολογηθεί ευρέως στη διεθνή βιβλιογραφία (Simardetal, 2005; Dennisetal, 2002; Celietal, 2005). Η γνώση του κοινωνικού και πολιτισµικού πλαισίου των γυναικών και του γενικού πληθυσµού δύναται να ερµηνεύσει σε κάποιο βαθµό τις διαφορές που υπάρχουν στις αξίες για το µητρικό θηλασµό. Η πολιτισµική διάσταση του µητρικού θηλασµού Τόσο ή έναρξη όσο και η συνέχιση του θηλασµού επηρεάζεται από µια πολύπλοκη αλληλεπίδραση του πολιτισµικού υπόβαθρου την κοινωνική υποστήριξη και την κοινωνικοοικονοµική κατάσταση. Στις περισσότερες χώρες, που ο θηλασµός αποτελεί ευρέως διαδεδοµένη πρακτική, µια µητέρα αρχίζει να θηλάζει αµέσως µετά τον τοκετό. Μέχρι πρόσφατα, σε µαιευτήρια της ύσης, ακολουθούσαν την τακτική να αποχωρίζουν τις µητέρες από τα βρέφη αµέσως µετά τη γέννησή τους για τις πρώτες ώρες, οι οποίες ήταν καθοριστικές για την ανάπτυξη δεσµού µητέρας - παιδιού. Η πρακτική αυτή είχε πολύ αρνητικές 16 επιπτώσεις για επιτυχή µητρικό θηλασµό καθώς το αντανακλαστικό του «θηλασµού και αναζήτησης» του βρέφους είναι ισχυρότερο µέσα στα πρώτα 30 λεπτά µετά τη γέννηση. Λειτουργεί ενστικτωδώς, ενεργοποιείται βιολογικά και αν διακοπεί κατά τη διάρκεια του το κρίσιµο χρονικό διάστηµα 30 λεπτών, η όλη διαδικασία του θηλασµού ενδέχεται να διαταραχθεί (Small, 1998). Οι Agnewetal, αναφέρουν ότι οι µετανάστριες µητέρες σε µεγάλο βαθµό προτιµούν την κυρίαρχη και προτιµώµενη µορφή της βρεφικής διατροφής στη χώρα υποδοχής. Ακόµη και εκείνες που επιθυµούν να συνεχίσουν το θηλασµό, θεωρούν ότι είναι υπερβολικά δύσκολο να το κάνουν, µε δεδοµένο την απουσία και στήριξη της οικογένειας, την έλλειψη υποστήριξης του θηλασµού στο χώρο εργασίας, καθώς και την έλλειψη αποδοχής του θηλασµού σε δηµόσιους χώρους (Agnewetal, 1997). Ανθρωπολογικές µελέτες αναφέρουν ότι η θρέψη των νεογέννητων θηλαστικών µε το µητρικό τους γάλα δεν ήταν ποτέ µια επιλογή, αλλά µάλλον ένας φυσικός τρόπος διατροφής. Χωρίς την επίδραση του πολιτισµού και άλλων πεποιθήσεων, τα νεογέννητα θα συνέχιζαν να θηλάζουν µέχρι την ηλικία των 2,5 έως 7 χρόνια (Dettwyler, 1995). Η διαφορά µεταξύ των δυτικών και µη-δυτικών χωρών είναι η πεποίθηση που αφορά στην ανάγκη να µάθουν τα βρέφη από πολύ νωρίς στην ανεξαρτησία που θα τα βοηθήσει στην οµαλότερη συναισθηµατική και κοινωνική εξέλιξη τους. Σε όλους τους πολιτισµούς, ο απογαλακτισµός περιλαµβάνει την εισαγωγή των στερεών τροφών, καθώς και τη σταδιακή ή απότοµη διακοπή του µητρικού γάλακτος. Η χρονική στιγµή του απογαλακτισµού επηρεάζεται από διάφορους πολιτισµικούς παράγοντες. Οι περισσότεροι µη-δυτικοί πολιτισµοί πιστεύουν ότι τα παιδιά πρέπει να θηλάσουν µέχρι την ηλικία τουλάχιστον ενός έτους. Στο δυτικό πολιτισµό θεωρείται πολιτισµικά παρακινδυνευµένο για τη ψυχοσυναισθηµατική του ανάπτυξη ένα παιδί ενώ έχει περπατήσει, να θηλάζει ακόµα από το στήθος της µητέρας του (Senarathetal, 2010). Μερικοί πολιτισµοί επίσης έχουν ταµπού απέναντι στο σεξ κατά τη διάρκεια του θηλασµού κι έτσι µια µητέρα ενδέχεται να σταµατήσει το θηλασµό του παιδιού της για να είναι σε θέση να συνεχίσει τις σεξουαλικές σχέσεις (Small, 1998). Τέλος ο απογαλακτισµός του βρέφους, επιτρέπει σε µια γυναίκα να επιστρέψει στην εργασία της νωρίτερα, ιδιαίτερα εάν στο εργασιακό περιβάλλον υπάρχει περιορισµένη υποστήριξη για το θηλασµό. Η κοινωνική διάσταση του µητρικού θηλασµού Οι διαφορετικές προσεγγίσεις του µητρικού θηλασµού στο εσωτερικό των κοινωνιών βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην πολιτισµική κατασκευή και όχι σε ατοµικές διαφορές. Η γνώση του θηλασµού, όταν υπάρχει, έχει περάσει από τη µητέρα στην κόρη µε συνέπεια στο χρόνο µε τη µορφή προτύπων των πρακτικών και των αντιλήψεων (Αθανασοπούλου & Καλοκαιρινού, 2010). Οι εµπειρίες σχετικά µε τη διατροφή και την ανατροφή των βρεφών εγκαθίστανται σχεδόν από την παιδική ηλικία µέσω της παρατήρησης, προσοµοίωσης, και του παιχνιδιού (π.χ. τάισµα της κούκλας µε µπιµπερό). Η ανάγκη αλλαγής της προσέγγισης του µητρικού

θηλασµού µπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση καθώς είναι ιδιαίτερα δύσκολος ο συνδυασµός νέων συµπεριφορών µε τις παλαιές πεποιθήσεις. Όταν οι γυναίκες γίνονται µητέρες σε κοινωνίες στις οποίες ο θηλασµός είναι ο κανόνας, έχουν κοινωνική αποδοχή και υποστήριξη από τις οικογένειές τους (Ζυγά & Αθανασοπούλου, 2009). Ωστόσο, πολλές µητέρες και θείες των γυναικών που γεννούν τα παιδιά τους σήµερα ενδέχεται να έχουν µικρή ή καθόλου εµπειρία µε το θηλασµό. Αυτό οφείλεται κυρίως σε κυρίαρχες πεποιθήσεις που διαµορφώθηκαν κυρίως τις δεκαετίες του 60 και του 70 όπου σηµειώθηκαν τα χαµηλότερα ποσοστά του µητρικού θηλασµού σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες του δυτικού κόσµου λόγω του κινήµατος της χειραφέτησης των γυναικών. Σαν αποτέλεσµα αυτού ήταν να χαθεί ή να περιοριστεί σε ανησυχητικό βαθµό η τέχνη του θηλασµού ή να εφαρµόζεται για πολύ µικρό χρονικό διάστηµα και να εγκαταλείπονται οι προσπάθειες πολύ νωρίς. Τα πρότυπα του θηλασµού ποικίλουν ανάλογα µε τη γεωγραφική περιοχή, τη γλώσσα και την εποχή. Οι πεποιθήσεις, οι αξίες και οι συµπεριφορές µπορούν να εξηγηθούν και να οργανωθούν µόνο όταν τοποθετηθούν στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της κάθε εποχής (Καλοκαιρινού Αθανασοπούλου &, 2010). Θεωρητικό πλαίσιο διαπολιτισµικής φροντίδας Η θεωρία της διαπολιτισµικής φροντίδας της Madeleine Leininger είναι ένα σύµπλεγµα εννοιών που προέρχονται από τους τοµείς της Νοσηλευτικής και Ανθρωπολογίας. Η θεωρία της Leininger παρέχει έναν ολοκληρωµένο οδηγό για τη µελέτη και την ανάλυση των µεταβλητών µέσα στις διάφορες κουλτούρες. Ο κεντρικός σκοπός της θεωρίας της είναι να ανακαλυφθούν, να τεκµηριωθούν, να ερµηνευθούν και να εξηγηθούν οι πολλαπλοί παράγοντες που επηρεάζουν και εξηγούν τη φροντίδα από µια ολιστική ευηµερία των ανθρώπων (Leininger, 2002). Η Leininger υποστηρίζει ότι τα νοσηλευτικά φαινόµενα κατανοούνται καλύτερα µέσα στο φυσικό, ιστορικό, κοινωνικό, πολιτισµικό πλαίσιο του ανθρώπου και σε συνδυασµό µε τη στάση του ίδιου ή µεγάλων οµάδων για τη ζωή καθώς και την εµπειρία τους από την φροντίδα (Leininger, 1991). Οι επαγγελµατίες υγείας πρέπει να αναπτύξουν πολιτισµική επίγνωση και ευαισθησία, προκειµένου να προσφέρουν την κατάλληλη «ποιοτικά φροντίδα». Η πολιτισµική επίγνωση περιλαµβάνει τη γνώση του ιστορικού του ατόµου, την επίγνωση της προσωπικότητας του, τον σεβασµό των αξιών του, των πεποιθήσεων και προκαταλήψεων του (Αθανασοπούλου & Papadopoulos, 2011). Αρκετές µελέτες έχουν χρησιµοποιήσει αυτή τη θεωρία καθώς και άλλα θεωρητικά πλαίσια προκειµένου να αξιολογήσουν πλήρως προβλήµατα υγείας ατόµων διαφορετικής πολιτισµικής προέλευσης και να σχεδιάσουν τον καλύτερο δυνατό τρόπο επίλυσής τους. Τεράστιες διαφορές υπάρχουν σε όλη την ανθρώπινη συµπεριφορά, συµπεριλαµβανοµένων και του θηλασµού. Οι επαγγελµατίες υγείας, όταν αντιµετωπίζουν πεποιθήσεις και πρακτικές του θηλασµού µητέρων από άλλο πολιτισµό είναι απαραίτητο να είναι προσεκτικοί για να διακρίνουν το «διαφορετικό» από το «επιβλαβές». Αξιολογώντας τις πολιτισµικές διαστάσεις του µητρικού θηλασµού, οι επαγγελµατίες υγείας είναι σε θέση να παρέχουν πληροφορίες και υποστήριξη που να σέβεται και να ανταποκρίνεται αποτελεσµατικά στην προστασία και προαγωγή του µητρικού θηλασµού σύµφωνα πάντα µε τα παγκόσµια πρότυπα. Συµπεράσµατα Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας και η UNICEF, οργανισµοί που προασπίζουν τόσο την προγεννητική φροντίδα όσο και την περίοδο της µητρότητας είναι σε θέση να προστατεύσουν και αν είναι απαραίτητο, να αποκαταστήσουν τη κουλτούρα που προάγει το θηλασµό. Στις αρχές που τους διέπουν υπάρχει η άποψη ότι οι επαγγελµατίες υγείας είναι στην κατάλληλη θέση να επηρεάζουν τις µητέρες που έχουν γεννήσει πρόσφατα να ξεκινήσουν το θηλασµό. Ο θηλασµός αποτελεί δείκτη καλής υγείας, και οι επαγγελµατίες υγείας είναι υπεύθυνοι για την προαγωγή και τροποποίηση της συµπεριφοράς που βελτιώνει και προασπίζει την υγεία (WHO, 2001). Ενώ, η γαλουχία είναι ένα φυσικό φαινόµενο µετά τη γέννηση του παιδιού, η πράξη του θηλασµού ιστορικά έχει επηρεαστεί από πολλούς κοινωνικούς και πολιτισµικούς παράγοντες. Η πολιτισµική θεωρία της Leininger (2002) όπου έχει εφαρµοσθεί έχει αποδειχθεί χρήσιµη στην προσπάθεια να προσδιοριστούν οι βασικές επιρροές για µια ποικιλία συµπεριφορών σχετικά µε την υγεία. Μια διεπιστηµονική και πολιτισµική προσέγγιση θα ήταν χρήσιµη για την αντιµετώπιση του ζητήµατος της πρόωρης διακοπής του θηλασµού, προκειµένου να ισχυροποιηθούν και να γίνουν περισσότερο αποτελεσµατικές οι προσπάθειες προαγωγής του µητρικού θηλασµού. Τα προγράµµατα για την προστασία, προαγωγή και υποστήριξη του θηλασµού θα πρέπει να επικεντρώνονται στη βελτίωση της κατάρτισης των επαγγελµατιών της υγείας όσον αφορά στη διαχείριση της γαλουχίας, την επικοινωνία, και τις συµβουλευτικές δεξιότητες. Ο τελικός στόχος πρέπει να είναι η ενδυνάµωση των µητέρων. Οι επαγγελµατίες υγείας θα πρέπει να επισηµαίνουν συνεχώς στις µητέρες ότι η σωµατική και συναισθηµατική συµβολή τους είναι ζωτικής σηµασίας για τη σωµατική και συναισθηµατική ευηµερία των παιδιών τους. Οι µικρές διαφορές µεταξύ των πολιτισµών όσον αφορά τη βρεφική διατροφή δεν συνεπάγονται µεγάλες διαφορές στη συνολική προσέγγιση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Agnew T, Gilmore J, Sullivan P. (1997) A Multicultural Perspective of Breastfeeding in Canada. Minister of Public Works and Government Services, Canada. 2. Bonet M, Kaminski M, Blondel B. (2007) Differential trends in breastfeeding according to maternal and hospital characteristics: results from the French National Perinatal Surveys. Acta Paediatr 96(9): 1290 1295. 3. Celi AC, Rich-Edwards JW, Richardson MK, Kleinman KP, GillmanMW.(2005) Immigration, race/ethnicity, and social and economicfactors as predictors of breastfeeding initiation.arch PediatrAdolesc Med 159(3):255-260. 4. Cripe ET. (2008) Supporting breastfeeding: nursing mothers resistance to and accommodation of medical and social discourses. In Emerging Perspective in 17

Health Communication: Meaning, Culture and Power. Edited by: ZollerHM, Dutta MJ. New York: Routledge Taylor and Francis Group;63-84. 5. Daglas M, Antoniou E. (2012) Cultural views and practices related to breastfeedinghealth Science Journal 6 (2): 353-361. 6. Daglas M, Antoniou E, Pitselis G, Iatrakis G, Kourounis G, Creatsas G. (2005) Factors influencing the initiation and progress of breastfeeding in Greece. ClinExpObstetGynecol32(3):189-192. 7. Dennis CL. (2002) Breastfeeding initiation and duration: a 1990 2000 literature review.j Obstet Gynecol Neonatal Nurs 31(1):12-32. 8. Dettwyler K.A.A. (1995) Time to wean: the hominid blueprint for the natural age of weaning in modern human populations. In Breastfeeding Biocultural Perspectives, ed. P. Stuart-Macadam, K.A. Dettwyler, New York: Aldine de Gruyter pp. 39-73. 9. Ergenekon-Ozelci P, Elmaci N, Ertem M, et al. (2006) Breastfeeding beliefs and practices among migrant mothers in slums of Diyarbakir, Turkey. Eur J Public Health 16 (2): 143 8. 10. Forste R, Weiss J, Lippincott E. (2001) The decision to breastfeed inthe United States: does race matter? Pediatrics 108(2): 291-6. 11. Forster D, McLachlan H, Lumley J, Beanland C, AmirL, Harris H, Dyson K, Earl D. (2004) Two mid-pregnancy interventionsto increase the initiation and duration of breastfeeding: arandomized controlled trial. Birth 31:176-182. 12. Greer FR, Apple RD. (1991) Physicians, formula companies and advertising.a historical perspective.am J Dis Child 145:282 287 13. Heck KE, Braveman P, Cubbin C, Chavez CF, Kiely JL. (2006) Socioeconomic status and breastfeeding initiation among Californiamothers. Public Health Rep121(1): 51-9. 14. Homer CSE, Sheehan A, Cooke M. (2002) Initial infant feeding decisionsand duration of breastfeeding in women from English, Arabicand Chinese-speaking backgrounds in Australia.Breastfeed Rev 10:27-32. 15. Leininger M. (1991) Culture care diversity and universality: A theory of nursing.new York: National League for Nursing Press. 16. Leininger M. (2002) Culture care theory: A major contribution to advance transcultural nursing knowledge and practice. Journal of Transcultural Nursing 13(3): 189-192. 17. Li R, Hsia J, Fridinger F, Hussain A, Benton-Davis S, Grummer-Strawn L. (2004) Public beliefs aboutbreastfeeding policies in various settings. J Am Diet Assoc104(7):1162 8. 18. McLachlan HL, Forster DA.(2006) Initial breastfeeding attitudes and practices of women born in Turkey, Vietnam and Australia after giving birth in Australia. Int Breastfeed J 1: 1 7. Available at: www.internationalbreastfeedingjournal.com (accessed 7 Jan 2012). 19. Senarath U, Dibley MJ, Agho KE. (2010) Factors associated withnonexclusive breastfeeding in 5 East and Southeast Asian countries: amultilevel analysis. J Hum Lact 26: 248 20. Simard I, O'Brien HT, Beaudoin A, Turcotte D, Damant D, Ferland S, Marcotte MJ, Jauvin N, Champoux L. (2005) Factors influencing the initiationand duration of breastfeeding among low-incomewomen followed by the Canada prenatal nutrition programin 4 regions of quebec. J Hum Lact 21(3):327-337. 21. Singh GK, Kogan MD, Dee DL.(2003) Nativity/immigrant status, race/ethnicity, and socioeconomic determinants of breastfeeding initiation and duration in the United States.Pediatrics.119 (Suppl 1):S38 46 22. Small M. (1998) Our Babies, Ourselves: How Biology and Culture Shape the Way We Parent. Anchor Books, New York. 23. WHO. (2001) Report of the expert consultation on the optimal duration of exclusive breastfeeding.world Health Organization. 24. WHO/ UNICEF. (1990) Theinnocenti Declaration on the protection, promotion and support of breastfeeding. WHO/UNICEF, Geneva. 25. World Health Organization. (2001) The Optimal Duration of Exclusive Breastfeeding: Results of a WHO Systematic Review. WHO, Geneva.Available at www.unicef.gr/bfweek.php. (accessed 8 Apr 2012). 26. Yngve A, Sjostrom M. (2001) Breastfeeding determinants and a suggested framework for action ineurope. Public Health Nutr. 2001; 4(2B):729 39. 27. Αθανασοπούλου Μ, Papadopoulos I. (2011) Παραδοσιακή και Εναλλακτική Θεραπευτική στην Ελλάδα και την Κύπρο. Στο Συλλογικό επιστηµονικό σύγγραµµα: «ιαπολιτισµική Νοσηλευτική και Πολιτισµική Επάρκεια για τους Επαγγελµατίες Υγείας» Επιµέλεια: Papadopoulos I., Καλοκαιρινού Α., Κούτα Χ. Εκδόσεις Πασχαλίδη 28. Αθανασοπούλου Μ, Καλοκαιρινού Α. (2010) Υγεία και Ασθένεια: Άτοµο Οικογένεια και Κοινότητα. Στο συλλογικό επιστηµονικό σύγγραµµα : «Εισαγωγή στη Νοσηλευτική» Επιµέλεια Ζυγά Σοφία, Εκδόσεις Βήτα. 29. Ζυγά Σ, Αθανασοπούλου Μ. (2009) Η συµβολή των επαγγελµατιών της υγείας στην αντιµετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Στο: Συλλογικό επιστηµονικό σύγγραµµα: «Οικογένεια και νέες µορφές συλλογικότητας». Επιµέλεια Ν. Παπαχριστόπουλος και Κ. Σαµαρτζή, Εκδόσεις Oppurtuna. 30. Καλοκαιρινού Α, Αθανασοπούλου Μ. (2010). «Νοσηλευτική της Οικογένειας», Εκδόσεις Βήτα. 31. Πεχλιβάνη Φ, Ματάλα Α.Λ, Καραµανές Ε. (2008) Πέντε κρίσιµες δεκαετίες για τη βρεφική διατροφή, 1900-1950. Η περίπτωση της Ελλάδας Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 25(4):520-528 18