Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Τ Μ Η Μ Α Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Ο ΟΣ ΠΑΤΗΣΙΩΝ 42 ΤΚ: 106 82 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 7723818-7723820 FAX:7723819 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ιδακτική οµάδα : Θάνος Βλαστός, αρχιτέκτων συγκοινωνιολόγος, αναπλ. καθηγητής, Σχολή Τοπογράφων Μηχ. ΕΜΠ, Γιάννης Πολύζος (συντονιστής), αρχιτέκτων πολεοδόµος, καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, ηµήτρης Πολυχρονόπουλος, αρχιτέκτων πολεοδόµος, Επ. Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτονικής ΠΘ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Α. Αντικείµενο και στόχοι του µαθήµατος Το µάθηµα πραγµατεύεται ζητήµατα που αφορούν το πέρασµα του βιοκλιµατικού σχεδιασµού, από την αρχιτεκτονική σύνθεση του κτιρίου, στον ιστό της πόλης. Εξετάζει τις µεθόδους σχεδιασµού και τα διαθέσιµα εργαλεία παρέµβασης, που η αξιοποίησή τους είναι δυνατό να συµβάλει στην βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, λαµβάνοντας υπόψη και την ευρύτερη λειτουργική και µορφολογική συγκρότηση του αστικού χώρου. Το µάθηµα στοχεύει Στην κατανόηση από τους φοιτητές, των ορίων του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου στις πιέσεις της αστικής ανάπτυξης και του σχεδιασµού, καθώς και στη διερεύνηση δυνατοτήτων προστασίας του. 1
Στην κατανόηση των πολυπαραµετρικών σχέσεων που επηρεάζουν την εικόνα του αστικού περιβάλλοντος, µέσα από τις αντιθέσεις και τα προβλήµατα που αφορούν κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες, καθώς και διαδικασίες σχεδιασµού και διαχείρισης του χώρου που καθορίζονται από συγκεκριµένα µοντέλα ανάπτυξης. Στην εξοικείωση µε τις µεθόδους ανάλυσης και σχεδιασµού καθώς και των εργαλείων παρέµβασης στην πράξη. Β. Περιεχόµενα του µαθήµατος Το µάθηµα περιλαµβάνει τις παρακάτω γνωστικές ενότητες: α. Προσέγγιση των κυρίαρχων περιβαλλοντικών προβληµάτων στον αστικό χώρο. Κατηγορίες, ερωτήµατα, κριτήρια. Πολιτικές και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για το αστικό περιβάλλον. Η Ελληνική και ευρωπαϊκή εµπειρία. δ. ιερεύνηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Προσεγγίσεις της προστασίας του περιβάλλοντος και σχεδιασµού του τοπίου. Ζητήµατα µεθοδολογίας και εργαλείων του σχεδιασµού. ε. Βιοκλιµατικός σχεδιασµός και αστικό περιβάλλον : Επιπτώσεις στο µικροκλίµα από τον σχεδιασµό του χώρου και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων. ιερεύνηση των προβληµάτων και των δυνατοτήτων εφαρµογής του αστικού βιοκλιµατικού σχεδιασµού σε πόλεις του µεσογειακού νότου. Η αξιοποίηση των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στον πολεοδοµικό σχεδιασµό. Γ. Οργάνωση του µαθήµατος Στη διάρκεια των τριών ωρών διδασκαλίας του µαθήµατος θα αναπτύσσονται θέµατα θεωρίας και ασκήσεων. Οι εισηγήσεις των θεµάτων θα γίνονται από τη διδακτική οµάδα και προσκεκληµένους οµιλητές. Στόχος των εισηγήσεων είναι η προσέγγιση και κατανόηση της ποικιλίας των θεµάτων, των απόψεων και της εµπειρίας πάνω σε θέµατα που αφορούν το αστικό περιβάλλον.. Περιεχόµενο Άσκησης 2
Η άσκηση έχει ως στόχο την εξοικείωση του φοιτητή µε τα ζητήµατα ανάλυσης και σχεδιασµού του χώρου, σε σχέση µε την προστασία του περιβάλλοντος από υφιστάµενες ή προγραµµατιζόµενες αναπτύξεις, καθώς και την κατανόηση των δυνατοτήτων παρέµβασης ή ανασχεδιασµού στο ιδιαίτερα φορτισµένο πλαίσιο δραστηριοτήτων της πόλης. Ενδεικτικά προτείνονται : Η διερεύνηση των περιβαλλοντικών προβληµάτων σε υφιστάµενες κεντρικές περιοχές της Αθήνας και των δυνατών πολεοδοµικών παρεµβάσεων για την αναβάθµισή τους σε βιώσιµους αστικούς χώρους, καθώς και θέµατα περιβαλλοντικού ανασχεδιασµού αδιαµόρφωτων και υποβαθµισµένων ελεύθερων χώρων στον αστικό ιστό ( γειτονιές Ψυρρή, Γκάζι, Κεραµεικός, Μεταξουργείο) βιοµηχανικές περιοχές ( ραπετσώνα, Κερατσίνι, Ελευσίνα). Η προσέγγιση περιοχών του λεκανοπεδίου ή της ευρύτερης περιφέρειας της Αθήνας, που χαρακτηρίζονται, είτε ως όρια µεταξύ του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος, είτε ως ενότητες φυσικού χώρου µέσα στην πόλη, όπως : οι ορεινοί όγκοι (Υµηττός, Πεντέλη, Πάρνηθα, Αιγάλεω, Ποικίλο Όρος), οι ακτές (Σαρωνικός, Ευβοϊκός), ορισµένα ποτάµια και ρέµατα που διασχίζουν τον ιστό της πόλης (Κηφισός, Ιλισσός, ρέµα Πικροδάφνης), απειλούµενοι βιότοποι ή φυσικά τοπία (Σχοινιάς, Λίµνη Βουλιαγµένης, άσος Καισαριανής,, κ.α.), Οι σπουδαστικές οµάδες µπορούν να προτείνουν και άλλα θέµατα της προτίµησής τους, εφόσον εντάσσονται στο αντικείµενο της άσκησης και σχετίζονται µε θέµατα περιβαλλοντικών προσεγγίσεων στο αστικό περιβάλλον. Στα αντιτικείµενα της άσκησης περιλαµβάνεται και η τεκµηρίωση της θεωρητικής προσέγγισης και η αναλυτική διερεύνηση των συγκεκριµένων προβληµάτων. Τα προβλήµατα αυτά µπορεί να προέρχονται από υφιστάµενη ή πιθανή υλοποίηση προγραµµάτων, σχεδίων ή έργων ή από µη σχεδιασµένες επεµβάσεις ή αναπτύξεις, που προκαλούν την υποβάθµιση του χώρου. Η προσέγγιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων της περιοχής επιλογής της άσκησης, θα αναφέρεται και στις δυνατότητες προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισής της. Η επεξεργασία της άσκησης συνεπώς, κατά τα πρώτα της στάδια, περιλαµβάνει τη διατύπωση ερωτηµάτων προς διερεύνηση, συλλογή συµπληρωµατικού υλικού, επί τόπου επίσκεψη και καταγραφή, αξιολόγηση δεδοµένων και προτάσεις. 3
Η άσκηση θα παραδοθεί σε µορφή τεύχους (µεγέθους το πολύ Α3) και θα περιλαµβάνει κείµενο και εποπτικό υλικό. Στο τέλος των µαθηµάτων θα γίνει συνολική παρουσίαση των ασκήσεων από τις σπουδαστικές οµάδες. Η αξιολόγηση θα βασισθεί στην τελική εργασία (2/3), καθώς και στην συµµετοχή και τις ενδιάµεσες παρουσιάσεις της άσκησης στο µάθηµα (1/3).. Πρόγραµµα εισηγήσεων - παρουσιάσεων 1. Παρουσίαση µαθήµατος: αντικείµενο και στόχοι : Οργάνωση της άσκησης. Χωρισµός οµάδων διευκρινήσεις πάνω στα ζητούµενα του θέµατος. 2. ιερεύνηση θεµάτων περιβαλλοντικών επιπτώσεων: κατηγορίες, ερωτήµατα, κριτήρια. Πολιτικές για το αστικό περιβάλλον: ελληνική και ευρωπαϊκή εµπειρία. 3. Η διάσταση του βιοκλιµατικού σχεδιασµού στον αστικό χώρο Επιπτώσεις του αστικού σχεδιασµού και της ανάπτυξης στο Αττικό µικροκλίµα 4. Ηλιασµός ηλιοπροστασία στον αστικό χώρο. 5. Περιβαλλοντικά ζητήµατα στον σχεδιασµό του τοπίου. Η επιλογή και οργάνωση των φυτεύσεων στους υπαίθριους αστικούς χώρους. 4
6. Η αξιοποίηση ειδικών προγραµµάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών ( software) στην ανάλυση και τον σχεδιασµό του τοπίου και των υπαίθριων χώρων µε έµφαση στην εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του σχεδιασµού. 7. Βιώσιµη κινητικότητα στο αστικό περιβάλλον. Κυκλοφοριακή διαχείριση και συγκοινωνιακά έργα. Επιπτώσεις στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. 8. Στοιχεία σχεδιασµού για την κίνηση των πεζών. Πεζοδροµήσεις - δηµιουργία δικτύων αστικό χώρο 9. Οργάνωση και σχεδιασµός, δικτύων κίνησης ποδηλάτου στην πόλη 10. Ενδιάµεση παρουσίαση συζήτηση πάνω στις εργασίες 11. Η έννοια της περιβαλλοντικής παρέµβασης σε ολοκληρωµένα προγράµµατα αναπλάσεων υποβαθµισµένων αστικών περιοχών. Η σχεδιασµός, προστασία και διαχείριση ευαίσθητων οικολογικά περιοχών µέσα στις πόλεις 12. Επιπτώσεις από µεγάλα προγράµµατα και έργα στη πόλη. Η περίπτωση των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004. 5
13. Ανασκόπηση των ζητηµάτων που προσεγγίστηκαν στην διάρκεια του µαθήµατος. Συζήτηση - Συµπεράσµατα. Παρουσίαση των εργασιών από τους φοιτητές Σηµείωση: Ανάλογα µε την ροή του προγράµµατος ενδέχεται να συµµετάσχουν στο πρόγραµµα των µαθηµάτων και άλλοι προσκεκληµένοι οµιλητές. 6