ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:κ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΕΠΩΝΥΜΟ:ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΠΟΥΛΟΥ ΟΝΟΜΑ :ΓΡΗΓΟΡΙΑ Α.Μ :1340 2003 00018 ΕΞΑΜΗΝΟ :Η ΕΤΟΣ: :2007 ΘΕΜΑ : Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από ταπεινωτική και εξευτελιστική συµπεριφορά ( Απαγόρευση Βασανιστηρίων )
2 ουδέν εστί πιστόν εν βασάνοις. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Α 1377 Α.
3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αντικείµενο της παρούσας εργασίας θα είναι τα βασανιστήρια και άλλοι τρόποι κακοµεταχείρισης. Η λέξη προέρχεται από την λέξη βάσανος, που σήµαινε την λυδία λίθο ( σκληρό σκουρόχρωµο ορυκτό ) µε την οποία δοκιµαζόταν στην αρχαιότητα η γνησιότητα του χρυσού. Έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι τα βασανιστήρια είναι ένα παγκόσµιο και διαχρονικό φαινόµενο. Τα βασανιστήρια σε όλες φάσεις της κοινωνικής εξέλιξης είναι ο σκοτεινός βραχίονας των εξουσιαστών απέναντι στους εξουσιαζοµένους. Η επίσηµη θεσµική του µορφή εντοπίζεται σε περιοχές, όπου είχαν οργανωθεί οι πρώτες πόλεις µε µόνιµο πληθυσµό και ως εκ τούτου πέρασαν από µια πρωτόγονη µορφή δικαίου σε πιο σύνθετο σύστηµα κανόνων που ρύθµιζαν την µεταξύ τους συµβίωση. Τα βασανιστήρια αρχικά χρησιµοποιήθηκαν ως ποινή για τον κολασµό αξιόποινων πράξεων. Στην αρχαία Ελλάδα χρησιµοποιείται και ως ανακριτικό µέσο για την απόσπαση οµολογιών. Με την διεξαγωγή των πολέµων τα βασανιστήρια χρησιµοποιούνται ως πολεµική τακτική για την αποθάρρυνση των αντιπάλων και την χειραγώγηση των υπόδουλων. Τα βασανιστήρια αρχίζουν να αµφισβητούνται από τον Αριστοτέλη και στην συνέχεια από τον Σενέκα, Κικέρωνα και Μάρκο Αυρήλιο. Οι Στωικοί φιλόσοφοι διδάσκουν για πρώτη φορά την ισότητα των ανθρώπων. Τα πρώτα θεµέλια των.α. τίθενται και αρχίζει µια µακραίωνη διαλεκτική διαδικασία µεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζοµένων. Από την αλληλεπίδραση αυτή προκαλούνται νέες συνθέσεις. Σε αυτό το ιστορικό συνεχές τα βασανιστήρια µεταλλάσσονται και τον 20 ο αιώνα εφαρµόζονται µε ιατρική καθοδήγηση, που σαν αποτέλεσµα έχει την ψυχική και διανοητική αποδιοργάνωση του θύµατος. Το δεύτερο µισό του 2 ου αιώνα η παγκόσµια κοινότητα µε µια σειρά Ψηφίσµατα, ιεθνή Κείµενα, Συµβάσεις θεσπίζουν την προστασία των.α. και την απαγόρευση των βασανιστηρίων. Έτσι σε διεθνές επίπεδο καµία χώρα του κόσµου δεν δέχεται επίσηµα ότι τελούνται βασανιστήρια στο έδαφος της, αυτό αποδεικνύει ότι τα βασανιστήρια καταδικάζονται
4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α...13 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ...13 Οι Πρώτες Πόλεις...13 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ...16 Α) ΥΤΙΚΗ ΑΣΙΑ...17 1. Σουµέριοι Βαβυλώνιοι...17 2. Πέρσες...17 3. Χετταίοι Χουρίτες...17 Β) ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ...18 1. Αιγύπτιοι...18 2. Χαναναίοι...18 Γ) ΒΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ...19 1. Οι Κέλτες...19 2. Οι Γερµανοί...19 ) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΣΙΑ...20 1. Ο Ινδικός Πανθεϊσµός...20 2. Ιαπωνία - Κίνα - Θιβέτ...20 Ε) ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΣΙΑΣ - ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑ...21 ΣΤ) ΩΚΕΑΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ...21 Ζ) ΛΑΟΙ ΒΟΡΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ...22 Η) ΑΦΡΙΚΑΝΟΙ ΝΟΤΙΑ ΤΗΣ ΣΑΧΑΡΑΣ...22 Θ) ΝΟΤΙΑ ΕΥΡΩΠΗ - ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ...22 1. Οι Έλληνες...22 2. Οι Ρωµαίοι...24 Ι) ΕΠΙΜΕΤΡΟ...24 Α) ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΕΣ...25 1. 2100 π.χ. Σουµέριοι...25 2. 1800 π.χ Βαβυλώνα - Νόµοι Χαµουραµπί...26 3. Εβραϊκή νοµοθεσία...26 4. Αρχαία Ελλάδα...27 5. Ρωµαϊκός κόσµος...29 6. Βυζάντιο...30 7. Οθωµανικός ζυγός...31 8. Μεσαίωνας...32 9. Αγγλία...34 10. Σουηδία Σκανδιναβικές χώρες - Ρωσία...35 11. Γαλλία...35
5 12. Ιταλία...35 13. Ασία...35 14. Αµερική Η.Π.Α....36 Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ στον αρχαιο κοσµο...36 Α) ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ...37 1. C. Beccaria...39 2. J. Howard...39 3. J. Bentham...40 Α) 19 ος Αιώνας Ευρώπη-λοιπός κόσµος...40 Β) 20 ος Αιώνας...41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β...43 Η ιεθνής νοµοθεσία κατά των βασανιστηρίων και των άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας...43 ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΙΕΘΝΩΝ KEIMENΩΝ...44 Α. ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ...45 1. ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (Ο...Α) ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ...45 ΠΡΟΟΙΜΙΟ...45 Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ...46 2. ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ...47 3. ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΣΚΛΗΡΗΣ ΑΠΑΝΘΡΩΠΗΣ Ή ΤΑΠΕΙΝΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ή ΤΙΜΩΡΙΑΣ...48 Β ) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ...49 1. ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ...49 2. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΑΝΘΡΩΠΗΣ Ή ΤΑΠΕΙΝΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ή ΤΙΜΩΡΙΑΣ...50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ...52 ΠΡΟΤΥΠΑ ΜΗ ΕΣΜΕΥΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ....52 Α) ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕ ΟΥ...52 1. ΨΗΦΙΣΜΑ 34/169 ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΩΝ...52 2. ΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΚΥΟ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ...52 3. ΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣ...53 4. ΨΗΦΙΣΜΑ 37/194 των Η.Ε....53 5. ΑΠΟΦΑΣΗ 663 Του 1957 Βασικοί Κανόνες Μεταχείρισης των Κρατουµένων...53 6. ΨΗΦΙΣΜΑ 43/173 του 1988 ΤΗΣ Γ.Σ.Η.Ε Για ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΣΕ ΟΠΟΙΑ ΗΠΟΤΕ ΜΟΡΦΗ ΚΡΑΤΗΣΗΣ....53 Β) ΠΡΟΤΥΠΑ ΜΗ ΕΣΜΕΥΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΕΠΙΠΕ ΟΥ...54 1. ΣΥΣΤΑΣΗ R (87) 3 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ...54
6 2. ΑΠΟΦΑΣΗ (73) 5 ΒΑΣΙΚΟΙ ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ...54 3. ΑΠΟΦΑΣΗ (76) 10 ΠΟΙΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΣΤΕΡΗΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΠΟΙΝΗΣ...55 4. ΑΠΟΦΑΣΗ 690 (1979) ΙΑΚΗΡΥΞΗ ΚΑΝΟΝΩΝ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ....55 Γ) ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΜΗ ΕΣΜΕΥΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ...55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ...57 Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΩΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΕΣΜΕΥΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ...57 Α) ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΚΡΑΤΟΥΣ...57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε...59 ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΣΚΛΗΡΗΣ ΑΠΑΝΘΡΩΠΗΣ Ή ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ή ΤΙΜΩΡΙΑΣ....59 Α) ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΤΗΣ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ...59 Β) Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΑΠΑΝΘΡΩΠΗΣ Ή ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ή ΤΙΜΩΡΙΑΣ..60 Γ) ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ...61 ) ΑΛΛΑ ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΣΕ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο...62 1. ΟΜΑ ΕΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ...62 2. Ο ΕΙ ΙΚΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ...62 3. ΤΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΜΠΙΣΤΕΥΜΑΤΩΝ ΤΩΝ Η.Ε. ΓΙΑ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ...63 4. ΟΙ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ...63 Ε) ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΚΟΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ...64 1. Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ...64 2. Η ΙΡΛΑΝ ΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ...64 Οι πέντε ανακριτικές τεχνικές στην Β. Ιρλανδία...64 ΣΤ) OI ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ : Η ΦΥΛΑΚΙΣΗ...65 1. ΕυρΕ Α...65 2. Ε Α- ΣΑΠ...66 3.ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Ε Α...67 4. Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ...70 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ...70 ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ...70 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙ ΑΥΡΟΥ ΤΟΥ 1822...72 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΤΡΟΙΖΗΝΟΣ ΤΟΥ 1827...72
7 ΤΟ ΗΓΕΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1832...73 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844...73 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1864...73 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1911...73 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1925...74 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1927...74 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1948...74 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1952...74 ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ 1968 ΚΑΙ 1973...75 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1975...75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ...78 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩ ΙΚΑΣ...78 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ...78 Άρθρο 137 Α.-...78 Επιβαρυντικές περιστάσεις επί βασανιστηρίων....82 Επιβαρυντικές περιστάσεις επί προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κλπ....82 Θανατηφόρα βασανιστήρια και προσβολές....82 Άρθρο 137Γ.-...83 Ερµηνεία...83 Αποστέρηση πολιτικών δικαιωµάτων....83 Ανικανότητα απόκτησης ιδιοτήτων και θέσεων...83 Αρθρο 137.-...84 Ερµηνεία...84 Αποκλεισµός λόγων που αίρουν το άδικο...84 Αφετηρία της παραγραφής...84 Αστική ευθύνη του δηµοσίου και του δράστη (παρ.4)...85 Άρθρο 239.-...85 Ερµηνεία...85 Η πληµµεληµατική µορφή της κατάχρησης εξουσίας...85 Η κακουργηµατική µορφή της κατάχρησης εξουσίας...87 ) Λοιπά ζητήµατα. Απόπειρα....88 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η...89 ΚΩ ΙΚΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΙΚΟΝΟΜΙΑΣ...89 Α) Ο ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΝΟΜΟΣ 3160/2003(ΦΕΚ Α -165)...91 Για την επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας...91 Οι τρόποι κίνησης της ποινικής δίωξης είναι τέσσερις :...91 Τα δικαιώµατα του καταγγελλόµενου κατά την προκαταρκτική εξέταση είναι:...92 Β) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ....92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ...94 τρόπος εκτέλεσης ποινών...94
8 1. Ο ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ...94 2. Ο ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΩ ΙΚΑΣ...94 ΠΙΝΑΚΑΣ...96 ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 1990-1998...96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι...97 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟΣΥΣΤΑΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ...97 Α) ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΙΑΠΡΑΞΗ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΚΑΚΟΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ...97 Β) ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ...100 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ...102 Α) ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ...102 Β) Η ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ...103 1. ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΟ ΙΚΑΙΟ...103 3. Π..141/1991 (ΦΕΚ Α -58)...104 3.α) ΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΡΑΤΗΣΗΣ...105 3. β) ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ...105 3. γ) ΟΙ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ...106 3. δ) ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ (Π.. 141/91)...107 3. ε) ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΙΣ-ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ (Π.. 141/91)...107 3.στ) ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ (Π.. 141/91)...108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΒ...110 α) Ο Ν. 3169/2003 ( ΦΕΚ Α 189/24-7-2003 )...110 1.ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΝΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΛΟΦΟΡΙΑ ΧΡΗΣΗ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ ΟΠΛΩΝ ΑΠΟ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΑΥΤΑ.110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΓ...117 ΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...117 Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕ Ο...117 1. Η.Π.Α...118 2. Μ. Βρετανία...119 3. Ευρώπη...119 4. Ασία...120 5. Αφρική...120 6. Λατινική Αµερική...121 Β ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο - Η ΕΛΛΑ Α...121 1.ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ...121 2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ...122 α) ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ....122 β) ΧΩΡΟΙ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ - ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ....122
9 γ) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ (ΕΠΒ)...123 δ) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ (ΕΚΒ) ( Ν.1782/1988)...124 ε) Παρατηρήσεις του Αρµοστή του Συµβουλίου της Ευρώπης για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου....125 στ) ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ( ΣτΠ )...125 ζ) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ...125 η) ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Υ Τ...125 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...128 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...130
10 Α.Ε.Α Α.Μ.Α Α.Π. Αιτ. Εκθ. Β.. Β.Κ.Μ. Γ.Α.. Γ.Σ.Η.Ε. Γ.Σ.Ο.Η.Ε..Α.Α.Σ.Ε.....Ε.Ε..Ε.Ε..Σ..Σ.Α.Π...Σ.Β. Ε..Α-.Σ.Α.Π.. Ε..Α-Η.Ε. Ε.Ε. Ε.Ε..Α. Ε.Σ.Κ. Ε Α ΕΣ Α ΕΥΡ.Ε..Α. ΕΦ.ΘΕΣ. Η.Ε. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνοµίας Αστυνοµικό Μέγαρο Αττικής Άρειος Πάγος Αιτιολογική Έκθεση Βασιλικό ιάταγµα Βασικοί Κανόνες Μεταχείρισης Γενική Αστυνοµική ιεύθυνση Γενική Συνέλευση Ηνωµένων Εθνών Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. ικαιώµατα Ανθρώπων ιάσκεψη για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη ηµόσιο ιεθνές ίκαιο ιεύθυνση Εγκληµατολογικών Ερευνών ιεύθυνση Εγκληµατολογικών Ερευνών. ικηγορικός Σύλλογος ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα ιεθνής Σύµβαση κατά των Βασανιστηρίων Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου του ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου των Ηνωµένων Εθνών Ευρωπαϊκή Ένωση Εθνική Επιτροπή για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου Ευρωπαϊκοί Σωφρονιστικοί Κανόνες Ευρωπαϊκό ικαστήριο ικαιωµάτων του Ανθρώπου Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου Ευρωπαϊκή Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου Εφετείο Θεσσαλονίκης Ηνωµένα Έθνη
11 Ι.Μ..Α. Κ.. Κ..Υ. Κ.Π.. Μ.Κ.Ο. Ο.Η.Ε. Π.Κ. Π.Χ. Σ.Ε. Σ.Ε.Σ.τ.Ε. Σ.Κ. Σ.τ.Π. Υ..Τ. Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου. Κανονιστική ιαταγή Κλάδος ιοικητικής Υποστήριξης Κώδικας Ποινικής ικονοµίας Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών Ποινικός Κώδικας Ποινικά Χρονικά Συµβούλιο της Ευρώπης Συµβούλιο της Επικρατείας Σωφρονιστικός Κώδικας Συνήγορος του Πολίτη Υπουργείο ηµόσιας Τάξης
12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά την διάρκεια του περασµένου αιώνα, η προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων παύει να είναι εσωτερική υπόθεση των κρατών και ανάγεται σε θέµα διεθνούς ενδιαφέροντος. Η διεθνοποίηση της προστασίας των.α. καταδεικνύεται, µεταξύ άλλων, από την υιοθέτηση πληθώρας διεθνών κειµένων, Ψηφισµάτων και Συµβάσεων. Οι τελευταίες είναι νοµικά δεσµευτικές και θεµελιώνουν διεθνής υποχρεώσεις για τα κράτη που τις έχουν επικυρώσει. Η ελληνική έννοµη τάξη, σύµφωνα µε το άρ. 28 παρ. 1 του Συντάγµατος αναγνωρίζει τις Συµβάσεις που έχει επικυρώσει ως κανόνα δικαίου αυξηµένης τυπικής ισχύος. Στην παρούσα µεταπτυχιακή εργασία θα διαπραγµατευτούµε το φαινόµενο των βασανιστηρίων και των άλλων τρόπων κακοµεταχείρισης στην καθαρά νοµική του διάσταση, δηλ. ως άσκηση δηµόσιας εξουσίας. Απαιτείται να γίνει διαχωρισµός της νοµικής έννοιας των βασανιστηρίων από περιττές έννοιες που έχουν συσκοτίσει το νοµικό της περιεχόµενο και τις πραγµατικές διαστάσεις του προβλήµατος. Η χρήση του όρου βασανιστήρια στην καθηµερινότητα χρησιµοποιείται µε συγκεχυµένη ιδεολογία και τείνει να περιγράψει οποιαδήποτε επώδυνη κατάσταση του καθηµερινού βίου. Εποµένως δεν είναι βασανιστήρια η πείνα, η ουρά στις δηµόσιες υπηρεσίες και άλλες παρόµοιες καταστάσεις. Η ανάπτυξη του θέµατος της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας αναπτύσσεται σε τρεις βασικές ενότητες. Η πρώτη ενότητα εξετάζει το φαινόµενο των βασανιστηρίων στην ιστορική του διαδροµή που φθάνει µέχρι τον 20 ο αιώνα. Η δεύτερη ενότητα εξετάζει τις διεθνείς πράξεις δεσµευτικού και µη δεσµευτικού χαρακτήρα, τους διεθνείς µηχανισµούς απαγόρευσης τέλεσης των βασανιστηρίων και των άλλων τρόπων κακοµεταχείρισης σε οικουµενικό και περιφερειακό επίπεδο, την νοµολογία των µηχανισµών και των δικαστηρίων και τις Μ.Κ.Ο. Η τρίτη ενότητα εξετάζει την ελληνική έννοµη τάξη στο θέµα της απαγόρευσης των βασανιστηρίων και των άλλων τρόπων κακοµεταχείρισης, στο πλαίσιο αυτής της ενότητας γίνεται αναφορά στην Ελληνική Αστυνοµία και στο νοµικό πλαίσιο που την διέπει.
13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Οι Πρώτες Πόλεις Η ιστορία της σχέσης εξουσίας εξουσιαζοµένων είναι µία σχέση που συνεχώς διαµορφώνεται και µετασχηµατίζεται ανάλογα µε την εξέλιξη των πολιτικών, των κοινωνικών και των οικονοµικών συνθηκών. Για να κατανοήσουµε την σχέση που προαναφέραµε θα πρέπει να ανατρέξουµε στην εµφάνιση των πρώτων πολιτισµών, που αποτελούν τις µήτρες που γέννησαν την εξουσία. Οι πολιτισµοί είναι εξελικτικό επακόλουθο ανακαλύψεων ορισµένων οµάδων ανθρώπων σε συγκεκριµένες γεωγραφικές περιοχές, που τους επέτρεψε την µετάβαση από το στάδιο του κυνηγού και περιστασιακού τροφοσυλλέκτη σε αυτό του καλλιεργητή της γης. Αυτή η ανακάλυψη που συντελείται ολοκληρωτικά περί το 6000 π.χ, αποτέλεσε την σηµαντικότερη επανάσταση του ανθρώπου, διότι από τον νοµαδικό βίο, την ζωή των σπηλαίων και την συλλογή τροφής από τα δάση, τους ποταµούς, τις λίµνες και τις θάλασσες πέρασε στη φάση της µόνιµης εγκατάστασης. Οι διάσπαρτοι οικισµοί της νεολιθικής εποχής συνενώνονται και σχηµατίζονται οι πρώτες πόλεις. Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσµα την συνάθροιση πληθυσµιακών οµάδων. Με την εµφάνιση των πρώτων πόλεων, αρχίζει η συστηµατικότερη αγροτική καλλιέργεια, η κτηνοτροφία, εµφανίζονται οι πρώτες αρχιτεκτονικές κατασκευές, που παρέχουν αποτελεσµατικότερη προστασία από τα φυσικά φαινόµενα. Στη πόλη παρατηρείται απόλαυση αγαθών και ασφάλεια. Παράλληλα αρχίζουν να αναπτύσσονται οι έννοιες της αποθήκευσης και της ιδιοκτησίας και σηµειώνεται η αύξηση του πληθυσµού, διότι οι κίνδυνοι της νοµαδικής ζωής εξαφανίζονται, η επεξεργασία της τροφής είναι καλύτερη και οι συνθήκες διαβίωσης βελτιώνονται ραγδαία. Η δυναµική της εποχής προσανατολίζει στην εκµετάλλευση των µετάλλων και στην διαχείριση των υδάτινων πόρων, ο καταµερισµός εργασίας είναι επιβεβληµένος και η συσσώρευση των αγαθών δηµιουργεί την αγορά, που διευκολύνει την διακίνησή τους.
14 Η µεταλλουργία οδηγεί σε κοινωνικό µετασχηµατισµό. Η ανάπτυξη της γλώσσας προφορικά και γραπτά βελτιώνει την επικοινωνία και αναπτύσσει το συναλλακτικό εµπόριο, τις επιστήµες και την ναυσιπλοΐα. Οι καταλυτικές αυτές εξελίξεις αρχίζουν να µορφώνουν το πλαίσιο για την κοινωνική δοµή των πρώτων πόλεων και δηµιουργούνται οι πρώτοι µεγαλόπρεποι ναοί για την λατρεία των θεοτήτων. Η πίστη στις θεότητες απαιτεί συγκεκριµένες τελετουργίες που αποτελούν και το πρώτο θεσµικό πλαίσιο. Παραπλεύρως των ναών οικοδοµούνται περίτεχνα επιβλητικά κτιριακά συγκροτήµατα όπου κατοικεί ο θεός - βασιλιάς. Οι µορφές κοινωνικής συνοχής, όπως κοινή προέλευση, κοινοί µύθοι και παραδόσεις οδηγούν σε κοινές δογµατικές παραδοχές, που καθιερώνονται θεσµικά και ασκούν κυριαρχική επιρροή στους κατοίκους των πόλεων. Οι ναοί, τα ιερατεία, οι ιερείς και οι ιέρειες αποκτούν αίγλη και ισχύ διότι είναι οι εκλεκτοί των θεών, µεγαλόπρεπα ανάκτορα, ταφικά µνηµεία και µεγαλιθικοί σχηµατισµοί κατασκευάζονται ( πυραµίδες, στόουνχετζ, Μυκηναϊκά και Μινωικά ανάκτορα ). Οι εξουσιαστικές δοµές που εµφανίζονται σε αυτό το στάδιο είναι πιο σύνθετες από την νεολιθική εποχή, ο αρχηγός των νοµάδων µετασχηµατίζεται σε θεόσταλτο βασιλιά, µε διευρυµένες δηµόσιες εξουσίες. Ο µάγος της φυλής µετασχηµατίζεται σε αρχιερέα µε ιερωµένους υπηρέτες, ιέρειες και θεραπαινίδες και κατέχει την δύναµη να εισέρχεται σε άβατους ιερούς χώρους που είναι απαγορευµένοι για τους µη µυηµένους. Οι βασιλείς και οι αρχιερείς αποτελούν την ελίτ, που κυβερνά το σύνολο και η δύναµή τους είναι κυρίαρχη µε το στρατό που είναι ιεραρχικά οργανωµένος και η οικονοµική τους ισχύ διατηρείται και αυξάνεται µε την σύσταση οµάδων φοροεισπρακτόρων. Η ύπαρξη στρατού είναι απαραίτητη για την αµυντική θωράκιση των πόλεων, των οποίων ο αυξανόµενος πλούτος αποτελεί µόνιµο περιζήτητο στρατηγικό στόχο των νοµαδικών φυλών. Οι πρώτοι πόλεµοι και σφαγές εµφανίζονται µε τρόπο συστηµατικό και σχεδιασµένο εκ των προτέρων.
15 Όσοι ηττώνται αν δεν κατορθώσουν να διαφύγουν παραδίδονται και αποτελούν τους πρώτους αιχµαλώτους, που είτε εκτελούνται αργότερα, είτε χρησιµοποιούνται ως δούλοι σε κάτεργα και λοιπές βαρύτατες εργασίες. Η ύπαρξη των δούλων παρέχει την δυνατότητα παραγωγής περισσότερων αγαθών, που απολαµβάνουν ακούραστα οι κύριοι τους. Οι πόλεις οργανώνονται χωροταξικά, στο κέντρο και σε υπερυψωµένη θέση, κτίζονται µεγαλειώδεις ναοί και βασιλικές κατοικίες, οι οποίες οχυρώνονται περιµετρικά µε τείχη που οικοδοµούνται για να εξασφαλιστούν οι βασιλείς, οι ιερείς, οι υπήκοοι και ο κατεχόµενος πλούτος. Η διαρκώς αυξανόµενη δύναµη των βασιλείων δηµιουργεί τάσεις επικυριαρχίας όλο και µεγαλύτερων εκτάσεων, που σκοπό έχει την κατοχή και νοµή περισσότερων αγαθών και την αύξηση της δύναµης. Η παγκόσµια κυριαρχία εµφανίζεται ως απαίτηση και ισχυρότατο δέλεαρ για τους βασιλείς και τους κύκλους επιρροής τους, οι θησαυροί των νέων γαιών είναι αµύθητοι, η ισχύς απεριόριστη και το κίνητρο επενδύεται µε µύθους, θεόσταλτα οράµατα και προφητείες. Οι προαναφερόµενες αλλαγές ( βασιλείς, αυτοκράτορες, στρατός, ιερείς, ευγενείς, φοροεισπράκτορες και υπήκοοι ) αποτελούν από την εποχή που εµφανίσθηκαν τις διαχρονικές δοµές των ανθρώπινων κοινωνιών, που πλαισιώνουν και υπερβαίνουν τις πολιτικές αλλαγές µέχρι τις µέρες µας µε ορισµένες παραλλαγές. Στο πλαίσιο αυτών των κοινωνικών µεταβολών εµφανίζονται τα βασανιστήρια, τα οποία χρησιµοποιούνται ως διοικητική και δικαστική πρακτική, που σκοπό έχει την χειραγώγηση του πλήθους, τον εξοβελισµό κάθε δύναµης αντίθετης προς τα κυρίαρχα συµφέροντα, την ποδηγέτηση των δούλων και λοιπών υπηκόων, αλλά παράλληλα δρα και εκτονωτικά µε την έννοια της απόδοσης δικαιοσύνης σε εγκλήµατα ποινικού κολασµού, όπως είναι ο φόνος, η κλοπή και άλλων αδικηµάτων σε όποιον την απαιτούσε από τον θεό βασιλέα. Εποµένως το φαινόµενο των βασανιστηρίων είναι διάσταση ιστορική και καταγράφεται ως πρακτική σε όλο τον πλανήτη, καθώς αποτελεί την έκφραση της εξουσιαστικής ισχύος, που επηρεάζει τον συσχετισµό των αντίρροπων δυνάµεων στο ιστορικό γίγνεσθαι. Η ιστορική αυτή διαδικασία συνεχίζεται και δεν ολοκληρώνεται ποτέ, γιατί παρακολουθεί την αέναη εξέλιξη της σχέσης εξουσίας - εξουσιαζοµένων.
16 Στην βάση αυτού του µεταβαλλόµενου συσχετισµού των δυνάµεων που προαναφέρθηκαν βρίσκεται αντίστοιχη φιλοσοφική, θεολογική, ιδεολογική, οικονοµική, επιστηµονική αντιπαράθεση, που επηρεάζει και επανατροφοδοτεί την διαδικασία, δηµιουργώντας νέες συνθέσεις και συστήµατα. Σε αυτόν τον αέναο κύκλο προβάλλει η αξίωση του ανθρώπου, του πολίτη, των κοινωνικών οµάδων για σεβασµό της ανθρώπινης υπόστασης, της ελευθερίας, της συµµετοχής τους στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, για ίση µεταχείριση. Το αξιοσηµείωτο είναι ότι κατά την αρχαιότητα θεωρείται φυσική η εφαρµογή των βασανιστηρίων ως δικαστική τιµωρία αλλά και ως ανακριτική διαδικασία. Τα βασανιστήρια καταγράφονται στις µυθολογίες όλων των λαών της γης,και είναι κατά κανόνα η τιµωρία των θεών στους αντιπάλους τους. Οι µυθολογίες είναι ιερές για τους λαούς τους και είναι η βάση της θρησκείας τους, επίσης µε βάση τους µύθους αρχίζει πρώτα από τους µάγους και µετέπειτα τους αρχιερείς η εφαρµογή των λατρευτικών τελετουργιών για τον εξευµενισµό των θεών, που θα επιφέρει πλούσια σοδειά και θα προσφέρει την νίκη στις πολεµικές αναµετρήσεις. Στο τελετουργικό τυπικό δεν αποκλείεται η ανθρωποθυσία, η οποία λαµβάνει τακτικό χαρακτήρα και είναι στοιχείο που εξασφαλίζει την εύνοια του θεού ή των θεών και λειτουργεί ως ένδειξη ευχαριστίας, ή ως ικεσία για παύση των δεινών, που υφίσταται η φυλή. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει αποσπασµατική ανάπτυξη ορισµένων στοιχείων από την παγκόσµια µυθολογία, που καταδεικνύει την ύπαρξη των βασανιστηρίων ως υπέρτατη θεϊκή έκφραση. Η παράθεση των µυθολογικών στοιχείων αποδεικνύει περίτρανα το ιστορικό βάθος και την παγκοσµιότητα των βασανιστηρίων και το πως αυτά νοµιµοποιούνται κάτω από το κύρος της θεϊκής αυθεντίας, που στην απώτατη αρχαιότητα έχει καθολικό και αυτονόητο χαρακτήρα, µη επιδεχόµενο καµία αµφισβήτηση. Πέρασαν χιλιετηρίδες και άφθονο αίµα χύθηκε για να φθάσουµε να θεωρήσουµε σε οικουµενικό επίπεδο ότι τα βασανιστήρια είναι αντίθετα στην φύση και στο προορισµό του ανθρώπου ως έλλογου όντος.
17 Α) ΥΤΙΚΗ ΑΣΙΑ 1. Σουµέριοι Βαβυλώνιοι Στους µύθους τους περιγράφονται µάχες θεών εναντίον δαιµόνων και άλλων υποτελών θεών, οι οποίοι θανατώνονται ή καταδικάζονται διωκόµενοι από τα ουράνια παλάτια των θεών. Οι δαίµονες ευθύνονται για τα δεινά των ανθρώπων και οι θεοί είναι δίκαιοι και προστατεύουν τους υποτελείς σε αυτούς ανθρώπους. Ο θεός Μαρντούκ είναι ο θεός του πολέµου και ο άρχων των υπόλοιπων θεών, αφού είναι ο νικητής και ιδρυτής της νέας κοσµικής διάταξης. Ο Μαρντούκ αφού διαµέλισε το σώµα της θεάς της θάλασσας δηµιούργησε την γη και τον ουρανό. Τον µήνα Νισσάν 1 κατά την διάρκεια των εορτών του νέου έτους µε τον βασιλιά στον ρόλο του θεού Μαρντούκ εξυµνούσαν τον θεό επί µία εβδοµάδα µε την αναπαράσταση της µάχης του θεού εναντίον των δαιµόνων. Οι βασιλείς των ανθρώπων είναι θεοί και οφείλουν να βασιλεύουν µε δικαιοσύνη πατάσσοντας κάθε τι κακό και άδικο. 2. Πέρσες Στην Περσική µυθολογία επισηµαίνεται η διαρκής µάχη καλού και κακού, του φωτός και του σκότους. Είναι ένας υϊσµός που εµφανίζεται µεταγενέστερα σε όλες τις Θρησκείες. Η µάχη αυτή είναι αιώνια, που αποστερεί τον άνθρωπο από την ηρεµία γιατί και ο άνθρωπος είναι µέρος του κοσµικού αυτού πολέµου, πιστεύεται όµως στο τέλος ότι θα επικρατήσουν οι δυνάµεις του φωτός. ιασηµότερη Θεότητα ο Ζαρατούστρας, που καταπολεµά τις δυνάµεις του σκότους. 3. Χετταίοι Χουρίτες Στους µύθους τους επικρατούν οι θεοί του πολέµου, ύστερα από µάχη εναντίον άλλων θεών και γίνονται κυρίαρχοι της ουράνιας διάταξης. 1 Το ίδιο όνοµα φέρει και ο αντίστοιχος µήνας στην Εβραϊκή παράδοση. Σε αυτόν τον µήνα έγινε η διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας.
18 Ένας θεός έχει την πρωτοκαθεδρία µεταξύ άλλων κατώτερων θεών και είναι ο άρχων του ουράνιου και επίγειου βασιλείου. Β) ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ 1. Αιγύπτιοι Οι θεοί για τους Αιγυπτίους ζουν κατά τρόπο όµοιο µε τους ανθρώπους, µόνο που είναι ισχυρότεροι και σοφότεροι και απαιτούν θυσίες. Οι βασιλείς είναι γιοι των θεών και εποµένως µεσάζοντες ανάµεσα στους ανθρώπους και τους θεούς. Ο θεός Όσιρις µαζί µε την σύζυγο ετεροθαλή αδελφή του Ίσιδα βασιλεύουν δίκαια στην Αίγυπτο. Όµως το 28 ο έτος της βασιλείας του ο Όσιρις δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Σεθ, ο οποίος µε δόλιο τρόπο τον έπεισε να µπει σε µία περίτεχνη σαρκοφάγο, την οποία αφού σφράγισε µε µολύβι την έριξε στον Νείλο µε προορισµό να πάει στην θάλασσα. Παλαιότερα ο βασιλιάς πέθαινε υποχρεωτικά όταν έχανε την αναπαραγωγική του δύναµη 2. Στη θέση του όφειλε να αφήσει ένα νεώτερο βασιλιά, που θα ήταν ο εγγυητής της γονιµότητας. Ο θεός Ρα τιµώρησε τους ανθρώπους, όταν αντιλήφθηκε ότι τον αµφισβητούσαν. Έτσι η θεά Αθώρ κατ εντολή του έπνιξε τους ανθρώπους στο αίµα. Ο θεός Ρα βλέποντας την καταστροφή θέλησε να σώσει τους υπόλοιπους ανθρώπους και έριξε στην γη ένα ποτό κόκκινο σαν αίµα, που ήπιε η θεά Αθώρ και ενθουσιάστηκε. Έτσι η δίψα της για αίµα είχε σβήσει. Με αυτόν τον τρόπο οι υπόλοιποι άνθρωποι σώθηκαν 3. 2. Χαναναίοι Πολλά στοιχεία της µυθολογίας αυτής συναντιούνται στην θρησκεία του λαού του Ισραήλ. Είναι και αυτή πολυθεϊστική µυθολογία µε αρσενικές και θηλυκές θεότητες, κύριος θεός είναι ο Βάαλ, προστάτης των ταύρων, κυρίαρχος του νερού, που κέρδισε την πρωτοκαθεδρία των θεών ύστερα από µάχη. 2 HELMA MARX Το βιβλίο των µύθων, εκδ. ΚΟΝΙ ΑΡΗ 2001, σελ. 54. 3 HELMA MARX οπ. πρ., σελ. 63.
19 Η θεά Ανάθ αδελφή του Βάαλ ενθουσιαζόταν µε τον πόλεµο και πολεµούσε εναντίον πολλών εχθρών. Κατείχε επικίνδυνο οπλισµό και βουτούσε τους αντιπάλους της στο αίµα. Τα κεφάλια των εχθρών που σκότωνε τα στοίβαζε επάνω σε ένα λόφο 4. Γ) ΒΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 1. Οι Κέλτες Πολυθεϊστική και η µυθολογία των Κελτών µε ιερείς τους ρυίδες, οι οποίοι χρησιµοποιούσαν για τους χρησµούς τους ένα µαγικό λέβητα. Μέσα στον λέβητα συγκέντρωναν το αίµα των ζώων και των ανθρώπων που θυσίαζαν. Από τον µαγικό λέβητα χρησιµοποιούσαν υγρά για την θεραπεία των πληγωµένων πολεµιστών. Οι Κέλτες ήταν από τους λαούς που προσέφεραν ανθρωποθυσίες προς τιµήν των θεών τους. Στον θεό του πολέµου Όγµιο οι Κέλτες θυσίαζαν τους αιχµαλώτους που είχαν πιάσει. 2. Οι Γερµανοί Πολυθεϊστική και η µυθολογία των Γερµανών. Οι θεοί πολεµούν τον γίγαντα Υµίρ και αφού τον σκοτώνουν σε τελετή διαµελίζουν το σώµα του σε δύο κοµµάτια. Από τον διαµελισµό αυτόν δηµιουργήθηκε το γένος των ανθρώπων. Από το αίµα του γίγαντα οι θεοί δηµιούργησαν την θάλασσα, από τις σάρκες του την ξηρά µε τους αγρούς και τους λόφους, από τα οστά του δηµιούργησαν τα ψηλά βουνά. Από το κρανίο του οι θεοί έφτιαξαν τον ουράνιο θόλο, ως σκέπη. Η Βαλχάλα ήταν η µεγάλη εορταστική αίθουσα της Ασγκάρντ, όπου συγκεντρώνονταν ο θεός προστάτης των πολεµιστών ο Όντιν και οι γενναίοι πολεµιστές και οι Βαλκυρίες οι όµορφες νεαρές ξανθές γυναίκες εξυπηρετούσαν τους ήρωες. Επίσης υπάρχουν νεράιδες, ξωτικά και νάνοι µε διάφορους ρόλους εναντίον ή υπέρ των ανθρώπων. 4 HELMA MARX οπ. πρ. Σελ 74.
20 Οι Σκανδιναβοί, οι λαοί της Βαλτικής, οι λαοί της Σιβηρίας, οι Ούγγροι και οι Σλάβοι στην µυθολογία τους παρουσιάζουν οµοιότητες, έχουν και αυτοί βίαια πολυθεϊστικά σχήµατα και εισάγουν πνευµατικές δυνάµεις, όπως της φωτιάς και του νερού. Επίσης περιγράφονται τα στοιχειά, τα βαµπίρ και άλλες δαιµονικές µεταφυσικές οντότητες, που κατά κανόνα είναι εναντίον των ανθρώπων, τους οποίους και βασανίζουν µε διάφορους τρόπους µε σκοπό την υφαρπαγή της ανθρώπινης ψυχής. ) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΣΙΑ 1. Ο Ινδικός Πανθεϊσµός Οι Ινδοί πιστεύουν σε πολλές αρσενικές και θηλυκές θεότητες. Οι αρσενικές θεότητες χρειάζονται τις Θηλυκές δυνάµεις των συζύγων τους και των συντρόφων τους. Οι άνθρωποι αναζητούν την λύτρωση από τον βασανιστικό κύκλο των πολλών γεννήσεων, και την ψάχνουν µέσα από διαφορετικούς δρόµους 5. Οι τρεις κύριες θεότητες ο Βράχµα, ο Βισνού και ο Σίβα, που έχουν αδελφική σχέση, ήταν επιφορτισµένοι από τον Αιώνιο να µοιράσουν το Σύµπαν. Ο Βράχµα θεωρούσε τον εαυτό του πολύ ανώτερο από τους αδελφούς του. Ο θεός Σίβα θεωρώντας πως ο Βράχµα του άρπαζε ένα από τα προνόµιά του, του έκοψε το πέµπτο κεφάλι. Ο Υπέρτατος, ο ίδιος κουρασµένος από την αλαζονεία του Βράχµα γκρέµισε την βραχµαλόκα στο βάθος της αβύσσου 6. 2. Ιαπωνία - Κίνα - Θιβέτ Πολυθεϊστική και η µυθολογία, των Κινέζων και Ιαπώνων, που αποτελεί και την σηµερινή τους θρησκεία. Καταγράφονται αέναες µάχες µεταξύ καλού και κακού µεταξύ διάφορων οντοτήτων ανθρωπόµορφων, ζωόµορφων και φανταστικών, όπως ο κόκκινος δράκος των Κινέζων. 5 HELMA MARX οπ. πρ., σελ. 304. 6 L. BERNARD Παγκόσµια Μυθολογία, εκδ. ΜΕΡΜΗΓΚΑ,σελ. 21.
21 Επίσης καταγράφονται και καθαρτήριες εξαγνιστικές τελετές για αυτούς που υποπίπτουν σε αµαρτήµατα. Στο Θιβέτ, περί τις αρχές του 5 ου µ.χ. αι. έως την έλευση του βουδισµού τον 7 ο αι., ο λαός θανάτωνε τον βασιλιά στα πλαίσια τελετουργικής θυσίας και την εξουσία αναλάµβανε άλλος βασιλιάς, πάντα θεόσταλτος, µε την έγκριση των ιερέων. Ε) ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΣΙΑΣ - ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑ Πολυθεϊστικά µυθολογικά σχήµατα και σε αυτούς τους λαούς και φυλές, που δεν υστερούν σε βιαιότητα από τις άλλες µυθολογίες, µε µόνη εξαίρεση την ανθρωποφαγία, η οποία είναι τακτική ιερουργική τελετουργία για ευχαριστία των θεών αλλά και για απόκτηση δύναµης, που αντλείται από το πνεύµα του νεκρού και µεταβιβάζεται στον ανθρωποφάγο. ΣΤ) ΩΚΕΑΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ Σε αυτούς τους λαούς λατρεύονται οι πρόγονοι και τα ζώα, υπάρχουν θεότητες, που δηµιούργησαν τον κόσµο µε το σπάσιµο ενός τεράστιου αυγού και κατά µία άλλη εκδοχή η δηµιουργία του κόσµου προήλθε από µία αρσενική δύναµη η οποία δηµιούργησε και την γυναίκα µε την οποία αργότερα ζευγάρωσε και έκανε όλες τις φυλές των ανθρώπων και σε αυτούς όµως υπάρχει θεός του πολέµου, αλλά γενικά οι περιγραφές τους υπολείπονται σε αγριότητα από τους υπόλοιπους λαούς που προαναφέρθηκαν. εν υπάρχουν βίαιες µάχες θεών, ούτε εκδικητική µανία και βασανιστήρια. Λατρεύεται ο άνθρωπος που έχει θεϊκή καταγωγή Μάουι, ο οποίος τους χάρισε τα αγαθά του πολιτισµού, µαζί του υπήρχε και ένας γελωτοποιός που έκανε τους ανθρώπους να γελούν και η µεγαλύτερη ευχαρίστησή του ήταν να παρασύρει τις γυναίκες σε ερωτοτροπίες. Ο Μάουι έκανε κλοπές από τους θεούς προς όφελος των ανθρώπων. Μία µάχη περιγράφεται του Μάουι εναντίον του θεού ήλιου η οποία κατέληξε σε τραυµατισµό του ήλιου στο πόδι και αυτόν τρόπο ο ήλιος προχωρά πιο αργά στον ουρανό.
22 Ζ) ΛΑΟΙ ΒΟΡΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Λατρεύονται ζώα, υπάρχουν καλά και κακά πνεύµατα και φυσικά φαινόµενα, µιλούν για ένα θεό δηµιουργό, επίσης µιλούν για γιγάντια τέρατα, για ανθρωποφάγους, για θεούς των κεραυνών, για τα φίδια της ψυχής, για τον ήλιο, υπάρχουν ανθρωποθυσίες και ανθρωποφαγίες για ιερούς τελετουργικούς σκοπούς. Οι µάχες που περιγράφονται είναι βίαιες και αιµοσταγείς. Η) ΑΦΡΙΚΑΝΟΙ ΝΟΤΙΑ ΤΗΣ ΣΑΧΑΡΑΣ Σε αντίθεση µε τους λαούς της βόρειας Αφρικής, οι Αφρικανοί νότια της Σαχάρας δεν ανέπτυξαν γραφή. Στην πολυθεϊστική µυθολογία τους υπάρχουν αρσενικές και θηλυκές οντότητες µε ιεραρχία, µάχες και λοιπές βιαιότητες. Τα ζώα εκπροσωπούν πνεύµατα. Η αιµοµιξία είναι καθιερωµένη και δεν έχει ηθική απαξία αφού υπαγορεύεται από τους θεούς. 1. Η πρώτη Κλειτοριδεκτοµή Ο ύψιστος θεός Άµµα έφτιαξε την θηλυκή γη, που ήταν πολύ όµορφη και την παντρεύτηκε. Στην συνέχεια ήθελε να ζευγαρώσει µαζί της, αλλά το µεγάλο πέος του δεν µπορούσε να µπει στον κόλπο της, διότι σε εκείνο το σηµείο του σώµατός της η γη είχε ένα λόφο που είχαν φτιάξει τερµίτες. Τότε ο θεός πήρε ένα µεγάλο µαχαίρι και έκοψε τον λόφο των τερµιτών. Έτσι το άνοιγµα ήταν ελεύθερο και µπορούσε να ζευγαρώσει µε την θηλυκή γη 7. Είναι µία τελετή γονιµότητας και συµβολίζει µία θυσία προς τον θεό του ουρανού που ακολουθούν και σήµερα οι άνθρωποι σε πολλά µέρη της Αφρικανικής Ηπείρου. Θ) ΝΟΤΙΑ ΕΥΡΩΠΗ - ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 1. Οι Έλληνες Πλουσιότατη η Ελληνική µυθολογία που επηρέασε άλλους σηµαντικότατους πολιτισµούς µε θεούς, ηµίθεους και ήρωες. 7 HELMA MARX,οπ. Πρ., σελ.562. Φυλές Ντόγκον.
23 Από τα έργα, κυρίως των δύο επικών ποιητών του Ησιόδου και του Οµήρου είναι γνωστή η Ελληνική µυθολογία. Η Θεογονία και το Έργα και Ηµέραι είναι τα έργα του πρώτου και του δεύτερου είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια Η Ελληνική µυθολογία είναι πολυθεϊστική µε δώδεκα θεότητες έξι αρσενικές και έξι θηλυκές, που εξουσιάζουν διάφορες φυσικές δυνάµεις και ιδιότητες, η επικράτηση του δωδεκαθέου έχει προέλθει µέσα από πολλές µάχες και δολοπλοκίες. Οι φόνοι, τα βασανιστήρια και η βιαιότητα έχουν κυρίαρχη θέση στο Πάνθεον και εφαρµόζονται και κατά θεών και κατά ανθρώπων. Ο ίας απέκτησε τα ηνία της υπέρτατης θεϊκής εξουσίας φονεύοντας σε µάχη τον πατέρα του τον Κρόνο, ο οποίος καταβρόχθισε τα πέντε παιδιά του για να αποτρέψει µε αυτόν τον τρόπο την εκθρόνισή του. Ο Ήφαιστος ήταν κουτσός ύστερα από τραυµατισµό που του προκάλεσε ο ίας. Ο ίας πρόσταξε να καρφώσουν τον Τιτάνα Προµηθέα σε βράχο του Καύκασου και ένας αετός κατέβαινε κάθε µέρα και κατασπάραζε το συκώτι του, που κάθε νύκτα ξαναγεννιόταν για να κατασπαραχθεί. Οι ιόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης εκτύφλωσαν τον ποιητή Στησίχορο, διότι µε τους στοίχους του έθιξε την αδελφή τους Ελένη. Με εξοµµατισµό τιµωρήθηκε ο γίγας Ωρίων, επειδή µεθυσµένος βίασε την µητριά του Μερόπη. Ο χάλκινος γίγας Τάλως, ο αεικίνητος φρουρός της Κρήτης, όποιον εισβολέα αιχµαλώτιζε τον θανάτωνε σφίγγοντάς τον επάνω στο µεταλλικό του σώµα, που θερµαινόταν αυτόµατα ως την πυράκτωση. Ο Τάνταλος βασανιζόταν στο κάτω κόσµο από αιώνια δίψα και ας ήταν τοποθετηµένος σε λίµνη, η οποία στέρευε καθώς πλησίαζε για να πιει νερό. Ο Σίσυφος πάσχιζε αιώνια να ανεβάσει στο βουνό ένα βράχο.του ξέφευγε όµως ο βράχος ως την βάση του βουνού και η διαδικασία επαναλαµβανόταν. Ο Τειρεσίας τυφλώθηκε από την Ήρα. Ο Μίνωας θανατώθηκε σε λουτρό µε ζεµατιστό νερό. H Αθηνά καταπλάκωσε τον γίγαντα Εγκέλαδο ρίχνοντας επάνω του την Σικελία, ο ίας τον Τυφώνα µε την Αίτνα και ο Ποσειδώνας τον Πολυβώτη µε την Νίσυρο. Ο Κλέων παραγγέλλει να ταφεί ζωντανή η Αντιγόνη. O ετοιµοθάνατος Τυδεύς ρούφηξε µε λύσσα το µυαλό αποκεφαλισµένου εχθρού του. Στην πολεµική κοινωνία των Αµαζόνων οι
24 άνδρες είχαν υποδεέστερο ρόλο. Τα αρσενικά παιδιά τα ακρωτηρίαζαν ή τα σκότωναν. Ζευγάρωναν µε άνδρες άλλων φυλών και έτσι διαιώνιζαν την φυλή τους στις κόρες τους έκοβαν το δεξί στήθος για να στηρίζουν καλύτερα το τόξο και το δόρυ. Γνωστός επίσης είναι ο ετήσιος φόρος αίµατος των επτά νέων και των επτά παρθένων από την Αθήνα στον Μινώταυρο της Κρήτης, τον οποίο τελικά κατόρθωσε να εξοντώσει ο ήρωας Θησέας. Τα προαναφερόµενα είναι ένα µικρό δείγµα της ελληνικής µυθολογίας, της οποίας οι συµβολισµοί επηρεάζουν ακόµα και σήµερα τον κόσµο µας. 2. Οι Ρωµαίοι Η Ρωµαϊκή µυθολογία έχει κοινά χαρακτηριστικά µε αυτή των Ελλήνων µε µικρές παραλλαγές, επίσης υπάρχουν επιρροές και από την Ασία λατρεύεται η Ίσις και ο Μίθρας. Περιβόητη είναι η αρπαγή των Σαβίνων γυναικών, όπου οι νεαροί Ρωµαίοι κατά την διάρκεια εορταστικών εκδηλώσεων πλησίασαν τις κόρες των Σαβίνων τις οποίες αφού βίασαν, τις υποχρέωσαν να τους παντρευτούν. Η αρπαγή γυναικών ήταν πολύ συνηθισµένη σε πολλούς λαούς της εποχής εκείνης. Ι) ΕΠΙΜΕΤΡΟ Η παράθεση των µυθολογιών σε παγκόσµια κλίµακα, µας επιτρέπει να δούµε µε ποιο τρόπο οι άνθρωποι ερµήνευαν τον κόσµο, τις δυνάµεις που επηρέασαν τους πολιτισµούς και τις διαδικασίες επιβολής του δικαίου του ισχυρότερου απέναντι στον αδύνατο και ανυπεράσπιστο. Βλέπουµε την γοητεία που ασκεί η ισχύς της εξουσίας και τον εκµαυλισµό του ανθρώπου, που δεν διαχειρίζεται συνετά την τεράστια δύναµη. Στην παράθεση των µύθων διακρίνει κανείς την απύθµενη βαναυσότητα του ανθρώπου απέναντι στον άνθρωπο. Η βαναυσότητα συνίσταται στο ότι δεν αρκεί η ήττα του αντιπάλου, ή η τιµωρία κάποιου εγκληµατία, αλλά η µεθοδευµένη και παρατεταµένη φρικτή ταλαιπωρία του µε σκοπό την αποτρόπαια θανάτωσή του, ή τον µόνιµο ακρωτηριασµό του.
25 Α) ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΕΣ Με πλαίσια την κοσµική αντίληψη των µυθολογιών που παρατέθηκαν και των θρησκειών που καθιερώθηκαν καθ υπόδειξη των θεών, που προηγουµένως είχαν νικήσει και θανατώσει βάναυσα τους αντιπάλους τους κακούς θεούς ή αποτρόπαιους δαίµονες µε σκοπό να φέρουν την δικαιοσύνη στον θεϊκό και ανθρώπινο κόσµο εδραιώνεται η νέα τάξη πραγµάτων της εποχής του χαλκού. Ο υπέρτατος θεός των θεών, ο δηµιουργός των ανθρώπων και του κόσµου δια του επίγειου εκπροσώπου του βασιλιά - µεγάλου αρχιερέα υπαγορεύει νοµοθεσία µε σκοπό να επικρατήσει η δικαιοσύνη στο βασίλειο, αλλά και να εξασφαλισθεί ο πλούτος σε ολίγους. Κατ αυτό τον τρόπο θεσµοθετείται κυριαρχικά η κοινωνική δοµή, η οποία διαιρείται σε τάξεις µε άκαµπτη ιεραρχία, που επιβάλλεται σκληρότατα εναντίον οποιουδήποτε την αµφισβητήσει, επίσης νέµεται τον παραγόµενο πλούτο των υπηκόων, από κάθε δραστηριότητά τους, µε διεφθαρµένους φοροεισπράκτορες. Το πέρασµα από το στάδιο του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη σε αυτό του καλλιεργητή της γης και του κτηνοτρόφου αποτέλεσε επανάσταση στον τρόπο ζωής του ανθρώπου και βελτίωσε αλµατωδώς τις συνθήκες διαβίωσής του, πλην όµως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, που κληρονοµήθηκαν και παρέµειναν αναλλοίωτες από την πρωτόγονη λίθινη εποχή στην εποχή του χαλκού χωρίς κανένα µετασχηµατισµό αποτέλεσαν το θεµέλιο για το πνεύµα και το περιεχόµενο των νοµικών ρυθµίσεων. Η αύξηση των αγαθών, η µεταλλουργία, η συνάθροιση πληθυσµιακών οµάδων, ο καταµερισµός εργασίας, το εµπόριο και η αγορά δηµιούργησαν νέες ανάγκες επικοινωνίας, έτσι η θέσπιση νόµων που θα έβαζαν σε κάποια τάξη την δυναµικά αναπτυσσόµενη κοινωνικοοικονοµική πραγµατικότητα, ήταν επιβεβληµένη. Έτσι οι µύθοι θρησκείες γίνονται είναι η βάση του νοµικού εποικοδοδήµατος. 1. 2100 π.χ. Σουµέριοι Καθώς η Σουµερική κοινωνία γινόταν όλο και πιο σύνθετη, πρόβαλε η ανάγκη θέσπισης νόµων που θα ρύθµιζαν τόσο τις εµπορικές συναλλαγές, όσο και τις
26 αστικές και ποινικές υποθέσεις. Οι βασιλείς ανταποκρίθηκαν σε αυτή την ανάγκη, εκδίδοντας κώδικες νόµων. Η πιο αρχαία συλλογή νόµων που ανακαλύφθηκε µέχρι σήµερα χρονολογείται από την εποχή του Ουρ-Ναµού, που βασίλεψε στην Ουρ στις αρχές του 21 ου αιώνα π.χ. Πρόκειται για µία κωδικοποίηση προγενέστερων διαταγµάτων. Σε µία εποχή που επικρατούσε η αρχή της ανταπόδοσης, στον κώδικα του Ουρ-Ναµού αρχίζουν να εµφανίζονται τα πρόστιµα ως µορφή του ποινικού κολασµού αντί των σωµατικών ποινών, ή του ακρωτηριασµού για το αδίκηµα των σωµατικών βλαβών. Στην αρχαία πήλινη πλάκα διαστάσεων 10 Χ 20 εκ. ο ένας νόµος αναφέρει Αν ένας άνθρωπος µε όπλο σπάσει τα κόκαλα ενός άλλου, θα καταβάλει µία µήνα αργύρου. Το Σουµερικό δικαστήριο αποτελείται από γέροντες εκλεγµένους από την κοινότητα και οι µάρτυρες καταθέτουν ενόρκως. Οι αποφάσεις εφεσιβάλλονται στον ίδιο τον βασιλιά. Οι δούλοι αποτελούν νόµιµη ιδιοκτησία του αφέντη τους, ο οποίος µπορεί να τους µαρκάρει µε πυρακτωµένο σίδερο, να τους µαστιγώσει ή να τους τιµωρήσει µε άλλο τρόπο. Επίσης αξίζει να σηµειωθεί ότι ο σύζυγος είχε δικαίωµα να πωλήσει την γυναίκα του ως δούλα για την αποπληρωµή χρεών του για διάρκεια τριών ετών. 2. 1800 π.χ Βαβυλώνα - Νόµοι Χαµουραµπί Ο οµώνυµος Κώδικας που είναι αποτυπωµένος σε µία στήλη από διορίτη, αποτελείται από 282 συνολικά άρθρα και διέπεται από πνεύµα ανταπόδοσης και παραδόθηκε στον Χαµουραµπί από τον θεό του Ήλιου Σαµάς οι ποινές που προβλέπονταν ήταν η θανάτωση µε διάφορους τρόπους, ανάλογα µε την απαξία του αδικήµατος και το υποκείµενο, τέτοιοι τρόποι ήταν το κάψιµο, ο πνιγµός για τον πεθερό που ερωτοτροπεί µε την νύφη του, το παλούκωµα, ο εντοιχισµός και µε ξίφος. Επίσης προβλέπονταν πρόστιµα και αποζηµιώσεις. 3. Εβραϊκή νοµοθεσία Η Εβραϊκή νοµοθεσία είναι διάσπαρτη στην Βίβλο, στην Πεντάτευχο και αποτελεί εξαγγελία εξ ονόµατος του Θεού, τίθεται σε θρησκευτικό και κοινωνικό πλαίσιο και το αδίκηµα ταυτίζεται µε το αµάρτηµα και διέπεται από
27 την αρχή της ταυτοπάθειας, ιδίως σε περιπτώσεις τραυµατισµού ελεύθερων ανθρώπων εφαρµόζεται το οφθαλµόν αντί οφθαλµού και οδόντα αντί οδόντος. Επίσης προβλέπεται η θανάτωση µε λιθοβολισµό και το δόγµα της συλλογικής ευθύνης ( τιµωρία όλης της οικογένειας ή της φυλής που ανήκει ο δράστης ). 4. Αρχαία Ελλάδα Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις κράτη διοικούνται µε σκληρότατες νοµοθεσίες, περιβόητη είναι η νοµοθεσία του Ζάλευκου στους Επιζεφύριους Λοκρούς ( Ζ π.χ. αι.) και η νοµοθεσία του ράκοντα στην Αθήνα. Για να παρεµποδισθεί οποιαδήποτε απάλυνση των νόµων του ο Ζάλευκος όρισε ότι ο µελλοντικός εισηγητής τροποποιήσεων πρέπει να εµφανισθεί στην λαϊκή συνέλευση µε βρόχο στο λαιµό. Αν η πρότασή του απορριπτόταν επακολουθούσε άµεσος απαγχονισµός επιτόπου. Οι νόµοι του ράκοντα είναι το ίδιο σκληροί µε την νοµοθεσία του Ζάλευκου, Ο Αθηναίος ρήτορας ηµάδης είπε ότι γράφηκαν µε αίµα και όχι µε µελάνι. Όριζαν ποινή θανάτου για οποιοδήποτε αδίκηµα ακόµα και για κλοπή µίας οπώρας. Οι νόµοι του Λυκούργου στη Σπάρτη είναι εξίσου σκληροί, οι Είλωτες διοικούνται σκληρά και τα ανάπηρα παιδιά κατακρηµνίζονται στον Κεάδα. Στην αρχαία Αθήνα για πρώτη φορά εµφανίζονται τα βασανιστήρια ως τακτική ανακριτική πρακτική, όπως ο όρκος ή το γραπτό τεκµήριο και για τον σκοπό αυτό ορίζονταν συγκεκριµένοι υπάλληλοι οι δηµόκοινοι ή δήµιοι που ήταν επιφορτισµένοι µε την άσκηση των βασανιστηρίων. Στην ελληνική πόλη-κράτος και κυρίως στην Αθηναϊκή πολιτεία, η κεντρική ιδέα σχετικά µε τα µέσα και τις µεθόδους καταστολής του εγκλήµατος είναι η ανταπόδοση και ο παραδειγµατισµός. Οι δουλεία θεωρείται φυσική κατάσταση, ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά αποκαλεί τον δούλο κτήµα τι έµψυχον, κατά τον Πλάτωνα είναι όργανον πρακτικόν. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι δούλοι, αριθµητικά υπέρτεροι, ήταν πάντα µία επίφοβη δύναµη. Σύµφωνα µε στοιχεία που παραθέτει ο Αθηναίος, η Αττική στα τέλη του αιώνα αριθµεί, 21.000 ελεύθερους, 10.000
28 µετοίκους και 400.000 δούλους 8. Εποµένως η άσκηση των βασανιστηρίων αποτελούσε και µία πολιτική χειραγώγησης µε την µέθοδο της διαρκούς τροµοκράτησης για να επιτευχθεί η πλήρης υποταγή τους. Οι δούλοι εξετάζονταν ως µάρτυρες ύστερα από αίτηση ενός εκ των διαδίκων είτε του κυρίου του δούλου, είτε του αντιδίκου του. Η αίτηση αυτή καλείτο πρόσκλησις εις βάσανον και στην συνέχεια ακολουθούσε η ανάκριση του δούλου για την ανακάλυψη της αλήθειας. Με το πέρας της διαδικασίας οι βασανιστές όφειλαν να προβαίνουν σε εκτίµηση της ζηµίας που προξένησαν στον δούλο λόγω του βασανισµού, ο οποίος είχε δικαίωµα αποζηµίωσης από τον αντίδικο που ζήτησε τον βασανισµό. Πολλές φορές οι δούλοι πέθαιναν ή έµεναν ανάπηροι από τα βασανιστήρια διότι δεν υπήρχε περιορισµός ως προς τους τρόπους άσκησής τους. Στην αρχαία Αθήνα οι βασανιστές χρησιµοποιούντο και για δούλους και για ελεύθερους, οι τελευταίοι όµως υποβάλλονταν σπανιότατα σε βασανιστήρια.. Η ποινή του θανάτου εκτελείτο µε πέντε τρόπους το κώνειο, την ανασταύρωση, την κατάλευση ( λιθοβολισµός ), την κατακρήµνιση και τον αποτυµπανισµό. Στον αποτυµπανισµό ο θανατοποινίτης, αφού ραβδίζεται ή µαστιγώνεται γυµνώνεται και τοποθετείται σε ύπτια θέση σε σανίδα πλάτους µισού µέτρου, έπειτα χρησιµοποιούνται κυκλοτερή καρφιά µε δύο αιχµές και καρφώνονται γύρω από τον λαιµό, τους καρπούς των χεριών και τις αρθρώσεις των ποδιών και εξασφαλίζουν την ακινητοποίηση του σώµατος στην συνέχεια η σανίδα ανασηκώνεται και την µπήγεται στο έδαφος κατακόρυφα, ο θάνατος είναι αργός και βασανιστικός, διότι από την συµπίεση των άκρων δηµιουργούνται πληγές και οιδήµατα, ο θανατοποινίτης είναι έκθετος στα καιρικά φαινόµενα, στα έντοµα, την δίψα και την αϋπνία. Στα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου η ποινή του θανάτου γίνεται, εκτός των προηγούµενων τρόπων, µε ανασκολοπισµό και πασσάλλευση. Στα κρατητήρια υπήρχαν δύο κατηγοριών φυλακισµένοι αυτοί που ήταν πλήρως ακινητοποιηµένοι σε ξύλον που έφερε οπές για την ακινητοποίηση των άκρων και σε αυτούς που ήταν αλυσοδεµένοι, που είχαν µία σχετική ελευθερία κινήσεων. 8 ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ Κυριάκος, Βασανιστήρια και εξουσία, εκδ. Στάχυ, σελ. 37.
29 Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που στο έργο του Ρητορική αµφισβήτησε µε επιχειρήµατα την αποτελεσµατικότητα των βασανιστηρίων ως ανακριτικής µεθόδου για την ανακάλυψη της αλήθειας. 5. Ρωµαϊκός κόσµος Στην Ρώµη οι αντιλήψεις που επικράτησαν αποτέλεσαν µεταγενέστερα βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν οι νοµοθεσίες των περισσότερων Ευρωπαϊκών χωρών. Η Ρωµαϊκή νοµοθεσία που πρόβλεπε και επέτρεπε τα βασανιστήρια στηρίχθηκε στην παράδοση, αλλά και στην επιρροή του αρχαίου Ελληνικού νοµικού πολιτισµού. Ο κύριος του δούλου µπορούσε να επιβάλλει βασανιστήρια, πλην όµως το δικαίωµα αυτό περιορίσθηκε κατά την περίοδο της ηµοκρατίας, πάντως η θανάτωση δούλου από βασανιστήρια δεν συνιστούσε ανθρωποκτονία παρά µόνο µετά την µεταφορά της έδρας της Αυτοκρατορίας στο Βυζάντιο. Σαν ανακριτική µέθοδος τα βασανιστήρια χρησιµοποιήθηκαν στην Ρώµη τόσο σε ποινικές όσο και σε αστικές υποθέσεις. Την περίοδο της ηµοκρατίας η εφαρµογή των βασανιστηρίων περιοριζόταν µόνο σε δούλους, ενώ την περίοδο της Αυτοκρατορίας επεκτάθηκε και σε ελεύθερους πολίτες που αντιµετώπιζαν κατηγορίες για εγκληµατικές πράξεις. Την εποχή του ιοκλητιανού εξαιρούνταν των βασανιστηρίων οι στρατιωτικοί και οι ανώτεροι ευγενείς καθώς και οι απόγονοί τους µέχρι τρίτης γενεάς, οι προαναφερόµενες εξαιρέσεις δεν ίσχυαν για τα εγκλήµατα της εσχάτης προδοσίας και της µαγγανείας. Συνηθέστεροι τρόποι βασανισµού ήταν ο τροχός, οι µολύβδινες σφαίρες, πυρακτωµένη πλάκα, η σταύρωση, η έκθεση σε θηρία, ο ακρωτηριασµός κ.α. Οι προγραφές του Σύλλα, οι αποκεφαλισµοί των δούλων κατά την διάρκεια των συµποσίων του Καλιγούλα για διασκέδαση, οι Ρωµαίοι µεγιστάνες, που έτρεφαν µε δούλους τις σµέρνες των ιχθυοτροφείων τους, το οµαδικό κάψιµο των Χριστιανών επί Νέρωνα δείχνει το στίγµα της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι χιλιάδες σταυρώσεις αιχµαλώτων που έκαναν οι Ρωµαίοι σε περιοχές που εκστράτευαν έπαιζαν τον ρόλο της αποθάρρυνσης των αντιπάλων. Στην αρχαία Ρώµη υπήρχε κώδικας βασανιστηρίων, όπου περιγράφονται µε λεπτοµέρειες οι τρόποι βασανισµού, ο κατάλογος των τρόπων βασανισµού είναι µακρύς. Οι Ρωµαίοι υπήρξαν εφευρετικοί στην κατασκευή εργαλείων βασανισµού για την πρόκληση σωµατικού πόνου, ως παράδειγµα µπορεί να
30 αναφερθεί το περίφηµο fraggellum, ο πρόδροµος του κνούτου, που ήταν µαστίγιο µε µεταλλικές απολήξεις, µε το οποίο µαστιγώθηκε και ο Ιησούς. Οι εκτελέσεις των καταδίκων στην αρχαία Ρώµη γίνονταν κατά πέντε τρόπους, µε πέλεκυ, µε πυρά, µε σταύρωση, µε ξίφος και στο αµφιθέατρο µπροστά στο πλήθος. Επίσης αναφέρονται ο τροχός, ο λιθοβολισµός, ο ενταφιασµός εν ζωή, και καταβύθιση σε καυτό λάδι ή µέταλλο. Τα βασανιστήρια συστηµατοποιούνται µε την εµφάνιση του χριστιανισµού, και για πρώτη φορά στην Ιστορία καταγράφεται η εξόντωση µίας θρησκευτικής µειονότητας, ο στόχος ήταν η στερέωση του δεσποτισµού, διότι οποιοσδήποτε αµφισβητούσε τον θεοποιηµένο αυτοκράτορα απειλούσε το ίδιο το κράτος. Τα µαρτυρολόγια των Χριστιανών περιγράφουν αναρίθµητους µαρτυρικούς θανάτους. Ο Σενέκας και ο Κικέρων καταδικάζουν τα βασανιστήρια ως µέθοδο, πλην όµως και αυτών η φωνή χάνεται µέσα στην περιρρέουσα κατάσταση. 6. Βυζάντιο Στο Χριστιανικό Βυζάντιο υπήρχε προσαρµογή των Ρωµαϊκών θεσµών στις χριστιανικές αντιλήψεις και στους Έλληνες της Ανατολής. Οι νίκες του Μ. Κωνσταντίνου θα καταστήσουν τον Χριστιανισµό επίσηµη Θρησκεία. Ο Μωσαϊκός νόµος υιοθετείται ως ιερός και διέπει το δίκαιο της νέας Ρώµης.Τα εγκλήµατα κατά των ηθών εντάχθηκαν στο ποινικό δίκαιο µε βασικό κριτήριο ότι αποτελούν βασική θρησκευτική παρέκκλιση. Το πρώτο που θα περίµενε κανείς µετά τον θρίαµβο του Χριστιανισµού που διακήρυξε την ισότητα των ανθρώπων ουκ ένι δούλος, ουδέ ελεύθερος, θα ήταν η κατάργηση της δουλείας, πράγµα που δεν έγινε. Ο Βυζαντινός νοµοθέτης, στην προσπάθειά του να συµβιβάσει τον απάνθρωπο θεσµό µε την ιδεολογία του χριστιανισµού και την θεολογία µε το δίκαιο επεχείρησε την αντιδιαστολή του πρέποντος µε το αναγκαίο. Χρειαζόταν όµως µία θεολογική κάλυψη µία συµφιλίωση των αντινοµιών και της ασυνέπειας. Η γεφύρωση του χάσµατος έγινε τελικά µε τον διαχωρισµό επίγειας και µεταθανάτιας ζωής. Στα προοίµια των Βυζαντινών νοµοθετηµάτων καταδικάζεται η δουλεία ως θεσµός άδικος, σκληρός και αφύσικος, αλλά στην συνέχεια υπάρχει η παραδοχή ότι είναι µία πραγµατικότητα και είναι αδύνατη η κατάργησή της.
31 Σηµαντική νοµική διαφοροποίηση συνιστά ότι ο Μ. Κωνσταντίνος θεωρεί ένοχο ανθρωποκτονίας, όποιον εκ προθέσεως θανατώνει δούλο. Κατά τα λοιπά εξακολουθούν τα βασανιστήρια ως δικαστική και ανακριτική πρακτική. Οι κακοποιοί σηµαδεύονταν µε πυρακτωµένες σφραγίδες. Οι ρινοτοµίες, οι εξοµµατισµοί, οι διαποµπεύσεις, η πυρά και το κόψιµο των γεννητικών οργάνων ήταν οι ποινές που επιβάλλονταν κατά κόρο. Επίσης εµφανίζονται και νέοι τρόποι διεξαγωγής βασανιστικών αποδείξεων, που δεν σχετίζονται καθόλου µε το Βυζαντινο-ρωµαϊκό δίκαιο, όπως η θεοδικία και οι µονοµαχίες. Οι µονοµαχίες καθιερώθηκαν µετά την Α άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ιδίως ο θεσµός της θεοκρισίας σήµαινε ότι ο κατηγορούµενος θα έπρεπε την ηµέρα της δίκης να πιάσει στα χέρια του ένα καυτό σίδερο τον µύδρο και να γυρίσει τρεις φορές γύρω από ένα τραπέζι. Αυτό το νοµικό καθεστώς ισχύει στο Βυζάντιο µέχρι την κατάλυση του από τους Οθωµανούς. 7. Οθωµανικός ζυγός Η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας επέρχεται οριστικά µε την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Η χερσόνησος της Βαλκανικής η Μ. Ασία και µεγάλο τµήµα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Οθωµανών. Οι Οθωµανοί υιοθέτησαν θεσµούς του Βυζαντίου σε πολλούς τοµείς του δηµόσιου και ιδιωτικού βίου. Οι κολασµοί στους αµφισβητίες της εξουσίας ήταν άµεσοι και βάναυσοι. Πρέπει να ληφθεί υπόψη το ιστορικό δεδοµένο ότι η Κωνσταντινούπολη στην τελευταία φάση της Βυζαντινής ιστορίας αποτελούσε µία νησίδα στον οθωµανικό ωκεανό. Η εξουσία στο οθωµανικό κράτος ήταν µία και ενιαία και εκπορευόταν από το σουλτανικό σεράι, η δοµή ήταν θεοκρατική. Οι ποινές για τα διάφορα αδικήµατα ήταν ακρωτηριασµοί, µαστιγώσεις, διαποµπεύσεις απαγχονισµοί, καρατοµήσεις, εκτυφλώσεις, οι γάντζοι, τα παλουκώµατα και τα γδαρσίµατα. Η εκδίκαση των υποθέσεων διεξαγόταν από τον καδή, ο οποίος ήταν ιεροδίκης δικαστής και απέδιδε δικαιοσύνη σύµφωνα µε την ισλαµική θρησκεία. Ανώτατοι καδήδες ήταν οι καζασκέροι (στρατοδίκες). Η ίδια δικαστική δοµή διατηρήθηκε µέχρι και τις αρχές του 20 ου αι. στην Τουρκία, οπότε και καταργήθηκε µε τις µεταρρυθµίσεις του Κεµάλ. Για λόγους πολιτικής σκοπιµότητας ο σουλτάνος στα νησιά του Αιγαίου, είχε παραχωρήσει προνοµιακά το δικαίωµα εκδίκασης ορισµένων αδικηµάτων στους κοτζαµπάσηδες, προεστούς και δηµογέροντες. Τα αδικήµατα ήταν η κλοπή, η απειλή, η φθορά, η εξύβριση, η προσβολή των ηθών
32 και η αντίσταση στις τοπικές αρχές. Η παραχώρηση του προνοµίου αποσκοπούσε στον έλεγχο των υπόδουλων και στην επάνδρωση του τουρκικού στόλου µε έµπειρους ναύτες σε περίπτωση στρατολόγησης. Αρχικά η εκτέλεση των αποφάσεων των Ελληνικών τοπικών Αρχών αποτελούσε πρόβληµα διότι δεν υπήρχαν νοµιµοποιηµένα όργανα καταναγκασµού για την πρακτική εφαρµογή της τιµωρίας, διότι η φυλάκιση θεωρείτο σφετερισµός της τουρκικής κυριαρχίας, αδίκηµα που τιµωρείτο σκληρότατα από τους οθωµανούς. Μετά τον 16 ο αι. η αυτονοµία των ελληνικών νησιών είχε προωθηθεί σε τέτοιο βαθµό ώστε οι προεστοί µπορούσαν να βασανίζουν τους ατάκτους χωρίς τουρκική παρέµβαση, δεν είχαν το δικαίωµα να επιβάλλουν την θανατική ποινή γιατί θα αντιστρατεύονταν την οθωµανική κρατική εξουσία. Επίσης και η Εκκλησία ασκούσε ποινική δικαιοδοσία που είχε παραχωρηθεί µε βεράτι του σουλτάνου στον Πατριάρχη. Η επιβολή ποινών αφορούσε κληρικούς και λαικούς και περιοριζόταν στη φυλάκιση και στον ξυλοδαρµό. Έτσι σε Εκκλησιαστικό Νόµο του Θεόφιλου Ιωαννίνων (1788) αναφέρεται ότι αν σε ώρα λειτουργίας κάποιος απευθύνει υβριστικό λόγο βασανίζεται και εξορίζεται και όποιος τελεί αθέµιτο γάµο δέρεται µόνο αν είναι φτωχός <<αν είναι ταπεινός άνθρωπος δέρεται>>. Σε κάθε περίπτωση πάντως µία από τις απαισιότερες ποινές ήταν ο διοβελισµός, βασανιστήριο που προοριζόταν για τους επαναστάτες (Αθανάσιος ιάκος ), αλλά και για την τροµοκράτηση των υπόλοιπων υπόδουλων. Με την παρακµή που περιήλθε η υψηλή πύλη οι άδικοι βασανισµοί των υπόδουλων ελλήνων πολλαπλασιάσθηκαν και οι κεφαλικοί φόροι γίνονταν δυσβάστακτοι, τα παιδοµαζώµατα και οι µαζικές εκπορνεύσεις των γυναικών αποτελούσαν τακτικό καταπιεστικό µέσο. Αυτή η αφόρητη κατάσταση ωρίµασε και τις κοινωνικές συνθήκες ώστε να οπλιστεί το χέρι του έλληνα υπόδουλου και να διεξάγει τον επαναστατικό του αγώνα. 8. Μεσαίωνας Κατά τον µεσαίωνα η Εκκλησία αν και υιοθέτησε µεγάλο µέρος Ρωµαϊκού ικαίου, τάχθηκε αποφασιστικά εναντίον των βασανισµών. Επικρατεί η αρχή της ταυτοπάθειας και ανταπόδοσης και στις περιπτώσεις όπου δεν υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις χρησιµοποιείται η θεοδικία (judicium Dei), µε την θεοδικία η απόδειξη της αθωότητας ή της ενοχής στηρίζεται σε διάφορα εξωτερικά σηµεία και κυρίως στην δύναµη την οποία υποτίθεται ότι δίνει ο Θεός στον αθώο, κατά την διάρκεια της αποδεικτικής διαδικασίας, για το ξεπέρασµα διαφόρων σκληρών δοκιµασιών π.χ. µε το ρίξιµο του