«Ενεργειακά δίκτυα στην Ευρώπη η υλοποίηση ενός οράματος» The Economist «Η Θάλασσα της Ευρώπης: Σκιαγραφώντας τον χάρτη της οικονομικής ανάπτυξης» Θεσσαλονίκη, 17 Φεβρουαρίου 2014 Πάνος Καρβούνης, Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα Κυρίες και Κύριοι, Νοιώθω ιδιαίτερη τιμή που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας και συμμετέχω σ' αυτή τη σημαντική συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο τα δίκτυα και τα έργα υποδομής μπορούν να συμβάλουν στην προώθηση της ανάπτυξης στην Ελλάδα και, γενικότερα, στην Ευρώπη. Η Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ δίνει μια εξαιρετική ευκαιρία στην Ελλάδα να προωθήσει μια ευρωπαϊκή ενεργειακή στρατηγική, η οποία θα αποτελέσει βασικό παράγοντα για την τόνωση της ανάπτυξης. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ενεργειακά δίκτυα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ενεργειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία βασίζεται σε τρία στοιχεία που στα αγγλικά αρχίζουν όλα από S: Supply, 1
Safety και Sustainability, δηλαδή, εφοδιασμός, ασφάλεια και βιωσιμότητα. Πράγματι, τα επαρκή, ενοποιημένα και αξιόπιστα δίκτυα ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση της ασφάλειας του εφοδιασμού, την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, την ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών προς όφελος των καταναλωτών. Η ενεργειακή υποδομή είναι επίσης απαραίτητη για τη μετάβαση σε μια ανταγωνιστική οικονομία με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Κατά συνέπεια, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι τα ενεργειακά δίκτυα καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος της πρότασης της Επιτροπής για ένα νέο πλαίσιο ενεργειακών και κλιματικών πολιτικών το 2030. Το προτεινόμενο πλαίσιο για το 2030 υπογραμμίζει την ανάγκη ενός ανταγωνιστικού και ασφαλούς ενεργειακού συστήματος, το οποίο θα επιτευχθεί μέσα από μεγαλύτερη ενοποίηση της αγοράς, ενισχυμένο ανταγωνισμό, διαφοροποίηση της εγχώριας και της εισαγόμενης ενέργειας, καθώς και περισσότερες διασυνδέσεις μεταξύ των κρατών μελών. Η μακροπρόθεσμη στρατηγική για τις ενεργειακές υποδομές σκιαγραφήθηκε για πρώτη φορά το 2010 στην ανακοίνωση με θέμα «Προτεραιότητες για τις ενεργειακές υποδομές για το 2020 2
και μετά». Το 2013, η Επιτροπή προχώρησε ένα βήμα πιο μπροστά και παρουσίασε τη νέα στρατηγική της για τις ενεργειακές υποδομές. Εν ολίγοις, η νέα στρατηγική επιδιώκει να κινητοποιήσει ενεργειακές επενδύσεις, να μειώσει τους κινδύνους για τους επενδυτές και να συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ανάπτυξη. Στηρίζεται δε σε τρεις πυλώνες: Ένα όραμα για μια πανευρωπαϊκή ενεργειακή υποδομή, όπως περιγράφεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2013 248 έργα προτεραιότητας, τα οποία καθόρισε η Επιτροπή (τα λεγόμενα «έργα κοινού ενδιαφέροντος») Τη «Διευκόλυνση Συνδέοντας την Ευρώπη», που θα συμβάλει στη χρηματοδότηση αυτών των έργων. Ο κανονισμός για τη Διευκόλυνση Συνδέοντας την Ευρώπη εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 και περιλαμβάνει συνολική χρηματοδότηση 5,85 δισεκατομμυρίων ευρώ για έργα ενεργειακής υποδομής. Αυτό θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στη μόχλευση της απαιτούμενης ιδιωτικής και κρατικής χρηματοδότησης. Εκτιμάται ότι χρειάζονται περίπου 200 δισεκατομμύρια ευρώ για επενδύσεις σε διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς από το 2010 έως το 2020 (140 δισεκατομμύρια για την ηλεκτρική 3
ενέργεια και 70 δισεκατομμύρια για το φυσικό αέριο). Οι αναγκαίες επενδύσεις σε υποδομές διανομής είναι περίπου 400 δισεκατομμύρια ευρώ για την ίδια περίοδο. Η Διευκόλυνση Συνδέοντας την Ευρώπη θα συμβάλει στη χρηματοδότηση αυτών των έργων. Λίγα μόνο από τα έργα είναι επιλέξιμα για επιχορήγηση, εφόσον έχουν θετικές συνέπειες (ασφάλεια του εφοδιασμού, τεχνολογική καινοτομία ή αλληλεγγύη), είναι σε προχωρημένο στάδιο, έχουν εξαντλήσει όλες τις κανονιστικές διατάξεις και δεν είναι εμπορικά βιώσιμα. Ενόψει των περιορισμένων δημόσιων πόρων, η Επιτροπή προτείνει μια συστηματικότερη χρήση καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων ως εναλλακτική λύση στις παραδοσιακές επιχορηγήσεις. Βάσει της εμπειρίας των χρηματοδοτικών μέσων που εφαρμόζονται σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ) στο τρέχον δημοσιονομικό πλαίσιο, όπως ο μηχανισμός εγγυήσεων για τα δάνεια των έργων διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών, η Επιτροπή προτείνει να υλοποιηθεί ένα μεγάλο μέρος των παρεμβάσεων της ΕΕ στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης Συνδέοντας την Ευρώπη, μέσω χρηματοδοτικών μηχανισμών (ομόλογα έργου, παροχή risk capital..). Το όραμα της ΕΕ είναι να αντιμετωπίζει τόσο τις βραχυπρόθεσμες όσο και της μακροπρόθεσμες προκλήσεις. 4
Βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα είναι να ολοκληρωθεί η εσωτερική αγορά ενέργειας, να κατασκευαστούν οι ελλείπουσες διασυνδέσεις, να τερματιστεί η απομόνωση ορισμένων κρατών μελών και να εξαλειφθούν ορισμένα εσωτερικά σημεία συμφόρησης. Εκτός από την ορθή εφαρμογή των κοινών κανόνων, χρειαζόμαστε και περισσότερες διασυνοριακές υποδομές. Στο πλαίσιο αυτό, η τρίτη δέσμη μέτρων της ΕΕ για την ενέργεια θα συμβάλει στη βελτίωση του επενδυτικού κλίματος. Καθιερώνει υποχρεώσεις για τους διαχειριστές δικτύων όσον αφορά την πραγματοποίηση των απαραίτητων επενδύσεων και προβλέπει δεκαετή σχέδια ανάπτυξης δικτύων για τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς. Οι αυξημένες απαιτήσεις διαχωρισμού δημιουργούν ισότιμους όρους ανταγωνισμού και, ως εκ τούτου, ευνοϊκότερο κλίμα για τους επενδυτές που επιδιώκουν να επενδύσουν στις γειτνιάζουσες αγορές παραγωγής ενέργειας και εφοδιασμού. Παράλληλα, οι ενεργειακές υποδομές που σχεδιάζονται σήμερα πρέπει να είναι σύμφωνες με πιο μακροπρόθεσμες πολιτικές επιλογές. Μια μακροπρόθεσμη στρατηγική είναι σημαντική για να παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια στους επενδυτές, στους σχεδιαστές και τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων. Οι ενεργειακές υποδομές δεν αφορούν μόνο το 2014 ή το 2015, αφορούν τις επόμενες δεκαετίες. 5
Μακροπρόθεσμες προτεραιότητες αποτελούν η αύξηση της απόδοσης, οι λεωφόροι ηλεκτρικής ενέργειας, η διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού με φυσικό αέριο και η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το μακρόπνοο όραμα της ΕΕ είναι να προχωρήσει πέρα από τα σύνορα της εσωτερικής αγοράς, σε μια μεγαλύτερη αγορά στην οποία να συμμετέχουν οι γειτονικές χώρες και οι κύριοι εταίροι της. Οι προτεραιότητες αυτές περιγράφονται λεπτομερώς στην Ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα «Μακροπρόθεσμο όραμα για τις υποδομές στην Ευρώπη και εκτός αυτής» που δημοσιεύθηκε πέρυσι, στις 14 Οκτωβρίου. Στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, θα πρέπει να μεταφερθεί περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια σε όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις εντός και εκτός Ευρώπης. Προτεραιότητα αποτελεί η κατασκευή λεωφόρων ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής δυναμικότητας οι οποίες θα συνδέουν την Ευρώπη με την Τουρκία, τη Ρωσία, καθώς και τη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο. Στην αγορά φυσικού αερίου, προτεραιότητα αποτελεί η διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού, έτσι ώστε κανένα κράτος μέλος να μην είναι εξαρτημένο από μία και μόνη πηγή. Εξίσου σημαντικό είναι να αυξηθεί η ευελιξία και η ανθεκτικότητα του συστήματος. Για το σκοπό αυτό χρειαζόμαστε νέες οδούς εισαγωγών, όπως είναι ο Νότιος 6
Διάδρομος και η πρώτη ευρωπαϊκή προέκτασή του με τον αγωγό μέσω της Αδριατικής. Σημαντική πτυχή αυτής της στρατηγικής είναι ο κατάλογος των 248 έργων προτεραιότητας κοινού ενδιαφέροντος (καλούμενα ΕΚΕ PCIs). Πρόκειται για κύρια έργα υποδομής στον τομέα της μεταφοράς και αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, και υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ), καθώς και των έξυπνων δικτύων. Τα επιλεγμένα έργα πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις: έχουν σημαντικό αντίκτυπο σε τουλάχιστον δύο κράτη μέλη, συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της αγοράς και στην τόνωση του ανταγωνισμού, βελτιώνουν την ασφάλεια του εφοδιασμού και, τέλος, μειώνουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Τα έργα κοινού ενδιαφέροντος θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να ενοποιήσουν τις οικείες αγορές ενέργειας, θα τα καταστήσουν ικανά να διαφοροποιήσουν τις πηγές εφοδιασμού τους και να θέσουν τέρμα στην ενεργειακή απομόνωση που αντιμετωπίζουν ορισμένα από αυτά. Επίσης, θα ενισχύσουν την ετοιμότητα του δικτύου να υποστηρίζει αυξανόμενα ποσά ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και κατά συνέπεια θα συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. 7
Τα έργα θα έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα: Ταχείες διαδικασίες σχεδιασμού και αδειοδότησης (με δεσμευτική προθεσμία 3,5 ετών) Μία ενιαία αρμόδια εθνική αρχή θα ενεργεί ως θυρίδα ενιαίας εξυπηρέτησης για την αδειοδότηση Αυξημένη διαφάνεια και ελκυστικότητα για τους επενδυτές χάρη σε ένα ρυθμιστικό πλαίσιο βάσει του οποίου το κόστος κατανέμεται στις χώρες που ωφελούνται περισσότερο από τα έργα. Ο κατάλογος θα επικαιροποιείται κάθε δύο χρόνια. Τα έργα κοινού ενδιαφέροντος επικεντρώνονται κυρίως στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, αλλά αφορούν και συνδέσεις με τρίτες χώρες, όπως στην περίπτωση του αγωγού μέσω της Αδριατικής. Το σκεπτικό είναι πως με την εξάλειψη των εσωτερικών σημείων συμφόρησης, η ΕΕ μπορεί να προχωρήσει σε μια μεγαλύτερη αγορά ενέργειας με τις γειτονικές χώρες. Ο κατάλογος περιλαμβάνει ορισμένα έργα που ενδιαφέρουν άμεσα την Ελλάδα, όπως: Ο προγραμματιζόμενος υπερ-αδριατικός αγωγός φυσικού αερίου, από την Ελλάδα στην Ιταλία μέσω Αλβανίας 8
Η προγραμματιζόμενη ευρω-ασιατική γραμμή διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας, που θα συνδέει την Ελλάδα με την Κύπρο και το Ισραήλ Ο διαμεσογειακός αεριαγωγός ο οποίος προγραμματίζεται να μεταφέρει φυσικό αέριο από τη λεκάνη της Λεβαντίνης στο Ισραήλ και την Κύπρο μέσω της Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδας, και Ο νέος αγωγός διασύνδεσης αερίου Ελλάδας-Βουλγαρίας. Η κατασκευή των μεγάλων αυτών διεθνών έργων θα μπορούσε πραγματικά να καταστήσει τη Νοτιοανατολική Ευρώπη μια περιφέρεια θεμελιώδους σημασίας και να αυξήσει σε σημαντικό βαθμό τη διαφοροποίηση και την ασφάλεια του εφοδιασμού. Συμπέρασμα: Κυρίες και Κύριοι, η νέα στρατηγική της ΕΕ για τις ενεργειακές υποδομές μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο όραμα, πολύ ευρύτερο από την εσωτερική αγορά. Για να υλοποιηθεί, χρειαζόμαστε στενή συνεργασία με τις γειτονικές χώρες και τους στρατηγικούς εταίρους μας. Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην περιοχή. Μέχρι σήμερα, η χώρα δεν έχει επωφεληθεί 9
πλήρως από τη γεωγραφική της θέση. Η στρατηγική της ΕΕ για τα ενεργειακά δίκτυα μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα να αξιοποιήσει στο μέγιστο τη θέση της για να διαφοροποιήσει τις οδούς εφοδιασμού και να βελτιώσει την ασφάλεια εφοδιασμού, προς όφελος της χώρας, της περιοχής και ολόκληρης της ΕΕ. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 10