Εφαρμογές πολυμεσικών τεχνολογιών και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων διαδικτύου για την υποστήριξη εξ αποστάσεως εκμάθησης ελληνικών παραδοσιακών χορών Σταυρίδου Ελένη Φοιτήτρια, Τμήμα Πληροφορικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) elenista@csd.auth.gr Γραμματικοπούλου Αθηνά Φοιτήτρια, Τμήμα Πληροφορικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) agramma@csd.auth.gr Σοφιανίδης Γεώργιος Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) giosof01@gmail.com Δούκα Στέλλα Λέκτορας, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) sdouka@phed.auth.gr Τσιάτσος Θρασύβουλος Λέκτορας, Τμήμα Πληροφορικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) tsiatsos@csd.auth.gr
Περίληψη Το παρόν άρθρο παρουσιάζει την ανάπτυξη και αξιολόγηση εφαρμογών πολυμεσικών τεχνολογιών και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων διαδικτύου για την υποστήριξη εξ αποστάσεως εκμάθησης ελληνικών παραδοσιακών χορών του μαθήματος φυσικής αγωγής του Δημοτικού Σχολείου. Εντοπίζει σημεία στα οποία ένα ηλεκτρονικό μάθημα θα μπορούσε να συνεισφέρει στην εκμάθηση ελληνικών παραδοσιακών χορών και προχωρά σε ανασκόπηση και επιλογή τόσο εργαλείων για την δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων αλλά και συστημάτων διαχείρισης μαθημάτων για την ενσωμάτωσή τους. Στην συνέχεια περιγράφει την διαδικασία καταγραφής και επεξεργασίας του πρωτογενούς πολυμεσικού υλικού με την προσθήκη κατάλληλης μετα-πληροφορίας και σχολίων για την δημιουργία βιντεοπαρουσιάσεων. Τέλος, αξιολογεί την στάση των εκπαιδευόμενων στην χρήση σχολιασμένων βιντεο-παρουσιάσεων για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών, η οποία φαίνεται να είναι θετική από έμπειρους χορευτές και ουδέτερη για αρχάριους. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: webinar, Δημοτικό Σχολείο, Διδασκαλία χορών, Πληροφορική, Νέες Τεχνολογίες Εισαγωγή Οι εξελίξεις στις Τεχνολογίες της Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ, Information and Communication Technologies-ICT) έχουν την δυνατότητα να υποστηρίξουν την εκπαίδευση από απόσταση με διάφορους τρόπους. Παραδείγματα είναι η υιοθέτηση των εικονικών μαθησιακών περιβαλλόντων έτσι ώστε να υποστηρίζεται η ευέλικτη (flexible) μάθηση και η δημιουργία και ενσωμάτωση σε αυτά
πολυμεσικού εκπαιδευτικού υλικού. Η χρήση των παραπάνω τεχνολογιών είναι απαραίτητη σε ορισμένα γνωστικά αντικείμενα τόσο για την συνεχή κατάρτιση των εκπαιδευομένων όσο και για την απρόσκοπτη ενημέρωσή τους. O Johnston (2001) τονίζει πως: «οι ευέλικτες προσεγγίσεις στη διδασκαλία και τη μάθηση αναφέρονται ταυτόχρονα σε μια εκπαιδευτική φιλοσοφία και σε ένα σύνολο τεχνικών διδασκαλίας και μάθησης. Ο όρος περιγράφει μια εκπαιδευτική προσέγγιση που είναι περισσότερο μαθητοκεντρικά προσανατολισμένη και αυξάνει την υπευθυνότητα του μαθητή για τη μάθησή του. Οι ευέλικτες προσεγγίσεις αυξάνουν το βαθμό του ελέγχου του μαθητή σε σχέση με το πότε, τι, πού και με τι ρυθμό θα μάθουν. Σε αυτές περιλαμβάνονται προσεγγίσεις στη διδασκαλία και μάθηση που εξαρτώνται λιγότερο από το χρόνο και τον τόπο σε σχέση με τις περισσότερο παραδοσιακές μορφές εκπαίδευσης». Ίσως το πεδίο εκπαιδευτικής δραστηριότητας όπου γίνεται περισσότερο φανερή η προσπάθεια για ευελιξία είναι η εκπαίδευση από απόσταση (distance learning), δηλ. η δυνατότητα να έχει κανείς πρόσβαση σε μαθησιακές δραστηριότητες από απόσταση χωρίς δεσμεύσεις τόπου και χρόνου. Το στοιχείο όμως της τοπικής και χρονικής ευελιξίας από μόνο του δεν εξαντλεί τις δυνατότητες ευελιξίας που μπορούν να χαρακτηρίζουν ένα περιβάλλον μάθησης. Οι Collis & Moonen (2001) τονίζουν πως υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προσφέρουμε ευέλικτη μάθηση, όπως πχ. το να προσφέρουμε επιλογές στους εκπαιδευόμενους σχετικά με τις πηγές μάθησης, το είδος των μαθησιακών δραστηριοτήτων, τα μέσα που χρησιμοποιούμε για την υποστήριξη της μάθησης κλπ. Στα πλαίσια της διδασκαλίας ελληνικών παραδοσιακών χορών που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών της Φυσικής Αγωγής στο Δημοτικό Σχολείο παρατηρήθηκε ότι οι καθηγητές Φυσικής Αγωγής αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα που έχουν να κάνουν με την μεθοδολογία
διδασκαλίας αλλά και την γνώση του αντικειμένου. Σημειώνεται, ότι καθηγητές φυσικής αγωγής που δεν έχουν ολοκληρώσει την σχετική ειδικότητα κατά την διάρκεια των σπουδών τους καλούνται να διδάξουν χορούς τους οποίους γνωρίζουν εμπειρικά. Επιπλέον, δεν έχουν στην διάθεσή τους στοιχεία (όπως λαογραφικά, ιστορικά και πολιτιστικά) και πληροφορίες που σχετίζονται άμεσα με έναν ελληνικό παραδοσιακό χορό και την γενικότερη κατανόησή του. Με βάση τα παραπάνω και για την υποβοήθηση της διδασκαλίας των καθηγητών παρέχοντάς τους ευελιξία σχετικά με τις πηγές μάθησης, διερευνήθηκε ο σχεδιασμός και η δημιουργία κατάλληλου δικτυακού τόπου που ενσωματώνει ηλεκτρονικά μαθήματα-σεμινάρια (webinars) για ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς, ώστε να αναδειχθούν (α) η θεωρητική προσέγγιση του κάθε χορού, αλλά και (β) η παρουσίαση της εκτέλεσής τους. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν η παρακάτω: Αρχικά, αναλύθηκε το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος φυσικής αγωγής του Δημοτικού Σχολείου αναφορικά με την διδασκαλία ελληνικών παραδοσιακών χορών. Στην συνέχεια, εντοπίστηκαν σημεία στα οποία ένα ηλεκτρονικό μάθημα θα μπορούσε να συνεισφέρει στην επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων του προγράμματος σπουδών προσφέροντας ευελιξία στους εκπαιδευόμενους σχετικά με τις πηγές μάθησης. Ακολούθως, ανασκοπήθηκαν εργαλεία για την δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων αλλά και πλατφόρμες διαχείρισης μαθημάτων για την ενσωμάτωσή τους. Επόμενο βήμα ήταν η καταγραφή των χορών με χρήση βίντεο, έτσι ώστε να δημιουργηθεί πρωτογενές πολυμεσικό υλικό για την παρουσίαση του χορού (α) με έναν χορευτή με μέτρημα (χωρίς μουσική), (β) με έναν χορευτή χωρίς μέτρημα (με μουσική), και (γ) με ομάδα χορευτών.
Στην συνέχεια έγινε επεξεργασία του πρωτογενούς πολυμεσικού υλικού και προσθήκη κατάλληλης μετα-πληροφορίας και σχολίων (annotation) σε σημεία που κρίθηκαν απαραίτητα για την καλύτερη κατανόηση του κάθε χορού και της μεθοδολογίας διδασκαλίας του. Το παρόν άρθρο περιγράφει τα αποτελέσματα κάθε βήματος της παραπάνω διαδικασίας, τα προβλήματα που εντοπίστηκαν και αντιμετωπίστηκαν για την δημιουργία ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος για την ευέλικτη εκμάθηση ελληνικών παραδοσιακών χορών. Επίσης, αναφέρει αποτελέσματα αξιολόγησης αναφορικά με την στάση των εκπαιδευόμενων στην χρήση σχολιασμένων βιντεοπαρουσιάσεων για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών. Η διδασκαλία παραδοσιακών χορών στο πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος φυσικής αγωγής του Δημοτικού Σχολείου Ο χορός αποτελεί μια δημιουργική δραστηριότητα, μια έκφραση που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα και συντροφεύει τον άνθρωπο σε όλες τις στιγμές της ζωής του. Η διδασκαλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών στην Α θμια εκπαίδευση έχει σκοπό να εισαγάγει τους μαθητές στην ελληνική χορευτική παράδοση, στην κατανόηση της σημασίας του χορού και των ειδικών χαρακτηριστικών του. Επίσης, να δώσει την δυνατότητα στους μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι ο χορός δεν είναι απλά μια μουσικοκινητική δραστηριότητα, μια μορφή έκφρασης που αφορά αποκλειστικά το ταλέντο του ατόμου-χορευτή, αλλά μια συλλογική δημιουργία, ένας συμβολικός τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας. Τέλος, η διδασκαλία των παραδοσιακών χορών έχει σκοπό να αναπτύξει το νευρομυϊκό συντονισμό και την οπτικοακουστική
αντίληψη των μαθητών. Οι χοροί που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος φυσικής αγωγής του Δημοτικού Σχολείου είναι οι ακόλουθοι: Για την Α' και Β' Δημοτικού: Γρήγορο Χασάπικο, Συρτός στα Τρία και Αη Γιώργης Για την Γ' και Δ' Δημοτικού: Καραγκούνα, Συρτός Νησιώτικος, Παλαμάκια, Ποδαράκι και Τσακώνικος Για την Ε' και ΣΤ' Δημοτικού: Ζωναράδικος, Τσάμικος, Καλαματιανός, Τικ (μονό), Έντεκα και Πεντοζάλι Διερεύνηση χρήσης ΤΠΕ στην διδασκαλία παραδοσιακών χορών Στην παρούσα παράγραφο περιγράφονται τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καθηγητές Α θμιας εκπαίδευσης για την διδασκαλία του χορού στα σχολεία. Πιο συγκεκριμένα οι καθηγητές φυσικής αγωγής δεν έχουν την δυνατότητα εκμάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών που έχουν επιλεγεί. Οι χοροί στην Α θμια εκπαίδευση δεν συμπίπτουν με τους χορούς που διδάσκονται στο μάθημα Διδακτική των Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών των Τμημάτων Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού. Τους δίνεται λοιπόν η δυνατότητα εκμάθησης των χορών, επιλογής μεθόδου και τρόπου διδασκαλίας τους. Επίσης τους δίδονται λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία για την καλύτερη κατανόηση της παρουσίας των χορών στην ανθρώπινη ζωή και της σχέσης τους με τη φύση, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Τα σημεία στα οποία ένα ηλεκτρονικό μάθημα θα μπορούσε να συνεισφέρει στην επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων του προγράμματος σπουδών προσφέροντας ευελιξία στους εκπαιδευόμενους σχετικά με τις πηγές μάθησης είναι τα ακόλουθα:
Μεθοδολογία διδασκαλίας (ολική και μερική) Παρουσίαση, με χρήση βίντεο, του χορού με έναν χορευτή με μέτρημα (χωρίς μουσική) Παρουσίαση, με χρήση βίντεο, του χορού με έναν χορευτή χωρίς μέτρημα (με μουσική) Παρουσίαση, με χρήση βίντεο, του χορού με ομάδα χορευτών Παρουσίαση ιστορικών/φωτογραφικών στοιχείων που σχετίζονται με τον συγκεκριμένο χορό. Στην συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά εργαλεία για την δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων με χρήση βίντεο αλλά και Συστήματα Διαχείρισης Μαθημάτων (ΣΔΜ) για την ενσωμάτωσή τους. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχει ποικιλία τόσο εργαλείων για την δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων όσο και ΣΔΜ. Επιπλέον, πολλά από τα παραπάνω εργαλεία/πλατφόρμες διατίθενται δωρεάν είτε αποτελούν Ελεύθερο Λογισμικό/Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) τα οποία και προτιμήθηκαν όπου κρίθηκε εφικτό. Εργαλεία για την δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων Σε αυτήν την ενότητα γίνεται σύντομη αναφορά σε ελεύθερο αλλά και εμπορικό λογισμικό για τη δημιουργία εκπαιδευτικών βίντεοπαρουσιάσεων (Open Alternatives (2008). Camtasia: Το Camtasia της Techsmith αποτελεί εμπορικό λογισμικό για Microsoft Windows που δίνει τη δυνατότητα εγγραφής βίντεο από την οθόνη του υπολογιστή ή από webcam αλλά και επεξεργασίας βίντεο με προσθήκη εφέ, γραφικών και κειμένου. Επίσης επιτρέπει στο χρήστη να προσθέσει διάδραση στο βίντεο ή/και να επέμβει στη σειρά και την ταχύτητα αναπαραγωγής των καρέ. Τέλος, παρέχονται ευκολίες ενσωμάτωσης και ομαδοποίησης πολλαπλών βίντεο σε σελίδες για τη διανομή σε cd ή στο διαδίκτυο.
Η χρήση του είναι πολύ διαδεδομένη για τη δημιουργία εκπαιδευτικών βίντεο. Camstudio: Το camstudio είναι ένα ελεύθερο λογισμικό ανοιχτού κώδικα για την εγγραφή βίντεο από την οθόνη του υπολογιστή ή webcam και την εξαγωγή του στην επιθυμητή ποιότητα. Έχει σχετικά περιορισμένες δυνατότητες όμως χαρακτηρίζεται από φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον και ευκολία στην εκμάθηση. Το λογισμικό αυτό ξεκίνησε να αποκτά δημοτικότητα περισσότερο από τον Ιανουάριο του 2008 και προς το παρόν βρίσκεται σε στάδιο ανάπτυξης. Wink: Είναι εργαλείο βιντεοσκόπησης της οθόνης του υπολογιστή, το οποίο διασπά την εγγραφή σε πλαίσια που μπορούν να υποστούν επεξεργασία όπως προσθήκη φωνής, πλαισίων κειμένου κ.λπ. Είναι ένα ισχυρό και πολλά υποσχόμενο εργαλείο όμως παρουσιάζει αρκετά τεχνικά προβλήματα που δυσχεραίνουν τη χρήση του. Η διανομή του λογισμικού είναι ελεύθερη, όμως δεν είναι ανοιχτού κώδικα. Αυτός φαίνεται να είναι ο βασικός λόγος των αργών ρυθμών ανάπτυξης του έργου. Webinaria: Το λογισμικό βιντεοσκόπησης οθόνης Webinaria έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με το Wink. Μετά την εγγραφή, το βίντεο εξάγεται σε μια σειρά από πλαίσια για επεξεργασία. Το αποτέλεσμα επεξεργασίας μπορεί να μετατραπεί σε μορφή flv και να δημοσιευτεί στο διαδίκτυο. Τα εργαλεία όμως που παρέχει για προσθήκη κειμένου είναι περιορισμένα, ενώ απουσιάζουν εργαλεία για την επεξεργασία της ροής του βίντεο. Το λογισμικό διατίθεται ελεύθερα και είναι ανοιχτού κώδικα. Jing: Το Jing είναι ένα δωρεάν εργαλείο της Techsmith, της ίδιας εταιρείας που παρέχει το Camtasia. Μερικά από τα πλεονεκτήματά του είναι η εύκολη και γρήγορη χρήση του, το προσεγμένο γραφικό περιβάλλον και οι επιλογές για ανέβασμα στο διαδίκτυο.
Μειονέκτηματά του είναι (α) ο περιορισμός αναφορικά με τον χρόνο εγγραφής (που είναι περίπου 5 λεπτά) λόγω των μεγάλων απαιτήσεων σε αποθηκευτικό χώρο καθώς επίσης και (β) η απουσία δυνατότητας επεξεργασίας του βίντεο. Παρόλα αυτά το Jing αποτελεί μια καλή λύση για blogs με βίντεο. Επί του παρόντος είναι διαθέσιμο σε εκδόσεις για Windows και MAC και αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς. Τα παραπάνω λογισμικά παρέχουν δυνατότητα εγγραφής της οθόνης και εργαλεία ενσωμάτωσης πλαισίων κειμένου, ήχου, διαφανειών κ.λπ.. Ωστόσο τα διαθέσιμα εργαλεία ανοικτού κώδικα είτε βρίσκονται σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης (π.χ. Jing, webinaria, wink) ή έχουν περιορισμένες δυνατότητες για σχολιασμό του video (Camstudio). Για τον λόγο αυτό επιλέχθηκε το Camtasia για την δημιουργία των εκπαιδευτικών βίντεο-παρουσιάσεων. Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης (ΣΔΜ) Το παρόν κεφάλαιο έχει σαν στόχο την επισκόπηση συστημάτων διαχείρισης μάθησης (ΣΔΜ) για την υποστήριξη ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης. Σημειώνεται ότι παρουσιάζονται μόνο λύσεις ανοικτού κώδικα. Η επισκόπηση των ΣΔΜ πραγματοποιήθηκε με την βοήθεια της ιστοσελίδας EduTools (2009), στην οποία παρουσιάζονται οι δυνατότητες της πλειοψηφίας των εργαλείων που αναφέρονται παρακάτω. Open eclass: Η πλατφόρμα Open eclass (http://www. openeclass. org/ είναι ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Μαθημάτων για την ηλεκτρονική οργάνωση, αποθήκευση και παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού. Αποτελεί την πρόταση του Ακαδημαϊκού Διαδικτύου GUNET για την υποστήριξη των Υπηρεσιών Ασύγχρονης Τηλεκ-παίδευσης.
Moodle: Το Moodle (http://moodle. org/) είναι ένα Web-based σύστημα διαχείρισης μαθημάτων. Λειτουργεί με λογισμικό ανοικτού κώδικα και χρησιμοποιείται για τη δημιουργία on-line εκπαιδευτικών κοινοτήτων. Σημαντικό στοιχείο είναι η αποδοχή της πλατφόρμας από εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Εν-δεικτικά αναφέρεται ότι η βάση χρηστών του Μoodle αποτελείται (την 11η Δεκεμβρίου 2008) από: 46, 499 καταγεγραμμένους δικτυακούς τόπους, 2. 405. 434 μαθήματα, 25. 321. 881 χρήστες, 1. 847. 171 καθηγητές, 21. 227. 067 εγγραφές χρηστών, 32. 630. 773 αναρτήσεις σε ομάδες συζήτησης (forums), 18. 937. 864 πηγές εκπαιδευτικού υλικού και 24. 410. 378 ερωτήσεις quiz. Dokeos: Το Dokeos (http://www. dokeos. com/) είναι ένα περιβάλλον ηλεκτρονικής μάθησης, διαδικτυακής διαχείρισης μαθημάτων και εργαλείο συνεργασίας. Διατίθεται δωρεάν και είναι λογισμικό ανοιχτού κώδικα του οποίου η ανάπτυξη στηρίζεται στην κοινότητα που έχει αναπτυχθεί γύρω από την αναβάθμισή του. Sakai: Το Sakai (http://www. sakaiproject. org/portal) είναι μια ομάδα εργαλείων που χρησιμοποιούνται σε on-line μαθησιακά περιβάλλοντα. Διατίθεται δωρεάν, βασίζεται σε λογισμικό ανοικτού κώδικα και αναπτύχθηκε από την κοινότητα Sakai. Το κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα μπορεί να επιλέξει από το σύνολο των προσφερόμενων εργαλείων εκείνα που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που θέλει να ικανοποιήσει. ATutor: Η πλατφόρμα ATutor (http://www. atutor. ca/) αποτελεί ένα web-based σύστημα διαχείρισης εκπαιδευτικού υλικού. Βασίζεται σε λογισμικό ανοικτού κώδικα και είναι σχεδιασμένο ώστε να παρέχει τις λειτουργικότητες ενός εκπαιδευτικού συστήματος διευκολύνοντας όμως παράλληλα το σχεδιασμό και την ανάπτυξη επιπρόσθετων εργαλείων.
ILIAS: Το ILIAS είναι ένα web-based σύστημα διαχείρισης μαθημάτων το οποίο επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργήσουν, να επεξεργαστούν και να δημοσιεύσουν εκπαιδευτικό υλικό μέσω ενός τυπικού web browser. Το σύστημα περιλαμβάνει πολλά εργαλεία που υποστηρίζουν την συνεργασία (π. χ. διαμοιραζόμενα ημερολόγια και εργαλεία δημιουργίας ομάδων), την επικοινωνία (π. χ. chat, forum, e-mail) μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτών και την διαχείριση. Τα παραπάνω ΣΔΜ παρέχουν παρόμοια σύνολα υπηρεσιών και εργαλείων για την υποβοήθηση της διαχείρισης των μαθημάτων και του μαθησιακού περιεχομένου. Ωστόσο υπάρχουν και σημαντικές διαφορές που αφορούν κυρίως την υποστήριξη προτύπων, την δυνατότητα επέκτασης και/ή προσαρμογής τους και την βάση των χρηστών. Τα παραπάνω στοιχεία είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Με βάση τα παραπάνω μια λύση ανοικτού κώδικα, που υποστηρίζει μεγάλο σύνολο των εκπαιδευτικών προτύπων, είναι επεκτάσιμη και υποστηρίζεται και χρησιμοποιείται από μια ιδιαίτερα εκτεταμένη βάση χρηστών και προγραμματιστών είναι το moodle η οποία και επιλέχθηκε. Εκπαιδευτικό περιβάλλον διαδικτύου για την υποστήριξη εξ αποστάσεως εκμάθησης ελληνικών παραδοσιακών χορών Η δημιουργία του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος διαδικτύου ολοκληρώθηκε μέσα σε τρεις φάσεις: (α) Καταγραφή χορών (βιντεοσκοπήσεις) και συλλογή εκπαιδευτικού και οπτικοακουστικού υλικού (θεωρητικά κείμενα, μουσική), (β) Επεξεργασία πρωτότυπου υλικού, και (γ) Δημιουργία του εκπαιδευτικού ιστοτόπου και ανάρτηση του επεξεργασμένου υλικού σε σύστημα διαχείρισης μάθησης.
Παρακάτω γίνεται μία αναλυτικότερη περιγραφή των εργασιών που έλαβαν χώρα σε κάθε φάση. Καταγραφή χορών και συλλογή εκπαιδευτικού και οπτικοακουστικού υλικού Η καταγραφή των χορών υλικού έγινε στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στην πρώτη συνεδρία πραγματοποιήθηκε η βιντεοσκόπηση του τμήματος της ομαδικής χορογραφίας. Στη δεύτερη συνεδρία βιντεοσκοπήθηκε ο κάθε χορός με μέτρημα (χωρίς μουσική) και χωρίς μέτρημα (με μουσική). Μετά τη συγκέντρωση του απαραίτητου υλικό βίντεο, ακολούθησε μία συνεδρία με τους διδάσκοντες όπου διατέθηκε το υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό και η μουσική και συντελέστηκε μία συζήτηση ως προς τις απαιτήσεις του έργου από εκπαιδευτικής απόψεως και τις τεχνολογικές δυνατότητες που παρέχονται για την υποστήριξη των απαιτήσεων αυτών. Μετά την έκβαση σε μια ικανοποιητική λύση και από τις δύο απόψεις, η πορεία του έργου συνεχίστηκε με την επεξεργασία του υλικού. Επεξεργασία πρωτότυπου υλικού Τα βίντεο που συλλέχθηκαν υπέστησαν επεξεργασία με το λογισμικό Camtasia, ώστε με την προσθήκη σχολιασμού με σύμβολα και κείμενο να αποκτήσουν τον απαιτούμενο εκπαιδευτικό χαρακτήρα και να ενισχυθεί η ήδη μεγάλη ποσότητα πληροφορίας που χαρακτηρίζει το βίντεο ως μορφή δεδομένου. Δείγμα του αποτελέσματος της επεξεργασίας βίντεο φαίνεται στην Εικόνα 1.
Εικόνα 1: Βίντεο επίδειξης χορού με έναν χορευτή και σχολιασμένο με αποτυπώματα Πιο συγκεκριμένα: Στην παρουσίαση του χορού με βίντεο ενός χορευτή με μέτρημα χωρίς μουσική, έγινε χρήση ζουμ για καλύτερη κατανόηση των βημάτων, αποτυπωμάτων για τον προσδιορισμό της θέσης και του αριθμού κάθε βήματος και πλαισίων κειμένου για την επισήμανση των ξεχωριστών μερών του χορού. Στην παρουσίαση του χορού με βίντεο ενός χορευτή χωρίς μέτρημα και με μουσική χρησιμοποιήθηκαν αριθμοί για την κατανόηση του χρονισμού των βημάτων σε σχέση με τη μουσική, αλλά και πλαισίων κειμένου που προσδιορίζουν τον αριθμό επανάληψης ή το μέρος του χορού, όπου είναι αναγκαίο. Στο ομαδικό βίντεο χρησιμοποιήθηκε ζουμ σε ορισμένα σημεία για παρατήρηση των βημάτων της ομάδας από κοντά. Η μουσική ενσωματώθηκε από ξεχωριστό αρχείο στο βίντεο για να επιτευχθεί καθαρότερος ήχος. Τέλος σε κάθε χορό εισήχθηκαν σελίδες με τίτλους και υπόμνημα (όπου αυτό κρίθηκε είναι απαραίτητο), για την καθοδήγηση των ενδιαφερόμενων.
Δημιουργία του εκπαιδευτικού ιστοτόπου και ανάρτηση του επεξεργασμένου υλικού σε σύστημα διαχείρισης μάθησης Για να έχουν πρόσβαση οι ενδιαφερόμενοι στο εκπαιδευτικό υλικό, είναι αναγκαία η διάθεσή του μέσω ενός συστήματος διαχείρισης μάθησης. Για το σκοπό αυτό επιλέχθηκε (όπως περιγράφηκε σε προηγούμενη παράγραφο) και χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα moodle. Δημιουργήθηκε ο ιστότοπος «Παραδοσιακοί Χοροί» που είναι διαθέσιμος πιλοτικά στην διεύθυνση http://155.207.113.2/moodle (κωδικός χρήστη: student - όνομα χρήστη: student) όπου έγινε η ανάρτηση του συνόλου των βίντεο και του θεωρητικού υλικού οργανωμένων σε ηλεκτρονικά μαθήματα. Η οργάνωση ενός τυπικού ηλεκτρονικού μαθήματος φαίνεται στην Εικόνα 2: Εικόνα 2: Οργάνωση του ηλεκτρονικού μαθήματος Στο πρώτο ηλεκτρονικό μάθημα εντάχθηκε υλικό σε μορφή κειμένου για την εισαγωγή του μαθητευόμενου σε θεωρητικά θέματα όσον αφορά τους παραδοσιακούς χορούς. Τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά μαθήματα οργανώνουν το εκπαιδευτικό υλικό ανά δύο τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Κάθε μάθημα περιέχει τους προσφερόμενους χορούς των
αντίστοιχων τάξεων, καθένας από τους οποίους υποστηρίζεται από μία σελίδα με τη θεωρητική μεθοδολογία διδασκαλίας και τα τρία βίντεο παρουσίασης του χορού. Σε κάθε μάθημα δίνεται επίσης η δυνατότητα επικοινωνίας των εγγεγραμμένων μελών με το διδάσκοντα και τους διαχειριστές ή μεταξύ τους, με χρήση φόρουμ. Αξιολόγηση των βίντεο-παρουσιάσεων για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών Το επόμενο βήμα ήταν η αξιολόγηση των βίντεο-παρουσιάσεων και πιο συγκεκριμένα της στάσης των εκπαιδευόμενων στην χρήση βιντεοπαρουσιάσεων για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα φοιτητών του ΤΕΦΑΑ ΑΠΘ που αποτελείται από δύο επιμέρους σύνολα: (Α) 177 πρωτοετών φοιτητών και (Β) 26 τεταρτοετών φοιτητών που παρακολουθούν την ειδικότητα ελληνικών παραδοσιακών χορών. Τα δύο παραπάνω σύνολα (Α και Β) επιλέχθηκαν λόγω του ότι παρουσίαζαν διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς την κατάρτισή τους τόσο σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο όσο και με τα έτη ενασχόλησης τους με τον χορό. Προπτυχιακοί Μεταπτυχιακοί Προπτυχιακοί Μεταπτυχιακοί 70,00% 90,00% 60,00% 80,00% 70,00% 50,00% 60,00% 40,00% 50,00% 30,00% 40,00% 20,00% 30,00% 20,00% 10,00% 10,00% 0,00% 0,00% < 1 έτος 1-2 έτη 3-4 έτη 5-7 έτη < 10 χορούς 10-20 χορούς 20-40 χορούς 40-60 χορούς > (α) Έτη ενασχόλησης με (β) Πλήθος χορών που ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς γνωρίζουν οι φοιτητές Εικόνα 3: Χαρακτηριστικά δείγματος ως προς την κατάρτιση και ενασχόληση σχετικά με τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς
Πιο συγκεκριμένα: Το 60% των πρωτοετών φοιτητών είχε ενασχόληση κάτω του ενός έτους με τον χορό, ενώ το 64% των φοιτητών της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών είχε ενασχόληση άνω των 5 ετών με τον χορό (Εικόνα 1Εικόνα 3-α) Το 60% των πρωτοετών φοιτητών της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών γνώριζε κάτω από 40 χορούς, ενώ το 100% των φοιτητών της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών γνώριζε πάνω από 40 χορούς (Εικόνα 1Εικόνα 3-β) Για τους σκοπούς της έρευνας έγινε παρουσίαση ενός άγνωστου σε αυτούς χορού με χρήση σχολιασμένου βίντεο. Ακολούθως, χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση των γνωστικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών στοιχείων των στάσεων (Shiffman & Kanuk, 2007) των εκπαιδευόμενων στην χρήση βιντεο-παρουσιάσεων για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών. Το δείγμα ερωτήθηκε: να εκτιμήσει κατά πόσο η παρουσίαση χορών με χρήση σχολιασμένου βίντεο ήταν: κατανοητή, αντιλήψιμη, εκπαιδευτική, εύκολη, ευχάριστη, ενδιαφέρουσα, ικανοποιητική, προσεγμένη, επιστημονική, σοβαρή, καλά δουλεμένη, σημαντική, πρωτοποριακή, καινοτόμα, σύγχρονη, παιδαγωγική, στοχευμένη και διαφορετική. Τα αποτελέσματα των παραπάνω ερωτήσεων σχετικά με την ικανοποίηση των πρωτοετών φοιτητών και των φοιτητών της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών παρουσιάζονται στην Εικόνα 4. Είναι ξεκάθαρο ότι οι φοιτητές της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών έχουν θετική στάση σε σχεδόν όλες τις παραμέτρους της παρουσίασης χορών με χρήση σχολιασμένου βίντεο. Η στάση των πρωτοετών φοιτητών είναι ουδέτερη. Οι παράμετροι στις οποίες οι απαντήσεις των δύο ομάδων φοιτητών
συμπίπτουν είναι σε σχέση με την πρωτοπορία, καινοτομία και διαφορετικότητα που χαρακτηρίζει την παρουσίαση χορών με χρήση βίντεο. Στις παραμέτρους αυτές όλοι οι φοιτητές έχουν ουδέτερη στάση. Προπτυχιακοί Μεταπτυχιακοί 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Κατανοητή Αντιλήψιµη Εκπαιδευτική Εύκολη Ευχάριστη Ενδιαφέρουσα Ικανοποιητική Προσεγµένη Επιστηµονική Σοβαρή Καλά δουλεµένη Σηµαντική Πρωτοποριακή Καινοτόµα Σύγχρονη Παιδαγωγική Στοχευµένη ιαφορετική Εικόνα 4: Ποσοστό ικανοποίησης φοιτητών από την παρουσίαση χορών με χρήση σχολιασμένου βίντεο να εκφράσει την επιθυμία και το ενδιαφέρον του ως προς την υιοθέτηση της παρουσίαση χορών με χρήση σχολιασμένου βίντεο για την εκμάθηση ή/και διδασκαλία ελληνικών παραδοσιακών χορών. Τα αποτελέσματα των παραπάνω ερωτήσεων σχετικά με την ικανοποίηση των πρωτοετών φοιτητών και των φοιτητών της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών παρουσιάζονται στην Εικόνα 5. Οι φοιτητές της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών φαίνεται να είναι γενικά θετικοί ως προς την υιοθέτηση των νέων αυτών τεχνολογιών, ενώ οι πρωτοετείς φοιτητές έχουν ουδέτερη στάση.
Προπτυχιακοί Μεταπτυχιακοί 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Εάν ήσασταν δάσκαλοι χορού θα ήσασταν Εάν ήσασταν δάσκαλοι χορού θα σας Εάν ήσασταν δάσκαλοι χορού θα σας πρόθυµοι να υιοθετήσετε την παρουσίαση των ενδιέφερε να υιοθετήσετε την παρουσίαση των ενδιέφερε να υιοθετήσετε την παρουσίαση των χορών σε video ως µέθοδο διδασκαλίας; χορών σε video ως µέθοδο διδασκαλίας; χορών σε video προκειµένου να διδαχτείτε; Εικόνα 5: Επιθυμία και ενδιαφέρον υιοθέτησης παρουσίασης χορών με χρήση σχολιασμένου βίντεο για την εκμάθηση ή/και διδασκαλία τους Συμπεράσματα Το παρόν άρθρο παρουσίασε την διαδικασία ψηφιοποίησης ελληνικών παραδοσιακών χορών και την δημιουργία σχολιασμένων βιντεο-παρουσιάσεων για την υποστήριξη εξ αποστάσεως εκμάθησης των χορών στα πλαίσια του μαθήματος φυσικής αγωγής του Δημοτικού Σχολείου. Δόθηκε έμφαση στα σημεία στα οποία ένα ηλεκτρονικό μάθημα θα μπορούσε να συνεισφέρει στην εκμάθηση ελληνικών παραδοσιακών χορών στην επιλογή εργαλείων για την δημιουργία ηλεκτρονικών μαθημάτων αλλά και συστημάτων διαχείρισης μαθημάτων για την ενσωμάτωσή τους. Τέλος, αξιολογήθηκε η στάση των εκπαιδευόμενων στην χρήση σχολιασμένων βιντεο-παρουσιάσεων για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών, η οποία φαίνεται να είναι θετική από έμπειρους χορευτές (φοιτητές της ειδικότητας ελληνικών παραδοσιακών χορών) και ουδέτερη για αρχάριους (πρωτοετείς φοιτητές). Βιβλιογραφία Collis, B & Moonen J. (2001). Flexible learning in a digital world, Oxon: Routledge Falmer.
Johnston, S. (2001). Flexible teaching and learning at the University of Tasmania: Some strategies to move us forward. University of Tasmania [internal paper]. Open Alternatives (2008). Free screen capturing, demo creation and tutorial creation tools. Open source and Free Alternatives to the commercial and costly software. Διαθέσιμο στο: http://www.openalternatives.org/site/2008/08/free-screen-capturingdemo-creation-and-tutorial-creation-tools/#comments (τελευταία επίσκεψη 28/6/2009). EduTools (2009). EduTools Course Management System Comparisons Reborn Διαθέσιμο στο: http://www.edutools.info/static.jsp?pj=4&page=home (τελευταία επίσκεψη 28/6/2009). Shiffman, L. G. & L. L. Kanuk (2007), Consumer Behaviour, New Jersey, Pearson Education.