Συντονισμός του Κυπριακού συστήματος Κοινωνικών ασφαλίσεων με το Ευρωπαϊκό κεκτημένο. Στις 29 Απριλίου 2004, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε και επίσημα τον Ευρωπαϊκό κανονισμό 883/2004. Ο κανονισμός αυτός θα αντικαταστήσει τον ισχύοντα κανονισμό 1408/71 και όπως και ο προκάτοχός του, σκοπό έχει να συντονίσει την ισχύουσα νομοθεσία περί κοινωνικών ασφαλίσεων για τους ασφαλισμένους σε διασυνοριακές καταστάσεις εντός του ενιαίου Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΕ και Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία) καθώς και την Ελβετία. Στις 22 Απριλίου 2009, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε κατά πλειοψηφία την εφαρμογή του νέου κανονισμού 1, ο οποίος αναμένεται να μπει σε εφαρμογή από την 1 η Μαΐου του 2010. Ο υφιστάμενος κανονισμός 1408/71 συντονίζει την κοινωνική ασφάλιση των ατόμων που μεταναστεύουν στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο και την Ελβετία από την δεκαετία του 70 και έχει χρησιμοποιηθεί για σχεδόν 40 χρόνια. Η ανάγκη λοιπόν ενός νέου κανονισμού που σκοπό έχει να απλουστεύσει και να εκμοντερνίσει τις έννοιες, τους κανόνες και τις διαδικασίες του υφιστάμενου κανονισμού καθώς και να ενθαρρύνει την ελεύθερη μετακίνηση των ατόμων ήταν προ πολλού αναμενόμενη. Ο σκοπός του νέου κανονισμού έχει διευρυνθεί και ισχύει για όλους τους υπηκόους των κρατών μελών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Τα θέματα που καλύπτονται περιλαμβάνουν πλέον και προ-συνταξιοδοτικά προνόμια μητρότητας και πατρότητας. Οι διατάξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν τις παροχές κοινωνικών ασφαλίσεων για άτομα που διακινούνται στις χώρες μέλη, συνεχίζουν να διασφαλίζονται και στο νέο κανονισμό που στόχο έχει την κατάργηση οποιασδήποτε διάκρισης μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σκοπός παραμένει η διασφάλιση της ελεύθερης διακίνησης ατόμων μέσα στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της ίσης μεταχείρισης και της προστασίας των δικαιωμάτων που τα άτομα αυτά έχουν ήδη εξασφαλίσει σε Σχέδια Κοινωνικών Ασφαλίσεων άλλων χωρών μελών. Γενικός Κανόνας Θεμελιώδης αρχή των Ευρωπαϊκών Κανονισμών είναι οι εργαζόμενοι να υπόκεινται στις διατάξεις της νομοθεσίας ενός μόνο Κράτους Μέλους κάθε φορά, καθώς η υποχρέωση υποβολής εισφορών υπόκειται πρώτιστα (με ορισμένες εξαιρέσεις) στο Σχέδιο Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας όπου εξασκείται το επάγγελμα. Εξαιρέσεις στο Γενικό Κανόνα Άτομο το οποίο αποστέλλεται από εγγεγραμμένη εταιρεία στην Κύπρο να εργαστεί σε άλλο Κράτος Μέλος. Άτομα τα οποία εργοδοτούνται από εγγεγραμμένη εταιρεία στην Κύπρο και αποστέλλονται να εξασκήσουν το επάγγελμά τους σε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (απόσπαση) για λιγότερο από δώδεκα μήνες, μπορούν να παραμείνουν ασφαλισμένα στο Σχέδιο Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κύπρου, εφόσον ο εργοδότης έχει εξασφαλίσει προηγουμένως προσωρινή εξαίρεση βάση του 1 Για σκοπούς του παρόντος άρθρου όπου γίνεται αναφορά σε υφιστάμενο κανονισμό βλέπε 1408/71. Όπου γίνεται αναφορά στο νέο κανονισμό βλέπε 883/2004. 1
Ευρωπαϊκού εντύπου Ε-101, το οποίο και αποστέλλεται στις αρμόδιες αρχές στη χώρα της απόσπασης. Σκοπός του Ευρωπαϊκού έντυπου Ε-101, είναι να επιβεβαιώσει στις αρμόδιες αρχές της χώρας όπου θα αποσταλεί ο Κύπριος εργοδοτούμενος, ότι δικαιούται να παραμείνει ασφαλισμένος στο σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κύπρου, όπως προνοείται στον κανονισμό 1408/71, αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο τη διπλή καταβολή εισφορών. Σε περίπτωση όπου η εργασία του συγκεκριμένου ατόμου διαπιστωθεί ότι θα διαρκέσει περισσότερο από δώδεκα μήνες, τότε μπορεί να ζητηθεί παράταση πριν τη λήξη των πρώτων δώδεκα μηνών, για συνέχιση της ασφάλισης στην Κύπρο για ακόμα δώδεκα μήνες, χρησιμοποιώντας το έντυπο Ε-102. Σύμφωνα με το νέο κανονισμό, η αναμενόμενη διάρκεια διορισμού μπορεί να φτάνει τώρα τους 24 μήνες. Η δυνατότητα υποβολής αίτησης για εξαίρεση, επιτρέποντας συνεχή κάλυψη από τη νομοθεσία Κοινωνικών ασφαλίσεων της χώρας που τους αποστέλλει, παραμένει αμετάβλητη με το μέγιστο να είναι 5 χρόνια, αφού υπάρξει συμφωνία των συμβαλλόμενων κρατών και νοουμένου ότι είναι προς το συμφέρον του εργοδοτουμένου. Επίσης, ο νέος κανονισμός, ορίζει συγκεκριμένα ότι ο εργοδότης που αποσπά εργοδοτούμενο, πρέπει να ασκεί ουσιώδεις δραστηριότητες στην επικράτεια της χώρας κράτους μέλους που αποστέλλει εργοδοτούμενους. Άτομο το οποίο εργάζεται ταυτόχρονα σε δύο ή περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άτομο το οποίο εργάζεται σε δύο ή περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δύναται να ασφαλίζεται στο Σχέδιο Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κύπρου, στις ακόλουθες περιπτώσεις: - Το άτομο διαμένει 2 στην Κύπρο και: εξασκεί μέρος του επαγγέλματος στην Κύπρο, ή εργάζεται για διάφορους εργοδότες, οι οποίοι έχουν την έδρα τους σε διαφορετικές χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. - Το άτομο δε διαμένει σε καμία από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις οποίες εργάζεται και ο εργοδότης έχει την έδρα του στην Κύπρο. Σύμφωνα με το Νέο Κανονισμό, καθίσταται επίσης αναγκαίο να εκτελείται ένα σημαντικό μέρος (τουλάχιστον 25 τοις εκατό του χρόνου εργασίας και / ή του συναφούς εισοδήματος) από τις δραστηριότητες, στη χώρα καταγωγής του ατόμου προκειμένου να παραμείνει ασφαλισμένο εκεί. 2 Διαμονή έχει την έννοια της συνήθους διαμονής. Για τον προσδιορισμό της συνήθους διαμονής ενός προσώπου λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία σωρευτικά: (α) η διάρκεια και η συνέχεια της διαμονής, (β) η οικογενειακή κατάσταση, ιδιαίτερα ο τόπος διαμονής της οικογένειας, ο τόπος εκπαίδευσης των παιδιών και οι οικογενειακοί δεσμοί, (γ) η φύση της εργασίας περιλαμβανομένων των όρων εργοδότησης τους, η διάρκεια του συμβολαίου εργασίας, ο συνολικός χρόνος απασχόλησης, (δ) το κράτος στο οποίο φορολογείται για το σύνολο των εισοδημάτων του, ανεξάρτητα από την πηγή των εισοδημάτων αυτών, (ε) η βούληση του προσώπου, όπως διαφαίνεται από το σύνολο των στοιχείων και πληροφοριών που περιέχονται στη σχετική αίτησή τους. 2
Ο υφιστάμενος κανονισμός περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις που καλύπτουν τις περιπτώσεις των εργαζομένων στον τομέα των μέσων μεταφοράς και το προσωπικό των αεροσκαφών. Αυτοί οι εργαζόμενοι εκτελούν κανονικά τα καθήκοντά τους σε περισσότερες από μία χώρες. Ο νέος κανονισμός έχει εκσυγχρονιστεί με τέτοιο τρόπο ώστε οι προαναφερθέντες κανόνες να συνεχίσουν να ισχύουν επίσης για τους εργαζόμενους στα μέσα μεταφοράς και το προσωπικό των αεροσκαφών. Σε διαφορετική περίπτωση οποιαδήποτε αλλαγή θα μπορούσε να έχει μεγάλο αντίκτυπο στις κοινωνικές ασφαλίσεις αυτών των εργαζομένων, καθώς και στο ποσό των εισφορών που θα τους πληρώσει ο εργοδότης τους. Άτομο το οποίο είναι ταυτόχρονα αυτοτελώς εργαζόμενο σε ένα Κράτος Μέλος και μισθωτό σε άλλο. Μισθωτός στην Κύπρο και αυτοεργοδοτούμενος σε άλλο Κράτος Μέλος. Άτομο το οποίο είναι μισθωτός στην Κύπρο και ταυτόχρονα αυτοεργοδοτούμενος σε άλλη χώρα μέλος, υπόκειται σε εισφορές κοινωνικών ασφαλίσεων στη χώρα όπου ασκείται η μισθωτή δραστηριότητα, δηλαδή την Κύπρο. Μπορεί όμως να χρειαστεί να πληρώνει εισφορές και στη χώρα μέλος όπου απασχολείται ως αυτοτελώς εργαζόμενος. Αυτοεργοδοτούμενος στην Κύπρο και μισθωτός σε άλλο Κράτος Μέλος. Σε περίπτωση ατόμου το οποίο διαμένει στην Κύπρο, όπου και εργάζεται ως αυτοτελώς εργαζόμενος αλλά ταυτόχρονα ασκεί και μισθωτή δραστηριότητα σε άλλο κράτος μέλος, τότε υποχρεούται να πληρώνει εισφορές Κοινωνικών Ασφαλίσεων και στις δύο χώρες. Στο πλαίσιο του νέου κανονισμού, προβλέπετε πως και στις δύο αυτές περιπτώσεις, το άτομο θα πρέπει να καλύπτετε αποκλειστικά από την νομοθεσία κοινωνικών ασφαλίσεων της χώρας όπου πραγματοποιούνται οι δραστηριότητες έμμισθης απασχόλησης. Οι εισφορές κοινωνικών ασφαλίσεων θα επιβάλλονται μόνο στην χώρα της έμμισθης απασχόλησης επί του συνολικού εισοδήματος που προκύπτει για τις επαγγελματικές δραστηριότητες που ασκούνται και στις υπόλοιπες χώρες. Άτομα από τρίτες χώρες τα οποία εργάζονται στην Κύπρο για εργοδότη που εδρεύει στην Κύπρο. Άτομα προερχόμενα από τρίτες χώρες, τα οποία και εργάζονταν σε «Εταιρείες Διεθνών Δραστηριοτήτων» οι οποίες σύμφωνα με το προηγούμενο φορολογικό καθεστώς δεν είχαν το δικαίωμα να διεξάγουν εργασίες στην Κύπρο, είχαν (βάση εγκυκλίου που εκδόθηκε από το αρμόδιο υπουργείο), εξαιρεθεί από την υποχρέωση καταβολής εισφορών στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Δημοκρατίας. Από 1.1.2006, η εξαίρεση αυτή έπαψε να ισχύει και τα άτομα τα οποία προέρχονται από τρίτες χώρες υπόκεινται και αυτά στην καταβολή εισφορών στη Δημοκρατία. Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό αναμένεται η ψήφιση κανονισμών που να επιτρέπει μεταβατικά μέτρα Ο νέος κανονισμός θα εφαρμόζεται στα άτομα που αλλάζουν τόπο εργασίας ή τη χώρα κατοικίας τους μετά την 1η Μαΐου 2010. Ωστόσο, υπάρχουν ειδικές μεταβατικές διατάξεις που θα διέπουν τους εργαζόμενους οι οποίοι αποτελούν ήδη μέρος του υφιστάμενου κανονισμού κατά την ημερομηνία όπου ο νέος κανονισμός αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή. Όσο η κατάστασή τους 3
δεν αλλάζει, τα άτομα αυτά θα συνεχίσουν να καλύπτονται από το σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων της ίδιας χώρας για μέγιστη μεταβατική περίοδο 10 ετών. Για τα πρόσωπα αυτά, ο νέος κανονισμός θα τεθεί σε εφαρμογή μόνο σε περίπτωση μεταβολής των περιστάσεων ή αν το άτομο ζητήσει ρητά από τις αρμόδιες αρχές την εφαρμογή του νέου κανονισμού. Γενικές Διατάξεις των Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Κύπρο Μισθωτοί Εισφορές: Για την κατηγορία των μισθωτών, η ολική εισφορά είναι 17.9% (6.8% πληρώνεται από τον εργοδότη, 6.8% από το μισθωτό και 4.3% από το κράτος). Ο εργοδότης υποχρεούται να πληρώνει επιπλέον εισφορές στα πιο κάτω Ταμεία με τους ακόλουθους συντελεστές: - Στο Ταμείο Πλεονάζοντος Προσωπικού με συντελεστή 1.2%; - Στο Ταμείο Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού με συντελεστή 0.5%; - Στο Ταμείο Αδειών με συντελεστή 8%, (όπου εφαρμόζεται) και - Στο Ταμείο Κοινωνικής Συνοχής με συντελεστή 2%. Ανώτατο όριο: Για σκοπούς πληρωμής εισφορών στα Ταμεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Πλεονάζοντος Προσωπικού, Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού και Ετησίων Αδειών, λαμβάνονται υπόψη οι αποδοχές μέχρι ενός ανώτατου ορίου το οποίο αναπροσαρμόζεται χρονιαία. Το ανώτατο μηνιαίο όριο για το έτος 2010 έχει καθοριστεί στις 4,216 και το ανώτατο χρονιαίο όριο για μηνιαίους μισθωτούς στις 50,592. Για το Ταμείο Κοινωνικής Συνοχής αξίζει να σημειωθεί ότι λαμβάνονται υπόψη οι συνολικές αποδοχές χωρίς να υπολογίζεται το ανώτατο όριο. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΙΣΦΟΡΩΝ 2010 Συντελεστές επί του εισοδήματος Ταμείο Εργοδότης Μισθωτός Κοινωνικές Ασφαλίσεις 6,8% 6,8% Α.Ο. 3 Πλεονάζοντος Προσωπικού 1,2% - Α.Ο. Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού 0,5% - Α.Ο. Κοινωνικής Συνοχής 2,0% - Σύνολο 10,5% 6,8% 3 Επιβάλλεται Ανώτατο Όριο (Α.Ο.) 4
Υποχρεώσεις Εργοδότη Ο εργοδότης υποχρεούται να πληρώνει στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων τόσο τη δική του εισφορά όσο και την εισφορά του μισθωτού. Ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλλει στο γραφείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων τις προαναφερθείσες εισφορές κατά το μήνα που ακολουθεί τον μήνα στον οποίο αντιστοιχούν οι εισφορές. Αυτοτελώς Εργαζόμενοι Εισφορές: Η ολική εισφορά για αυτοεργοδοτούμενους είναι 16.9% επί των ασφαλιστέων αποδοχών. Από το ποσοστό αυτό, 12.6% πληρώνει ο ίδιος ο εργαζόμενος και 4.3% το κράτος. Ανώτατο όριο: Το ανώτατο όριο ασφαλιστέων αποδοχών των αυτοτελώς εργαζομένων καθορίζεται ανάλογα με το επάγγελμα και τα χρόνια εξάσκησης του επαγγέλματος. Σχετικοί πίνακες δημοσιεύονται κάθε χρόνο από το Γραφείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Εισφορές ως Εκπτιπτόμενες Δαπάνες Για να προσδιοριστεί το φορολογητέο εισόδημα ατόμου, δύναται να αφαιρεθούν και οι εισφορές του στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Σύμφωνα με το γραφείο του Φόρου Εισοδήματος, για τον εργοδότη επιτρέπεται η αφαίρεση των εισφορών που έγιναν σε όλα τα προαναφερθέντα Ταμεία, πλην αυτής στο Ταμείο Κοινωνικής Συνοχής. Συντάξεις Δικαίωμα σύνταξης από εισφορές που έχουν καταβληθεί σε περισσότερες από μία Ευρωπαϊκές Χώρες: Σε περίπτωση ατόμου, το οποίο κατά την διάρκεια της εργάσιμης ζωής του, έχει καταβάλει κοινωνικές ασφαλίσεις στα ταμεία μίας η περισσότερων χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τότε οι εισφορές που το άτομο αυτό έχει καταβάλει στα Ταμεία άλλων κρατών μελών θα προστίθενται θεωρητικά στα χρόνια κατά τα οποία εργάστηκε και έχει καταβάλει πληρωμές στη χώρα μέλος από όπου προέρχεται και έχει κατεξοχήν καταβάλει τις εισφορές, του έτσι ώστε τα χρόνια για τα οποία έχουν καταβληθεί εισφορές σε άλλα κράτη μέλη να προσμετρήσουν στο σύνολο των συνταξιοδοτήσιμων χρόνων που απαιτούνται (σύμφωνα με τις νομοθεσίες των κρατών μελών όπου το άτομο αυτό έχει ασφαλιστεί) για να δικαιούται σύνταξη. Στην περίπτωση που το άτομο αυτό ικανοποιήσει το σύνολο των συνταξιοδοτήσιμων χρόνων που απαιτούνται, θα δικαιούται να παίρνει επί μηνιαίας βάσεως, και αναλογική σύνταξη από τις χώρες μέλη στα ταμεία των οποίων έχει συνεισφέρει για περίοδο μεγαλύτερη των 12 μηνών. Συντάξιμη ηλικία στην Κύπρο θεωρείται η ηλικία των 65 χρόνων. Ασφαλισμένος μπορεί να δικαιούται σε σύνταξη στην ηλικία των 63 χρόνων εάν πληρεί κάποιες προϋποθέσεις εισφορών. Αν ένα άτομο δεν συμπληρώσει το όριο χρόνων που χρειάζονται για να συνταξιοδοτηθεί, τότε η συντάξιμη ηλικία μετατοπίζεται στα 68 χρόνια. Κώστας Μαρκίδης Principal, Φορολογικές Υπηρεσίες KPMG Ltd 5