ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΣΥΡΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΣΥΡΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ Σ. ΦΛΑΣΚΟΥ ΒΟΗΘΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΓΚΡΕΚΟΥ ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ÜNAL ESRA ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2013

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 1. ΟΙ ΤΟΥΡΚΟ-ΣΥΡΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ 6 Α. Ιστορική αναδρομή 6 Β. Τα "αγκάθια" των Τουρκο-Συριακών σχέσεων 12 Β.1. Η αμφισβήτηση για την Αλεξανδρέττα 12 Β.2. Η διαμάχη για τα ύδατα του Τίγρη και του Ευφράτη 15 Β.3. Το Κουρδικό πρόβλημα 19 2. ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΣΥΡΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΑΝΤΙ ΑΥΤΗΣ 24 Α. Οι επιδιώξεις της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή και η Συριακή κρίση 24 Β. Οι γεωπολιτικές, γεωοικονομικές και γεωστρατηγικές 28 επιπτώσεις από τη Συριακή κρίση Γ. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τουρκία από τη 41 Συριακή κρίση και η στάση της έναντι αυτής ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 48 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 51 ΧΑΡΤΕΣ Χάρτης 1 Η περιοχή του HATAY 51 Χάρτης 2 Η συμπερίληψη της περιοχής του HATAY στους Συριακούς χάρτες 52 Χάρτης 3 Περιοχές που διαβιούν κυρίως Κούρδοι 53 2

Χάρτης 4 Ν.Α Τουρκία 54 Χάρτης 5 Γραφεία Συντονισμού Προγραμμάτων του TIKA στο εξωτερικό 55 Χάρτης 6 Χώρες της Βορείου Αφρικής και Μέσης Ανατολής 56 Χάρτης 7 Η Διώρυγα του Suez, τα Στενά Hormuz και τα Στενά Bab al - Mandab 57 Χάρτης 8 Η Λεκάνη Λεβαντίνης 58 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1 Εξαγωγές Τουρκίας σε Β. Αφρική και Μ. Ανατολή 59 Πίνακας 2 Εξαγωγές Τουρκίας στη Συρία 60 Πίνακας 3 Εξαγωγές Τουρκίας σε Β. Αφρική και Μ. Ανατολή Έτους 2011 61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 62 3

Περίληψη Η ανάπτυξη φιλικών και στενών σχέσεων με τη Συρία τη δεκαετία του 2000, αποτελούσε βασική στρατηγική της Τουρκίας. Οι σχεδιασμοί της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής με νέο- Οθωμανικά χαρακτηριστικά απέβλεπαν: α. Στην κάλυψη του κενού εξουσίας που δημιουργήθηκε στο Βόρειο Ιράκ μετά την Αμερικανική εισβολή (2003), β. Στην οικονομική διείσδυση, μέσω της Συρίας ως "πύλης", στον Αραβικό και Ισλαμικό κόσμο και γ. Στην προβολή της χώρας ως περιφερειακής δύναμης, με επιδίωξη την ανάληψη ηγεμονικού ρόλου και τη σταδιακή ένταξη των κρατών της ευρύτερης περιοχής στη σφαίρα επιρροής της. Η "Αραβική Άνοιξη" πυροδότησε νέες και απρόβλεπτες γεωπολιτικές, γεωστρατηγικές και γεωοικονομικές εξελίξεις, που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον τοπικών, περιφερειακών και παγκόσμιων κέντρων εξουσίας. Η Τουρκία, άδραξε την ευκαιρία από την εξέγερση των Αραβικών λαών για να προβληθεί σ αυτούς ως πρότυπο επιτυχημένης μετριοπαθούς Ισλαμικής διακυβέρνησης, με σκοπό να λειτουργήσει ως ανάχωμα στην προσπάθεια ανάληψης της εξουσίας των χωρών αυτών από εξτρεμιστές Ισλαμιστές. Η διαχείριση της Συριακής κρίσης και η εκ διαμέτρου αντίθετη και ταχεία αλλαγή της στάσης της Τουρκίας, εκπορεύτηκε: α. Από προσωπικούς λόγους του Τούρκου πρωθυπουργού Erdoğan, β. Από την εκτίμηση της Τουρκικής ηγεσίας για ταχεία πτώση του καθεστώτος Assad και γ. Από την επιδίωξη της Άγκυρας να καταστεί ενεργειακός κόμβος Ανατολής Δύσης. Η παράταση της Συριακής κρίσης ανέδειξε σοβαρούς κινδύνους για τη σταθερότητα και την ασφάλεια της ίδιας της Τουρκίας. Το τεράστιο ρεύμα προσφύγων στην περιοχή του Hatay, σε συνδυασμό και με τη φιλοξενία των ανταρτών αντικαθεστωτικών, έχει αρχίσει να διαχέει το θρησκευτικό φανατισμό της Σουνιτο-Σιιτικής διαμάχης, εμπλέκοντας και τους Τούρκους Αλεβίτες. Οι εξελίξεις αυτές και η κατανόηση της ανυποχώρητης και άκαμπτης στάσης των Ρωσίας και Κίνας, έχουν αναγκάσει σε αναδίπλωση την Τουρκική διπλωματία. 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι εξεγέρσεις των Αραβικών λαών, που ξεκίνησαν με την "Επανάσταση του Γιασεμιού" στην Τυνησία (2010) και έλαβαν την ονομασία "Αραβική Άνοιξη", εξαπλώθηκαν με ταχύτατους ρυθμούς και σ άλλες Αραβικές χώρες, στοχεύοντας στην ανατροπή των εκάστοτε αυταρχικών καθεστώτων, αλλά και προκαλώντας αποσταθεροποίηση τόσο στο εσωτερικό των χωρών αυτών, όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής. Η Συριακή, ιδίως, κρίση που αποτελεί μέρος της "Αραβικής Άνοιξης", συνιστά την πιο σοβαρή εξέγερση για τους ακόλουθους λόγους: Της τεράστιας ανθρωπιστικής τραγωδίας (θάνατοι, ακρότητες, μεγάλος αριθμός προσφύγων σ όλες τις γειτονικές και εκτοπισμένων στο εσωτερικό της συριακής επικράτειας) Της μεγάλης διάρκειας (άνω των δύο ετών) και Της εμπλοκής, κυρίως σε διπλωματικό επίπεδο, παγκόσμιων και περιφερειακών δρώντων με αντικρουόμενα συμφέροντα. Η Τουρκία, της οποίας επιδίωξη είναι η μετεξέλιξή της σε περιφερειακή υπερδύναμη, προσπάθησε, ως περιφερειακός δρών, να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην επίλυση της Συριακής κρίσης, προκαλώντας, όμως, στην πραγματικότητα τον εγκλωβισμό της εξωτερικής της πολιτικής. Σκοπός, λοιπόν, της παρούσας εργασίας είναι η προσέγγιση ζητημάτων όπως: Ποιες είναι οι Τουρκικές επιδιώξεις στη Μέση Ανατολή μέσω της Συρίας Ποιες είναι οι γεωπολιτικές, γεωστρατηγικές και γεωοικονομικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής από τη Συριακή κρίση Ποια είναι η στάση που κράτησε η Τουρκία έναντι της Συριακής κρίσης Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τουρκία απ αυτή την κρίση και Ποιες είναι οι προβλεπόμενες εξελίξεις για τη Συριακή κρίση και οι εκτιμώμενες ενέργειες για την Τουρκική ηγεσία. Επί τη ευκαιρία θα ήθελα να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και ιδιαίτερα τον Καθηγητή κύριο Χ. Τσαρδανίδη για την ευκαιρία που μου έδωσε να εποπτεύσω και να κατευθύνω τους φοιτητές Ε. Γκρέκου, Ν. Καραβασίλη και Ε. Ünal στην έρευνα/ μελέτη και σύνταξη αναφοράς για ένα επίκαιρο και πολυσύνθετο ζήτημα με ευρύτερες γεωπολιτικές, γεωστρατηγικές και γεωοικονομικές επιπτώσεις. 5

1. ΟΙ ΤΟΥΡΚΟ ΣΥΡΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Α. Ιστορική αναδρομή Οι Τούρκο-Συριακές σχέσεις, διαχρονικά, χαρακτηρίζονται από εχθρότητα και καχυποψία, ενώ τα βασικά σημεία τριβής είναι η Αλεξανδρέττα (Hatay), η εκμετάλλευση των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη και το ζήτημα της κουρδικής εξέγερσης του PKK 1 (Workers Party of Kurdistan). Εξαίρεση αποτελεί η δεκαετία του 2000 όπου και παρατηρείται η αμοιβαία προώθηση πολυεπίπεδων σχέσεων συνεργασίας και εμπιστοσύνης. Οι παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση των σχέσεων των δύο χωρών εντοπίζονται κυρίως στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είναι οι ακόλουθοι: Η ανάπτυξη του Αραβικού Εθνικισμού κατά τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδίως στις επαρχίες της Συρίας Η συνεργασία των Αράβων με τις Συμμαχικές δυνάμεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο (ΠΠ) και οι διωγμοί που υπέστησαν οι Άραβες Εθνικιστές και Η Συριακή θεώρηση ότι ο "Οθωμανικός Ιμπεριαλισμός" αποτέλεσε τροχοπέδη στην ανάπτυξη των Αράβων και η αντίληψη ότι η Συρία συνιστά την καρδιά του Αραβισμού. 2 Το 1939, η Τουρκία εκμεταλλευόμενη τις διεθνείς συγκυρίες κατάφερε, με τη βοήθεια της Γαλλίας, να προσαρτήσει εις βάρος της Συρίας το Sanjak της Αλεξανδρέττας, που αποτελεί λιμάνι στρατηγικής σημασίας. 3 Η νομιμότητα της ένωσης δεν αναγνωρίστηκε ποτέ από τη Συρία, η οποία υποστήριζε ότι η συγκεκριμένη κίνηση αποτέλεσε δείγμα του Τουρκικού επεκτατισμού. 4 Ο διπολισμός της Ψυχροπολεμικής περιόδου επηρέασε περαιτέρω τις σχέσεις των δύο χωρών, καθώς εντάχθηκαν στα δύο διαφορετικά "στρατόπεδα". Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «η αναμέτρηση μεταξύ Ανατολής και Δύσης αντανακλάται στη Μέση Ανατολή γενικά και στις Τούρκο- 1 Ο Abdullah Öcalan, φοιτητής στο πανεπιστήμιο της Άγκυρας, ίδρυσε το 1978 το νεομαρξιστικό Κόμμα Εργατών του Κουρδιστάν PKK (από τα αρχικά στα κουρδικά "Partiya Karkerên Kurdistan"). Στόχος του PKK ήταν η ίδρυση ενός σοσιαλιστικού κουρδικού κράτους στα Νότιο-Ανατολικά της Τουρκίας. Βλ. Erik J. Zürcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, Αθήνα : Αλεξάνδρεια, 2004, σσ.341, 402. 2 Meliha Benli Altunisik, et al, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations, Security Dialogue,Vol.37, No.2, 2006, p.231. http://www.st-andrews.ac.uk/media/school-of-international relations/css/workingpapers/altunisik&tur,%20syr-turkey.pdf 3 Χριστόδουλος Γιαλλουρίδη και Λαγγίδης Αφεντούλης, Μετακεμαλισμός, Αθήνα: Σιδέρης, Αθήνα, 2010, σ. 101. 4 Meliha Benli Altunisik, et al, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations op. cit. 6

Συριακές σχέσεις συγκεκριμένα». 5 Η Τουρκία, παραβιάζοντας την Κεμαλική αρχή περί ουδετερότητας στην εξωτερική πολιτική της, εντάχθηκε πλήρως στο "Άρμα της Δύσης". Τη δεκαετία του 50 παρατηρείται, μάλιστα, η απόλυτη αφοσίωση της Τουρκίας προς τις ΗΠΑ, ενώ δείγμα της αφοσίωσης αυτής είναι η αποστολή 5.000 στρατιωτών στον πόλεμο της Βόρειας Κορέας. Η Τουρκία, επίσης, αποτέλεσε την πρώτη χώρα της περιοχής που αναγνώρισε το νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ (1949), αυξάνοντας την ένταση μεταξύ Τουρκίας- Συρίας, ενώ μαζί με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία υποστήριξε την είσοδό του στον ΟΗΕ. 6 Η Τουρκία, λοιπόν, ως μέλος του NATO αντιμετωπιζόταν από τη Συρία ως ο θεματοφύλακας των Δυτικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία θεωρούσε ότι ο Συριακός Αραβικός Εθνικισμός και η αστάθεια που προκαλούσε έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην αύξηση της επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή. 7 Οι προσπάθειες ανάσχεσης αυτής της επιρροής από το Δυτικό συνασπισμό επιβεβαιώνονται τόσο μέσα από την προσπάθεια συμμαχιών στην περιοχή, π.χ. Σύμφωνο Βαγδάτης, 8 όσο και από το Δόγμα Eisenhower 9 και τα προβλεπόμενα του. Η ανησυχία της Δύσης και ιδίως της Τουρκίας, καθώς και ορισμένων Αραβικών χωρών για το ότι η Συρία θα εξελιχθεί σε δορυφόρο της Σοβιετικής Ένωσης αυξήθηκε από μια σειρά γεγονότων, όπως: Την άνοδο στη Συριακή εξουσία κυβέρνησης εθνικής ενότητας (1956), στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι του σοσιαλιστικού κόμματος Ba ath, αλλά και του κομμουνιστικού κόμματος SCP (Syrian Communist Party) 5 Arnon Medzini, et.al, The Euphrates River Watershed Integration, Coordination, or Separation? στο Matthias Finger, et.al (eds), The Multi- Governance of Water- Four Case Studies, New York: SUNY Press, 2006, p. 110. 6 Ευάγγελος Κουφουδάκης και Χαράλαμπος Τσαρδανίδης και Κωνσταντίνος Σωτηρέλης, Η Πολιτική των Υπερδυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και στον Περσικό Κόλπο, Αθήνα : Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, Αθήνα, 1989, σ.σ.149-151,157. 7 Meliha Benli Altunisik et al,, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations op. cit., p. 232. 8 «Στις 15 Απριλίου του 1955 το Σύμφωνο της Βαγδάτης έγινε πραγματικότητα με τη συμμετοχή της Τουρκίας, του Ιράκ, του Πακιστάν, του Ιράν και της Μεγάλης Βρετανίας και μετονομάστηκε σε CENTO, μετά την αποχώρηση του Ιράκ το 1958», Βλ. Ευάγγελος Κουφουδάκης και Χαράλαμπος Τσαρδανίδης και Κωνσταντίνος Σωτηρέλης, Η Πολιτική των Υπερδυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και στον Περσικό Κόλπο, op. cit., σσ.152-153. 9 Στα πλαίσια ελέγχου της ευαίσθητης περιοχής της Μέσης Ανατολής, εξαγγέλθηκε στις 5 Ιανουαρίου του 1957 από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, το Δόγμα Eisenhower που προέβλεπε οποιασδήποτε μορφής υποστήριξη (οικονομική και στρατιωτική) προς τις χώρες της περιοχής αυτής, με ζητούμενο την εναντίωσή τους στο διεθνή κομμουνισμό. Βλ. Salim Yaqub, Containing Arab Nationalism The Eisenhower Doctrine and the Middle East, Chaper Hill: The University of North Carolina Press, 2004, p. 1. 7

Την απέλαση τριών Αμερικανών διπλωματών, στις 13 Αυγούστου 1957, με την κατηγορία της συνωμοσίας για ανατροπή του καθεστώτος 10 και Την εμβάθυνση της πολυεπίπεδης συνεργασίας Συρίας- Σοβιετικής Ένωσης. Η κομμουνιστική επέκταση θεωρήθηκε από την Τουρκία ως κίνδυνος για την ασφάλειά της και οδήγησε τις δύο χώρες στα πρόθυρα πολέμου, με την Τουρκία να στέλνει στρατεύματα στα Τούρκο-Συριακά σύνορα και με την απειλή εισβολής στη Συρία. Τελικά, η κρίση εκτονώθηκε εξαιτίας της μεταστροφής της διεθνούς κοινότητας, λόγω της ένταξης της Συρίας υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου (φθινόπωρο 1957) και της δημιουργίας της ΗΑΔ (Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Αιγύπτου - Συρίας) το Φεβρουάριο του 1958. Αφορμή για την ένωση των δύο χωρών αποτελέσαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας στο Λίβανο και την Ιορδανία αντίστοιχα, με την υποστήριξη της Τουρκίας, κινήσεις τις οποίες η Συρία θεώρησε εχθρικές κινήσεις και προς την πλευρά της. 11 Η εξέλιξη αυτή ικανοποίησε και τις δύο υπερδυνάμεις. 12 Από τη δεκαετία του 60, η χρήση των υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη προστέθηκε σαν ένα ακόμη σημείο τριβής μεταξύ των δύο χωρών. Η στροφή της Τουρκίας στην εκμετάλλευση των δύο ποταμών με την κατασκευή εκτεταμένων έργων, όχι μόνο επηρέασε την ποσότητα και την ποιότητα των υδάτων των δύο ποταμών που είχαν στη διάθεσή τους η Συρία και το Ιράκ, αλλά της έδωσε και την ευκαιρία για χρησιμοποίησή τους ως διπλωματικού όπλου πίεσης έναντι των δύο αυτών χωρών. Από τη δεκαετία του 80, η Συρία άρχισε να παρέχει υποστήριξη και καταφύγιο στους μαχητές του PKK και στον αρχηγό τους Abdullah Öcalan, ως αντίβαρο στην Τουρκική πολιτική εκμετάλλευσης των υδάτινων πόρων. Η ένταση που δημιουργήθηκε πάνω στα δύο αυτά ζητήματα επέτεινε τη συγκρουσιακή πορεία των δύο χωρών. Η συνεχιζόμενη υποστήριξη της Συρίας προς τους μαχητές του PKK είχε ως αποτέλεσμα την κρίση που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1998 και που οδήγησε τις δύο χώρες στα πρόθυρα 10 H κρίση αυτή φαίνεται να προκλήθηκε και από ανάγκες εσωτερικής κατανάλωσης του συριακού καθεστώτος. Βλ. Ismail Soysal, Turkish- Syrian Relation (1946-1999), Turkish Review of Middle Eastern Studies, Vol.10, 1998/ 99, p.102. 11 Mohammed Muslih, Syria nad Turkey. Uneasy Relations στο Henri J. Barkey (ed.), Reluctant Neighbour, Turkey s Relations in the Middle East, Washington D.C : Institute of Peace, 1996, p. 117. 12 Γιάννης Σακκάς, Η Ελλάδα, το Κυπριακό και ο Αραβικός Κόσμος, 1947-1974 Διπλωματία και Στρατηγική στη Μεσόγειο την Εποχή του Ψυχρού Πολέμου, Αθήνα: Πατάκης, 2012, σσ.67-69, 73-74. 8

του πολέμου. 13 Ο Τούρκος Πρόεδρος Süleyman Demirel ζήτησε από τη Συρία να σταματήσει άμεσα τη στήριξή της προς το PKK, ενώ ο επικεφαλής των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατηγός Huseyin Kivrikoğlu, χαρακτήριζε την κατάσταση ως ακήρυχτο πόλεμο. Από την άλλη πλευρά, η Συρία κατηγόρησε την Τουρκία αφενός μεν για τις πολύ στενές σχέσεις της με το Ισραήλ, αφετέρου δε για τη χρήση μεγαλύτερου ποσοστού υδάτων από αυτό που της αναλογούσε από τον ποταμό Ευφράτη. 14 Παρ όλα αυτά, η σοβαρότητα των Τουρκικών απειλών οδήγησε τη Συρία στο να υποχωρήσει από τις θέσεις της και να προχωρήσει στην απέλαση του Öcalan και στον χαρακτηρισμό του PKK ως τρομοκρατική οργάνωση. Από τις 20 Οκτωβρίου 1998 όπου υπογράφηκε μεταξύ των δύο χωρών η συμφωνία των Αδάνων, 15 ξεκίνησε η σταδιακή βελτίωση των διμερών σχέσεών τους. Η περίοδος 1998-2000 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η περίοδος όπου οι δύο χώρες "οικοδομούσαν" τις μεταξύ τους "σχέσεις εμπιστοσύνης". 16 Υποστηρίζεται, μάλιστα, ότι ακόμη και στις μέρες μας με τη Συριακή εξέγερση σε εξέλιξη, τα προβλεπόμενα από τη συμφωνία των Αδάνων παρέχουν τη δυνατότητα για Τουρκική επέμβαση στη Συρία. Πιο συγκεκριμένα, θεωρείται ότι η αποσταθεροποίηση της Συρίας, η εκτεταμένη χρήση βίας του καθεστώτος Assad και η αύξηση του αριθμού των προσφύγων που εισέρχονται στην Τουρκία, διακυβεύουν το βασικό ζητούμενο της συμφωνίας, δηλαδή την ασφάλεια και σταθερότητα της Τουρκίας, δίνοντας τη δυνατότητα στην τελευταία για αντίδραση. Επιπρόσθετα, η μεταστροφή της συμπεριφοράς του καθεστώτος Assad προς το PKK (υποστήριξη, ελεύθερες μετακινήσεις κλπ) παραβιάζει άρθρα της συμφωνίας. 17 Τη δεκαετία του 2000 και πολύ περισσότερο με την αλλαγή ηγεσιών στις δύο χώρες ( Recep Tayyip Erdoğan Bashar al-assad), οι μεταξύ τους σχέσεις γνώρισαν ραγδαία βελτίωση. Εκτιμάται ότι η "επίθεση" φιλίας μεταξύ των δύο χωρών αποσκοπούσε, για μεν την Τουρκία στην προσέγγιση του Αραβικού και Ισλαμικού κόσμου και την προβολή της ως περιφερειακής υπερδύναμης, 13 Το Σεπτέμβριο του 1980, η Συρία επέτρεψε την εγκατάσταση του Öcalan στη Δαμασκό και τη δημιουργία στρατοπέδων εκπαίδευσης στην κοιλάδα του Μπεκάα, όπου Σύριοι και Παλαιστίνιοι αξιωματικοί εκπαίδευαν τους μαχητές του. Βλ. Erik J. Zurcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2004, σσ. 402-403. 14 «World Middle East Turkey Losing Patience with Syria», BBC News, 4.10.1998, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/185992.stm 15 Η συμφωνία των Αδάνων, η οποία έλαβε χώρα υπό την παρουσία του Ιρανού Υπουργού Εξωτερικών Kemal Harrazi και του Αιγύπτιου ομολόγου του Amr Moussa, αφορούσε στη συνεργασία των δύο χωρών έναντι της τρομοκρατίας και συγκεκριμένα έναντι του PKK. Βλ. Sinem Cengiz, «Adana agreement paves legal path for Turkish intervention in Syria», Today s Zaman, 9.4.2012, http://www.todayszaman.com/news-276894-adana-agreement-paves-legalpath-for-turkish-intervention-in-syria.html 16 Meliha Benli Altunisik, et al, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations, op. cit., σ. 238. 17 Sinem Cengiz, Adana Agreement Paves Legal Path for Turkish Intervention in Syria, op. cit. 9

στην επίλυση χρόνιων διμερών προβλημάτων (Αλεξανδρέττα -Ύδατα) και στην ανάληψη διαμεσολαβητικού ρόλου μεταξύ Συρίας Ισραήλ και στη συνέχεια μεταξύ Ισραηλινών Παλαιστινίων, ώστε να προβληθεί ως ο σταθεροποιητικός παράγων της ευρύτερης περιοχής και η πρωταγωνίστρια δύναμη των εξελίξεων. Για δε τη Συρία, αποτελούσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να εξέλθει από την απομόνωση στην οποία είχε περιέλθει έναντι των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα. Επιγραμματικά, αναφέρονται ορισμένα γεγονότα τα οποία ενισχύουν την προαναφερθείσα εκτίμηση: Η απόφαση για από κοινού κατασκευή έργων (φραγμάτων) εκμετάλλευσης των υδάτων Η παντελής απουσία αναφορών για την αμφισβητούμενη περιοχή της Αλεξανδρέττας, κατά τις ομιλίες του Σύριου Προέδρου, αλλά και άλλων Σύριων αξιωματούχων Η προσπάθεια διαμεσολάβησης της Τουρκίας, με ξεχωριστές μυστικές επαφές με Συρία και Ισραήλ, για εξεύρεση λύσης στη διαμάχη τους Η ανάπτυξη φιλικών σχέσεων της Τουρκίας με τους Παλαιστίνιους και η κατά περίπτωση υποστήριξή τους Η έκδηλη επιθυμία της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Τουρκίας για εμβάθυνση των σχέσεων με τη Συρία, δεδομένου ότι επικρατούσε απόλυτη ικανοποίηση για το επίπεδο συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας Οι διευκολύνσεις που παρείχε η Συρία για προώθηση των Τουρκικών προϊόντων προς τις χώρες του Αραβικού και Ισλαμικού κόσμου Η ένταξη της Συρίας από τις ΗΠΑ στον κατάλογο των "τρομοκρατικών κρατών", λόγω της υποστήριξης που παρείχε στη Hezbollah και στις ριζοσπαστικές Παλαιστινιακές Οργανώσεις και η απομόνωσή της έναντι των ΗΠΑ και της Δύσης Η μη στήριξη και από τις δύο χώρες, της εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ Η διαμεσολάβηση του Erdoğan και η πραγματοποίηση της επίσημης επίσκεψης του Γάλλου Προέδρου Sarkozy στη Συρία, γεγονός που συνέβαλε στην έξοδο της Συρίας από τη διπλωματική απομόνωση. Οι πολυεπίπεδες σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ τους αφορούν κυρίως τομείς όπως: της οικονομίας, της διπλωματίας, του τουρισμού, του 10

πολιτισμού, των Ενόπλων Δυνάμεων κ.λπ. 18 Τη δεκαετία του 2000 οι εμπορικές συναλλαγές τους άρχισαν να γνωρίζουν άνθηση ενώ, παράλληλα, υπήρξε η θεώρηση ότι η Συρία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως "πύλη" για τα Τουρκικά προϊόντα προς τον Αραβικό κόσμο και αντίστοιχα η Τουρκία για τα Συριακά προϊόντα προς τη Δύση. Ο Bashar al- Assad υπήρξε ο πρώτος Σύριος Πρόεδρος που επισκέφθηκε την Τουρκία (6-8 Ιανουαρίου 2004). 19 Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Τούρκου Πρωθυπουργού Erdoğan στη Δαμασκό (Δεκέμβριος 2004), υπογράφηκαν συμφωνίες διευκόλυνσης των εμπορικών σχέσεων και προώθησης επενδύσεων. Το κεντρικό μήνυμα της επίσκεψης Erdoğan ήταν ότι οι οικονομικές σχέσεις θα είχαν καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη ισχυρότερων δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Ενδεικτικό, επίσης, του φιλικού κλίματος που επικρατούσε ήταν ο χαιρετισμός του Σύριου Πρωθυπουργού Mohammad Naji Otri προς την Τουρκική αντιπροσωπεία την οποία καλωσόρισε στη δεύτερη πατρίδα τους, καθώς και ο χαιρετισμός του Erdoğan με τον οποίο εξέφραζε τον σεβασμό του προς τους Σύριους αδελφούς. 20 Όμως, οι ταραχές που ξεκίνησαν με τις διαδηλώσεις του Φεβρουαρίου 2011 στη Συρία, οι οποίες και οδήγησαν σε εθνοθρησκευτικές και όχι μόνο συγκρούσεις και η άρνηση του καθεστώτος Assad να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις που θα οδηγούσαν σε δημοκρατική διακυβέρνηση, όπως τον συμβούλευε η Τουρκία, υπήρξαν καταλυτικοί παράγοντες για την επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ καθεστώτος Assad και Τουρκίας, με την τελευταία να παίρνει ανοικτά θέση υπέρ των αντικαθεστωτικών. Άλλωστε, η Τουρκία δεν είχε πλέον ανάγκη τις υπηρεσίες του Assad, δεδομένου ότι είχε ήδη αναπτύξει φιλικές και εμπορικές σχέσεις με τις άλλες Αραβικές και Ισλαμικές χώρες, ενώ είχε υποστηρίξει τους εξεγερθέντες και σε άλλες περιπτώσεις της "Αραβικής Άνοιξης". Πιο συγκεκριμένα, με την έναρξη της εξέγερσης στη Συρία (Μάρτιος 2011), ο Erdoğan κατέβαλε προσπάθειες να πείσει τον Assad για άμεση παύση των επιθέσεων κατά των εξεγερθέντων και να προωθήσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, διαβεβαιώνοντας τη διεθνή κοινότητα για τη δυνατότητα επηρεασμού του Assad. Όμως, η μη συμμόρφωση του Assad με τις 18 Christopher Phillips, Turkey s Global Strategy: Turkey and Syria, London School of Economics and Political Science, LSE Research on Line, Report, May 2012, p.37, http://eprints.lse.ac.uk/43498/1/turkey%27s%20global%20strategy_turkey%20and%20syri a%28lsero%29.pdf 19 Meliha Benli Altunisik et al., From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations, op. cit., pp. 241-242. 20 Erdal Sen, et.al, «Syria and Turkey Agree on Water Problems», The Journal of Turkish Weekly, 23.12.2004, http://www.turkishweekly.net/news/975/syria-and-turkey-agree-on-waterproblems.html 11

υποδείξεις του Erdoğan, εξέθεσε τόσο τις πραγματικές δυνατότητες του τελευταίου, όσο και την περιφερειακή αξιοπιστία της Τουρκίας. Η παρατεινόμενη, Συριακή κρίση έχει θέσει υπό αμφισβήτηση την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας περί "μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες" και την έχει εγκλωβίσει σε αδιέξοδο, δεδομένου ότι η εφαρμογή του στρατηγικού αυτού δόγματος προϋποθέτει πολιτική σταθερότητα και κοινωνική ηρεμία και ειρήνη των κρατών προς τα οποία απευθύνεται. Σε συνδυασμό δε με την καταφυγή στην περιοχή του Hatay χιλιάδων Σύριων προσφύγων, αλλά και την παρουσία των αντικαθεστωτικών ανταρτών της Συρίας, που χρησιμοποιούν την ίδια περιοχή ως ορμητήριο των επιθέσεών τους κατά στόχων του καθεστώτος Assad, θέτουν σε κίνδυνο ζωτικά εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας. Ήδη, το μέγα ζήτημα του Κουρδικού προβλήματος έχει επανέλθει στο προσκήνιο, ενώ ο θρησκευτικός φανατισμός Σουνιτών Σιιτών έχει αρχίσει να μεταδίδεται και στην Τουρκική κοινωνία, προκαλώντας ανησυχίες και φόβους στους Αλεβίτες της Τουρκίας. Ταυτόχρονα, η αντιπολίτευση της Τουρκίας, εκμεταλλευόμενη και τις τριβές στο εσωτερικό του Κόμματος του AKP, βρήκε την ευκαιρία να επιτεθεί κατά των επιλογών της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης Erdoğan στη Συριακή κρίση, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου ακόμη και για την εθνική ασφάλεια και ακεραιότητα της ίδιας της χώρας. 21 Ήδη, η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας αναδιπλώθηκε στη βάση της ανάγκης για προάσπιση των ηθικών αρχών και κανόνων που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις, αναζητώντας κατ αυτόν τον τρόπο σε διεθνές επίπεδο την εξεύρεση πολιτικής λύσης στη Συριακή κρίση. Τυχόν περαιτέρω παράταση αυτής πιθανόν να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου και για την ίδια την Τουρκία, με τη μετάδοση του εθνοθρησκευτικού φανατισμού στο εσωτερικό της χώρας. Β. Τα "αγκάθια" των Τουρκο συριακών σχέσεων Β.1. Η αμφισβήτηση για την Αλεξανδρέττα Η περιοχή της Αλεξανδρέττας ( βλ.χάρτης 1), μαζί με την ένταση για τα νερά του Τίγρη και του Ευφράτη καθώς και τη Συριακή στήριξη στο PKK, αποτελεί διαχρονικά ένα από τα κύρια σημεία διακρατικής έντασης μεταξύ Τουρκίας και Συρίας. Οι ρίζες της αμφισβήτησης για το "Sanjak" της Αλεξανδρέττας (μετονομασθέντος αργότερα από τους Τούρκους σε Δημοκρατία του "Hatay" με πρωτεύουσα την Αντιόχεια), μεταξύ της τότε εντολοδόχου από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) Γαλλίας για τη Συρία και της Τουρκίας, εντοπίζονται στην ξεχωριστή συμφωνία της Άγκυρας που υπογράφηκε από τη Γαλλία και την Τουρκία στις 20 Οκτωβρίου 1921. Πιο συγκεκριμένα, μετά τον Α ΠΠ, η Γαλλία αντιμετώπιζε προβλήματα τόσο με την ανταγωνίστρια 21 Christopher Phillips, Turkey s Global Strategy: Turkey and Syria, op. cit.,pp. 5-6, 9, 12. 12

δύναμη Μεγάλη Βρετανία στην Εγγύς Ανατολή, όσο και στη Διοίκηση της Συρίας. Ταυτόχρονα, οι επιτυχίες των, προστατευομένων των Βρετανών, Ελλήνων στη Μικρά Ασία έναντι των Τούρκων, επέτειναν τις ανησυχίες της για επέκταση του Ελληνο-Βρετανικού ελέγχου στο Αιγαίο και τη Μικρά Ασία. Επακόλουθο των ανωτέρω γεγονότων ήταν η έναρξη διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και τελικά η υπογραφή της ξεχωριστής συμφωνίας Ειρήνης στην Άγκυρα. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε στο άρθρο 1 την άρση της εμπόλεμης κατάστασης μεταξύ τους και στο άρθρο 8 την εδαφική παραχώρηση στην Τουρκία 18.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, επιπλέον των προβλεπομένων στη Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920). Σχετικά δε με το Sanjak της Αλεξανδρέττας, η συμφωνία έδινε ιδιαίτερα προνόμια στην Τουρκική κοινότητά του, όπως εγγυήσεις για την πολιτιστική της αυτονομία και την επίσημη αναγνώριση της Τουρκικής γλώσσας, ενώ στο άρθρο 7 προβλεπόταν ένα πολύ ευνοϊκότερο καθεστώς Διοίκησης της περιοχής του Sanjak, με δική του Αρχή και προϋπολογισμό που συντασσόταν από τον Κυβερνήτη του. Αυτή η συμφωνία της Άγκυρας, συμπεριλήφθηκε στη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) 22 και αποτέλεσε τη βάση για περαιτέρω διεκδικήσεις της Τουρκίας για την περιοχή την επόμενη δεκαετία, αφού προηγουμένως και κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων για την εφαρμογή της, είχε επιτύχει να υπογράψει συμφωνία με τη Γαλλία (22 Ιουνίου 1929), η οποία προέβλεπε την παραχώρηση του 1/5 της αμφισβητούμενης περιοχής στην Τουρκία. 23 Πράγματι, η ευκαιρία να θέσει και πάλι η Τουρκία το ζήτημα για το Sanjak δόθηκε όταν στις 9 Σεπτεμβρίου 1936 η Γαλλία ανακοίνωσε ότι θα παραχωρούσε στη Συρία την ανεξαρτησία της. Εκμεταλλευόμενη η Τουρκία τα σύννεφα πολέμου που είχαν εμφανιστεί στην Ευρώπη, την Ιταλική απειλή στην Ανατολική Μεσόγειο και την ανάγκη της Γαλλίας για διατήρηση καλών σχέσεων μαζί της, καθώς και την εξασφάλιση της υποστήριξής της έναντι της Ναζιστικής Γερμανίας, έφερε και πάλι το ζήτημα για το Sanjak στο προσκήνιο, προτού επικυρωθεί η Γάλλο - Συριακή Συνθήκη. 24 Το ζήτημα για το Sanjak τέθηκε μεθοδευμένα, πρώτα από τον Τούρκο πρωθυπουργό Ismet Inonu για απευθείας διαπραγματεύσεις με τη Συρία και στη συνέχεια από τον ΥΠΕΞ Dr Aras στο Συμβούλιο της ΚτΕ (26 Σεπτεμβρίου 1936), όπου ζητούσαν να συζητήσουν το θέμα με τη Γαλλική κυβέρνηση. 25 22 Με το άρθρα 16 και 27 η Συνθήκη της Λωζάνης από την Τουρκία κάθε κυριαρχικό και πολιτικό δικαίωμα αλλά και κάθε διεκδίκηση από τα εδάφη τα οποία της έχουν αφαιρεθεί. Βλ. Avedis Sanjian, The Sanjak of Alexendretta (Hatay) : Its Impact on Turkish Syrian Relations (1939-1956), Middle East Journal,Vol.10, No.4, 1956, p.379. 23 Majid Khadduri, The Alexandretta Dispute, The American Journal of International Law, Vol.39,No.3,1945, pp. 406-408. 24 Erik J. Zurcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, op.cit., σ. 271 25 Majid Khadduri, The Alexandretta Dispute, op.cit., pp. 409-410. 13

Οι Γάλλο Τουρκικές διαπραγματεύσεις άρχισαν στις 10 Οκτωβρίου 1936 και τα αποτελέσματα αυτών παρουσιάστηκαν στο Συμβούλιο της ΚτΕ στις 27 Ιανουαρίου 1937, όπου και υιοθετήθηκαν. Μεταξύ άλλων προβλεπόταν ότι το Sanjak θα αποτελούσε ανεξάρτητη οντότητα, με υπεύθυνη όμως τη Συρία για την εκπροσώπησή του στις εξωτερικές υποθέσεις. Επίσης, ανατέθηκε σε μια διεθνή επιτροπή η σύνταξη ενός Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο και μετά από περίπου ένα χρόνο οδηγήθηκε η περιοχή σε εκλογές (Απρίλιος 1938). Λόγω των αιματηρών ταραχών που ξέσπασαν κατά τη διάρκεια των εκλογών, αυτές ακυρώθηκαν. Οι εκλογές επαναλήφθηκαν στις 15 Ιουλίου 1938 υπό την επίβλεψη του Γαλλικού και του Τουρκικού στρατού και οι οποίες τελικά ανέδειξαν μικρή Τουρκική πλειοψηφία (22 από τις 40 έδρες του Κοινοβουλίου). 26 Κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίασης του Κοινοβουλίου (2 Σεπτεμβρίου 1938), εκλέχθηκε ως Πρόεδρος αυτού ο Abdul Gbani Turkman και ως επικεφαλής του νέου κράτους ο Tayfur Bey Sokman. Ταυτόχρονα, το "Sanjak" μετονομάστηκε σε "Hatay", ενώ στις 6 Σεπτεμβρίου 1938 η κυβέρνηση, υπό τον Dr Abdul Rahman Melek, και αποτελούμενη αποκλειστικά από Τούρκους, αποφάσισε την ανάδειξη της Αντιόχειας ως πρωτεύουσας του νέου κράτους. 27 Μετά την ανεξαρτητοποίηση του Hatay από το Γαλλικό ζυγό, ο Τουρκικός στρατός εισέβαλε στην περιοχή απελαύνοντας την πλειοψηφία των μη Τούρκων κατοίκων (Αλεβίτες, Άραβες, Αρμένιους, Έλληνες). 28 Τελικά, στις 29 Ιουνίου 1939 και μετά από δημοψήφισμα, το κοινοβούλιο του Hatay ανακήρυξε την ένωση της Δημοκρατίας με την Τουρκική Δημοκρατία ως 63 ο Βιλαέτι αυτής. 29 Η ανακήρυξη της ένωσης προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις και διαμαρτυρίες από τη Συρία. Οι Σύριοι θεωρούν ότι εξαπατήθηκαν και ότι η περιοχή αυτή εκλάπη από τους Τούρκους, καταδεικνύοντας έτσι τους επεκτατικούς σκοπούς της Τουρκίας. Δεν είναι λίγες οι φορές που το ζήτημα της Αλεξανδρέττας έχει έκτοτε αποτελέσει ένα από τα κυρίαρχα θέματα διαλόγου και "αγκάθι" για την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών, ενώ επισημαίνεται η συνέχιση εμφάνισης της περιοχής ως τμήμα της Συρίας στους επίσημους Συριακούς χάρτες (βλ. Χάρτης 2). Συμπερασματικά, η εκχώρηση του Sanjak έγινε αφενός με βάση πολιτικούς και όχι νομικούς όρους και αφετέρου σε απευθείας συνεννοήσεις της Γαλλίας με την Τουρκία, αγνοώντας τους Σύριους και χωρίς την παρουσία εκπροσώπων του Συμβουλίου της ΚτΕ. 26 Erik J. Zurcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας», op.cit. 27 Majid Khadduri, The Alexandretta Dispute, op.cit., p.423. 28 «Τουρκία - Συρία Το Ιστορικό μιας δύσκολης σχέσης», Εφημερίδα Το Βήμα, Οκτώβριος 2012, http://www.tovima.gr/world/article/?aid=478127 29 Majid Khadduri, The Alexandretta Dispute, op.cit., pp. 423-424. 14

Οι σχέσεις Τουρκίας Συρίας δεν βελτιώθηκαν έκτοτε παρά μόνο μετά την απέλαση του Öcalan από την τελευταία (1998) με την υπογραφή συμφωνιών για συνεργασία σε πολλούς τομείς, κατά τη δεκαετία του 2000. Σ αυτό συνέτεινε η παρουσία του Τούρκου Προέδρου Ahmet Necdet Sezer στην κηδεία του Hafiz al- Assad (Ιούνιος 2000), αλλά και οι εκατέρωθεν επισκέψεις των ηγετών των δύο χωρών, 30 που είχαν σαν αποτέλεσμα την υπογραφή συμφωνίας διευκόλυνσης των εμπορικών σχέσεων στις 22 Δεκεμβρίου 2004 και μάλιστα μετά από σειρά διαπραγματεύσεων αρκετών ετών. Πρόσφατα μάλιστα (2005), αποφασίστηκε η από κοινού κατασκευή φράγματος στον ποταμό Orontes, που ευρίσκεται στα σύνορα του Hatay και της Συρίας, επισφραγίζοντας έτσι και επίσημα την έμμεση αποδοχή των Σύριων για τη νομιμότητα του 63 ου Βιλαετίου (Hatay) της Τουρκίας. Όμως, οι τελευταίες εξελίξεις στη Συρία έχουν ψυχράνει εκ νέου τις σχέσεις των δύο χωρών. Η διαφυγή πολλών χιλιάδων Σύριων προσφύγων στο Hatay, η συγκέντρωση Συριακών στρατευμάτων στα σύνορα, με σκοπό την παρεμπόδιση περαιτέρω διαφυγής προσφύγων, οι πορείες διαμαρτυρίας των Τούρκων Αλεβιτών της περιοχής και η κατάρριψη του Τουρκικού Φάντομ από τις Συριακές Ένοπλες Δυνάμεις (22 Ιουνίου 2012), έχουν αναζωπυρώσει την ένταση μεταξύ των δύο χωρών και ιδιαίτερα στην ευαίσθητη περιοχή του Hatay, ξαναφέρνοντας την στο προσκήνιο. 31 Β.2. Η διαμάχη για τα ύδατα του Τίγρη και του Ευφράτη Η χρήση των υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, το σύστημα των οποίων παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αποτελεί το δεύτερο σημείο τριβής των Τούρκο-Συριακών σχέσεων. Εκμεταλλευόμενη η Τουρκία το στρατηγικό πλεονέκτημα που της προσδίδουν οι δύο ποταμοί, όχι μόνο προωθεί το σχεδιασμό της για πολύπλευρη χρησιμοποίηση των υδάτων τους, π.χ. με την κατασκευή μεγάλου αριθμού φραγμάτων, αλλά και αξιοποιεί τον έλεγχο της ροής των υδάτων των ποταμών αυτών ως διπλωματικό όπλο πίεσης έναντι των γειτονικών της χωρών, Συρίας και Ιράκ. Τα ανωτέρω, σε συνδυασμό και με τα αυξανόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα, την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης, την αύξηση του πληθυσμού και την έλλειψη σε τρόφιμα, έχουν καταστήσει την Τουρκία βασικό "παίκτη" της διπλωματίας των υδάτων Βασική συνισταμένη στη διαμόρφωση της Τουρκικής πολιτικής εκμετάλλευσης των υδάτινων πόρων αποτέλεσε η αρχή της κυριαρχίας, με βάση την οποία τα 30 Meliha Benli Altunisik, et.al, «From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations»,pp.231,239,241. 31 Daniel Pipes, Is the Hatay/Alexandretta Problem Solved?», Middle East Forum, 10.1.2005, http://www.danielpipes.org/blog/2005/01/is-the-hatayalexandretta-problem-solved 15

ύδατα των ποταμών που πηγάζουν από την Τουρκία είναι εθνικά ύδατα. 32 Χαρακτηριστική είναι και η δήλωση του Τούρκου Πρωθυπουργού Süleyman Demirel, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων του φράγματος Atatürk, στις 25 Ιουλίου 1992 33 : «ούτε η Συρία ούτε το Ιράκ μπορούν να έχουν αξιώσεις στους Τουρκικούς ποταμούς περισσότερο από ότι έχει η Άγκυρα στα πετρέλαιά τους. Αυτό είναι θέμα κυριαρχίας. Έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε ότι θέλουμε. Οι πηγές των υδάτων είναι Τουρκικές, οι πετρελαϊκές πηγές είναι δικές τους. Εμείς δεν λέμε να μοιραστούμε τις πηγές των πετρελαίων τους, και αυτοί δεν μπορούν να πουν να μοιραστούν τις δικές μας πηγές υδάτων». 34 Η Τουρκία, η οποία ήδη από τη δεκαετία του 30 είχε αρχίσει την εκμετάλλευση των υδάτινων πόρων της, 35 προχώρησε στα μέσα της δεκαετίας του 60 στην κατασκευή του πρώτου φράγματός της, το φράγμα Keban, στον ποταμό Ευφράτη. Από τις αρχές της ίδιας δεκαετίας και η Συρία είχε ξεκινήσει αντίστοιχα έργα στον ποταμό, με σκοπό την αξιοποίηση των υδάτων του στην άρδευση και στην παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το Ιράκ ήταν η πρώτη από τις τρείς χώρες που είχε ξεκινήσει να αξιοποιεί τα ύδατα του ποταμού με το φράγμα Al Hindiya το 1914, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 60 υπερτερούσε κατά πολύ έναντι της Συρίας και της Τουρκίας στον τομέα της άρδευσης. 36 Περαιτέρω, η αξιοποίηση των υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη εντατικοποιήθηκε με το μεγαλόπνοο Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Τουρκίας, γνωστό με το Τουρκικό ακρωνύμιο GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi). 37 Ένας βασικός λόγος για την εξέλιξη αυτή είναι η εκτίμηση ότι η αναβάθμιση μιας περιοχής στην οποία κατοικεί η πλειοψηφία των Κούρδων θα μπορούσε να συμβάλλει στην επίλυση του Κουρδικού ζητήματος. 38 Η εκτεταμένη, όμως, χρήση των υδάτων των δύο ποταμών από την Τουρκία έχει άμεσες συνέπειες στην ποσότητα και την ποιότητα των υδάτων που 32 İlter Turan, Water and Turkish Foreign Policy στο Lenore Martin and Dimitris Keridis (eds), The Future of Turkish Foreign Policy, Cabridge, Mass:BCSIA, 2004, p. 197. 33 Christopher Mitchell, «Thirsting for War», BBC News, 5.10.2000, http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/correspondent/958132.stm 34 In depth: Running Dry: The Humanitarian Impact of the Global Water Crisis - Global Water is Running Out: How Inevitable Conflicts», Humanitarian news and analysis (IRIN), http://www.irinnews.org/indepthmain.aspx?indepthid=13&reportid=61029 35 İlter Turan, Water and Turkish Foreign Policy, op. cit., p. 192. 36 Euphrates-Tigris river basin, UN Food and Agriculture Organization (FAO), 2009, http://www.fao.org/nr/water/aquastat/basins/euphrates-tigris/index.stm 37 Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τόσο την κατασκευή είκοσι δύο φραγμάτων, με σημαντικότερο το φράγμα Atatürk, δέκα εννέα υδροηλεκτρικών εργοστασίων, όσο και την άρδευση 1,82 εκατ. εκταρίων. Παράλληλα, προβλέπεται η κατασκευή υποδομών, όπως δρόμοι και αεροδρόμια, που θα συμβάλλουν στη γενικότερη αναβάθμιση της περιοχής. Βλ. Χρήστος Μηνάγιας, Η γεωπολιτική στρατηγική και η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας, Αθήνα: Εκδόσεις Τουρίκη, 2010, σ. 53. 38 Θάνος Ντόκος, Ο Γεωστρατηγικός ρόλος της Τουρκίας, Αθήνα: Εκδόσεις Τουρίκη, Αθήνα 2001, σ. 78 16

έχουν στη διάθεσή τους η Συρία και το Ιράκ, επηρεάζοντας τομείς όπως της οικονομίας, της γεωργίας και της ανάπτυξης. Η Συρία από την πλευρά της, δεν αντιμετώπιζε το θέμα των υδάτων μόνο ως ένα τεχνικό πρόβλημα, αλλά ως ένα ζήτημα με βαθύτερες προεκτάσεις που σχετίζονταν με έννοιες όπως αυτάρκεια, ανεξαρτησία και Αραβικό Εθνικισμό. 39 Υποστήριζε, επίσης, ότι έχει δικαιώματα στα ύδατα των δύο ποταμών αφενός μεν γιατί είναι διεθνείς και αφετέρου γιατί χρησιμοποιεί αυτά εξ αρχαιοτάτων χρόνων. Παράλληλα, πρότεινε να γίνει το μοίρασμα των υδάτων με βάση μια μαθηματική φόρμουλα που θα δείχνει τις ανάγκες της κάθε χώρας. 40 Αξίζει να σημειωθεί ότι η Συρία, κυρίως μετά τη στρατιωτική χούντα του 1980 στην Τουρκία, παρείχε υποστήριξη στο PKK, στον ASALA (Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia) και στην Τουρκική ριζοσπαστική Αριστερά (Dev-Sol). Οι λόγοι της συγκεκριμένης ενέργειας ήταν γιατί ήθελε να εξισορροπήσει την "απειλή" που ένιωθε από την Τουρκική πολιτική για τους υδάτινους πόρους, να ασκήσει πίεση για μεγαλύτερες ποσότητες νερού, αλλά και γιατί πίστευε ότι η Τουρκία παρείχε καταφύγιο στη Συριακή Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η πρώτη επίσημη σύνδεση των δύο θεμάτων, δηλαδή του PKK με τα ύδατα, έγινε με το Πρωτόκολλο Ασφαλείας που υπογράφηκε κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Τούρκου Πρωθυπουργού Turgut Özal στη Δαμασκό, τον Ιούλιο του 1987. Απώτερος σκοπός του συγκεκριμένου Πρωτοκόλλου ήταν να διακοπεί η στήριξη των Κούρδων ανταρτών του PKK από τη Συρία. Συνάμα, υπογράφηκε άλλο ένα Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία θα απελευθέρωνε τουλάχιστον 500cm/s προς τη Συρία. Παρ όλα αυτά, η ένταση μεταξύ των δύο χωρών γύρω από αυτά τα ζητήματα συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια. Κι αυτό γιατί, ενώ η Τουρκία συνέχιζε απτόητη την εκμετάλλευση των υδάτων με τις όποιες συνέπειες για τους γείτονές της, το PKK εξακολουθούσε να επιτίθεται από το Συριακό έδαφος με ταυτόχρονη συμπερίληψη του ζητήματος των υδάτων στην παν- Αραβική ατζέντα, μετά από ενέργειες της Συρίας. 41 Το 1990, η Τουρκία διέκοψε απροειδοποίητα τη ροή των υδάτων του Ευφράτη για τρείς εβδομάδες, δημιουργώντας πανικό στη Συρία. Πολλές περιοχές έμειναν στο σκοτάδι εξαιτίας της αδυναμίας παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας. Τόσο οι Σύριοι, όσο και οι Ιρακινοί εξέλαβαν την κίνηση αυτή ως ένα ξεκάθαρο 39 Meliha Benli Altunisik, et.al, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations, op.cit,p.233. 40 Tevfik Emin Kor, Tigris-Euphrates River Dispute, ICE Case Studies, Νοέμβριος 1997, http://www1.american.edu/ted/ice/tigris.htm 41 Meliha Benli Altunisik, et.al, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations, op.cit,pp. 232 233. 17

προειδοποιητικό μήνυμα για την πολιτική που ακολουθούσαν έναντι της Τουρκίας. 42 Από τα μέσα της δεκαετίας του 90, ο εκσυγχρονισμός του Τουρκικού στρατού και η σύμπλευση της πολιτικής με τη στρατιωτική ηγεσία, σε συνδυασμό και με τη συνέχιση της Συριακής υποστήριξης στην ολοένα και αυξανόμενη δραστηριότητα του PKK, οδήγησαν την Τουρκία στο να αποσυνδέσει τα δύο ζητήματα (PKK Ύδατα) και να υιοθετήσει μια σκληρότερη στάση έναντι της Συρίας. Η κορύφωση της Τούρκο-Συριακής διένεξης επήλθε το 1998 με την ευθεία απειλή πολέμου εναντίον της Συρίας για υπόθαλψη των Κούρδων ανταρτών του PKK και του αρχηγού τους Öcalan. Μετά την απέλαση του Öcalan από τη Συρία, οι δύο χώρες υπέγραψαν τη συμφωνία των Αδάνων στις 20 Οκτωβρίου 1998. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε και η σταδιακή βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων. 43 Βασικός παράγοντας για την πρόοδο στο ζήτημα των υδάτων αποτέλεσε η πρόθεση και των δύο χωρών για συνεργασία. Πιο συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 2001 υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ των General Organization for Land Development (GOLD) για τη Συρία και GAP Regional Development Administration (GAP-RDA) για την Τουρκία, με σκοπό τη συνεργασία στην εκπαίδευση, στην ανταλλαγή τεχνολογίας, στις ερευνητικές αποστολές και στην από κοινού σχεδίαση προγραμμάτων. 44 Περαιτέρω, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψης του Τούρκου Πρωθυπουργού Erdoğan στη Δαμασκό το Δεκέμβριο του 2004, οι δύο χώρες συμφώνησαν τόσο στην άντληση υδάτων του ποταμού Τίγρη από τη Συρία, όσο και στην από κοινού κατασκευή φράγματος στον ποταμό Orontes (ή Asi), γεγονός το οποίο καταδεικνύει τη ραγδαία βελτίωση των σχέσεων των δύο χωρών. 45 Κι αυτό γιατί το θέμα αυτό είχε τεθεί από την Τουρκία και παλαιότερα, που, όμως, προσέκρουσε στην άρνηση της Συρίας, δεδομένου ότι θα σήμαινε την αναγνώριση του ποταμού ως διεθνή και επομένως και την έμμεση αναγνώριση της Αλεξανδρέττας/ Hatay ως Τουρκικό έδαφος. 46 Μετά από αμοιβαίες επισκέψεις του Αντιπροέδρου της Συριακής κυβέρνησης Abdullah Dardari στην Τουρκία (3.1.2008) και του Τούρκου Υπουργού 42 Christopher Mitchell, Thirsting for War, BBC News,5.10.2000, http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/correspondent/958132.stm 43 Meliha Benli Altunisik, et.al, From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations, op.cit,altunisik, op. cit., pp. 236, 238. 44 Euphrates-Tigris River Basin, UN Food and Agriculture Organization (FAO), 2009, http://www.fao.org/nr/water/aquastat/basins/euphrates-tigris/index.stm 45 Erdal Sen, et.al, Syria and Turkey Agree on Water Problems, The Journal of Turkish Weekly, 23.12.2004, http://www.turkishweekly.net/news/975/syria-and-turkey-agree-on-waterproblems.html 46 Lenore G. Martin, Turkey s Middle East Foreign Policy, στο Lenore Martin and Dimitris Keridis (eds), The Future of Turkish Foreign Policy, op.cit, 2004, p.179. 18

Περιβάλλοντος Veysel Eroğlu στη Συρία (10.1.2008), αποφασίστηκε η από κοινού επίλυση των θεμάτων για τα ύδατα. Το γεγονός αυτό είχε σαν επακόλουθο την υπογραφή συμφωνίας από την Τουρκία, τη Συρία και το Ιράκ για την ίδρυση, εντός του ίδιου έτους, Ινστιτούτου για τα ύδατα, το οποίο θα στελεχωνόταν με δέκα οκτώ ειδικούς από κάθε χώρα. Ως σκοπός του Ινστιτούτου καθορίστηκε η επίλυση των υδάτινων προβλημάτων μεταξύ των τριών χωρών μέσα από μια πιο δίκαιη χρήση τους. Παράλληλα, θα δινόταν βαρύτητα στην εξέλιξη της συνεργασίας και στην ανταλλαγή τεχνολογίας. 47 Κατά τη διάρκεια τοποθέτησης του θεμέλιου λίθου του "Φράγματος Φιλίας" στον ποταμό Orontes (6.2.2011), ο Τούρκος Πρωθυπουργός Erdoğan δήλωσε: «πάντα λέμε ότι δεν θα πρέπει να υπάρχουν προβλήματα μεταξύ αδελφών». 48 Η δήλωση αυτή καταδεικνύει το μέγεθος των πολύ καλών σχέσεων Άγκυρας- Δαμασκού που αναπτύχθηκαν τόσο σε πολιτικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Ο Ahmet Davutoğlu, άλλωστε, σε βιβλίο που είχε γράψει πριν αναλάβει καθήκοντα Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκικής κυβέρνησης, υποστήριζε ότι «η Τουρκία θα έπρεπε να έχει "μηδενικά προβλήματα με τους γείτονές της"». 49 Μετά, όμως, από περίπου ένα μήνα και με τη Συριακή κρίση σε εξέλιξη άρχισαν να παρουσιάζονται σημαντικά προβλήματα, λόγω του τρόπου αντιμετώπισης των εξεγερθέντων από το καθεστώς του Assad, με επακόλουθο την επιδείνωση των Τούρκο-Συριακών σχέσεων. Β.3. Το Κουρδικό πρόβλημα Το Κουρδικό πρόβλημα αποτελεί άλλο ένα "αγκάθι" που δηλητηριάζει τις Τούρκο-Συριακές σχέσεις και όχι μόνο. Είναι γεγονός ότι το Κουρδικό ζήτημα συμβάλλει στο να ομοιάζουν οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη Εγγύς και Μέση Ανατολή με "κινούμενη άμμο". Οι Κούρδοι, οι περισσότεροι των οποίων είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι, μετανάστευσαν κατά τη μεσαιωνική περίοδο και εγκαταστάθηκαν κυρίως σε τέσσερεις γειτνιάζουσες περιοχές: Ν.Α. Τουρκία (15-20% του πληθυσμού), Β.Δ. Ιράν (7%), Β. Ιράκ (περίπου 15-20%) και Β.Α. Συρία (περίπου 9%), που συνθέτουν την ονομαζόμενη περιοχή του Κουρδιστάν (βλ. Χάρτης 3). Ξεπερνούν τα 35.000.000 και αποτελούν το μεγαλύτερο Έθνος στον κόσμο χωρίς κράτος. Η διασπορά τους αυτή οφείλεται σε διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ των φυλών και των οικογενειών που ηγούνται αυτών. Μιλούν τέσσερεις 47 Ercan Yavuz, Turkey, Iraq, Syria to Initiate Water Talks», Today s Zaman, 12.3.2008, http://www.todayszaman.com/news-136183-turkey-iraq-syria-to-initiate-water-talks.html 48 Aslı Іlgıt, et. al., The Many Roles of Turkey in the Syrian Crisis, Middle East Research and Information Project, January 2013, http://www.merip.org/mero/mero012813 49 Ibid. 19

διαφορετικές διαλέκτους της κουρδικής γλώσσας: την Kurmanji ( στην Τουρκία, Συρία και Β. Ιράκ), την Surani (συγγενική με την Kurmanji στο Δ. Ιράν και στο κεντρικό Ιράκ), τη Zaza (μια τελείως διαφορετική διάλεκτο) και τη Gulani (συγγενική με τη Zaza). Αλλά και το σύστημα γραφής τους διαφέρει στην Τουρκία χρησιμοποιούν το Λατινικό αλφάβητο, στο Ιράκ και στο Ιράν την Αραβική γραφή και στην Αρμενία την Κυριλλική γραφή. Η πρώτη εξέγερση για τη δημιουργία του Κουρδικού κράτους έγινε το 1880 με ηγέτη τον Σεΐχη Ubeydullah. Η εξέγερση αυτή κατεστάλη από τους Οθωμανούς και ο Σεΐχης εξορίστηκε στην Κωνσταντινούπολη. Βέβαια, η ευκαιρία δημιουργίας του Κουρδιστάν δόθηκε από τις Μεγάλες δυνάμεις, μετά την ήττα των Οθωμανών το 1918, όταν συμπεριέλαβαν σχετική διάταξη (τμήμα 111, άρθρο 64) στη Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920). Όμως, αυτή η Συνθήκη ποτέ δεν εφαρμόστηκε γιατί αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923), σύμφωνα με την οποία το μεγαλύτερο μέρος του Κουρδιστάν παραχωρείτο στην Τουρκία. Σε συνδυασμό δε με τη Γάλλο-Τουρκική συμφωνία (20 Οκτωβρίου 1921), αλλά και τη σύμφωνη γνώμη της ΚτΕ για προσάρτηση του Ιρακινού Κουρδιστάν στο Ιράκ και επομένως υπό Βρετανική Διοίκηση (1925), η γνωστή από το 12 ο αιώνα περιοχή του Κουρδιστάν διαιρέθηκε και παραχωρήθηκε στις ακόλουθες χώρες: την Τουρκία, τη Συρία, το Ιράκ, το Ιράν και ένα μικρότερο κομμάτι στην τότε Σοβιετική Ένωση. Έκτοτε, πολλές εξεγέρσεις έλαβαν χώρα στις διάφορες περιοχές του Κουρδιστάν με σκοπό την αυτοδιάθεση των Κούρδων. Οι κυριότερες ήταν: Η επανάσταση του Σεΐχη Said (1925), ο οποίος ηγήθηκε ομάδας πρώην Οθωμανών στρατιωτών, καθώς και φυλών των Zazas και αποσκοπούσε στην αναβίωση του Χαλιφάτου Η επανάσταση του Ararat (1930), της οποίας ηγέτης ήταν ο Ihsan Nuri, προερχόμενος από την φυλή Jinran και Η επανάσταση του Dersim (1937), της οποίας ηγέτης ήταν ο Seid Riza, προερχόμενος από τη φυλή Yukarı Abbas Uşağı. Όλες, όμως, κατεστάλησαν από τις κρατικές δυνάμεις και είχαν σαν αποτέλεσμα το θάνατο δεκάδων χιλιάδων Κούρδων, διωγμούς αλλά και μαζικές μετεγκαταστάσεις αυτών. 50 Οι πλέον, όμως, αιματηρές συγκρούσεις στην Τουρκία άρχισαν μετά την ίδρυση του PKK το Νοέμβριο του 1978 από τον Öcalan, που σκοπό είχε να προσελκύσει τους αποκλεισμένους και στερημένους νέους των χωριών και 50 Jacques Neriah, Kurdistan The Next Flashpoint Between Turkey, Iraq, and the Syrian Revolt, Jerusalem Center for Public Affairs, August 2012,pp.2-6,13, http://jcpa.org/article/thefuture-of-kurdistan-between-turkey-the-iraq-war-and-the-syrian-revolt 20

των μικρών πόλεων και να τους οδηγήσει σε ένοπλη δράση. 51 Βέβαια, το PKK και η ιδεολογία του είχαν ήδη δημιουργηθεί από το 1971. Όμως, οι ηγέτες αυτής της οργάνωσης αυτοκτόνησαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ταπείνωση που υπέστησαν στη φυλακή, αλλά και για τα πολύ σκληρά μέτρα που πήρε το στρατιωτικό καθεστώς της 12 ης Σεπτεμβρίου 1980. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Öcalan κατάφερε το Σεπτέμβριο του 1980 να διαφύγει στη Συρία, όπου με την υποστήριξή της αποφάσισε την αναδιοργάνωση του PKK και την εκπαίδευση των οπαδών του από Σύριους και Παλαιστίνιους αξιωματικούς σε στρατόπεδα εκπαίδευσης στην κοιλάδα του Μπεκάα. 52 Το έναυσμα για την έναρξη των αντάρτικων δραστηριοτήτων του PKK στη Ν.Α. Τουρκία (βλ. Χάρτης 4), έδωσε η απαγόρευση των εορτασμών για την Κουρδική Πρωτοχρονιά (Νεβρόζ- 21.3.1984) και αφού προηγουμένως ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ είχε επιτρέψει ελευθερία κινήσεων στις Κουρδικές οργανώσεις του Β. Ιράκ. Πράγματι, στις 15 Αυγούστου 1984, ο Öcalan έχοντας σαν βάση τη Συρία αποφάσισε την έναρξη της αντάρτικης δραστηριότητας του PKK κατά Τουρκικών στρατιωτικών θέσεων στη Ν.Α. Τουρκία τόσο από τη Συρία, όσο και από το Β. Ιράκ. Κατά τη διάρκεια της πρώτης εξέγερσης (1984-1999) η ένταση των τρομοκρατικών επιθέσεων, αλλά και των αντιποίνων, συνεχώς αυξανόταν με τραγικές κυριολεκτικά συνέπειες, ενώ ο Τουρκικός στρατός αρκετά συχνά εισέβαλε στο Βόρειο Ιράκ καταδιώκοντας τους Κούρδους μαχητές. Εκατοντάδες χωριά εξαφανίστηκαν από το χάρτη, χιλιάδες οι πρόσφυγες, χιλιάδες οι νεκροί μεταξύ των οποίων και γυναικόπαιδα, αμέτρητες οι συλλήψεις, απαγωγές και δολοφονίες, καθώς και πλήρης παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και ενώ οι επιχειρήσεις συνεχιζόντουσαν, το PKK συμμάχησε το 1989 με εξτρεμιστικές αριστερές αντάρτικες ομάδες των πόλεων (Dev Sol, TİKKO, THKP/C κ.λπ), δημιουργώντας έτσι βάσεις τρομοκρατικών επιθέσεων και εντός Τουρκίας και φέρνοντας τον Τουρκικό στρατό αντιμέτωπο με ένα κλασικό ανταρτοπόλεμο. 53 Μια προσπάθεια του Προέδρου της Τουρκίας Özal, το 1993, για επίλυση του προβλήματος μετά από διαπραγματεύσεις με το PKK, δεν είχε αίσιο τέλος. Το σχέδιο του, που προέβλεπε μια διοικητική μεταβίβαση εξουσίας στους Κούρδους εκπροσώπους της περιοχής, ένα είδος ομόσπονδου κράτους, 51 Erik J. Zurcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, op.cit., σ. 402. 52 Alessia Chiriatti, Neo-Ottomanist Diplomasy The Turkish Geopolitics in Syria, XXVI Convegno SISP, Σεπτέμβριος 2012, p. 25, http://www.sisp.it/files/papers/2012/alessiachiriatti-1385.pdf 53 Erik J. Zurcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, op.cit., σσ. 403-405. 21

απορρίφθηκε τόσο από τους στρατιωτικούς της Τουρκίας, όσο και από το PKK. 54 Οι αναταραχές συνεχίστηκαν μέχρι το 1999, χωρίς να μπορεί να επιτύχει το στόχο της καμία πλευρά. Η Τουρκία ακολουθούσε στρατηγική στρατιωτικών μέτρων 55 σε συνεργασία με παραστρατιωτικές οργανώσεις, που παρά τις όποιες προσωρινές επιτυχίες απώθησης του PKK, με την ανοχή του ηγέτη των Κούρδων του Β. Ιράκ Massoud Barzani, δεν την οδήγησε πουθενά. Κι αυτό γιατί ο Barzani δεν δεχόταν την παρουσία Τούρκων στρατιωτών στη ζώνη ασφαλείας που επεδίωκαν οι Τούρκοι να δημιουργήσουν στην περιοχή του. 56 Από την άλλη πλευρά, η Συρία υποστήριζε με κάθε τρόπο και μέσο τις δραστηριότητες του PKK, στοχεύοντας στην άσκηση πίεσης στην Τουρκία για ευνοϊκότερη επίλυση του ζητήματος των υδάτων των ποταμών Ευφράτη και Τίγρη. Τελικά, το μόνο που πέτυχε ήταν να απομονωθεί από τη διεθνή κοινότητα, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, να κατηγορηθεί και να χαρακτηριστεί ως τρομοκρατικό κράτος και να αισθανθεί εγκλωβισμένη από τη συμμαχία Τουρκίας - Ισραήλ. Επιπρόσθετα, ο στόχος της για το ζήτημα των υδάτων δεν επιτεύχθηκε, αφού η Τουρκία προχώρησε με εντατικότερους ρυθμούς τα σχέδια της για περαιτέρω προώθηση του προγράμματος χρησιμοποίησης των υδάτων των ποταμών Ευφράτη και Τίγρη για την ανάπτυξη της Ν.Α. της περιοχής. 57 Τέλος, οι ακρότητες των μαχητών του Öcalan τόσο εναντίον Τούρκων πολιτών και στρατιωτών, όσο και εναντίον Κούρδων, οι οποίοι είχαν αναγκαστεί να συνεργαστούν με τις Τουρκικές αρχές, είχαν σαν αποτέλεσμα αφενός να χαρακτηριστούν ως τρομοκράτες και να στρέψουν την τουρκική αλλά και τη διεθνή κοινή γνώμη εναντίον τους και αφετέρου να συμβάλλουν, σε συνδυασμό με τη φτώχεια στην Ν.Α. Τουρκία και τις Τουρκικές στρατιωτικές και παραστρατιωτικές επιχειρήσεις, στις μετακινήσεις πληθυσμών και επομένως στην ερήμωση τεράστιων περιοχών. 58 Αυτό ήταν το τοπικό αλλά και διεθνές περιβάλλον όταν η Τουρκία, ύστερα από συντονισμένες πολιτικές και στρατιωτικές ενέργειες, προώθησε 54 Alessia Chiriatti, Neo-Ottomanist Diplomasy: The Turkish Geopolitics in Syria, op. cit., p. 26. 55 Christos Minagias, Syria, Turkey, Iran and the Kurdish Problem, Μay 2012, p. 1, http://www.geostrategy.gr/pdf/20120605%20syria,%20turkey,%20iran%20and%20the%20k urdish%20problem.pdf 56 Erik J. Zurcher, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, op.cit, σσ. 405-406. 57 Meliha Benli Altunisik, et.al, «From Distant Neighbors to Partners? Changing Syrian-Turkish Relations»,op.cit, pp.232-235,239, http://www.st-andrews.ac.uk/media/school-of-internationalrelations/css/workingpapers/altunisik&tur,%20syr-turkey.pdf 58 Jacques Neriah, Kurdistan The Next Flashpoint Between Turkey, Iraq, and the Syrian Revolt, Jerusalem Center for Public Affairs, August 2012, p.13, http://jcpa.org/article/thefuture-of-kurdistan-between-turkey-the-iraq-war-and-the-syrian-revolt 22