ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Ερωτήσεις Απαντήσεις 1. Τι είναι τα Προγράμματα Συμμόρφωσης; Τα προγράμματα συμμόρφωσης με το δίκαιο του ανταγωνισμού (εφεξής «ΠΣ») αποσκοπούν στην προδραστική αντιμετώπιση αντιανταγωνιστικών συμπεριφορών. Συγκεκριμένα, τα ΠΣ καθορίζουν τις υποχρεώσεις του προσωπικού και της διοίκησης της επιχείρησης καθώς και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνουν για την ευθυγράμμιση της συμπεριφοράς τους με τις πολυσχιδείς απαιτήσεις του δικαίου του ανταγωνισμού. Επιπρόσθετα, προδιαγράφουν μία δέσμη μέτρων και ειδικά προσαρμοσμένα σχέδια κινήτρων προκειμένου να διασφαλιστεί η αυστηρή και σθεναρή εκτέλεση του ΠΣ από το προσωπικό της επιχείρησης, όπως επίσης και ο τρόπος και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της συμμόρφωσης του προσωπικού με το εν λόγω πρόγραμμα. Ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό ΠΣ συμβάλλει στη δημιουργία κουλτούρας συμμόρφωσης με το δίκαιο του ανταγωνισμού και στη βελτίωση της εταιρικής διακυβέρνησης. Οι συνετές επιχειρήσεις δεν βλέπουν τα ΠΣ ως ένα επιπρόσθετο κόστος, αλλά ως μια επένδυση στη διαχείριση του κινδύνου. 2. Ποιοι στόχοι επιδιώκονται από τα ΠΣ; Τα ΠΣ αποσκοπούν πρωτίστως στην αποτροπή παραβιάσεων των κανόνων του ανταγωνισμού (αποτρεπτική ισχύς). Επίσης, επιδιώκουν τον εντοπισμό και αντιμετώπιση παραβιάσεων που δεν έγινε κατορθωτό να αποτραπούν (διορθωτική ισχύς), ώστε η επιχείρηση να αποφύγει την ανάληψη διοικητικών και αστικών ευθυνών, και την εμπλοκή της σε χρονοβόρες και κοστοβόρες νομικές διαδικασίες. σελ. 1
3. Τι κόστος συνεπάγεται για τις επιχειρήσεις η μη συμμόρφωση με τους κανόνες του ανταγωνισμού; Οι επιχειρήσεις που καταστρατηγούν τους κανόνες του ανταγωνισμού υποβάλλονται σε χρονοβόρες έρευνες από τις αρχές ανταγωνισμού και/ή τα δικαστήρια. Μία τέτοια εξέλιξη συνεπάγεται σημαντικό κόστος για τις επιχειρήσεις, π.χ. κόστος που σχετίζεται με τη νομική υποστήριξη, απώλεια διοικητικού χρόνου, επιβολή σημαντικών χρηματικών προστίμων και απατήσεις για καταβολή αποζημιώσεων σε καταναλωτές που έχουν υποστεί ζημιά ως αποτέλεσμα της παράβασης. Σε ορισμένες χώρες η παραβίαση των κανόνων του ανταγωνισμού συνεπάγεται επίσης και ποινικές κυρώσεις σε φυσικά πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένης και της ποινής φυλάκισης. Μια επιπρόσθετη αρνητική επίδραση για τις επιχειρήσεις που παραβιάζουν την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία είναι η αρνητική δημόσια προβολή, και κατ επέκταση η βλάβη που προκαλείται στη φήμη τους. Το οικονομικό κόστος που σχετίζεται με την αρνητική δημόσια προβολή συχνά υπερβαίνει σε μέγεθος το χρηματικό πρόστιμο. Αυτό οφείλεται στο ότι η αρνητική εικόνα που εκπέμπεται από τον τύπο οδηγεί, μέσω ποικίλων παράπλευρων συνεπειών, σε απώλεια επιχειρηματικής δραστηριότητας, π.χ. δυσφήμιση της επιχείρησης, φθορά της καταναλωτικής πίστης και της επενδυτικής αξίας της επιχείρησης. 4. Ποια είναι τα οφέλη για τις επιχειρήσεις που υιοθετούν και εφαρμόζουν ένα ΠΣ; Μία επιχείρηση που υιοθετεί και εφαρμόζει ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό ΠΣ είναι δυνατό να: περιορίσει τον κίνδυνο ανάπτυξης αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς που θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή σημαντικού χρηματικού προστίμου μειώσει το κόστος που συνεπάγονται οι σχοινοτενείς νομικές διαδικασίες ενώπιον των αρμόδιων αρχών ανταγωνισμού και/ή δικαστηρίων ευεργετηθεί από τη διαδικασία διευθέτησης (settlement procedure) και/ή από την ένταξη της σε ένα Πρόγραμμα Επιείκειας σελ. 2
περιορίσει τον κίνδυνο πρόκλησης ζημιάς στη φήμη της λόγω παράβασης των κανόνων του ανταγωνισμού καθιερωθεί ως μία ηθική και προοδευτική επιχείρηση που συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του δικαίου του ανταγωνισμού βελτιώσει τις εσωτερικές της διαδικασίες και να ενισχύσει την ασφάλειας τους όσον αφορά την πιστή συμμόρφωση με τους κανόνες του ανταγωνισμού προσελκύσει ηθικά συνειδητοποιημένους καταναλωτές και επενδυτές προσελκύσει και να διατηρήσει ηθικά συνειδητοποιημένους υπαλλήλους. 5. Ποια είναι τα βασικά συστατικά στοιχεία ενός αποτελεσματικού Προγράμματος Συμμόρφωσης; Τα πιο κάτω συνιστούν τα βασικά συστατικά ενός αποτελεσματικού ΠΣ (βέλτιστες πρακτικές): Αυστηρή εφαρμογή του ΠΣ Πέραν από την προφορική και γραπτή δέσμευση για συμμόρφωση με τους κανόνες του ανταγωνισμού, η επιχείρηση θα πρέπει επίσης να εφαρμόσει σθεναρά το ΠΣ με την προαγωγή των κατάλληλων πολιτικών και διαδικασιών για την αντιμετώπιση δυνητικών παραβάσεων. Καθορισμός υπεύθυνου συμμόρφωσης (compliance officer) Η επιχείρηση θα πρέπει να διαθέσει χρηματικούς πόρους ώστε να σχεδιαστεί και να τεθεί σε εφαρμογή ένα ειδικά προσαρμοσμένο ΠΣ το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τους ιδιαίτερους τομείς κινδύνου παραβίασης των κανόνων του ανταγωνισμού από την επιχείρηση. Προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή και αποτελεσματική εφαρμογή του ΠΣ το ΔΣ της επιχείρησης θα πρέπει να διορίσει υπεύθυνο συμμόρφωσης, ο οποίος θα αναλάβει μεταξύ άλλων να επιβλέπει τη λειτουργία του ΠΣ, να καθοδηγεί το προσωπικό της επιχείρησης για να εφαρμόσει το ΠΣ και να διαχειριστεί σελ. 3
αποτελεσματικά τυχόν αναφορές για αντιανταγωνιστικές συμπεριφορές και/ή συμπεριφορές που έρχονται σε αντίθεση με το ΠΣ. Ο υπεύθυνος συμμόρφωσης θα πρέπει να εξοπλιστεί με τις απαραίτητες εξουσίες ώστε να είναι ικανός να διασφαλίσει την αποτελεσματική και απρόσκοπτη εφαρμογή του ΠΣ. Το άτομο που θα διοριστεί στην εν λόγω θέση θα πρέπει να έχει την απαραίτητη πραγματογνωμοσύνη για να αξιολογεί κάθε πιθανή περίπτωση μη συμμόρφωσης. Μεταξύ άλλων, ο υπεύθυνος συμμόρφωσης θα πρέπει να ετοιμάζει ετήσια έκθεση, την οποία θα κοινοποιεί στο ΔΣ, στην οποία θα αξιολογείται η επάρκεια της εφαρμογής του ΠΣ και θα διατυπώνονται εισηγήσεις για τη βελτίωση του. Εκπαίδευση Όλα τα διοικητικά στελέχη και υπάλληλοι της επιχείρησης θα πρέπει να τύχουν γενικής εκπαίδευσης ώστε να εξοικειωθούν με τις απαιτήσεις του δικαίου του ανταγωνισμού και να ευαισθητοποιηθούν σε σχέση με τη σημασία της συμμόρφωσης τους στην καθημερινή επαγγελματική τους δραστηριότητα. Οι υπάλληλοι που δραστηριοποιούνται σε τομείς υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς (π.χ. λαμβάνουν αποφάσεις για την εμπορική πολιτική της εταιρείας και την εφαρμογή της στην αγορά, τις πωλήσεις, τις διαπραγματεύσεις με πελάτες και προμηθευτές), θα πρέπει να τυγχάνουν πιο εξειδικευμένης εκπαίδευσης και να ενημερωθούν λεπτομερέστερα σε σχέση με τις διαδικασίες εσωτερικού προληπτικού ελέγχου. Σε όλους τους υπαλλήλους θα πρέπει να δίδεται «οδηγός δράσης» ο οποίος θα προσφέρει καθοδήγηση σε σχέση με την στρατηγική συμμόρφωσης της επιχείρησης και την πιστή εφαρμογή του ΠΣ. Εσωτερικός έλεγχος και αναφορές Όλοι οι υπάλληλοι της επιχείρησης θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αναφέρουν τις ανησυχίες τους αναφορικά με ενδεχόμενες αντιανταγωνιστικές συμπεριφορές με καλή πίστη, ανώνυμα (εάν είναι επιθυμητό), και χωρίς το φόβο των αντιποίνων. σελ. 4
Για να επιτευχθεί αυτό, η επιχείρηση θα πρέπει να δημιουργήσει συστήματα αποκάλυψης πληροφοριών που να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, μέτρα για τη διασφάλιση και την αξιολόγηση της συμμόρφωσης του κάθε υπαλλήλου με το ΠΣ. Η κοινοποίηση σε όλο το προσωπικό της επιχείρησης εσωτερικών κανονισμών και η τακτική έκδοση πιστοποιητικών συμμόρφωσης είναι απαραίτητα συστατικά ενός αποτελεσματικού προγράμματος συμμόρφωσης. Οι δίαυλοι επικοινωνίας για την παροχή καθοδήγησης και αναφοράς ζητημάτων που σχετίζονται με τη συμμόρφωση της διοίκησης και των υπαλλήλων της επιχείρησης με τις πολυσχιδείς απαιτήσεις του δικαίου του ανταγωνισμού θα πρέπει να διατηρηθούν ανοιχτοί, ώστε σε περίπτωση παράβασης να αναλαμβάνεται ταχεία δράση. Κυρώσεις και επιβράβευση υπαλλήλων Το ΠΣ της επιχείρησης θα πρέπει να αποκρυσταλλώνει ότι η παράβαση των κανόνων του ανταγωνισμού δεν θα γίνει ανεκτή και ότι θα οδηγήσει στη λήψη πειθαρχικών μέτρων, συμπεριλαμβανομένου και του τερματισμού της εργοδότησης στην επιχείρηση. Ταυτόχρονα, εισηγήσεις ή πρωτοβουλίες από το προσωπικό για βελτίωση της συμμόρφωσης θα πρέπει να επιβραβεύονται, καθώς συμβάλλουν στην καλλιέργεια και προαγωγή κουλτούρας συμμόρφωσης. 6. Μπορεί ένα Πρόγραμμα Συμμόρφωσης να αποτελέσει ελαφρυντικό παράγοντα στην επιβολή προστίμου; Η ύπαρξη ενός ΠΣ από μόνη της δεν επηρεάζει την αντικειμενική πραγματικότητα της διάπραξης της παράβασης ή τη σοβαρότητα της προκληθείσας οικονομικής ζημιάς στους καταναλωτές και την οικονομία γενικότερα. Συνεπώς, από την στιγμή που το ΠΣ δεν απέτρεψε τη διάπραξη μιας παράβασης του δικαίου του ανταγωνισμού, δεν υπάρχει λόγος να θεωρηθεί ως ελαφρυντικός παράγοντας κατά τον υπολογισμό του ύψους του χρηματικού προστίμου. Από την άλλη, το ΠΣ δεν συνιστά ούτε και επιβαρυντικό παράγοντα, ακόμη και εάν τα στελέχη της επιχείρησης που συμμετείχαν στην παράβαση δεσμεύτηκαν να συμμορφωθούν με τους κανόνες του ανταγωνισμού και να στηρίξουν το ΠΣ της επιχείρησης. σελ. 5
Στην περίπτωση όπου μία επιχείρηση εντόπισε την ύπαρξη αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς χάριν στο ΠΣ, π.χ. καρτέλ μεταξύ ανταγωνιστών, τότε είναι υποχρεωμένη να τερματίσει την παράβαση και να αιτηθεί να ενταχθεί σε Πρόγραμμα Επιείκειας το συντομότερο δυνατόν, και σε κάθε περίπτωση πριν τον εντοπισμό της παράβασης από τις αρμόδιες αρχές ανταγωνισμού και/ή δικαστηρίων. Εάν η επιχείρηση μπορεί να αποδείξει με αντικειμενικά και επαληθεύσιμα στοιχεία ότι έχει τερματίσει την παράβαση πριν από την έρευνα των αρμόδιων αρχών ανταγωνισμού και/ή δικαστηρίων, τότε το ΠΣ μπορεί σε ορισμένες χώρες (π.χ. Γαλλία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Καναδάς, Σιγκαπούρη, Νότια Κορέα) να θεωρηθεί ως ελαφρυντικός παράγοντας κατά τον υπολογισμό του χρηματικού προστίμου. Στον αντίποδα, μια επιχείρηση που δεν εφαρμόζει ΠΣ μπορεί να ακολουθήσει διαδικασία διευθέτησης (settlement procedure), η οποία συμπεριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την υιοθέτηση ενός ΠΣ που να είναι συμβατό με τις βέλτιστες πρακτικές, όπως αναφέρθηκαν πιο πάνω. Την ίδια διαδικασία μπορεί να ακολουθήσει και μια επιχείρηση η οποία έχει ΠΣ το οποίο, ωστόσο, δεν είναι συμβατό με τις βέλτιστες πρακτικές. Συγκεκριμένα, η επιχείρηση μπορεί να δεσμευτεί να βελτιώσει και να επικαιροποιήσει το υφιστάμενο ΠΣ της. Για περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τα Προγράμματα Συμμόρφωσης με το Δίκαιο του Ανταγωνισμού επικοινωνήστε με την κα. Στεφανία Γρίσπου, Σύμβουλο για θέματα Συγκεντρώσεων και Προγραμμάτων Συμμόρφωσης, στην διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου s.grispou@trojaneconomics.com. σελ. 6