0063/05_TELIKO 23/11/2005 15:47 ÂÏ 1 À Àƒ π π π π π ƒ Àª ø π ø π π π À ÚÈapple Ë Ú ÓÙÔ Ë ÔÊ Ã Ù Ë ËÌËÙÚ Ô ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË Â ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó µ Àª π À  ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó B Àª π À µπµ π π À π À ƒ À à ª Àª 75% Àƒø π ø π ª π π 25% π À ƒ À ISBN 960-06-1922-0 ƒ π ª ø π π ø µπµ πø
Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Bã Àª πoà µπµ πo π À π OÀ
À ƒ º π ƒπ - πo O ºπ O O π πª π À À À H OÀ ª ª O À ƒ º À À À O TOY À O ƒ OÀ øºà O ÚÈapple Ë Ú ÓÙÔ Ë, apple ÎÔ ÚÔ ıëáëù ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëóòó ÔÊ Ã Ù Ë ËÌËÙÚ Ô, ÔÏÈÎ Ì Ô ÏÔ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ËÌ ÙÚÈÔ Ô ÏÈÒÙË, Ó appleïëúˆù ıëáëù ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ÙÈÎ ª ΠÔÓ µ Û ÏÂÈÔ ÛÈÏÈÌ ÁÎÚ, ÔÏÈÎfi Ì Ô ÏÔ ÂÒÚÁÈÔ Ï ıâúfiappleô ÏÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ Ï ÓË Â ÁÈfiÁÏÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ ÃÚ ÛÔ Ï µ ÈÎÔ, Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ï ÈÔ ÚË, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË Ï ÎÔ º ÛÈ Ófi, ˆÁÚ ÊÔ ƒo À ø π ƒ π... / ππ / Ó ÚÁÂÈ 2.2.1 / ÙËÁÔÚ Ú ÍÂˆÓ 2.2.1. : «Ó ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ appleúôáú ÌÌ ÙˆÓ ÛappleÔ ÒÓ Î È Û ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ ÂÎapple È Â ÙÈÎÒÓ apple Î ÙˆÓ» π ø π O π π OÀ O ªÈ ÏË Á. apple fiappleô ÏÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù ÙÔ... Úfi ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ú ÍË Ì ٠ÙÏÔ: «ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ È Ï ˆÓ Î È apple Ú ÁˆÁ appleôûùëúèîùèîô ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ ÏÈÎÔ Ì ÛË ÙÔ Î È Ù ÁÈ ÙÔ ÌÓ ÛÈÔ» appleèûùëìôóèîfi Àapple ı ÓÔ ŒÚÁÔ ÓÙÒÓÈÔ. ªappleÔÌapple ÙÛË Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ó appleïëúˆù appleèûùëìôóèîô Àapple ı ÓÔÈ ŒÚÁÔ ÂÒÚÁÈÔ. ÏËfi Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ πáó ÙÈÔ. à ٠Ë ÛÙÚ Ù Ô ªfiÓÈÌÔ Ú ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ ŒÚÁÔ Û Á ÚËÌ ÙÔ ÔÙÔ ÌÂÓÔ 75% applefi ÙÔ Úˆapple Îfi ÔÈÓˆÓÈÎfi ÌÂ Ô Î È 25% applefi ÂıÓÈÎÔ applefiúô.
À OÀƒ πo π π π π ƒ Àª ø π ø π O π π OÀ O ÚÈapple Ë Ú ÓÙÔ Ë ÔÊ Ã Ù Ë ËÌËÙÚ Ô ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË OÃO À ƒ º Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Bã Àª πoà µπµ πo π À π OÀ Oƒ π ªO O ø π π ø µπµ πø
ƒπ Ã ª O άνθρωπος και η φ ση ñ Π λη Ύπαιθρος Oδυσσέας Ελ της, «Πίνοντας ήλιο κορινθιακ»........................... 10 Γιώργος Σαραντάρης, «Ξυπνάµε και η θάλασσα ξυπνά µαζί µας»............ 12 Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, «Αθήνα»................................... 14 Αµαλία Τσακνιά, «Η π λη»............................................ 14 Κοσµάς Ι. Χαρπαντίδης, «Χαλασµένες γειτονιές».......................... 16 Ινδιάνος Σιάτλ, «Ένα παλι µήνυµα για το σ γχρονο κ σµο»............... 17 Λαογραφικά Μιλτιάδης Μαλακάσης, «O Τάκη-Πλο µας».............................. 22 ιαµαντής Αξιώτης, «Η Άννα του Κλήδονα»............................. 23 Γιώργος Ιωάννου, «Να σαι καλά, δάσκαλε!»............................. 25 Νίκος Εγγον πουλος, «O Καραγκι ζης. Ένα ελληνικ θέατρο σκιών»........ 28 Oικογενειακές σχέσεις Περλ Μπακ, «Η µάνα»............................................... 34 Άννα Φρανκ, «Απ το ηµερολ γιο της Άννας Φρανκ»..................... 35 Μαργαρίτα Λυµπεράκη, «Oι Κυριακές στη θάλασσα»...................... 37 Ναζίµ Χικµέτ, «Νανο ρισµα στο γιο µου»................................ 39 Θρησκευτική ζωή Κ.Π. Καβάφης, «Στην εκκλησία»....................................... 44 Γιάννης Ρίτσος, «Τ άσπρο ξωκλήσι».................................... 44 Γρηγ ριος Ξεν πουλος, «Κάποια Χριστο γεννα».......................... 46 Γκ τχολτ Έφραϊµ Λέσινγκ, «Η ιστορία του δαχτυλιδιο»................... 48 Εθνική ζωή Ακριτικ, «O ιγενής»................................................ 52 Κλέφτικο, «Του Βασίλη».............................................. 52 Ανδρέας Κάλβος, «Εις Σάµον»........................................ 54 ιον σιος Σολωµ ς, «Η καταστροφή των Ψαρών»........................ 56 Γιάννης Ρίτσος, «Ερηµωµένα χωριά».................................... 57 Μέλπω Αξιώτη, «Απ δ ξα και θάνατο»................................. 59 Γιώργος Χειµωνάς, «Έξι χιλιάδες νέοι».................................. 61 Χριστ φορος Μηλιώνης, «Το συρµατ πλεγµα του αίσχους»............... 63 Παλαι τερες µορφές ζωής ιδώ Σωτηρίου, «ταν πρωτοκατέβηκα στη Σµ ρνη»...................... 68 Σωτήρης ηµητρίου, «Πάσχα τ Απρίλη»................................ 69
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Λευτέρης Ξανθ πουλος, «Χρονικ»..................................... 71 Άντον Τσέχωφ, «Ένας αριθµ ς»........................................ 73 Ταξιδιωτικά κείµενα Ζακ Πρεβέρ, «Βγαίνοντας απ το σχολει».............................. 78 Νίκος Καζαντζάκης, «Μια Κυριακή στην Κνωσ»......................... 79 Νίκος-Aλέξης Ασλάνογλου, «Η εξοχική Λευκάδα»........................ 82 Νίκος Κάσδαγλης, «Τ κιο»............................................ 85 H αποδηµία ñ O καηµ ς της ξενιτιάς ñ O ελληνισµ ς έξω απ τα σ νορα ñ Τα µικρασιατικά ñ Οι πρ σφυγες ηµοτικά τραγο δια της ξενιτιάς, «Θέλω να πα στην ξενιτιά», «Ξενιτεµένο µου πουλί»....................... 88 ηµήτρης Χατζής, «O Κάσπαρ Χάουζερ στην έρηµη χώρα»................ 91 Ηλίας Βενέζης, «Η επιστροφή του Αντρέα».............................. 94 Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Για τον ρο µετανάστες»........................... 97 Κυριάκος Χαραλαµπίδης, «Γλυκ του κουταλιο»......................... 98 Θανάσης Βαλτιν ς, «ο γράµµατα της Χαράς»......................... 102 Άλκη Ζέη, «Αναµνήσεις της Κωνσταντίνας απ τη Γερµανία».............. 105 Αθλητισµ ς Λορέντζος Μαβίλης, «Καλλιπάτειρα».................................. 110 ηµήτρης Μίγγας, «Η τρίπλα των ονείρων»............................. 111 Oυµπέρτο Σάµπα, «Τοπική οµάδα».................................... 114 Νίκος Χουλιαράς, «Η εσχάτη των ποινών».............................. 115 Η αγάπη για τους συνανθρώπους µας ñ Οι φιλικοί δεσµοί ñ Η αγάπη Νίκος Καρο ζος, «Τα πουλιά δέλεαρ του Θεο»......................... 120 Γιάννης Μαγκλής, «Γιατί;»............................................ 121 Μ. Καραγάτσης, «Η κυρία Νίτσα»..................................... 124 Ζωρζ Σαρή, «Και πάλι στο σχολείο».................................. 126 Αντουάν Ντε Σαιντ-Εξυπερ, «O µικρ ς πρίγκιπας και η αλεπο».......... 128 Ιβάν Γκολ, «Μαλαισιακά τραγο δια»................................... 129 Η βιοπάλη ñ Το αγωνιστικ πνε µα του ανθρώπου Κ.Π. Καβάφης, «Θερµοπ λες»........................................ 132 Έλλη Αλεξίου, «µως ο µπαµπάς δεν ερχ ταν».......................... 133 ήµητρα Χ. Χριστοδο λου, «Για ένα παιδί που κοιµάται»................. 134 Ανώνυµος, «Το τραγο δι του Γιανγκ».................................. 136 [6]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προβλήµατα της σ γχρονης ζωής ιον σης Σαββ πουλος, «Τι έπαιξα στο Λα ριο»......................... 140 Μαρία Ιορδανίδου, «Στην εποχή του τσιµέντου και της πολυκατοικίας»...... 141 Μένης Κουµανταρέας, «Γραφείον ευρέσεως εργασίας».................... 142 Τάσος Καλο τσας, «Με το λεωφορείο»................................. 144 Τίτος Πατρίκιος, «Ιστορία του λαβ ρινθου»............................. 146 Εντίτα Μ ρρις, «Τα λουλο δια της Χιροσίµα»........................... 148 Τ λης Νικηφ ρου, «ταν πεθαίνει ένα παιδί»........................... 151 Μιχάλης Γκανάς, «Στα καµένα»....................................... 152 Oι φίλοι µας τα ζώα Νίκος Καββαδίας, «Oι γάτες των φορτηγών»............................ 156 Έρµαν Έσε, «O λ κος».............................................. 157 Αντώνης Σουρο νης, «Άνθρωποι και δελφίνια».......................... 159 Μίλος Ματσ ουρεκ, «O µεταξοσκώληκας».............................. 161 Ε.Χ. Γονατάς, «O σκαντζ χερος»...................................... 161 [7]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ
À À Πίνοντας ήλιο κορινθιακ Ã I Να αναδειχτεί η ειδική σχέση του ανθρώπου (και του ποιητή) µε το ελληνικ -µεσογειακ τοπίο. Nα προσεγγίσουν οι µαθητές βασικά γνωρίσµατα της ποιητικής του Ελ τη. ª π ƒ Άνθρωπος και φυσικ περιβάλλον Το ελληνικ τοπίο Η χαρά της ζωής π π ƒ ª À π ƒ π Με έµφαση στη λυρική και παραστατική γλώσσα του Ελ τη ο καθηγητής µπορεί να κινητοποιήσει τους µαθητές να βρουν τις εικ νες του ποιήµατος και να τις συνδέσουν µε συγκεκριµένες δραστηρι τητες του ανθρώπου µέσα στο ελληνικ τοπίο (ψάρεµα, συγκοµιδή των καρπών). Οι δραστηρι τητες αυτές προσλαµβάνουν στο ποίηµα συµβολική σηµασία («ένα τάµα ψάρι», «ο ψαλµ ς του ήλιου») ή συναρτώνται στενά µε την ποιητική χρήση της γλώσσας και την τολµηρή εικονοποιία του Ελ τη (π.χ. παρήχηση του ρ στο στίχο 9, ερωτική αλληγορία της ζωντανής στεριάς). Παράλληλα οι µαθητές θα πρέπει να επικεντρώσουν την προσοχή τους στην ειδική σωµατική σχέση που έχει ο ποιητής µε τη φ ση, η οποία περιγράφεται στους τέσσερις πρώτους στίχους µε τη χρήση (τροπικών) µετοχών. Στο υπ λοιπο ποίηµα µε πρωτοπρ σωπη αφήγηση δηλώνονται µια σειρά απ ενέργειες του ποιητή που αναζωογονο ν το σώµα και την ψυχή του, τον γεµίζουν αισιοδοξία και του δηµιουργο ν µια νοερή διάθεση φυγής σ ένα µελλοντικ, αναγεννηµένο κ σµο. ƒ O π ª O Μιχάλης Γκανάς, «Σο ρουπο», Μα ρα λιθάρια, Κείµενα 1980, σ. 33. Σο ρουπο, σε γονυκλισία τα χρώµατα και πώς πεθαίνεις χωρίς το πράσινο εκ γενετής. Τα µάτια σου µε τον κίτρινο λίβα, καµένη σοδειά τα χρ νια που έζησα. Ας φε γει ο µικρ ς σκαντζ χοιρος, δε γλιτώνει τ αγκάθια µεγαλώνουν ανάποδα. Ήµερο βράδυ βελάζει σαν το χαµένο πρ βατο, [10]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ ζυγώνει στην π λη κι αλλάζει προβιά, σκ λος ή γάτα, µε την τρίχα ορθή κάτω απ τ σους τροχο ς. Τι γυρε εις εδώ ψυχή τραυλή, µακριά απ τα βοσκοτ πια της πατρίδας; Οι φίλοι πέφτουν απ ψηλά µπαλκ νια στο άσπρο µπαµπάκι που τους καταπίνει. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Στο ποίηµα κυριαρχο ν τα ρήµατα. Ποια απ αυτά χρησιµοποιο νται µε µεταφορική σηµασία και ποιο αισθητικ αποτέλεσµα πετυχαίνει µε αυτήν τη χρήση τους ο ποιητής; 2. Συγκεντρώστε τις µεταφορικές εκφράσεις του ποιήµατος και κατατάξτε τες ανάλογα µε το βαθµ ερµηνευτικής δυσκολίας τους. Επιλέξτε αυτή που σας προκάλεσε µεγαλ τερη εντ πωση και εξηγήστε τη λειτουργία της. 3. Σχολιάστε τη σωµατική σχέση που έχει ο ποιητής µε τη φ ση στα ποιήµατα του Ελ τη και του Γκανά και εντοπίστε τις διαφορές ανάµεσα στις δ ο ποιητικές αντιλήψεις. µ π µ π ƒ º π Βίττι Μάριο, Οδυσσέας Ελ της, Ερµής 1984. (επιµ.), Εισαγωγή στην ποίηση του Ελ τη, επιλογή κριτικών κειµένων, Πανεπιστηµιακές Εκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999. Καραντώνης Ανδρέας, Για τον Οδυσσέα Ελ τη, Παπαδήµας 1980. Λυχναρά Λίνα, Το µεσογειακ τοπίο στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελ τη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 1986. Μαρωνίτης.Ν., ροι του λυρισµο στον Οδυσσέα Ελ τη, Κέδρος 1980. Φράιερ Κίµων, Άξιον εστί το τίµηµα, µτφρ. Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978. http://www.ekebi.gr/1935/detoul.asp?id=169 ª π Οδυσσέας Ελ της, Ήλιος ο πρώτος, µουσική Γιάννη Μαρκ πουλου (1969). Οδυσσέας Ελ της (1911-1996), «Πίνοντας ήλιο κορινθιακ», Ήλιος ο πρώτος (1943). Ποίηση, Ίκαρος 2002, σ. 79. [11]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ πøƒ ƒ ƒ Ξυπνάµε και η θάλασσα ξυπνά µαζί µας Ã Να συνδέσουν οι µαθητές τα ευχάριστα συναισθήµατα και τη διάθεση του ποιητή για µια καινο ρια αρχή µε τη θετική επίδραση της θάλασσας και του ελληνικο φωτ ς. ª π ƒ Θάλασσα Ήλιος και φως Ψυχική ανάταση π π ƒ ª À π ƒ π Το ποίηµα αναφέρεται στη θετική ενέργεια που προσφέρει στον άνθρωπο το θαλασσιν µεσογειακ περιβάλλον. Η χρήση του πρώτου πληθυντικο προσώπου αναδεικν ει τη θετική επενέργεια της φ σης σε οµάδα ανθρώπων οι οποίοι προέρχονται απ αστικ περιβάλλον, καθώς «αποτοξινώνονται», έστω και προσωρινά, απ τις γκρίζες εικ νες της π λης και ανανεώνουν την ραση και τη µνήµη τους µπροστά στη θέα του φωτεινο γαλάζιου της θάλασσας και του ουρανο. Το ποίηµα τελειώνει µε µια αίσθηση ψυχικής και συναισθηµατικής ευδαιµονίας, τα βαθ τερα µως αίτια της οποίας υπερβαίνουν την αναγεννητική δ ναµη που µπορεί να προσφέρει η φ ση και δεν διευκρινίζονται στο ποίηµα. ƒ O π ª O Χ ρχε Λουίς Μπ ρχες, «Η θάλασσα», Το χρυσάφι των τίγρεων, µτφρ. ηµήτρης Καλοκ ρης, Ύψιλον 1988, σ. 42. Θάλασσα. Πρώιµη θάλασσα. Θάλασσα του Οδυσσέα κι εκείνου του άλλου Οδυσσέα που ο λα ς του Ισλάµ αποκαλο σε Σεβάχ Θαλασσιν. Η θάλασσα των γκρίζων κυµάτων του Έρικ του Ερυθρο, ψηλά στην πρ µνη και του ιππ τη εκείνου που έγραφε ταυτ χρονα το έπος και την ελεγεία της πατρίδας του στα τενάγη της Γκ ας. Θάλασσα του Τραφάλγκαρ. Αυτή που µνησε, µες στη µακραίωνη ιστορία της, συχνά η Αγγλία η δ σβατη θάλασσα που βάφτηκε σε ένδοξο αίµα στην καθηµερινή πρακτική του πολέµου. Η ασίγαστη θάλασσα που την ήµερη αυγή την αναρίθµητη άµµο αρµενίζει. [12]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ À ª ƒ ø ª π K ƒ π 1. Πώς ερµηνε ετε το στίχο «Με ραση και µνήµη καθαρή»; 2. Το ποίηµα του Μπ ρχες µπορεί να χαρακτηριστεί µνος στη διαχρονική (απ τη θάλασσα του µ θου στη θάλασσα διάφορων ιστορικών στιγµών) και διαπολιτισµική διάσταση της θάλασσας (η θάλασσα διαφορετικών πολιτισµών). Eντοπίστε τις διαφορές και τις οµοι τητές του µε το ποίηµα του Σαραντάρη. π ª π ƒ ƒ π Η θάλασσα αποτελεί ένα πολ συνηθισµένο θέµα τ σο της προσωπικής σο και της δηµοτικής ποιητικής µας παράδοσης. Πλήθος είναι επίσης τα δηµοτικά τραγο δια µε θέµα τη θάλασσα, ερµηνευµένα απ τραγουδιστές ( πως η οικογένεια Κονιτοπο λου), καθώς και τα µελοποιηµένα απ γνωστο ς συνθέτες (Ηλίας Ανδρι πουλος, Θάνος Μικρο τσικος κ.ά.) ποιήµατα µε το ίδιο θέµα. Αναζητήστε και συγκεντρώστε σχετικ υλικ, εµπλουτίζοντάς το παράλληλα µε τραγο δια άλλων µεσογειακών λαών, που έχουν ως θέµα τη θάλασσα. µ π µ π ƒ º π Βίττι Μάριο, Η γενιά του τριάντα, Ερµής 1979, σ. 89-94. Γράµµατα και τέχνες, τχ. 31-32, 1984 [αφιέρωµα]. (Τα περιοδικά που καταγράφονται στη βιβλιογραφία είναι ειδικά αφιερώµατα στους λογοτέχνες. Στο εξής δε θα σηµειώνεται η ένδειξη [αφιέρωµα]). Η λέξη, τχ. 21, 1983 (µε κείµενα των Τ. Άγρα, Γ. Μαρινάκη κ.ά.). Κ ρφης Τάσος, Ματιές στη λογοτεχνία του µεσοπολέµου, Πρ σπερος 1991, σ. 71-77. Πιπίνης Γιάννης, «Γιώργος Σαραντάρης, ο ποιητής της υπέρβασης», Νέα Εστία, τχ. 1758, 2003, σ. 159-161. http://www.snhell.gr/lakeim.html http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/porfiras/99/8.html Ο καθηγητής µπορεί να συµβουλευτεί επίσης το ειδικ αφιέρωµα για τη θάλασσα του περιοδικο Η λέξη, τχ. 145-146, 1998, που περιέχει ενδιαφέροντα ποιήµατα και πεζά Ελλήνων και ξένων συγγραφέων (Ν. Καββαδία, Φ. Κ ντογλου, Γ. Χειµωνά, Π. Ελυάρ, Ε. Μοντάλε κ.ά.) και τους συλλογικο ς τ µους H Mεσ γειος στην ιστορία, επιµέλεια David Abulafia, Πατάκης 2004 Ελλάδα της θάλασσας, επιµέλεια Σπ ρος Ασδραχάς κ.ά., Μέλισσα 2004. Μια δίωρη διδασκαλία µε θεµατικ επίκεντρο τη θάλασσα προτείνει η ώρα Μέντη στο «Μια θαλασσινή α ρα της ποίησης ή γιατί ο Οδυσσέας Ελ της θα ήθελε να στείλει σχολείο τη µικρή πράσινη θάλασσα», Γλώσσα και Λογοτεχνία στην Πρωτοβάθµια και τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, επιµέλεια Κώστας Μπαλάσκας, Κώστας Αγγελάκος, Μεταίχµιο 2005. ª π ª π ª π Οδυσσέα Ελ τη, «Του Αιγαίου», απ τη συλλογή Προσανατολισµοί, σε µουσική του Ηλία Ανδρι πουλου. [13]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Οδυσσέα Ελ τη, «Μικρές Κυκλάδες», απ τη συλλογή Τα ρω του έρωτα, σε µουσική Μίκη Θεοδωράκη, ερµηνε τρια η Ντ ρα Γιαννακοπο λου (1964). Οδυσσέα Ελ τη, «Θαλασσιν Τριφ λλι», απ την ίδια συλλογή, σε µουσική Λίνου Κ κοτου και µε ερµηνευτές τη Ρένα Κουµιώτη και το Μιχάλη Βιολάρη (1972). Νίκος Καββαδίας, ποιήµατα σε µουσική Θάνου Μικρο τσικου, στο δίσκο Ο Σταυρ ς του Ν του. Γιώργος Σαραντάρης (1908-1941), «Ξυπνάµε και η θάλασσα ξυπνά µαζί µας» (1940), Ποιήµατα, επιµέλεια Γιώργος Μαρινάκης, τ µ. 5, Gutenberg 1987, σ. 254. π - À Αθήνα ª π π Η π λη Ã Να διαφανεί η προβληµατική σχέση του ανθρώπου µε την αρνητική ψη των π λεων σε διάφορες εκδηλώσεις της καθηµεριν τητας και της κοινωνικής ζωής. ª π ƒ Άξενο-απρ σωπο αστικ περιβάλλον Έντονοι ρυθµοί ζωής και άγχος Καθηµερινή οικονοµική συναλλαγή Κοινωνική αποξένωση π π ƒ ª À π ƒ π Με εκφραστική λιτ τητα τα δ ο ολιγ στιχα ποιήµατα δ ο ποιητών της µεταπολεµικής περι δου, εποχής κατά την οποία κυριάρχησε το φαιν µενο της µαζικής οικοδ µησης και τσιµεντοποίησης των ελληνικών π λεων, µεταδίδουν καθηµερινά, ασφυκτικά συναισθήµατα των ανθρώπων που ζουν σε π λεις. Και τα δ ο ποιήµατα είναι παλαι τερα, αναφέρονται δηλαδή σε εποχές µε µικρ τερα προβλήµατα αστικοποίησης και κοινωνικής αποξένωσης, ωστ σο το δυσάρεστο συναίσθηµα που µεταφέρουν, απ τη µία ο Ασλάνογλου µε την εικ να της απογ µνωσης και απ την άλλη η Τσακνιά µε την εικ να του κουλουριασµένου φιδιο, αποδίδουν µε ένταση και αξιοπιστία σ γχρονα προβλήµατα των π λεων, που κυριαρχο ν η ρ πανση και η υπερένταση, µε αποτέλεσµα τη σωµατική και ψυχική κ πωση των κατοίκων τους. [14]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ ƒ π ª 1. Γ.Θ. Βαφ πουλος, «Αθήνα» και «Η Πολιτεία», Τα ποιήµατα, Κέδρος 1996, σ. 29, 162. 2. Μαν λης Αναγνωστάκης, «Θεσσαλονίκη, µέρες του 1969 µ.χ.» [απ σπασµα], Ο Στ χος (1970). Τα Ποιήµατα, Πλειάς 1975, σ. 154-155. Στην οδ Αιγ πτου πρώτη πάροδος δεξιά Τώρα υψώνεται το µέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία µεταναστε σεως Και τα παιδάκια δεν µπορο νε πια να παίξουνε απ τα τ σα τροχοφ ρα που περνο νε Άλλωστε τα παιδιά µεγάλωσαν, ο καιρ ς εκείνος πέρασε που ξέρατε Τώρα πια δε γελο ν, δεν ψιθυρίζουν µυστικά, δεν εµπιστε ονται. À ª ƒ ø ª π K H ƒ π A Χωριστείτε σε οµάδες µε σκοπ να µελετήσετε διάφορα ζητήµατα γ ρω απ τη δ µηση και τη λειτουργία των π λεων απ την αρχαι τητα ως τις µέρες µας. Η πρώτη οµάδα µπορεί να συλλέξει ιστορικά στοιχεία για τη δηµιουργία των πρώτων π λεων, δίνοντας βάρος στα αίτια που οδήγησαν πολλο ς ανθρώπους να εγκατασταθο ν σε αυτές. Η δε τερη οµάδα µπορεί να µελετήσει την κοινωνική σ νθεση των κατοίκων των π λεων (αστών), µε έµφαση στην εικ να που είχαν οι π λεις τον εικοστ αιώνα. Η τρίτη οµάδα µπορεί να εξετάσει γενικ τερα τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι κάτοικοι των σ γχρονων π λεων, µε ειδική αναφορά στις µεγαλουπ λεις. Η τέταρτη οµάδα θα πρέπει να προτείνει λ σεις ώστε να βελτιωθεί η ποι τητα ζωής των ανθρώπων που ζουν στις π λεις. Παρουσιάστε τα πορίσµατα της έρευνάς σας στην τάξη και συζητήστε περισσ τερο για τα ειδικά προβλήµατα στη δική σας περιοχή. µ π µ π ƒ º π Αντί, τχ. 615, 1996. Οδ ς Παν ς, τχ. 90, 1997. Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Αµαλία Τσακνιά», Η δε τερη µεταπολεµική γενιά, Σοκ λης 2002, σ. 622-631. Το έντρο, τχ. 131-132, 2004, σ. 151-182. Τσακνιά Αµαλία (1932-1984), Εταιρεία Συγγραφέων 1984. Φραντζή Άντεια, «Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου», Η δε τερη µεταπολεµική γενιά, Σοκ λης 2002, σ. 176-191. Ειδική βιβλιογραφία για τη σχέση της λογοτεχνίας µε την π λη µπορείτε να βρείτε στη µελέτη της Λίζυς Τσιριµώκου Λογοτεχνία της π λης, Λωτ ς 1988 και στα δ ο αφιερώµατα του περιοδικο Το έντρο:«ο συγγραφέας και η π λη», τχ. 53-54, 1990 (γράφουν οι Γ. Ρίτσος,. Σωτηρίου, Στρ. Τσίρκας κ.ά.) και «Λ γος και ποιητική για την π λη», τχ. 33, 1983 (γράφουν οι Κ. Παπαγιώργης, Ρ. Μπαρτ κ.ά.). [15]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου (1931-1996), «Αθήνα», Ο δ σκολος θάνατος, Νεφέλη 1985, σ. 22. Αµαλία Τσακνιά (1932-1984), «Η π λη», Το µπαλκ νι,νεφέλη 1982, σ. 16. ª π. Ã ƒ π Χαλασµένες γειτονιές Ã Να παρακολουθήσουµε µια αντιπροσωπευτική εικ να σ γχρονης επαρχιακής π λης, η οποία ταλαιπωρεί, πνίγει τον άνθρωπο µε την πυκνή δ µηση των πολυκατοικιών, την έλλειψη ελε θερων χώρων και πρασίνου. ª π ƒ Πολυκατοικία «Αξιοποίηση του αστικο χώρου» Φυλακισµένα παιδιά Έλλειψη παιχνιδιο π π ƒ ª À π ƒ π Ο συγγραφέας κινείται, µε αποσπασµατικ τρ πο και ποιητική γραφή, ανάµεσα στις µνήµες της παιδικής του ηλικίας και στα τρα µατα απ τη σ γχρονη, κακαίσθητη εικ να της π λης µε τις χαλασµένες και αφιλ ξενες γειτονιές. Η παρακµή της παλιάς Καβάλας και η αλ γιστη µετατροπή της σε τσιµεντο πολη τοποθετο νται χρονικά στη δεκαετία του 70, ταν, µε ευκαιριακ τρ πο και δίχως σχεδιασµ, η π λη ανοικοδο- µήθηκε στερο µενη χι µ νο το ιστορικοκοινωνικ της στίγµα (π λη καπνεµπορίου και προσφ γων), αλλά και τις µελλοντικές προοπτικές ανάπτυξής της. έσµιοι και άµοιροι αυτής της καταστροφικής «αξιοποίησης» είναι σήµερα τα φυλακισµένα παιδιά των πολυκατοικιών, τα οποία, στερηµένα απ τους ελε θερους χώρους για το παιχνίδι, αγριε ουν αντί να ηρεµο ν. Το ανθολογηµένο κείµενο απαρτίζουν τρία αποσπάσµατα απ το αφήγηµα Μανία π λεως, κ ριο χαρακτηριστικ των οποίων είναι η µνηµονική ανάκληση της παλιάς π λης και της παιδικής ηλικίας του συγγραφέα, σε σ γκριση µε τη σηµερινή, αφιλ ξενη, ψη της π λης. ƒ π ª Γιώργος Σεφέρης, «Ίππιος Κολων ς», Τετράδιο Γυµνασµάτων Β, Ίκαρος 1976, σ. 49. Τ αηδ νια και τα λι δεντρα τα σάρωσαν οι πολυκατοικίες οι άνθρωποι σκ ρπισαν εµπρ ς στις µηχανές. [16]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ Στην κορυφή του λ φου ένα πουλάρι κοίταζε αγέρωχα ώρα την Αθήνα χλιµίντρισε ξαναχλιµίντρισε και τ άκουσα να λέει «Γιαχο» στυλώνοντας τ αυτιά του. Έπειτα ελε θερο µ ολ ρθη ουρά γλάκησε κατά την κατηφ ρα. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σε ορισµένα σηµεία του αποσπάσµατος ο συγγραφέας σχολιάζει τη δυσµενή εικ να της σ γχρονης π λης. Πώς εκφράζονται και τι δηλώνουν τα σχ λια του συγγραφέα; 2. Τι µπορεί να αλλάξει στην π λη για να βελτιωθεί η ποι τητα ζωής των ανθρώπων; 3. Ποιος ευθ νεται για την άσχηµη ψη της π λης, µε βάση τα κείµενα του Χαρπαντίδη και του Σεφέρη; µ π µ π ƒ º π Βασιλικ ς Βασίλης, «ο αν µοιοι πεζογράφοι µε κοινή καταγωγή [Χαρπαντίδης και Αξιώτης]», Εντευκτήριο, τχ. 33, 1995-1996, σ. 19-21. Γαραντο δης Ευριπίδης, «Aπ την πραγµατική στην α ρατη π λη. Kοσµάς I. Xαρπαντίδης, Mανία Π λεως» [βιβλιοκρισία], Eντευκτήριο, τχ. 26, 1994, σ. 117-119. Μικέ Μαίρη, Λογοτεχνικά πρ σωπα της Καβάλας, Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο 1990, σ. 21. Παγαν ς Γ.., «Kοσµάς I. Xαρπαντίδης, Mανία Π λεως» [βιβλιοκρισία], Γράµ- µατα και Τέχνες, τχ. 72, 1994, σ. 7-12. Κοσµάς Ι. Χαρπαντίδης (1959), Μανία π λεως, Επικαιρ τητα 1993, σ. 16-18, 38-39. π π π Ένα παλι µήνυµα για το σ γχρονο κ σµο Ã Να προβάλουµε την αρµονική σχέση του ανθρώπου µε τη φ ση, απ τη σκοπιά µάλιστα κάποιου που παλαι τερα θεωρήθηκε άγριος και απολίτιστος, ενώ σήµερα µας διδάσκει τι, αν ο δυτικ ς άνθρωπος αγαπο σε και σεβ ταν τη φ ση, θα είχε αποφευχθεί η καταστροφή του φυσικο περιβάλλοντος. [17]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ª π ƒ Αρµονική σχέση ανθρώπου και φ σης Σεβασµ ς του φυσικο περιβάλλοντος Αδιαφορία για το φυσικ περιβάλλον Σ γκρουση των πολιτισµών π π ƒ ª À π ƒ π Το κείµενο του Ινδιάνου Σιάτλ, η απάντησή του στο αίτηµα του προέδρου των Ηνω- µένων Πολιτειών Αµερικής για την αγορά της γης των Ινδιάνων, προβάλλει την πλήρη διάσταση δ ο πολιτισµών γ ρω απ το ζήτηµα της σχέσης του ανθρώπου µε τη φ ση. Απ τη µια, ο πατροπαράδοτος πολιτισµ ς των Ινδιάνων στηριζ ταν στην αρµονική και ισορροπηµένη σχέση του ανθρώπου µε τη φ ση, η οποία βασιζ ταν στην πεποίθηση τι η φ ση είναι ιερή και απαραβίαστη. Απ την άλλη, ο πολιτισµ ς των λευκών, των κατακτητών της νέας ηπείρου, εδράζεται στην αντίληψη της εκµετάλλευσης της φ σης µε στ χο τη βελτίωση των υλικών ρων της ζωής του ανθρώπου. Ο Ινδιάνος Σιάτλ έχει επίγνωση της αδυναµίας του να προστατε σει τη γη του, γνωρίζει επίσης τον προσχηµατικ χαρακτήρα του αιτήµατος για αγορά και αντιλαµβάνεται τι η υποταγή των Ινδιάνων στη θέληση των πανίσχυρων λευκών είναι αναπ φευκτη. Αντιτάσσεται µως στη λογική της βίας µ ένα κήρυγµα ανθρώπινης αξιοπρέπειας και σεβασµο της φ σης. Το κείµενο του Ινδιάνου Σιάτλ µάς ενδιαφέρει, επειδή αποδείχτηκε προφητικ : οι προτροπές του προς τους λευκο ς να αγαπήσουν και να σεβαστο ν τη γη, σήµερα γνωρίζουµε τι δεν εισακο στηκαν. Αντίθετα, ο δυτικ ς πολιτισµ ς της ανεξέλεγκτης εκµετάλλευσης των φυσικών π ρων και της επιβολής του ανθρώπινου πολιτισµο στο φυσικ περιβάλλον οδήγησε στην οικολογική καταστροφή, τις συνέπειες της οποίας βιώνουµε. ƒ π ª 1. Γουίλιαµ Φώκνερ, «Το ελάφι», Η αρκο δα, µτφρ. Βασίλης Καλλιπολίτης, Εξάντας 1980, σ. 148-149. 2. Μέλπω Αξιώτη, [Η ψυχή του νησιο ], Το σπίτι µου στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σε ποια σηµεία του κειµένου δηλώνεται περισσ τερο η εντελώς διαφορετική στάση των Ινδιάνων απέναντι στη φ ση, σε σ γκριση µε τη στάση των λευκών; 2. Ποιες συστάσεις κάνει ο ερυθρ δερµος στους λευκο ς σε περίπτωση που αποκτήσουν τη γη του; Πώς δικαιολογείται αυτ το ενδιαφέρον του για την τ χη της γης; 3. Η βαθιά συναισθηµατική σχέση της Αξιώτη µε τον τ πο της, τη Μ κονο, µας θυµίζει την αγάπη του Σιάτλ για τη γη του. Βρείτε οµοι τητες και διαφορές στη συναισθηµατική σχέση των δ ο συγγραφέων, του Ινδιάνου Σιάτλ και της Αξιώτη, µε τον τ πο τους. [18]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ µ π µ π ƒ º π Αρχηγ ς Σιάτλ, Η ν χτα των Ινδιάνων Λ γος του 1855, µτφρ. Αλ η Σιδέρη, Άγρα 2000. Ινδιάνος Σιάτλ, «Ένα παλι µήνυµα για το σ γχρονο κ σµο» (1855 περίπου) [Απάντηση του Ινδιάνου φ λαρχου στο Φραγκλίνο Πηρς], µτφρ. Ζήσιµος Λορεντζάτος, Το Βήµα, 16.1.1977. π π ƒ π π π π ª 1. Συνδυαστική ανάγνωση, σε επίπεδο θεµάτων, κοινωνικο προβληµατισµο ή συναισθηµατικής διάθεσης Με τον πρώτο τρ πο έχουν ήδη οργανωθεί τα ποιήµατα των Ν.-Α. Ασλάνογλου και Α. Τσακνιά. Η συνδυαστική αυτή ανάγνωση, που µπορεί να πραγ- µατοποιηθεί στη διάρκεια µιας διδακτικής ώρας, στοχε ει στην ανάπτυξη της συγκριτικής ικαν τητας, καλλιεργεί το αισθητικ κριτήριο και προωθεί την κριτική στάση των µαθητών. Ο δε τερος τρ πος µπορεί να λειτουργήσει ως προέκταση του πρώτου. Μπορο µε, π.χ., να αναφερθο µε στο άσχηµο και περιοριστικ για τα παιδιά βίωµα της π λης, µε αφορµή τη διδασκαλία του αφηγήµατος του Χαρπαντίδη ή σε συσχετισµ µε το ποίηµα «Τι έπαιξα στο Λα ριο» του Σαββ πουλου («Προβλήµατα της σ γχρονης ζωής»). Κείµενα µε συναφή προβληµατισµ υπάρχουν επίσης στην εν τητα «Οι φίλοι µας τα ζώα», τα οποία πραγµατε ονται τη σχέση του ανθρώπου µε το υπ λοιπο ζωικ οικοσ στηµα. Ο τρίτος τρ πος µπορεί να εφαρµοστεί κατά την κρίση του διδάσκοντος, µε σκοπ την εναλλαγή του φους και της συναισθηµατικής διάθεσης που εµπνέει η λογοτεχνία. Έτσι ο φιλ λογος έχει τη δυνατ τητα να επιλέξει ποιήµατα που προβάλλουν την αισι δοξη διάθεση και τη χαρά της ζωής (Ελ της Σαραντάρης) ή να συνδυάσει τη διδασκαλία τους µε οµ θεµα τραγο δια που έχουµε συµπεριλάβει ως παράλληλα κείµενα. 2. Αξιοποίηση παράλληλων κειµένων Αν και η διδασκαλία παράλληλων κειµένων αφορά κυρίως την Γ τάξη, η επίκλησή τους µπορεί να εξυπηρετήσει συχνά τ σο το έργο του διδάσκοντος σο και τη διε ρυνση του προβληµατισµο ή της απ λαυσης των µαθητών της Β Γυµνασίου. Γι αυτ ν το λ γο φροντίσαµε να καταγράψουµε ή να παραθέσουµε αρκετά ενδεικτικά παράλληλα κείµενα, τα οποία, κατά περίπτωση, µπορο ν να χρησιµοποιηθο ν στην τάξη. Θεωρο µε προτιµ τερο να αξιοποιηθο ν κείµενα, τα οποία είτε αναδεικν ουν τη σχέση αλληλεξάρ- [19]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ τησης ανθρώπου και φ σης που ίσχυε κυρίως στο παρελθ ν (Βρεττάκος), είτε αναφέρονται στη στέρηση του φυσικο περιβάλλοντος που βιώνει ο άνθρωπος της π λης (Γκανάς). Καλ θα ήταν να συσχετιστο ν αυτά τα κεί- µενα µε παρεµφερές υλικ απ την εν τητα «Οι φίλοι µας τα ζώα» (Έσε, Σουρο νης). 3. ιδακτική επέκταση ηµιουργία κριτικής στάσης Ο καθηγητής µπορεί να αναθέσει ευρ τερες ατοµικές ή οµαδικές εργασίες, µερικές απ τις οποίες µπορεί να αφορµώνται απ την ανάγνωση εν ς συγκεκριµένου κειµένου (π.χ., µε αφετηρία την παράλληλη διδασκαλία των ποιη- µάτων για τη θάλασσα [Σαραντάρης, Μπ ρχες] οι µαθητές µπορο ν να συγκεντρώσουν υλικ για το διαχρονικ και διαπολιτισµικ δεσµ των λαών της Μεσογείου µε τη θάλασσα, µελετώντας εγκυκλοπαιδικά λήµµατα, ιστορία πολιτισµο, τοπικές παραδ σεις και τέχνη, ή καταγράφοντας καθηµερινές συνήθειες, πως η διατροφή, ο ελε θερος χρ νος, οι ανθρώπινες σχέσεις κ.ά.) ή να αναφέρονται γενικ τερα σε θέµατα σ γχρονου κοινωνικο προβληµατισµο. Με αφορµή τη διδασκαλία του κειµένου οι µαθητές µπορο ν να εξετάσουν τα αρνητικά επακ λουθα απ την αλ γιστη ανάπτυξη και τα καταναλωτικά πρ τυπα του δυτικο πολιτισµο, πως π.χ., την υπερβολική χρήση λιπασµάτων στις αγροτικές εκτάσεις γης ή την οµοι µορφη εικ να των τσιµεντουπ λεων. Ο κριτικ ς προβληµατισµ ς των µαθητών θα πρέπει να επεκταθεί στην αρνητική επενέργεια που έχει η άσχηµη συµπεριφορά του ανθρώπου στα ζώα (µε εστίαση στα προαναφερθέντα κείµενα της εν τητας). 4. Ευρ τερες δραστηρι τητες Χρήση εποπτικο υλικο Οι µαθητές µπορο ν να επεκτείνουν σε διάφορες κατευθ νσεις την πρ σληψη του κειµένου. Μπορο ν, π.χ., να οργανώσουν µια µικρή έρευνα µε σκοπ να συγκρίνουν την παλαι τερη µε τη σηµερινή εικ να του χωριο, της γειτονιάς ή της π λης τους και να εξαγάγουν συµπεράσµατα σχετικά µε το παρελθ ν και το µέλλον του τ που τους. Το ενδιαφέρον τους µπορεί να στραφεί στη φωτογράφιση διάφορων ψεων του τ που τους, να εντοπίσουν, π.χ., τη συν παρξη του παλαιο και του νέου στα κτίρια της περιοχής τους. Έχει ενδιαφέρον επίσης να κινητοποιηθεί η δηµιουργική διάθεση των µαθητών µε τη χρήση εναλλακτικών µέσων διδασκαλίας. Η ποιοτική µουσική και τα µελοποιηµένα ποιήµατα καλλιεργο ν τη σχέση των µαθητών µε τη λογοτεχνία. Καλ θα ήταν να ενταχθο ν στη διδακτική ώρα ως επιστέγασµα και προέκταση της διδασκαλίας. Χρήσιµο υλικ για τη διδασκαλία του µαθήµατος µπορείτε να βρείτε στην εκπαιδευτική π λη του ΥΠΕΠΘ www.e-yliko.gr. [20]
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ
ªπ π ª Ο Τάκη-Πλο µας Ã Να φανεί τι στα παλαι τερα χρ νια και στο πλαίσιο της παραδοσιακής κοινωνίας το πρ τυπο της αντρικής λεβεντιάς ήταν συνδεδεµένο αφεν ς µε τις αναµνήσεις και τις µορφές του εθνικοαπελευθερωτικο αγώνα, αφετέρου µε λα σα διέσωζαν την ιστορική µνήµη και την έφερναν στο προσκήνιο της κοινωνικής ζωής (παραδοσιακή φορεσιά και λαϊκ πανηγ ρι). ª π ƒ Ανάµνηση του ηρωικο εθνικο παρελθ ντος Λαϊκή λεβεντιά Η φθορά του χρ νου και η διάρκεια της µνήµης π π ƒ ª À π ƒ π Ο Μιλτιάδης Μαλακάσης γεννήθηκε στην ιερή π λη του Μεσολογγίου το 1909. Απ την εποχή των παιδικών του χρ νων, θυµάται τη µορφή του λεβέντη εξαδέλφου του Τάκη-Πλο µα να ξεχωρίζει για τη λεβεντιά και τη λαµπερή του φορεσιά, καθώς οι αναµνήσεις απ το ένδοξο ηρωικ παρελθ ν της π λης έµεναν ζωντανές και αναβίωναν ιδίως στα λαϊκά θρησκευτικά πανηγ ρια. Αν και το ποίηµα αναπλάθει µια προσωπική ανάµνηση, ουσιαστικά δείχνει τις αξίες και τα πρ τυπα µιας παραδοσιακής κοινωνίας στο πλαίσιο της οποίας,τι σήµερα ονοµάζουµε λαογραφικ στοιχείο ήταν ζωνταν βίωµα που συνέδεε στενά το παρελθ ν µε το παρ ν. Η λαϊκή φορεσιά, οι ήρωες της Επανάστασης, οι άγιοι της χριστιανοσ νης δεν αποτελο ν µ νο το επίκεντρο της ιστορικής µνήµης των κατοίκων του Μεσολογγίου, αλλά και συγκροτο ν τα σηµεία αναγνώρισης της νεοελληνικής εθνικής ταυτ τητας, τουλάχιστον έτσι πως αυτή αναγνωριζ ταν την εποχή της γραφής του ποιήµατος. λα αυτά τα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία δηµιουργο ν µια πολ χρωµη φιγο ρα του Τάκη- Πλο µα, που θυµίζει φουστανελοφ ρους του ζωγράφου Θε φιλου. Παράλληλα «Ο Τάκη-Πλο µας» είναι κι ένα προσωπικ ποίηµα µε διττή διάσταση: ένας µνος στην αντοχή της µνήµης που διατηρεί µέσα µας ολοζώντανες τις ωραίες εικ νες του παρελθ ντος, αλλά κι ένα ελεγείο για την αµετάκλητη µοίρα του ανθρώπου, να γερνά και να πεθαίνει. Ο ποιητής θυµάται τον Τάκη-Πλο µα τριάντα τρία χρ νια µετά το θάνατ του κι έτσι εµµέσως αναλογίζεται την αναπ φευκτη φθορά και της δικής του ζωής. Τη διττή διάσταση του ποιήµατος (έκφραση µιας κοινωνικής κατάστασης, αλλά και εν ς καθαρά προσωπικο βιώµατος) δείχνει η αλλαγή του γραµµατικο προσώπου του αφηγητή στο τέλος του ποιήµατος: ο Τάκη-Πλο µας ήταν ο λεβέντης του «Μεσολογγιο µας», αλλά και ο ήλιος της «αυγο λας µου ζωής». [22]
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ƒ π ª Κωστής Παλαµάς, «Του βιολιτζή του Μπαταριά το εγκώµιο», Οι καηµοί της λιµνοθάλασσας (1912). Άπαντα, τ µ. 5, Μπίρης 1972 3,σ.184. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σχολιάστε την αλλαγή του γραµµατικο προσώπου στους στίχους της τελευταίας στροφής: «Ω! το λεβέντη του Μεσολογγιο µας,/τον ήλιο της αυγο λας µου ζωής». 2. Στο ποίηµα του Παλαµά «Του βιολιτζή του Μπαταριά το εγκώµιο» ανακαλείται απ το παρελθ ν ένα πρ σωπο που ο ποιητής γνώρισε στο Μεσολ γγι, που έζησε τα παιδικά του χρ νια. Με δεδοµένη αυτήν τη συγγένεια ανάµεσα στα ποιήµατα του Μαλακάση και του Παλαµά, συγκρίνετε τα δ ο ποιήµατα. µ π µ π ƒ º π Άγρας Τέλλος, «Μιλτιάδης Μαλακάσης, ποιητής Αθηναίος», Κριτικά, τ µ. 2, Ερµής 1981, σ. 95-136. Καλλι πη, Παραδοσιακές φορεσιές, Λ κειον των Ελληνίδων, Φερενίκη 2004. Μαλακάσης Μιλτιάδης, Τα Μεσολογγίτικα, φιλολογική επιµέλεια Γ.Π. Σαββίδης, Ερµής 1995, σ. 41-42. Νέα Εστία, τχ. 384, 1943. http://www.snhell.gr/lakeim.html Μιλτιάδης Μαλακάσης (1869-1943), «Ο Τάκη Πλο µας», Τα Μεσολογγίτικα (1920), Ερµής 1995, σ. 41-42. π ª πø Η Άννα του Κλήδονα Ã Να φανεί τι η καθηµερινή ζωή, οι ελπίδες και οι προσδοκίες των ανθρώπων στην παραδοσιακή κοινωνία συνδέονταν στενά µε τα λαϊκά έθιµα. ª π ƒ Λαϊκά έθιµα Ο γάµος, το νειρο κάθε κοπέλας Παιδική φάρσα µε απρ σµενες συνέπειες [23]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π ƒ ª À π ƒ π Το διήγηµα ανακαλεί αναµνήσεις της νε τητας του συγγραφέα απ τις προσφυγικές συνοικίες της µεταπολεµικής Καβάλας και αναπλάθει τα λαϊκά έθιµα που συνδέονται µε τη γιορτή του Αϊ-Γιάννη του Κλήδονα. Η κεντρική ηρωίδα, η Άννα, είναι µια ε πιστη και στερηµένη κοπέλα, κ ρη Μικρασιατών προσφ γων, η οποία εναποθέτει, πως και οι περισσ τερες κοπέλες της ηλικίας και του τ που της, λες τις ελπίδες για µια καλ τερη ζωή στο µελλοντικ της σ ζυγο. Η ευπιστία της, τι το έθιµο του Κλήδονα θα της αποκαλ ψει την ταυτ τητα αυτο του συζ γου, την κάνει ε κολο θ µα των νεαρών της γειτονιάς της, οι οποίοι µε διάθεση παιχνιδιο αλλά και σκληρ τητα την εξαπατο ν, δηµιουργώντας της πλάνες ελπίδες τι ο µελλοντικ ς σ ζυγ ς της θα είναι κάποιος φο ρναρης. Ο συγγραφέας περιγράφει µε συµπάθεια τον κ σµο της νε τητάς του, νοσταλγώντας µια κατάσταση πραγµάτων και συµπεριφορών, εθίµων και αντιλήψεων, οι οποίες ως επί το πλείστον ανήκουν οριστικά στο παρελθ ν. Παράλληλα µως κρατά κριτική απ σταση απ εκείνο τον κ σµο, καθώς τα σχ λιά του και η κατάληξη της ιστορίας φανερώνουν τι επρ κειτο για έναν κ σµο µε άτεγκτους ν µους απέναντι στους αδ ναµους και στους «αλαφρο σκιωτους». Οι τελευταίες φράσεις του διηγήµατος υπαινίσσονται τι η Άννα αργ τερα τρελάθηκε, καθώς εξακολο θησε να είναι το ε κολο θ µα µιας κοινωνίας που δεν αποδεχ ταν τη διαφορετικ τητα. Εντέλει η µορφή της ε πιστης Άννας προκαλεί τη συµπάθεια και τον οίκτο µας. Με αφορµή την κατάληξη της Άννας µπορο µε να συζητήσουµε µε τους µαθητές για τη συµπεριφορά µας απέναντι σε πρ σωπα ψυχικά διαταραγµένα. ƒ π ª 1. Γιώργος Σεφέρης, «Φωτιές του Αϊ-Γιάννη» [απ σπασµα], Ποιήµατα, Ίκαρος 1976 10,σ.109. Η µοίρα µας, χυµένο µολ βι, δεν µπορεί ν αλλάξει δεν µπορεί να γίνει τίποτε. Έχυσαν το µολ βι µέσα στο νερ κάτω απ τ αστέρια κι ας ανάβουν οι φωτιές. Αν µείνεις γυµνή µπροστά στον καθρέφτη τα µεσάνυχτα βλέπεις βλέπεις τον άνθρωπο που περνά στο βάθος του καθρέφτη τον άνθρωπο µέσα στη µοίρα σου που κυβερνά το κορµί σου, µέσα στη µοναξιά και στη σιωπή τον άνθρωπο της µοναξιάς και της σιωπής κι ας ανάβουν οι φωτιές. 2. Εµµανουήλ Ρο δης, «Το ξεστο πωµα» (1898), Άπαντα, τ µ. 5, φιλολογική επιµέλεια Άλκης Αγγέλου, Ερµής 1978, σ. 263-265. [24]
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. Οι µαθητές µπορο ν να αφηγηθο ν εµπειρίες, περιστατικά ή να συλλέξουν πληροφορίες για διάφορα λαϊκά έθιµα, µερικά απ τα οποία επιβιώνουν µέχρι σήµερα, πως τα κουφέτα στο δίσκο του γάµου, τα ον µατα στο γοβάκι της ν φης, η φανουρ πιτα κ.ά. 2. Τ σο το διήγηµα του Αξιώτη σο και το ποίηµα του Σεφέρη βασίζονται στο λαϊκ έθιµο του Αϊ-Γιάννη του Κλήδονα. Συγκρίνετε τον τρ πο και εντοπίστε τις διαφορές µε τις οποίες τα δ ο κείµενα αξιοποιο ν το λαϊκ έθιµο. 3. Κοιν στοιχείο ανάµεσα στα διηγήµατα του Αξιώτη και του Ρο δη αποτελεί η φάρσα των νεαρών εις βάρος αδ ναµων ανθρώπων. Ποιες δυσάρεστες συνέπειες έχουν οι φάρσες και ποια στάση κρατά απέναντι σ αυτές ο ενήλικος πλέον αφηγητής-συγγραφέας; µ π µ π ƒ º π Βασιλικ ς Βασίλης, «ο αν µοιοι πεζογράφοι µε κοινή καταγωγή [Χαρπαντίδης και Αξιώτης]», Εντευκτήριο, τχ. 33, 1995-1996, σ. 19-21. Καβάλα. Μια π λη στη λογοτεχνία, επιλογή κειµένων ιαµαντής Αξιώτης, Μεταίχµιο 2002. Μικέ Μαίρη, Λογοτεχνικά πρ σωπα της Καβάλας, Εντευκτήριο Θεσ/νίκης, 1990, σ. 22-23. Παγαν ς Γ.., «ιαµαντής Αξιώτης, Ξ βεργα µε µέλι», Γράµµατα και Τέχνες, τχ. 72, 1994, σ. 7-12. ιαµαντής Αξιώτης (1942), «Η Άννα του Κλήδονα», Ξ βεργα µε µέλι,νεφέλη 1994, σ. 9-20: 15-20. πøƒ πø À Να σαι καλά, δάσκαλε! Ã π Να προκληθεί το ενδιαφέρον των µαθητών για τα προϊ ντα του λαϊκο µας πολιτισµο και να διατυπώσουν απ ψεις για την αξία της παράδοσης. Να φανεί τι η τάξη, αν δοθο ν στους µαθητές τα κατάλληλα ερεθίσµατα, µπορεί να λειτουργήσει ως συλλογικ ς χώρος ώστε τα παιδιά να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τη λαϊκή λογοτεχνική δηµιουργία, η οποία σήµερα αντιµετωπίζεται µε επιφ λαξη και υποτι- µάται λ γω του αστικο τρ που ζωής. [25]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ª π ƒ Αξία-περιφρ νηση του λαϊκο πολιτισµο Αποκοπή-γνωριµία των µαθητών µε το λαϊκ πολιτισµ Μαθητική πονηριά π π ƒ ª À π ƒ π Στο διήγηµα αυτ ο αφηγητής υιοθετεί το βλέµµα εν ς έφηβου µαθητή, ο οποίος περιγράφει την εµπειρία του απ τη διδασκαλία και τη γενικ τερη παρουσία του φιλολ γου του. Είναι καλ να πληροφορηθο ν οι µαθητές τι το διήγηµα περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αφο ο Ιωάννου θήτευσε στη Μέση Εκπαίδευση και ασχολήθηκε µε τη συγκέντρωση και µελέτη των δηµοτικών τραγουδιών. Τα παιδιά του χωριο στο οποίο ζει ο αφηγητής ενθουσιάζονται µε τον καθηγητή που τους εµπνέει σεβασµ για την παράδοση, αντίθετα ο αφηγητής νιώθει κάπως µειονεκτικά, γιατί ενώ οι συµµαθητές του «ξέρανε τη ρίζα τους», ο ίδιος δεν ήξερε «ο τε τον παππο του». Αν και το σ ντοµο αυτ διήγηµα πρωτοδηµοσιε τηκε το 1979, µπορο µε να θεωρήσουµε τι καταγράφει µια πραγµατικ τητα που ισχ ει και σήµερα: οι µαθητές του Γυµνασίου αντιµετωπίζουν τη λαϊκή παράδοση µε επιφ λαξη ή και υποτίµηση. Αυτ οφείλεται στο γεγον ς τι τα κυρίαρχα στο αστικ κοινωνικ περιβάλλον αισθητικά πρ τυπα είναι εντελώς διαφορετικά και κυρίως ξεν φερτα. Ο αφηγητής στο διήγη- µα είναι µαθητής που προέρχεται απ την Αθήνα, αλλά βρίσκεται για µια σχολική χρονιά σε κάποιο επαρχιακ Γυµνάσιο, λ γω της µετάθεσης του πατέρα του, που είναι δηµ σιος υπάλληλος. Μας εξιστορεί λοιπ ν την προσπάθεια εν ς νέου φιλολ γου που αγαπά το λαϊκ πολιτισµ να µεταδώσει την αγάπη του αυτή στα παιδιά. Έτσι τα παιδιά ανακαλ πτουν τι αυτ που µέχρι χτες αγνοο σαν και υποτιµο σαν µπορεί να γίνει πηγή χι µ νο γνώσης και αισθητικής απ λαυσης, αλλά και να ανανεώσει και να εµπλουτίσει τη σχέση τους µε άτοµα µεγαλ τερης ηλικίας. Το διήγηµα βασίζεται στην αντίθεση ανάµεσα στην Αθήνα και στην ελληνική επαρχία. Ενώ δηλαδή το µεγάλο αστικ κέντρο έχει αποκοπεί εντελώς απ το λαϊκ πολιτισµ, στις µικρές π λεις ή στην παιθρο η επανασ νδεση µε το λαϊκ πολιτισµ ίσως είναι εφικτή, αν το σχολικ και το κοινωνικ περιβάλλον δώσει στα παιδιά τα σχετικά ερεθίσµατα. Στο διήγηµα προβάλλεται η αντίληψη τι, αν ο εκπαιδευτικ ς αγαπά τον πολιτισµ, µπορεί να µεταδώσει την αγάπη αυτή και στους µαθητές του. Η τελευταία φράση του διηγήµατος, µέσα σε εισαγωγικά, είναι µετέωρη, εκφέρεται απ τον ώριµο αφηγητή, ο οποίος γνωρίζει τη µελλοντική έκβαση των πραγµάτων, τι δηλαδή η µεγάλη πολιτεία αφοµοιώνει οριστικά τα παιδιά της, κρατώντας τα µακριά απ το λαϊκ πολιτισµ. Ο φιλ λογος του διηγήµατος, εφαρµ ζοντας τις αρχές του «σχολείου εργασίας», φέρνει τα παιδιά σε επαφή µε το περιβάλλον, µε σκοπ την κοινωνικοποίησή τους. Η προσωπικ τητά του διαγράφεται καθαρά µέσα απ τις δραστηρι τητες και τη διδακτική µεθοδολογία του, αλλά και απ την ελαφρά ειρωνική επίπληξη στον [26]
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ «πονηρ» µαθητή-αφηγητή. Η απλή καθηµερινή γλώσσα, ο αδι ρατα µελαγχολικ ς και ειρωνικ ς τ νος, η προφορικ τητα της αφήγησης και η στοχαστική διάθεση του αφηγητή, γνωρίσµατα που χαρακτηρίζουν το έργο του Ιωάννου, µπορο ν να επιση- µανθο ν και στο συγκεκριµένο κείµενο. ƒ π ª ƒ ƒ ª π Έλλη Αλεξίου, Μια µέρα στο Γυµνάσιο [παιδικ θέατρο], Καστανιώτης 2003. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. ιαβάστε τη δε τερη παράγραφο του αφηγήµατος και εξηγήστε τι εννοο µε ταν µιλάµε για το «λαϊκ µας πολιτισµ». 2. Γιατί οι µαθητές ένιωσαν τι λα σα γνώριζαν ήταν «ένας θησαυρ ς κρυφ ς και αλογάριαστος»; 3. Προσπαθήστε να περιγράψετε την προσωπικ τητα του καθηγητή, κάνοντας αναφορές σε συγκεκριµένα σηµεία του διηγήµατος. 4. ιαβάστε την τελευταία παράγραφο. Ποιος µιλά και σε ποια χρονική στιγµή αναφέρεται; Για να αναπτυχθεί η πρώτη διαθεµατική δραστηρι τητα του βιβλίου του µαθητή, δίνονται η διε θυνση και τα στοιχεία επικοινωνίας του Κέντρου Σ νταξης του Ιστορικο Λεξικο της Νέας Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδηµίας Αθηνών: Συγγρο 129 και Βασιλείου ίπλα 1, Αθήνα, τηλ. 210 9344806, και του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας: στην ίδια διε θυνση, τηλ. 210 93 44 811, http://www. academy ofathens.gr/keel/. µ π µ π ƒ º π Αράγης Γιώργος, «Γιώργος Ιωάννου», Η µεταπολεµική πεζογραφία, τ µ. 3, Σοκ λης 1992, σ. 150-225. ρουκ πουλος Άρης, «Ένα υποθετικ Αναγνωστικ Λογοτεχνίας µε κείµενα του Γιώργου Ιωάννου αποκλειστικά», Νέα Παιδεία, τχ. 37, 1986, σ. 144-151., Γιώργος Ιωάννου. Ένας οδηγ ς για την ανάγνωσή του,ειρµ ς 1992. Νέα Εστία, τχ. 1762, 2003 [αφιέρωµα στο δηµοτικ τραγο δι]. Ο Παρατηρητής, τχ. 8, 1988. Τα δηµοτικά µας τραγο δια, επιµέλεια Γιώργος Ιωάννου, Ερµής 1994. Φιλ λογος, τχ. 43, Άνοιξη 1986. http://www.snhell.gr//lakeim.html Γιώργος Ιωάννου (1927-1985), «Να σαι καλά, δάσκαλε!» (1979), Εφήβων και µη, Κέδρος 1998 8,σ.139-142. [27]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π À Ο Καραγκι ζης. Ένα ελληνικ θέατρο σκιών Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές βασικά στοιχεία για την προέλευση, τα χαρακτηριστικά, την αισθητική και κοινωνική λειτουργία του ελληνικο θεάτρου σκιών, του Καραγκι ζη, που εξακολουθεί µέχρι σήµερα να είναι ιδιαίτερα αγαπητ ς στα παιδιά. ª π ƒ Προέλευση του Καραγκι ζη ιαφορές του απ το τουρκικ θέατρο σκιών Χαρακτηριστικά της ελληνικ τητας του Καραγκι ζη Αισθητική και κοινωνική λειτουργία του ƒ ª À π ƒ π Πρωτοδηµοσιευµένο στο περιοδικ Λωτ ς (τχ. 6, 1969), το σ ντοµο δοκίµιο του σηµαντικο υπερρεαλιστή ποιητή και ζωγράφου Νίκου Εγγον πουλου έχει ως θέµα του το ελληνικ θέατρο σκιών, τον Καραγκι ζη, παρουσιάζοντας βασικά στοιχεία για την ξενική προέλευσή του, τις διαφορές του απ το τουρκικ θέατρο σκιών, τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του ελληνικο Καραγκι ζη, την αισθητική και κοινωνική λειτουργία του. Το δοκίµιο του Εγγον πουλου εντάσσεται σε µια εποχή πρ σληψης του Καραγκι ζη, που χαρακτηρίζεται απ δ ο γνωρίσµατα: αφεν ς τι ο Καραγκι ζης δεν αντιµετωπίζεται πια µε επιφ λαξη ή και υποτίµηση, αφετέρου τι γνωρίζει τ σο την αποδοχή του ευρ τερου κοινο σο και το ενδιαφέρον των ειδικών µελετητών. Το δοκίµιο του Εγγον πουλου δεν είναι βέβαια η µελέτη εν ς ειδικο του θεάτρου σκιών, αλλά η εκλαϊκευτική, ωστ σο τεκµηριωµένη και σοβαρή, προσέγγιση εν ς ευαίσθητου θεατή και λάτρη του Καραγκι ζη, που βλέπει το ελληνικ θέατρο σκιών µε τη διττή µατιά του ζωγράφου και του ποιητή. Απ τη διττή αυτή σκοπιά, τον Εγγον πουλο ενδιαφέρει ιδίως να αναδείξει εκείνα τα στοιχεία που είχαν ως αποτέλεσµα την αφοµοίωση του ξένου προτ που, τον εγκλιµατισµ του στο ελληνικ πολιτισµικ περιβάλλον και εντέλει την ανάδειξη του Καραγκι ζη σε ένα γνήσιο και πηγαίο, πολ αγαπητ προϊ ν του νεοελληνικο λαϊκο πολιτισµο. Ένα καίριο τέτοιο στοιχείο είναι η λειτουργία του Καραγκι ζη ως θεατρικο εκπροσώπου «της λαϊκής ψυχής, των λαϊκών τάσεων και διαθέσεων, των λαϊκών π θων και επιθυµιών». Απ αυτήν τη σκοπιά, το δοκίµιο του Εγγον πουλου για τον Καραγκι ζη µπορεί να συνδεθεί µε άλλα δοκιµιακά κείµενα βασικών ποιητών της γενιάς του 1930, τα οποία ανέδειξαν και επαναξιολ γησαν εκφράσεις του νεοελληνικο λαϊκο πολιτισµο, πως τα Αποµνηµονε µατα του Στρατηγο Μακρυγιάννη (Σεφέρης) και το ζωγραφικ έργο του λαϊκο και πλάνητα ζωγράφου Θε φιλου (Ελ της). [28]
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ƒ π ª 1. Γιώργος Σεφέρης, «Ένας Έλληνας ο Μακρυγιάννης» (1943), οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος 1984 5,σ.228-263. 2. Οδυσσέας Ελ της, «Ο ζωγράφος Θε φιλος. Υστερ γραφο» (1967), Ανοιχτά χαρτιά, Ίκαρος 1996 4,σ.312-316. 3. Λώρενς Ντάρρελ, «Καραγκι ζης, ο λαϊκ ς ήρωας», Κέρκυρα. Η σπηλιά του Πρ σπερου. Οδοιπορικ του τοπίου και της ατµ σφαιρας της Κέρκυρας, µτφρ. Πάνος Καραγιώργος, Έκδοση ήµου Κερκυραίων, Θεσσαλονίκη χ.χ., σ. 63-77. À ƒ À ƒ ƒ ƒ π Βρείτε πληροφορίες και εικαστικ υλικ για τις ποικίλες µορφές του θεάτρου που αναπτ χθηκαν σε διάφορα µέρη του κ σµου, π.χ. κοµέντια ντελ άρτε, θέατρο του δρ µου, θέατρο Νο, παντοµίµα, κουκλοθέατρο. Συγκρίνετε αυτές τις µορφές λαϊκής τέχνης µε τον Καραγκι ζη. µ π µ π ƒ º π Γραµµατάς Θ δωρος, Fantasyland. Θέατρο για παιδικ και νεανικ κοιν, Τυπωθήτω 1996. Γιαγιάννος Απ., Γιαγιάννος Αρ. και αγκλής Ι., Ο κ σµος του Καραγκι ζη, τ µ. 1-2, Ερµής 1977. Θέατρο σκιών και Εκπαίδευση, επιµέλεια Β.. Αναγνωστ πουλος, Καστανιώτης 2003. Κιουρτσάκης Γιάννης, Προφορική παράδοση και οµαδική δηµιουργία. Το παράδειγµα του Καραγκι ζη, Κέδρος 1983. Κοταρίδης Νίκος Γ., Μάνθος Αθηναίος. Φιγο ρες και σκηνικά του θεάτρου σκιών, Βιβλι ραµα 2003. Σπαθάρης Σωτήρης, Αυτοβιογραφία και η τέχνη του Καραγκι ζη, Άγρα 1992. http://www.engonopoulos.gr/_homeel/ http://www.snhell.gr/lakeim.html µ I C D - R O M Αφιέρωµα στον Ευγένιο Σπαθάρη, στη σειρά εκποµπών «Η ιστορία των χρ νων µου», ΕΤ1, 12.12.2003. CD-ROM: Η µαγεία του θεάτρου σκιών, Καστανιώτης 2001. Νίκος Εγγον πουλος (1910-1985), Ο Καραγκι ζης. Ένα ελληνικ θέατρο σκιών, Υψιλον 1980, σ. 14-26. [29]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π ƒ π π π π ª 1. ραµατοποίηση Οι µαθητές ε κολα µπορο ν να αναλάβουν ρ λους γ ρω απ α) τη σχολική ζωή σε παλαι τερες εποχές, µέσα απ το κείµενο του Ιωάννου ή το προτειν - µενο παράλληλ του (Αλεξίου), β) τη στολή, γ) την αναπαράσταση εθίµων, δ) το θέατρο σκιών. 2. Σ γκριση Οι µαθητές διαθέτουν σε µεγάλο βαθµ προσωπική αντίληψη των σ γχρονων επιβιώσεων της ελληνικής παράδοσης, µπορο ν, π.χ., να συγκρίνουν την εορταστική ατµ σφαιρα ανάµεσα στα παλαι τερα και στα σ γχρονα τοπικά πανηγ ρια. Μπορο ν επίσης να αντιπαραβάλουν παλιά και νέα πρ τυπα ζωής, π.χ. ο Τάκη-Πλο µας ήταν το πρ τυπο για το παιδί Μαλακάση, τι συµβαίνει µως στην εποχή µας; 3. Αφηγηµατολογία Τα πεζά κείµενα της εν τητας µας δίνουν την ευκαιρία να εισαγάγουµε τους µαθητές σε βασικές έννοιες της αφηγηµατολογίας. Με αφορµή το κείµενο του Ιωάννου µπορο µε να επισηµάνουµε το είδος, τη λειτουργία και τις τεχνικές της αφήγησης, ενώ µε αφορµή το κείµενο του Εγγον πουλου µας δίνεται η ευκαιρία να αναφερθο µε στην ιδιαιτερ τητα του δοκιµιακο λ γου. Χρήσιµοι οδηγοί σε αυτ το εγχείρηµα µπορο ν να σταθο ν το Λεξικ λογοτεχνικών ρων και το πρώτο µέρος απ το βιβλίο του Κώστα Μπαλάσκα, Ξενάγηση στη νεοελληνική πεζογραφία. Θεωρία Ιστορία Συγγραφείς Κείµενα Ερµηνεία, Μεταίχµιο 2004. 4. Ευρ τερες δραστηρι τητες α. Ανίχνευση των προσωπικών ενδιαφερ ντων και της στάσης ζωής που υιοθετο ν οι σ γχρονοι νέοι. Έρευνα για το πώς αντιλαµβάνονται την ελληνική παράδοση ή πώς συµµετέχουν οι ίδιοι σε αυτήν. β. Άλλες ψεις του λαϊκο µας πολιτισµο (Ζωγραφική, Οικοτεχνία κ.ά.). Εκπαιδευτικές επισκέψεις στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης (Κυδαθηναίων 17, Πλάκα, τηλ. 210 3229031), Κέντρο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης ήµου Αθηναίων (Α. Χατζηµιχάλη 6, Πλάκα, τηλ. 210 3243972) κ.ά. γ. Η σηµερινή ελληνική, ευρωπαϊκή και πολυπολιτισµική φυσιογνωµία της χώρας και του λαο µας. 5. ιαδίκτυο Στην εκπαιδευτική π λη του ΥΠΕΠΘ (www.e-yliko.gr) θα βρείτε µια διδακτική πρ ταση για ανασ νθεση δηµοτικών τραγουδιών, που σχεδίασε και υλοποίησε η Ιωάννα Ηλιοπο λου, φιλ λογος και επιµορφώτρια στην αξιοποίηση των [30]
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας. Οι µαθητές καλο νται να ανασυνθέσουν, µέσα απ σκ ρπιους δεκαπεντασ λλαβους στίχους που τους δίνονται, ένα δηµοτικ τραγο δι. Με αυτ τον ευχάριστο γι αυτο ς πειραµατισµ µπορο ν έµπρακτα να προβληµατιστο ν και να κατανοήσουν την οργάνωση και τη λειτουργία του δηµοτικο τραγουδιο : α) τη σειρά των στίχων β) το θέµα, την πλοκή, τα πρ σωπα γ) τη γλώσσα. Έχει ενδιαφέρον να χρησιµοποιήσουµε αυτ τον εναλλακτικ τρ πο, εκσυγχρονίζοντας το πνε µα των διδακτικών µεθ δων στο διήγηµα του Ιωάννου. [31]
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
ƒ ª Η µάνα Ã Να φανεί τι η µητέρα αποτελεί το επίκεντρο της οικογενειακής ζωής, είναι το πρ σωπο που χι µ νο προσφέρει στα άλλα µέλη της οικογένειας µε την ακάµατη φροντίδα της για την κάλυψη των υλικών τους αναγκών, αλλά και τα στηρίζει συναισθηµατικά. ª π ƒ Η µάνα ως πρ τυπη µορφή και οι ενδοοικογενειακές σχέσεις Γυναικείες ασχολίες στην παραδοσιακή αγροτική κοινωνία Κοινωνικ ς ρ λος των ηλικιωµένων π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα απ το µυθιστ ρηµα της Περλ Μπακ περιγράφει µια συνηθισµένη µέρα µιας µητέρας στην Κίνα στις αρχές του εικοστο αιώνα. Η µητέρα είναι το ουσιαστικ κέντρο και ο µοχλ ς της οικογενειακής ζωής. Σε λη τη διάρκεια της µέρας χι µ νο φροντίζει τον άντρα, τα παιδιά και τη δ στροπη ηλικιωµένη πεθερά της, αλλά και εργάζεται έξω απ το σπίτι, σε αγροτικές εργασίες. Παρά τη συνεχή σωµατική καταπ νησή της και τις αντίξοες οικονοµικές συνθήκες, δε χάνει στιγ- µή το κουράγιο, την καλή διάθεση και την πηγαία καλοσ νη της. Στο µυθιστ ρηµα της Μπακ η µάνα είναι µια αρχετυπική µορφή, ζυµωµένη µε τη γη, η οποία λειτουργεί επάνω της ως φυσικ ς ν µος. Απ λυτα ταγµένη στο φυσικ προορισµ της, που είναι να γεννά και να µεγαλώνει τα παιδιά και να υπηρετεί την οικογένειά της, γνωρίζει και εµπιστε εται το φυσικ ν µο της γέννησης και της φθοράς κάθε ανθρώπινου ντος. Η Μπακ παρουσιάζει επίσης τη µάνα ως εξιδανικευµένη µορφή, καθώς η καλοσ νη της επεκτείνεται και στο ευρ τερο κοινωνικ περιβάλλον της. Με δεδο- µένη την αλλαγή των εποχών και, ως ένα σηµείο, των κοινωνικών προτ πων, η εικ να της µάνας που παρουσιάζει η Μπακ θα µπορο σε να θεωρηθεί ξεπερασµένη, υπάρχουν ωστ σο αρκετά στοιχεία αυτής της εικ νας που επιβιώνουν και στη σ γχρονη κοινωνία, προσαρµοσµένα βέβαια στις διαφορετικές σηµερινές συνθήκες τ σο του τρ που ζωής σο και της σ νθεσης της οικογένειας. ƒ π ª ιδώ Σωτηρίου, Ματωµένα χώµατα (1962), Κέδρος 2000 75,σ.11-16. [34]
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Παρακολουθήστε προσεκτικά τις καθηµερινές δραστηρι τητες της µάνας και αναφερθείτε ειδικ τερα σε σες σάς φαίνονται πιο κουραστικές. 2. Η µάνα αγαπά και χαίρεται τη ζωή. Σε ποια σηµεία του κειµένου φαίνεται αυτή η διάθεσή της; Απ πο αντλεί τη δ ναµη και τη ζωτικ τητά της; µ π µ π ƒ º π http://www.english.upenn.edu/projects/buck/ http://www.nobel.se/literature/laureates/1938/ Περλ Μπακ (1892-1973), Η µάνα [απ σπασµα], µτφρ. Κώστας Κυριαζής, Πάπυρος 1996, σ. 23-27. ºƒ Απ το ηµερολ γιο της Άννας Φρανκ à Να γνωρίσουν οι µαθητές τις σκέψεις και τους προβληµατισµο ς µιας συνοµήλικής τους, η οποία, παρά την απ σταση των εξήντα περίπου χρ νων, κατέγραψε στο προσωπικ ηµερολ γι της µια εικ να της ψυχοσ νθεσης και των οικογενειακών της σχέσεων, που ελάχιστα απέχει απ εκείνη των σηµερινών εφήβων. ª π ƒ Σχέση µε τη µητέρα και τον πατέρα Ανταγωνιστικές σχέσεις ανάµεσα στα αδέρφια Το ηµερολ γιο ως συνοµιλία του εφήβου µε τον εαυτ του π π ƒ ª À π ƒ π Το ηµερολ γιο της Άννας Φρανκ δεν έχει τ σο την αξία εν ς λογοτεχνικο κειµένου σο τη σηµασία µιας αυθεντικής µαρτυρίας. Πρ κειται για το ηµερολ γιο εν ς κοριτσιο που βρίσκεται στο µεταίχµιο προς την εφηβεία και ίσως γιν ταν µια πολ καλή συγγραφέας, αν δεν είχε πέσει θ µα της πιο παράλογης θηριωδίας του εικοστο αιώνα, της γενοκτονίας των Εβραίων. Στο συγκεκριµένο απ σπασµα η Άννα, µε αφορµή το περιστατικ εν ς ασήµαντου καβγά µε την αδερφή της, καταγράφει τις σκέψεις της για τη σχέση µε την αδερφή, τη µητέρα και τον πατέρα της. Αυτ που κυρίως την προβληµατίζει είναι η ασυµφωνία της µε το χαρακτήρα και τη στάση της µητέρας της, η οποία την εµποδίζει να επικοινωνήσει µαζί της. Γενικά [35]