Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Α Υλικά, Γραμμές και Τεχνικές στο Ελεύθερο Σχέδιο Σκοπός Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να γνωρίσουν οι μαθητές τα υλικά που χρειάζονται για το ελεύθερο σχέδιο και τον τρόπο που θα τα χρησιμοποιήσουν. Υλικά - Μολύβια με γραφίτη ΗΒ, 2Β - Γομολάστιχα για μολύβια - Βαμβάκι - Χαρτιά τύπου cartridge από 100 έως 150 gsm - ιάσταση φύλλου Α 4
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ Χρωματιστά μολύβια, τουλάχιστον τα βασικά χρώματα (βλ. κεφ. Χρώμα). Επιπλέον, το μαύρο. Γραφές Τα ΕΙ Η των γραφών που χρησιμοποιούμε σε αυτό το σχέδιο είναι δύο: οι γραμμές και οι τόνοι. Η δημιουργία τόνων εξαρτάται από τα διαδοχικά περάσματα που κάνουμε με το μολύβι και από την αλλαγή της κατεύθυνσης της φοράς και της έντασης - της πίεσης. 16
ΥΛΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΕΣ Μ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ε ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ Η ομοιομορφία και η αποφυγή ατελειών γίνεται καλύτερη με το στρώσιμο των τόνων με βαμβάκι, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για χρωματισμό. Ο ΤΡΟΠΟΣ που κρατάμε το μολύβι, π.χ. πλάγια, χωρίς πίεση, μας δίνει μια γραφή που είναι ελαφριά, άτονη και σβήνει πολύ εύκολα. 17
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Η γομολάστιχα γράφει λευκό επάνω σε άλλη γραφή από μολύβι. Κρατώντας το μολύβι όρθιο και με πίεση, η γραφή μας γίνεται έντονη και δε σβήνει εύκολα, αφήνοντας ίχνος στο χαρτί. 18
ΥΛΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΕΣ Μ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ε ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ Γραμμές Η ΜΟΡΦΗ των γραμμών είναι ή ευθεία ή καμπύλη. Η ευθεία γραμμή γίνεται, όταν προσπαθούμε να ενώσουμε δύο σημεία με ελαφριά γραφή στην αρχή, πότε προς τη μια και πότε προς την άλλη κατεύθυνση. Έτσι, γίνεται μια πολλαπλή γραμμή χοντρή και ασαφής που για να την προσδιορίσουμε καλύτερα σβήνουμε με τη γομολάστιχα τα περιττά, ενώ συγχρόνως την τονίζουμε, κάνοντας τη γραφή μας ολοένα και πιο ξεκάθαρη. Η καμπύλη γραμμή γίνεται, όταν προσπαθούμε να ενώσουμε μικρές ευθείες στην αρχή με απαλή γραφή και συγχρόνως την 19
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ σχηματίζουμε δουλεύοντας και με τη γόμα, όπως κάναμε παραπάνω με την ευθεία. Τα ΕΙ Η των γραμμών που χρησιμοποιούμε σε αυτό το σχέδιο είναι δύο: οι βοηθητικές γραμμές και οι κύριες. Οι βοηθητικές γραμμές χρησιμεύουν στην αρχική διαμόρφωση του σχεδίου στο Α 4, για να προσδιορίσουν τη σωστή τοποθέτηση των βασικών σχημάτων με τις αξονικές γραμμές συμμετρίας, κ.λπ.. Κατόπιν αντικαθίστανται από τις κύριες γι αυτό πρέπει η γραφή τους να είναι ιδιαίτερα ελαφριά και άτονη, ώστε να σβήνουν εύκολα, χωρίς να αφήνουν ίχνος. 20
ΥΛΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΕΣ Μ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ε ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ Οι κύριες γραμμές χρησιμεύουν στην τελική διαμόρφωση του σχεδίου γι αυτό πρέπει η γραφή τους να είναι ξεκάθαρη και πιο έντονη απ ό,τι στις βασικές. 21
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ Ανακεφαλαίωση ΥΛΙΚΑ: Μολύβια ΗΒ, χαρτιά Α 4, γομολάστιχα, βαμβάκι. ΓΡΑΦΕΣ: Τα είδη των γραφών είναι οι Γραμμές και οι Τόνοι. ΓΡΑΜΜΕΣ: Ο τρόπος που γίνεται η κάθε γραφή έχει να κάνει με το πώς χειριζόμαστε το μολύβι, τη γομολάστιχα και το βαμβάκι. Η μορφή των γραμμών είναι η ευθεία και η καμπύλη. Τα είδη των γραμμών είναι οι βοηθητικές και οι κύριες. ΤΟΝΟΙ: Η δημιουργία τόνων εξαρτάται από τα διαδοχικά περάσματα που κάνουμε με το μολύβι και από την αλλαγή της κατεύθυνσης της φοράς και της έντασης - της πίεσης. Ερωτήσεις 1. Ποιες μορφές μπορεί να πάρει μια γραμμή; 2. Ποια είδη γραφών χρησιμοποιούμε σ αυτό το είδος σχεδίου; 3. Ποια είδη γραμμών χρησιμοποιούμε σ αυτό το είδος σχεδίου; Εργαστηριακές ασκήσεις 1. Κάντε ένα ελεύθερο σχέδιο γράφοντας με το μολύβι σας, κρατώντας τo πλάγια και κάθετα, όπως στις εικόνες, αποφεύγοντας το χέρι σας ν ακουμπάει επάνω του με αποτέλεσμα να το μουτζουρώνετε. Εάν δεν μπορείτε, δοκιμάστε να καλύψετε το σχέδιό σας με ένα άλλο καθαρό χαρτί στο οποίο μπορείτε ν ακουμπάτε δουλεύοντας το υπόλοιπο σχέδιο. 2. Κάντε το ίδιο γράφοντας λευκό με τη γομολάστιχα σε ένα Α 4 που έχετε μουτζουρώσει. 22
ΥΛΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΕΣ Μ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ε ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ Φύλλο αξιολόγησης Με ποια μέσα και με ποιους τρόπους μπορείτε να περιγράψετε μια μορφή με το σχέδιο και το χρώμα; 23
Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Β Σχήματα, Τονισμός και Όγκος στο Ελεύθερο Σχέδιο Σκοπός Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να μπορούν οι μαθητές να αντιλαμβάνονται ένα σχέδιο σε δύο ή τρεις διαστάσεις, αναλύοντάς το σε απλά βασικά γεωμετρικά σχήματα και ελάχιστους τόνους. Σχήματα Η ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ των σχημάτων υπάρχει, όταν μπορούμε να τα χωρίσουμε σε δυο ίσα και όμοια μέρη. Για να δείξουμε ότι ένα σχήμα είναι συμμετρικό, χρησιμοποιούμε τη βοηθητική γραμμή που λέγεται και άξονας συμμετρίας.
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ Ασυμμετρία έχουμε στα σχήματα για τα οποία δεν μπορούμε να κάνουμε όπως παραπάνω, χρησιμοποιώντας τον άξονα συμμετρίας. Τα δύο μέρη, αφού χρησιμοποιήσουμε τη βοηθητική γραμμή, είναι άνισα και διαφορετικά μεταξύ τους. 26
ΣΧΗΜΑΤΑ, Α ΤΟΝΙΣΜΟΣ Ο Σ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ Ο ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ Τα ΕΙ Η των σχημάτων τα ξεχωρίζουμε σε βασικά γεωμετρικά που είναι: το τετράγωνο, ο κύκλος, το τρίγωνο και τα σύνθετά τους. Τα σύνθετα περιέχουν τα βασικά σχήματα και είναι τα ακόλουθα: το οβάλ, το τραπέζιο, ο ρόμβος, το παραλληλόγραμμο κ.λπ. Οι ΕΝΤΑΣΕΙΣ των σχημάτων ποικίλλουν ανάλογα με το κατά πόσο αποτελούνται περισσότερο από καμπύλες ή μόνον από καμπύλες ή περισσότερο από ευθείες ή μόνον από ευθείες. Θα λέγαμε ότι τα 27
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ πρώτα με τις ευθείες που σχηματίζουν γωνίες είναι περισσότερο αιχμηρά, επιθετικά, σκληρά κ.λπ., ενώ τα δεύτερα με τις καμπύλες τους είναι πιο κοντά στη φύση, δηλ. οργανικά. Ο συνδυασμός ευθειών-καμπυλών μάς δίνει σχήματα με αντίθετες εντάσεις. Τονισμός Τα ΕΙ Η των τονισμών τα ξεχωρίζουμε σε μαυρόασπρα και έγχρωμα. 28
ΣΧΗΜΑΤΑ, Α ΤΟΝΙΣΜΟΣ Ο Σ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ Ο ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ Ο μαυρόασπρος τονισμός καθορίζεται από μια τονική κλίμακα η οποία περιλαμβάνει τον αριθμό των τόνων ενός μαυρόασπρου σχεδίου με διαδοχική σειρά ανάλογα με τη φωτεινότητά τους. ηλαδή από τον πιο σκούρο, μαύρο τόνο που έχει το σχέδιο, έως τον πλέον λευκό που είναι του χαρτιού με ενδιάμεσα τους τόνους του γκρι. Ο έγχρωμος τονισμός καθορίζεται από μια ανάλογη κλίμακα φωτεινότητας των χρωμάτων που θα ξαναδούμε και στο κεφ. ΧΡΩΜΑ. 29
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ Όγκος Ο ΤΡΟΠΟΣ που αναπαριστούμε τον όγκο σε ένα επίπεδο δυο διαστάσεων (2 ), όπως το Α 4, είναι να χρησιμοποιήσουμε την προοπτική και τη φωτοσκίαση. Η προοπτική αλλοίωση είναι η ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης (3 ). Η φωτοσκίαση είναι η απόδοση με τονισμό της σκιάς, ενώ το φως αποδίδεται από το λευκό του χαρτιού. Η γραφή πρέπει ν ακολουθεί τη μορφολογία της φόρμας, δηλαδή αν είναι μια επιφάνεια επίπεδη, η γραφή να είναι με ευθείες γραμμές, αν είναι σφαιρική η επιφάνεια, η γραφή να είναι με καμπύλες γραμμές. 30
ΣΧΗΜΑΤΑ, Α ΤΟΝΙΣΜΟΣ Ο Σ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ Ο ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ 31
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ Ανακεφαλαίωση ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ έχουμε, όταν χωρίσουμε ένα αντικείμενο σε δυο ίσα μέρη. ΣΧΗΜΑΤΑ: Τα είδη των σχημάτων τα ξεχωρίζουμε σε βασικά γεωμετρικά και σε σύνθετα. Οι εντάσεις των σχημάτων εξαρτώνται ανάλογα με το κατά πόσο περιέχουν ευθείες, γωνίες ή καμπύλες. ΤΟΝΙΣΜΟΣ: Ο τονισμός ισχύει και στο μαυρόασπρο και στο έγχρωμο σχέδιο και καθορίζεται σύμφωνα με μια τονική κλίμακα. ΟΓΚΟΣ: Ο όγκος καθορίζεται από τις τρεις διαστάσεις και από τη φωτοσκίαση (τονισμός). Ερωτήσεις 1. Ποια είδη σχημάτων γνωρίζετε; 2. Τι εννοούμε, όταν λέμε εντάσεις των σχημάτων; 3. Τι εννοούμε, όταν λέμε συμμετρία των σχημάτων; 4. Τι είναι ο τονισμός; 5. Με ποιο τρόπο αναπαριστούμε τον όγκο ενός τρισδιάστατου σχήματος στο Α 4 ; Εργαστηριακές ασκήσεις 1. Σχεδιάστε ένα τρίγωνο και δίπλα τη μορφή που θα πάρει σε τρεις διαστάσεις. Φωτοσκιάστε τα, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ήλιος βρίσκεται από δεξιά. Κάντε το ίδιο με ένα σχήμα αβγοειδές. 2. Φωτοσκιάστε την επιφάνεια ενός κυλίνδρου. Τι γραμμές ταιριάζουν; Ευθείες καμπύλες ή και οι δυο; 32
ΣΧΗΜΑΤΑ, Α ΤΟΝΙΣΜΟΣ Ο Σ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ Ο ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ Ε Ε ΣΧΕΔΙΟ 3. Παρατηρήστε για λίγο τον παρακάτω κύβο. Είναι η γραμμή Β μπροστά από τη Γ ή πίσω από αυτή; Φανταστείτε ότι ο κύβος είναι ξύλινος. Μπορείτε να τον σχεδιάσετε με δυο διαφορετικές όψεις; Τέλος, φωτοσκιάστε την καθεμία. 4. Κάντε ένα ελεύθερο σχέδιο που να περιέχει πέντε έως δέκα φόρμες (κλειστά σχήματα) και γεμίστε την καθεμία με διαφορετικούς τονισμούς. Κάντε δίπλα μια τονική κλίμακα με τον αριθμό των τόνων που βάλατε και με διαδοχική σειρά τονικότητας από το μαύρο στο άσπρο. 5. Σχεδιάστε δυο ομάδες σχημάτων, στην πρώτη τα σχήματα να αποτελούνται μόνο από ευθείες ή μόνον από καμπύλες και στη δεύτερη από ευθείες και καμπύλες. 6. Σχεδιάστε σχήματα με αντίρροπες εντάσεις, όπως στο παράδειγμα. 7. Σχεδιάστε δυο ομάδες σχημάτων, στην πρώτη τα σχήματα να είναι τα βασικά γεωμετρικά και στη δεύτερη τα σχήματα να αποτελούνται από τα πρώτα. 8. Σχεδιάστε μια ομάδα με συμμετρικά και μια με ασύμμετρα σχέδια. 9. Παρατηρήστε για λίγο τα παρακάτω σχήματα. Τι βλέπετε πρώτα από τις δυο εικόνες που συνυπάρχουν; 33
ΚΟΜΜΩΤΙΚΗ Μ Κ Φύλλο αξιολόγησης Περιγράψτε πως και γιατί γίνονται αντιληπτά τα πράγματα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο από τη στιγμή που ανοίγουμε το παράθυρο και μπαίνει φως. 34