Σελίδα 1 από 13
Εισαγωγικό σημείωμα Στο πλαίσιο των αρχών που διέπουν την ομαδο-συνεργατική προσέγγιση της διδασκαλίας, την εφαρμογή της οποίας ενθαρρύνει και ενισχύει από καιρό η Σχολή Μωραΐτη, αλλά και της προώθησης της διαθεματικότητας στη διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων, η οποία διατρέχει το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών του Δημοτικού Σχολείου, επιχειρήθηκε, στη Στ τάξη του σχολείου μας, η εκπόνηση project με θέμα: «Τα παιδιά «ανακαλύπτουν» το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και συζητούν για την εμπλοκή της Ελλάδας σε αυτόν»! Το συγκεκριμένο project υλοποιήθηκε σε 3 φάσεις: Κατά τη διάρκεια της 1 ης φάσης, επιχειρήθηκε η εξοικείωση των μαθητών της Στ τάξης με συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούσαν στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ειδικότερα, με αφορμή τις απαντήσεις τους σε δομημένες ερωτήσεις κατανόησης που αφορούσαν σε ένα εισαγωγικό κείμενο για το Β Παγκόσμιο Πόλεμο 1 οι μαθητές ήρθαν σε επαφή, αφενός, με το ιστορικό πλαίσιο που συνοδεύει το συγκεκριμένο πόλεμο (τις γενεσιουργές αιτίες του πολέμου, την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων σε αυτόν, το χρονικό του πολέμου), και αφετέρου με σημαντικές έννοιες που σχετίζονται με αυτόν και το χαρακτηρίζουν (ναζισμός, φασισμός, «Νέα Τάξη», γενοκτονία, παγκόσμιος πόλεμος). Είναι σημαντικό να αναφερθεί, στο σημείο αυτό, ότι ως προς το δεύτερο σκέλος, η διδασκαλία των σχετικών με το Β Παγκόσμιο Πόλεμο εννοιών οικοδομήθηκε, ως ένα βαθμό, στις πρότερες γνώσεις των μαθητών από το μάθημα της «Αγωγής του Πολίτη». Τη συζήτηση που αφορούσε στο πρώτο σκέλος διευκόλυναν σε μεγάλο βαθμό και οι γνώσεις των μαθητών στα «Ελληνικά» (σύνταξη αιτιολογικών προτάσεων, αφήγηση με χρήση φράσεων χρόνου, χρήση φράσεων τόπου κλπ). Στη δεύτερη φάση υλοποίησης του συγκεκριμένου project, οι μαθητές κλήθηκαν να εργαστούν στη βάση των αρχών της ομαδο-συνεργατικής προσέγγισης της διδασκαλίας. Σε κάθε τετραμελή ομάδα μαθητών, μοιράστηκαν 4 κείμενα 2, διαφοροποιημένης δυσκολίας, σχετιζόμενα με την εμπλοκή της χώρας μας στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο συγκεκριμένα τα κείμενα που μοιράστηκαν στους μαθητές ήταν νοηματικώς εντοπισμένα σε τέσσερις ιστορικά προσδιορισμένες περιόδους : α) την περίοδο του ελληνο-ιταλικού πολέμου, β) την περίοδο του ελληνο-γερμανικού πολέμου, γ) την περίοδο της κατοχής, και δ) την εποχή της απελευθέρωσης. Οι μαθητές σε κάθε ομάδα, εργαζόμενοι ατομικά στην αρχή, επεξεργάστηκαν το κείμενό τους στη βάση απαντήσεων σε συγκεκριμένες ερωτήσεις κατανόησης. Στη συνέχεια, εργαζόμενοι ομαδικά κατέληξαν στην παραγωγή ενός ενοποιημένου κειμένου που 1 Το κείμενο «Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος» που παρατίθεται σε επόμενη σελίδα προέρχεται από την εγκεκριμένη από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr). 2 Τα συγκεκριμένα κείμενα προέρχονταν από ιστοσελίδες (www.ime.gr), βιβλία (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους), και εφημερίδες («Η Καθημερινή»). Σελίδα 2 από 13
αντιπροσώπευε το προϊόν της ομαδικής τους εργασίας 3 και το οποίο ανακοίνωσαν στην τάξη. Τελικά, ως απόρροια συζήτησης στην τάξη, επί της βάσης των παραγομένων από κάθε ομάδα κειμένων, παρήχθη ένα κοινό, ενιαιοποιημένο, κείμενο το οποίο και έχει καταγραφεί στα τετράδια εργασιών των μαθητών 4. Στην τρίτη φάση υλοποίησης του συγκεκριμένου project, επιχειρήθηκε, από τη μια μεριά, ο έλεγχος του βαθμού κατανόησης του περιεχομένου του διδασκόμενου αντικειμένου από τους μαθητές και, από την άλλη πλευρά, ο συνδυασμός των παρεχόμενων «ιστορικών» πληροφοριών με άλλες πληροφορίες και/ή γνώσεις και/ή δεξιότητες που έχουν ήδη κατακτήσει οι μαθητές σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Ο στόχος αυτός ικανοποιήθηκε με την κατασκευή, από τους μαθητές, ατομικά, ιστορικών χαρτών και/ή διαγραμμάτων που προϋποθέτουν προηγούμενες, εις βάθος γνώσεις, στα γνωστικά αντικείμενα της Γεωγραφίας και των Μαθηματικών (Γεωγραφία της Ελλάδας, κατασκευή ολοκληρωμένου χάρτη - που περιέχει τίτλο, υπόμνημα και προσανατολισμό- ανάλυση και σύνθεση μαθηματικών δεδομένων, κατασκευή ραβδογράμματος). Το σύνολο του κοινού παραγόμενου από τους μαθητές της Στ τάξης κειμένου, καθώς και δείγματα της ατομικής εργασίας των μαθητών κατά την τρίτη φάση υλοποίησης του project, παρατίθεται παρακάτω. 3 Το ενδιαφέρον στοιχείο στην πορεία της παρούσας εργασίας ήταν ότι οι μαθητές, ατομικά, εξαρτώνταν, αναγκαστικά, ο ένας από την εργασία του άλλου, καθώς ο καθένας τους κατείχε μέρος μόνο (το ¼) της συνολικής, προς παραγωγή, πληροφορίας. 4 Το προϊόν της ολοκληρωμένης επεξεργασίας των επιμέρους ομαδικών εργασιών των μαθητών παρατίθεται στις επόμενες σελίδες όπως έχει καταγραφεί στα τετράδια εργασιών των μαθητών χωρίς καμία περαιτέρω επεξεργασία.. Σελίδα 3 από 13
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος Το Σεπτέμβριο του 1939, η Αγγλία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία, αντιδρώντας στην επίθεση του Χίτλερ στην Πολωνία παρά τις προειδοποιήσεις τους. Επρόκειτο για την υλοποίηση της καθυστερημένης τους απόφασης να εναντιωθούν στην επεκτατική πολιτική τόσο της Γερμανίας όσο και του άλλου φασιστικού κράτους της Ευρώπης, της Ιταλίας. Πολιτική που πραγματωνόταν με κατάληψη ξένων εδαφών από τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Οι αιτίες του νέου πολέμου, όπως και στην περίπτωση του προηγούμενου, του Α' Παγκοσμίου, σχετίζονταν με τη διαπάλη των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών να διανείμουν, το καθένα προς όφελός του, τον πλούτο της εγγύς τους περιφέρειας και των αποικιών. Ο "πόλεμος αστραπή" -όπως χαρακτηρίστηκαν οι συνεχόμενες χιτλερικές νίκες που ακολούθησαν- κατέληξε στην κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους της Ευρώπης από τους Γερμανούς, ενώ η επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης επισφράγισε τα σχέδια του Χίτλερ για μια ενιαία ναζιστική Ευρώπη. Όπου επικράτησαν οι Γερμανοί, οι χώρες της Ευρώπης γνώρισαν τη "Νέα Τάξη", που σήμαινε την πολιτική υποταγή των κατακτημένων κρατών στη Γερμανία, τη στέρηση κάθε ελευθερίας, την οικονομική λεηλασία, την καταδίωξη και εξόντωση των απανταχού στην Ευρώπη Εβραίων και άλλων "ανεπιθύμητων" πληθυσμιακών ομάδων, όπως των Τσιγγάνων. Aπό το 1941, με την επίθεση της Ιαπωνίας, του τρίτου συμμάχου του Άξονα, εναντίον του αμερικανικού στόλου στο Περλ Χάρμπορ, η οποία της άνοιξε το δρόμο για την κατάληψη όλης της νοτιοανατολικής Ασίας, η σύρραξη έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις. Από το 1942 άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τις δυνάμεις του Άξονα. Οι Σοβιετικοί, με τη νίκη στο Στάλιγκραντ, καθήλωσαν τα γερμανικά στρατεύματα, και προέβησαν σε δυναμική αντεπίθεση, ενώ οι Γερμανοί συντρίφθηκαν και στην Αφρική από τους Συμμάχους. H συμμαχική απόβαση στην Ιταλία (Ιούλιος 1943) προκάλεσε την πτώση του Μουσολίνι ενώ η απόβαση στη Νορμανδία (Ιούνιος 1944) οδήγησε στην απελευθέρωση της Γαλλίας. Τελικά, στις 8 Μαΐου 1945 η Γερμανία, ισοπεδωμένη και κατακτημένη από τους Συμμάχους, παραδόθηκε. Τον Αύγουστο του 1945 αναγκάστηκε σε παράδοση και η Ιαπωνία, μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών από τους Αμερικάνους στις πόλεις της Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε, σφραγίζοντας οριστικά μια εποχή και εισάγοντας ολόκληρο τον κόσμο σε μια νέα, βαθιά σημαδεμένη από την εμπειρία του. http://www.ime.gr/chronos/14/gr/1940_1945/b_world_war/index.html (18/10/07) Σελίδα 4 από 13
Η περιόδος του Ελληνο-ιταλικού πολέμου Α) Αιτίες αφορμές: Ο Ι. Μεταξάς που ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδας, την περίοδο του 1940, είχε σαφή φιλογερμανικά αισθήματα σε αντίθεση με το λαϊκό αίσθημα και τα εθνικά συμφέροντα της χώρας μας! Γι αυτό το λόγο επιθυμούσε να παραμείνει η χώρα μας ουδέτερη στον πόλεμο εναντίον των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία). Όμως με τον τορπιλισμό της φρεγάτας «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου του 1940 και την αποστολή του ταπεινωτικού ιταλικού τελεσιγράφου της 28 ης Οκτωβρίου 1940, που απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων από το ελληνικό έδαφος καθώς και τον έλεγχο πλήθους στρατηγικών σημείων της χώρας, δόθηκαν οι αφορμές για την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου. Β) Χρονολόγιο Ελληνο-ιταλικού πολέμου: 18/08/40: Τορπιλισμός της φρεγάτας «Έλλη» 28/10/40: Αποστολή και απόρριψη ιταλικού τελεσιγράφου που απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων από το ελληνικό έδαφος και τον έλεγχο πλήθους στρατηγικών σημείων της χώρας το ιστορικό «ΟΧΙ». 30/10/40: Προέλαση των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο. 1/11/40: Αποστολή ελληνικών ενισχύσεων στο μέτωπο της Ηπείρου. 10/11/40: Υποχώρηση των ιταλικών στρατευμάτων. 21/11/40: Προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων στην Αλβανία. 28/11/40: Παραίτηση του αρχηγού των ιταλικών ενόπλων δυνάμεων. Σελίδα 5 από 13
χάρτης μαθητή σχετικός με τις κινήσεις των αντιμαχομένων, κατά την περίοδο του Ελληνο-ιταλικού πολέμου Σελίδα 6 από 13
Ο πόλεμος με τη Γερμανία Α) Αιτίες: Οι λόγοι που ανάγκασαν τη Γερμανία να επιτεθεί στην Ελλάδα το 1941, σχετίζονται με την αποτυχία των ιταλών στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο που ο Μουσσολίνι θέλησε να εμφανίσει ως πόλεμο των δυνάμεων του Άξονα. Β) Χρονολόγιο του Ελληνο-γερμανικού πολέμου 6/4/41: Γερμανική επίθεση στην Ανατολική Μακεδονία όπου διατηρούνται οι ελληνικές γραμμές άμυνας. 9/4/41: Οι γερμανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τη Θεσσαλονίκη. 18/4/41: Κατάκτηση της Θεσσαλίας Αυτοκτονία του πρωθυπουργού Κορυζή. 24/4/41: Κατάκτηση της Αθήνας. 11/5/41: Η τελευταία γραμμή της ελληνικής άμυνας μεταφέρεται στην Κρήτη. 23/5/41: Τελική κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Σελίδα 7 από 13
χάρτης μαθητή σχετικός με τις κινήσεις των αντιμαχομένων, κατά την περίοδο του ελληνο-γερμανικού πολέμου Σελίδα 8 από 13
Η περίοδος της κατοχής Α) Η τριπλή κατοχή: Η Ελλάδα κατά την περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου δεν βρισκόταν μόνο υπό τη γερμανική κατοχή. Οι Βούλγαροι και οι Ιταλοί κατείχαν επίσης ελληνικά εδάφη. Β) Η διανομή των εδαφών στους κατοχικούς στρατούς: Οι κατοχικοί στρατοί, την περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου, διαμοίρασαν τα ελληνικά εδάφη ως εξής: α) Στη Βουλγαρία παραχωρήθηκε μια ζώνη εδάφους ανάμεσα στο Στρυμόνα και το Νέστο ποταμό που αργότερα επεκτάθηκε ως την Αλεξανδρούπολη, τη Θάσο και τη Σαμοθράκη, β) Στη Γερμανία δόθηκαν τα 2/3 του Έβρου, η Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, νησιά του Αιγαίου, η Αττική και η Κρήτη, γ) τέλος, στους Ιταλούς παραχωρήθηκε η υπόλοιπη Ελλάδα. Σελίδα 9 από 13
χάρτης μαθητή σχετικός με το διαμοιρασμό των ελληνικών εδαφών στους κατοχικούς στρατούς Σελίδα 10 από 13
Η απελευθέρωση Α) Οι απώλειες: Οι απώλειες του ελληνικού λαού την περίοδο της κατοχής ήταν: α) ο θάνατος περίπου 500.000 ανθρώπων σε μάχες, εκτελέσεις, δολοφονίες από πείνα και κακουχίες, β) η καταστροφή περίπου 155.000 κτηρίων σε όλη την Ελλάδα και η ολοκληρωτική πυρπόληση 1.700 χωριών, και γ) οι γενικότερες τραγικές ζημίες στην ελληνική οικονομία. Β) Τα κέρδη: Από τις ελληνικές εδαφικές διεκδικήσεις μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο εκπληρώθηκε μόνο αυτή που αφορούσε στην ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην ελληνική επικράτεια. Σελίδα 11 από 13
ραβδόγραμμα μαθητή σχετικό με τις ελληνικές απώλειες, στο επίπεδο της οικονομίας, κατά την περίοδο της κατοχής. Σελίδα 12 από 13
Πηγές: Βιβλιογραφικές: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 2001, Αθήνα, εκδ. Εκδοτική Αθηνών Βιβλίο Ιστορίας ΣΤ Δημοτικού «Στα Νεότερα Χρόνια», 2007, Αθήνα, εκδ.: ΟΕΔΒ Εφημερίδα «Η Καθημερινή», Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2004 Στο ιστολόγιο: www.ime.gr Σελίδα 13 από 13