Η Ελληνική Κοινωνία και η Παιδεία στην Εποχή της Κοινωνίας της Πληροφορίας Ευάγγελος Κανίδης Σχολικός Σύμβουλος Πληροφορικής Γ Αθήνας Δυτικής Αττικής vkanidis@sch.gr Περίληψη Η εργασία αυτή περιγράφει την κατάσταση των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην της Ελληνική κοινωνίας και ιδιαίτερα στην παιδεία. Για την καταγραφή της κατάστασης που επικρατεί χρησιμοποιούνται στοιχεία από τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδος για τα έργα eeurope/i2010, την έκθεση του ΟΟΣΑ για την επιστήμη και την τεχνολογία (Science and Technology-Fact Book 2007) την έκθεση για τις τηλεπικοινωνίες της Διεθνούς Ένωσης για τις Τηλεπικοινωνίες, την έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, καθώς και εκθέσεις που έχει πραγματοποιήσει το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας. Λέξεις κλειδιά: αξιοποίηση ΤΠΕ, παιδεία. 1. Εισαγωγή Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο τομέας των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) επανακαθορίζει και διαμορφώνει με ριζοσπαστικό τρόπο όχι μόνο τις μορφές της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και την εκπαίδευση και την ποιότητα ζωής των πολιτών μιας χώρας. Ο Μιχάλης Δερτούζος (1998) αναφέρει ότι η πληροφορική επανάσταση θα έχει την ίδια επίδραση με την βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα. Σήμερα παρατηρείται ότι ο διαφορετικός βαθμός αξιοποίησης και διάχυσης των ΤΠΕ στην οικονομία στην Παιδεία και στην κοινωνία μιας χώρας έχει δημιουργήσει σε διεθνές επίπεδο μια νέα διάκριση μεταξύ των χωρών. Αυτό το ψηφιακό χάσμα περιθωριοποιεί τις χώρες που αδυνατούν να προχωρήσουν και έχει άμεση επίπτωση στο οικονομικό και κοινωνικό τους επίπεδο. Η διάκριση σε κοινωνικό και εκπαιδευτικό επίπεδο υπάρχει ανάμεσα σε εκείνους τους πολίτες που έχουν πρόσβαση και τη δυνατότητα χρήσης των ΤΠΕ και σε εκείνους που την στερούνται. Η ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας την επίδραση των ΤΠΕ στην οικονομία και στην κοινωνία ενέκρινε από το 2000 στην Λισαβόνα το σχέδιο "eeurope - Κοινωνία της πληροφορίας για όλους" με βασικούς στόχους την ανάπτυξη του Διαδικτύου και την τόνωση της χρήσης του. Το αναθεωρημένο σχέδιο eeurope 2005 έχει ως κεντρικό άξονα την παροχή ευρυζωνικής πρόσβασης σε ανταγωνιστικές τιμές, την ενίσχυση της ασφάλειας των δικτύων και τη διάδοση της χρήσης των τεχνολογιών των πληροφοριών στη δημόσια διοίκηση (ηλεκτρονική διακυβέρνηση/e-government). Τέλος η πρωτοβουλία «i2010», η οποία ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2005, αποτελεί το νέο στρατηγικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τομέα της κοινωνίας της πληροφορίας. Στα πλαίσια αυτών των προγραμμάτων κάθε κράτος μέλος είναι υποχρεωμένο να υποβάλει κάθε χρόνο μια έκθεση στην οποία αναφέρεται η πρόοδος που πραγματοποίησε για την ικανοποίηση συγκεκριμένων δεσμεύσεων.
2. Πλαίσιο εισαγωγής ΤΠΕ Η διείσδυση των ΤΠΕ σε μια κοινωνία εξαρτάται από τις οικονομικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες που επικρατούν και οι οποίοι είτε διευκολύνουν είτε εμποδίζουν την διείσδυση αυτή. Ένας από τους παράγοντες αυτούς είναι το ποσό που διαθέτει η χώρα για Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D). Η έρευνα του ΟΟΣΑ (Science and Technology - Fact Book 2007) αποκαλύπτει την υστέρηση της χώρας μας στις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Συγκεκριμένα σύμφωνα με την έρευνα, είμαστε τέταρτοι από το τέλος καθώς διαθέτουμε μόλις το 0,6% του ΑΕΠ για το σκοπό αυτό. Ο μέσος όρος των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ ξεπερνά το 2,25%, ενώ χώρες όπως η Σουηδία, η Φιλανδία και η Ιαπωνία υπερβαίνουν ακόμη και το 3%. Σε χειρότερη θέση από τους Έλληνες βρίσκονται μόνο οι Μεξικανοί, οι Σλοβάκοι και οι Πολωνοί. Η Διεθνής Ένωση για τις Τηλεπικοινωνίες ένας οργανισμός του ΟΗΕ που μελετά την ανάπτυξη των Τηλεπικοινωνιών χρησιμοποιεί το δείκτη ευκαιριών ΤΠΕ (Digital Opportunity Index) για να αξιολογήσει την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και την κατάρτιση καθώς και την ενσωμάτωση και διαθεσιμότητα υπηρεσιών ΤΠΕ σε σε 181 χώρες. Στην έκθεση World Information Society Report 2007 η Ελλάδα υποβιβάστηκε από την 40 η στην 49 η θέση σε σχέση με το 2006. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Βουλγαρία βρίσκεται στην 47 η θέση και τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν η Κορέα, η Ιαπωνία και η Δανία. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) χρησιμοποιεί τον δείκτη Ψηφιακής Ετοιμότητας (Networked Readiness Index) για να αξιολογήσει τη δυνατότητα της χώρας να επωφεληθεί από την αξιοποίηση των ΤΠΕ. Στην έκθεση του οργανισμού για το 2007 η Ελλάδα υποβιβάστηκε από την 46 η στην 48 η θέση σε σχέση με το 2006. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τυνησία βρίσκεται στην 35 η θέση και τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν η Δανία, η Σουηδία και η Σιγκαπούρη. 2. Χρήση Διαδικτύου Ευρυζωνικότητα. "Τα ευρυζωνικά δίκτυα είναι τόσο σημαντικά για την εποχή μας όσο ήταν οι δρόμοι, τα κανάλια και ο σιδηρόδρομος το δέκατο ένατο αιώνα και οι εθνικές οδοί και το τηλέφωνο τον εικοστό αιώνα" (Michael Copps Επίτροπος της Αμερικάνικης Ρυθμιστικής Αρχής Επικοινωνιών). Η ανωτέρω άποψη δείχνει χαρακτηριστικά την σπουδαιότητα με την οποία αντιμετωπίζονται οι ευρυζωνικές συνδέσεις στο διαδίκτυο. Στην Ελλάδα η χρήση του Διαδικτύου είναι σε χαμηλά επίπεδα συγκριτικά με τις χώρες της Ευρώπης. Στο σχήμα 1 εμφανίζονται τα ποσοστά σύνδεσης και χρήσης του διαδικτύου για τα έτη 2005, 2006 και 2007. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα ποσοστά αυτά η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Πηγή: Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, 2008 και i2010 Αnnual Report Greece, 2007). Παρόλα αυτά ικανοποιείται ο στόχος της Λισσαβόνας που ορίζει ότι μέχρι το 2010 θα πρέπει το 30% των νοικοκυριών να έχουν σύνδεση με το Διαδίκτυο.
Σχήμα 1: Ποσοστά χρήσης του διαδικτύου Σε ό,τι αφορά τη συχνότητα χρήσης, 1 στους 4 Έλληνες χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο εβδομαδιαίως. Σε ετήσια βάση, η εβδομαδιαία χρήση έχει αυξηθεί 18,5% κατά μέσο όρο, μεταβολή που συνεπάγεται μείωση της απόκλισης που υπήρχε ανάμεσα στους συχνούς χρήστες και τους χρήστες τριμήνου. Οι Έλληνες χρήστες του Διαδικτύου εξακολουθούν και είναι κατά κύριο λόγο νέοι άνδρες υψηλού μορφωτικού επιπέδου που κατοικούν σε αστικά κέντρα. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη μελέτη του Παρατηρητηρίου: Στις νεαρές ηλικίες παρατηρείται έντονη χρήση ακόμη και σε άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στις νέες γενιές το επίπεδο εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες είναι υψηλότερο, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο. Η ηλικιακή ομάδα 35-54 εξακολουθεί να βρίσκεται μακριά από τις νέες τεχνολογίες, με τη χρήση του Διαδικτύου να κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με τις αντίστοιχες ηλικίες στην Ευρώπη. Σχετικά με τις Ευρυζωνικές συνδέσεις το χάσμα μεταξύ Ελλάδας και Ε.Ε μεγαλώνει και αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στο σχήμα 2 όπου εμφανιζόμαστε τελευταίοι στην Ευρώπη των 27 (Πηγή Ε.Ε i2010 Annual report). Το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας στην τελευταία έκθεσή του για την ευρυζωνικότητα (6 η εξαμηνιαία αναφορά, Ιανουάριος 2008), αναφέρει ότι το πλήθος των ευρυζωνικών γραμμών ανέρχεται σε 1.017.4753 παρουσιάζοντας αύξηση κατά 108,5% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και κατά 33,76% σε σχέση με το προηγούμενο εξάμηνο.
Σχήμα 2: Διείσδυση ευρυζωνικών συνδέσεων στα κράτη μέλη της Ε.Ε Η συντριπτική πλειοψηφία των ευρυζωνικών γραμμών είναι τεχνολογίας DSL, ήτοι 1.012.804. Ακόμη υπάρχουν περί των 4.671 ευρυζωνικών συνδέσεων λοιπών τεχνολογιών (π.χ. μισθωμένες γραμμές). Θετικό στοιχείο επίσης αποτελεί το γεγονός ότι περισσότερες από 1945 νέες συνδέσεις πραγματοποιούνται σε ημερήσια βάση. Μελανό σημείο αποτελεί η καταγραφή δυσαρέσκειας των πολιτών για την ταχύτητα και την ποιότητα των προσφερομένων υπηρεσιών. Σχήμα 3: Τύπος σύνδεσης στο Διαδίκτυο σε οικιακούς χρήστες και επιχειρήσεις Ένα επιπλέον θετικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι σταδιακά μειώνονται οι απλές συνδέσεις (PSDN) στο διαδίκτυο και αυξάνονται αντίστοιχα οι ευρυζωνικές (DSL). Πηγή: Παρατηρητήριο για την ΚτΠ, 2007(Σχήμα 3). Η γεωγραφική κάλυψη της Ελλάδος σε ευρυζωνικές συνδέσεις παραμένει σε πολύ χαμηλό επίπεδο σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες όπως εμφανίζει το σχήμα 4 (Πηγή Ε.Ε i2010 Annual report). Βέβαια θα πρέπει να επισημάνουμε την γεωγραφική ιδιαιτερότητα που παρουσιάζει η Ελλάδα με το μεγάλο πλήθος των νησιών και των ορεινών περιοχών.
Σχήμα 4: Γεωγραφική κάλυψη σε ευρυζωνικές συνδέσεις στην Ε.Ε 3. Η κατάσταση στην Εκπαίδευση 3.1 Υπολογιστές και σύνδεση με το Διαδίκτυο Όλα τα Λύκεια της χώρας διαθέτουν ένα εργαστήριο Πληροφορικής και αυτό συμβαίνει και στη σημαντική πλειοψηφία των Γυμνασίων. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση συνήθως δεν υπάρχει κάποιο ξεχωριστό εργαστήριο Πληροφορικής αλλά είναι διαθέσιμοι ορισμένοι προσωπικοί υπολογιστές. Σε έρευνα σε 800 σχολεία όλης της χώρας που πραγματοποίησε το παρατηρητήριο για την ΚτΠ διαπιστώθηκε ότι το 99% των σχολείων διαθέτουν υπολογιστές (Έργο: «Μελέτη για την μέτρηση των δεικτών των πρωτοβουλιών eeurope και i2010 για τα έτη 2006 και 2007). Ο πίνακας 5 παρουσιάζει τον αριθμό των υπολογιστών ανά 100 μαθητές σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον αριθμό αυτό (5.9) καταλαμβάνουμε την 22η θέση μεταξύ των 27 κρατών της Ε.Ε. (Πηγή: Ελληνική έκθεση για το έργο i2010). Το 99% αυτών των υπολογιστών είναι επιτραπέζιοι και το 1% από αυτούς είναι φορητοί. Πίνακας 5: Αριθμός υπολογιστών και χρήση τους στην εκπαίδευση ΤΠΕ στην εκπαίδευση 2007 E.E Σειρά Αριθμός υπολογιστών ανά 100 μαθητές (%) 5,9 9,9 22 Αναλυτικότερα έρευνα του Παρατηρητηρίου της ΚτΠ για τα σχολεία διαπιστώνει ότι ο αριθμός των υπολογιστών ανά σχολείο παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις και εξαρτάται από τη βαθμίδα του σχολείου, το πλήθος των μαθητών του και από την τοποθεσία του (αστική ή αγροτική περιοχή) (βλέπε πίνακα 6). Η σύνδεση των σχολείων με το Διαδίκτυο πραγματοποιείται μέσα από το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (Π.Σ.Δ). Το δίκτυο αυτό εκτός από την εκπαιδευτική του χρήση χρησιμοποιείται και για τις διοικητικές εργασίες του σχολείου (επικοινωνία μέσω e-
mail). Παρέχει επίσης υποστήριξη ηλεκτρονικής αλληλογραφίας σε καθηγητές και μαθητές. Πίνακας 6: Αριθμός υπολογιστών ανά τύπο σχολείου Το σχήμα 7 παρουσιάζει τα ποσοστά των σχολικών μονάδων ανά βαθμίδα που είναι συνδεμένα με το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (Πηγή Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, έργο, Ευρυζωνικότητα στην Ελλάδα: Κατάσταση και προοπτικές, Παραδοτέο Π2, 2006) Σχήμα 7 : Ποσοστά συνδέσεων σχολικών μονάδων στο Π.Σ.Δ Παρατηρούμε ότι τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι συνδεμένα κατά 100% με το Π.Σ.Δ. Επίσης το σύνολο των σχολείων αυτών διαθέτουν κεντρική ηλεκτρονική διεύθυνση (e-mail) αλλά μόνο το 1/3 από αυτά διαθέτει σελίδα στο Διαδίκτυο. Οι συνδέσεις όμως των σχολείων εξακολουθούν να είναι χαμηλής ταχύτητας όπως δείχνει το σχήμα 8 (Πηγή: Παρατηρητήριο για ΚτΠ: Έρευνα σε σχολεία της Χώρας Ιανουάριος 2007). Παρατηρούμε ότι το ποσοστό των ευρυζωνικών συνδέσεων το 2006 είναι μόνο 10% ενώ νεότερες εκτιμήσεις από την ελληνική έκθεση του έργου i2010 το 2007 ανεβάζουν το ποσοστό αυτό σε 13%. Με το ποσοστό αυτό η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση στην Ευρώπη των 27 όπου ο μέσος όρος των ευρυζωνικών συνδέσεων ανέρχεται στο 67%.
Σχήμα 8: Συνδέσεις σχολείων με το Π.Σ.Δ Το διαδίκτυο χρησιμοποιείται από τα σχολεία κυρίως για εκπαιδευτικούς λόγους και σε μεγάλο ποσοστό για χρήση από τους εκπαιδευτικούς και για διοικητικούς λόγους. Το πίνακας 9 παρουσιάζει τη χρήση του διαδικτύου από τα σχολεία. (Πηγή: Έρευνα του Παρατηρητηρίου για την ΚτΠ για τα σχολεία). Σχήμα 9: Χρήση του διαδικτύου από σχολικές μονάδες 3.2 Χρήση υπολογιστών στην εκπαιδευτική διαδικασία Έρευνες για τη χρήση των υπολογιστών στην εκπαιδευτική διαδικασία διαπιστώνουν ότι αυτοί χρησιμοποιούνται κυρίως από τους καθηγητές Πληροφορικής για τις
ανάγκες του μαθήματος που διδάσκουν και ελάχιστα από καθηγητές άλλων ειδικοτήτων (Βοσνιάδου, 2002). Σύμφωνα με την Ελληνική έκθεση για το έργο i2010 ο αριθμός των καθηγητών που χρησιμοποίησαν υπολογιστές στην τάξη τον τελευταίο χρόνο είναι ιδιαίτερα χαμηλός (35,6 %) και σύμφωνα με αυτόν η Ελλάδα καταλαμβάνει την 26η θέση μεταξύ των 27 κρατών της Ε.Ε. (Πίνακας 10). Πίνακας 10: Χρήση υπολογιστών στην εκπαιδευτική διαδικασία ΤΠΕ στην εκπαίδευση Καθηγητές που χρησιμοποίησαν υπολογιστές στην τάξη κατά την διάρκεια του τελευταίου 12-μήνου (%) 2007 E.E Σειρά 35,6 74,3 26 Σε έρευνα που πραγματοποίησε ο Πλεύρης Γ. (2007) σε 114 φιλολόγους του νομού Καστοριάς διαπιστώνει ότι ενώ οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν Η/Υ σε ποσοστό 77% και 63% έχει επιμορφωθεί στη χρήση των βασικών δεξιοτήτων των νέων τεχνολογιών και το 33 % χρησιμοποιεί υπολογιστές σε καθημερινή βάση, εντούτοις δεν χρησιμοποιούν τις ΤΠΕ για να βελτιώσουν την ποιότητα του εκπαιδευτικού τους έργου. Μόνο το 14% από αυτούς χρησιμοποίησε τις ΤΠΕ και μάλιστα για μία μόνον διδακτική ώρα, κατά μέσο όρο σε όλο το σχολικό έτος και κυρίως για τις ανάγκες του μαθήματος της ιστορίας (βλέπε Σχήμα 11). Τα αποτελέσματα αυτά αποκτούν περισσότερη βαρύτητα αν σημειωθεί ότι η πλειοψηφία των καθηγητών που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν ηλικίας μεταξύ 30-40 ετών με 10-15 χρόνια υπηρεσίας. Το μόνο θετικό στοιχείο είναι ίσως ότι σε ποσοστό 63% δηλώνουν ότι επιθυμούν επιπλέον επιμόρφωση και σε ποσοστό 84% πιστεύουν ότι οι ΤΠΕ θα έπρεπε να αποτελούν βασικό τμήμα της εκπαίδευσης. Συμπεράσματα: Σχήμα 11: Χρήση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση Τα αποτελέσματα όλων των ερευνών δείχνουν μια σημαντική υστέρηση της Ελλάδος στη χρήση των ΤΠΕ τόσο στην κοινωνία όσο και στην εκπαίδευση. Αν η διαπίστωση αυτή συνδυαστεί με την έκθεση του ΟΟΣΑ (Fact Book 2007) η οποία αποκαλύπτει
την υστέρηση της χώρας στον νευραλγικό τομέα της έρευνας είναι σίγουρο ότι ο εφησυχασμός είναι ο καλύτερος τρόπος για την περιθωριοποίηση της Ελλάδος στο κρίσιμο θέμα των ΤΠΕ. Συγκριμένα διαπιστώνεται ότι οι ευρυζωνικές συνδέσεις αν και έχουν ένα σεβαστό ρυθμό ανάπτυξης υπολείπονται κατά πολύ από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Επίσης η κάλυψη του Ελλαδικού χώρου με δυνατότητα ευρυζωνικής σύνδεσης υπολείπεται και αυτή σημαντικά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι σχολικές μονάδες αν και διαθέτουν υπολογιστές και σύνδεση με το Διαδίκτυο μέσω Π.Σ.Δ έχουν μόνο σε μικρό ποσοστό ευρυζωνική σύνδεση. Οι νέες ευρυζωνικές συνδέσεις αν και έχουν εξαγγελθεί, προχωράνε με πολύ αργό ρυθμό. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι υπολογιστές των εργαστηρίων έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα συντήρησης λόγω γήρανσης του υλικού και δεν έχει ανακοινωθεί κάποιο πρόγραμμα σταδιακής ανανέωσης των εργαστηρίων. Η χρήση των ΤΠΕ από εκπαιδευτικούς (εκτός της ειδικότητας Πληροφορικής) είναι πολύ περιορισμένη ακόμα και από νέους εκπαιδευτικούς που διαθέτουν βασικές γνώσεις χρήσης υπολογιστών. Κρίνεται αναγκαία η αναμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη χρήση των ΤΠΕ. Βιβλιογραφία Βοσνιάδου, Σ. (2002). Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση: Προοπτικές, Προβλήματα και Προτάσεις. Στο: 3. Δημητρακοπούλου, Α. (Επιμ.), Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην εκπαίδευση Αθήνα: Καστανιώτης. Δερτούζος, Μ. 1998. Tι Mέλλει Γενέσθαι. Aθήνα: Λιβάνης, σελ. 587-588 Εκθέσεις από το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας (2008). Διαθέσιμες στην διεύθυνση http://www.observatory.gr. Έκθεση για την παγκόσμια οικονομία (Factbook 2007) Διαθέσιμη στην διεύθυνση (http://www.oecd.org/document/62/0,3343,en_21571361_34374092_34420734_1_1 _1_1,00.html Έκθεση World Information Society Report 2007 από τη Διεθνή Ένωση Τηλεπικοινωνιών. Διαθέσιμη στη διεύθυνση: http://www.itu.int/osg/ spu/publications/worldinformationsociety/2007/ Έκθεση του World Economic Forum. διαθέσιμη στην διεύθυνση http://www.weforum.org/en/initiatives/gcp/global%20information%20technology %20Report/index.htm Ετήσια έκθεση για το έργο i2010, (2007), Διαθέσιμη στην διεύθυνση http:// ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/key_documents/index_en.htm Πλεύρης Γιώργος,(2007,) Γλωσσικά μαθήματα, διδακτική πράξη και ΤΠΕ. Φιλόλογοι μετεξαστέοι στις ΤΠΕ, 2 ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Γλώσσα, σκέψη και πράξη στην εκπαίδευση, Ιωάννινα. Διαθέσιμο στην διεύθυνση http://ipeir.pde.sch.gr/educonf/2/11neestehnologies/plevris/plevris.pdf