ΓΛΩΣΣΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Γ και Δ Δημοτικού
.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ένα ακόμα σκαλί Ο Σεπτέμβρης... 191 Αναμνήσεις του καλοκαιριού... 193 Ένα ακόμα σκαλί... 195 Ξημερώνει μια νέα μέρα. Ώρα για σχολείο... 197 Αστραδενή... 199 Λεξιλόγιο της ενότητας... 202 Το εργαστήρι της γλώσσας...203 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Ρώτα το νερό τι τρέχει Το νερό συστήνεται...204 Το ποτάμι τρέχει να συναντήσει τη θάλασσα...206 Το νερό στη θρησκεία, στους μύθους και στις παραδόσεις...209 Ο νερουλάς... 212 Το νερό ταξιδεύει... 213 Λεξιλόγιο της ενότητας... 215 Το εργαστήρι της γλώσσας... 215 ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Το σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία Οκτώβρης 1940...217 Ημερολόγιον από τον πόλεμον του 1940... 218 Για γέλια και για κλάματα... 218 Αντίσταση... 219 Γενική έκκληση... 219 Τα κάγκελα...220 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Εμένα με νοιάζει Στάση βροχοσταλίδων... 221 Στάση βροχοσταλίδων (συνέχεια)... 224 Χρησιμοποίησέ το ξανά και ξανά και ξανά... 227 Σκουπίδια στη θάλασσα...228 Λεξιλόγιο της ενότητας... 231 Το εργαστήρι της γλώσσας... 231 ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Ασφαλώς κυκλοφορώ Μάθημα Κυκλοφοριακής Αγωγής... 232 Στο δρόμο με το Σωτήρη...234 Ένα αλλιώτικο Πάρκο!...236 Ρόδα είναι και γυρίζει...239 Λεξιλόγιο της ενότητας... 241 Το εργαστήρι της γλώσσας... 241 187
ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Ιστορίες παιδιών Κορίτσι... 242 Το μεγάλο μυστικό... 245 Ο αδελφός της Ασπασίας...248 Ο εξάχρονος ήρωας της Ορλεάνης... 251 Λεξιλόγιο της ενότητας...253 Το εργαστήρι της γλώσσας...253 ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Η Ελιά ΓΛΩ ΣΣΑ H ελιά...254 Ελαιόδεντρο...256 Οι μύθοι και η ελιά... 259 Η ελιά στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο... 263 Μαγειρεύουμε με ελαιόλαδο...266 Λεξιλόγιο της ενότητας...268 Το εργαστήρι της γλώσσας...268 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Χριστός Γεννάται Η νύχτα της γεννήσεως...269 Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Κύπρου...269 Ζωγραφίστε τις ευχές σας... 271 Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη... 271 Η μοσχομυριστή βασιλόπιτα... 272 ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Η παράσταση αρχίζει... Μια περιπέτεια για το Ρωμαίο... 273 Ένας Αρλεκίνος από χαρτί... 277 Όρνιθες... 279 Πρώτη φορά στο θέατρο...282 Ο Κεραμιδοτρέχαλος...290 Λεξιλόγιο της ενότητας... 297 Το εργαστήρι της γλώσσας...298 ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Λέξεις φτερουγίζουν πέρα, ταξιδεύουν στον αγέρα Παιχνίδια με τις λέξεις...299 Γλωσσική αυτοβιογραφία... 302 Χορεύοντας με... ανήκουστους ήχους...306 Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων...308 Λεξιλόγιο της ενότητας...311 Το εργαστήρι της γλώσσας...312 ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Γελάσαμε με την ψυχή μας Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης...313 Ο Αργύρης και το πρόβλημα... 316 Φρουτοπία... 319 188
Τρύπωνας ο φαφαγάλος...323 Λεξιλόγιο της ενότητας... 326 Το εργαστήρι της γλώσσας... 327 ΕΝΟΤΗΤΑ 12: Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Έτσι σώθηκε το έθνος... 328 Εμείς δεν προσκυνούμε... 329 Ο τρελός μπουρλοτιέρης...330 Του Διάκου... 331 ΕΝΟΤΗΤΑ 13: Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίδιοι Όλου του κόσμου τα παιδιά... 333 Το σχολείο του κόσμου... 335 Τα δικαιώματα των παιδιών... 338 Η 5η Βασική Αρχή των Δικαιωμάτων των Παιδιών... 341 Λεξιλόγιο της ενότητας...344 Το εργαστήρι της γλώσσας...345 ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 14: Το ανθρώπινο θαύμα Ύμνος στον άνθρωπο...346 Από το πρώτο τηλεφώνημα στο πρώτο ηλεκτρονικό μήνυμα...349 Μια παράξενη παραγγελία... 352 Το διαδίκτυο... 355 Λεξιλόγιο της ενότητας... 356 Το εργαστήρι της γλώσσας... 356 ΕΝΟΤΗΤΑ 15: Χριστός Ανέστη! Ανάσταση... 358 Πρωτότυπα πασχαλινά αυγά Πασχαλινά έθιμα... 358 ΕΝΟΤΗΤΑ 16: Ταξίδια στην Ελλάδα Το παραδεισένιο Πήλιο...360 Η Ρόδος...363 Ταξιδιωτικές εντυπώσεις... 367 Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα... 372 Λεξιλόγιο της ενότητας... 374 Το εργαστήρι της γλώσσας... 374 189
.
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Ένα ακόμα σκαλί Ο Σεπτέμβρης Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Η συγγραφέας, Ρένα Καρθαίου, παρομοιάζει το Σεπτέμβρη με αγόρι που φορά ολόχρυσο καπέλο και χρυσό πανωφόρι, ενώ τα παπούτσια του είναι φύλλα που έχουν πέσει απ τα πλατάνια και τα μάγουλά του είναι στρογγυλά και κόκκινα σαν μήλα. Στα χέρια του κρατά μια σάκα από νερό και έχει μέσα τα βιβλία που είναι φτιαγμένα από σύννεφο κι αφρό. Τον ερχομό του Σεπτέμβρη τον αντιλαμβανόμαστε από το κιτρίνισμα και το πέσιμο των φύλλων των δέντρων, την εμφάνιση των σύννεφων στον ουρανό, το δυνάμωμα του ανέμου και από τις σταγόνες της βροχής που αφήνει στο πέρασμά του. Ο Σεπτέμβρης βιάζεται να φτάσει στο σχολείο για να χτυπήσει την καμπάνα, που σημαίνει ότι αρχίζει η νέα σχολική χρονιά, να την ακούσουν οι φίλοι του και οι συμμαθητές του και να ξανανταμώσουν πάλι στην αυλή του σχολείου. ΓΛΩΣΣΑ 2. Το ποίημα έχει οκτώ στροφές και κάθε στροφή έχει τρεις στίχους. Όλο το ποίημα έχει είκοσι τέσσερις στίχους. Οι στίχοι του ποιήματος δεν έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών. Άλλοι στίχοι έχουν 7, άλλοι 8, άλλοι 9 συλλαβές, ενώ ένας στίχος έχει 10 συλλαβές. δια-μα-ντά-κια θε να βρεις 7 συλλαβές Ο Σε-πτέμ-βρης εί-ναι α-γό-ρι 9 συλλαβές κι έ-χει ο-λό-χρυ-σο κα-πέ-λο 10 συλλαβές και χρυ-σό το πα-νω-φόρι 8 συλλαβές Στο ποίημα «Σεπτέμβρης» ομοιοκαταληξία υπάρχει στον πρώτο και τρίτο στίχο κάθε στροφής: 1η στροφή: αγόρι - πανωφόρι 5η στροφή: βρεις - βροχής 2η στροφή: φύλλα - μήλα 6η στροφή: αγόρι - όρη 3η στροφή: νερό - αφρό 7η στροφή: χτυπήσει - αρχινήσει 4η στροφή: ποδάρια - χνάρια 8η στροφή: δες - συμμαθητές Η ομοιοκαταληξία χρησιμοποιείται από τους ποιητές για να δημιουργήσει ξεχωριστή ηχητική εντύπωση, που ευχαριστεί τον αναγνώστη και δίνει στο ποίημα ρυθμό, γλαφυρότητα (παραστατικότητα και κομψότητα), αρμονία και ποιητικότητα. 3. Οι μαθητές ζωγραφίζουν εικόνες από το ποίημα: Ένα αγόρι, το Σεπτέμβρη, που φορά καπέλο και πανωφόρι, τα παπούτσια του είναι φύλλα και τα μάγουλα κοκκινωπά όπως τα μήλα. Ένα αγόρι που κρατά μια σάκα από νερό και έχει μέσα βιβλία από σύννεφα και αφρό. Ένα αγόρι που κατεβαίνει από τα δάση και από τα βουνά και χτυπά την καμπάνα για να ξεκινήσουν τα σχολεία. Ο Σεπτέμβρης στην αυλή του σχολείου να συζητά με τους φίλους και τους συμμαθητές του. Το φύσημα του ανέμου, που σκορπίζει τα φύλλα των δέντρων. 191
Κι έρχεται για να χτυπήσει μια πελώρια καμπάνα, το σχολειό για να αρχινήσει. ΓΛΩ ΣΣΑ 4. Ιανουάριος 1 Απρίλιος 4 Ιούλιος 7 Οκτώβριος 10 Φεβρουάριος 2 Μάιος 5 Αύγουστος 8 Νοέμβριος 11 Μάρτιος 3 Ιούνιος 6 Σεπτέμβριος 9 Δεκέμβριος Ο μήνας Οκτώβριος γράφεται χωρίς μ, ενώ με μ γράφονται οι μήνες: Σεπτέμβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος. 12 Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. αγόρι, αφρό, βιβλία, βροχή, παιδάκια, πανωφόρι, συμμαθητές, σύννεφα, σχολείο, φίλος φύλλα, χνάρια. 2. Ιανουάριος ή Γενάρης Φεβρουάριος ή Φλεβάρης Μάρτιος ή Μάρτης Απρίλιος ή Απρίλης Μάιος ή Μάης Ιούνιος ή Ιούνης Ιούλιος ή Ιούλης Αύγουστος Σεπτέμβριος ή Σεπτέμβρης Οκτώβριος ή Οκτώβρης Νοέμβριος ή Νοέμβρης Δεκέμβριος ή Δεκέμβρης Ο μήνας που έχει μόνο ένα όνομα είναι ο Αύγουστος. 3. Αυγουστιάτικη νύχτα Τι όμορφη είν η νύχτα το καλοκαίρι να βλέπεις στον ουρανό να πέφτει ένα αστέρι. Στο κατάρτι του πλοίου κούρνιασε ο γλάρος κι από μακριά τρεμοσβήνει ο φάρος. Στην κοντινή την αμμουδιά παίζουν ακόμα τα παιδιά. Μετρούν δέκα δέκα ως το χίλια ψάχνοντας ποιο θα βρει περισσότερα κοχύλια. Έλα στην παρέα μας κι εσύ να χαρείς τις ομορφιές που έχει το νησί. 192
Αναμνήσεις του καλοκαιριού Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Ο Φώτης πέρασε τις καλοκαιρινές του διακοπές στην Κεφαλονιά, στον Καραβόμυλο, στο χωριό του παππού και της γιαγιάς του. Ο Φώτης έπαιζε διάφορα παιχνίδια με τους φίλους του. Έβαζαν στοιχήματα για το ποιος θα φτάσει πρώτος κολυμπώντας ως την κίτρινη σημαδούρα, έκαναν μακροβούτια για να πιάσουν κοχύλια και βότσαλα και έβαζαν τα κοχύλια στ αυτιά τους για να ακούσουν τη βοή των κυμάτων. Τα παιδιά βρήκαν έναν μικρό αστερία αλλά δεν τον κράτησαν πολλή ώρα έξω από το νερό. Αποφάσισαν να τον ξαναρίξουν στο νερό για να βρει την παρέα του. Το περασμένο καλοκαίρι ο Φώτης έμαθε να ψαρεύει με καλάμι, να βάζει δολώματα στην πετονιά, να ξεχωρίζει τα ψάρια από τον τρόπο που τσιμπούσαν το δόλωμα και να διακρίνει τους αέρηδες, να καταλαβαίνει, δηλαδή, την κατεύθυνση που φυσούν, πότε σηκώνουν κύματα αλλά και πόσο σημαντικοί είναι οι φίλοι του καλοκαιριού. Τα παιδιά την περίοδο των διακοπών κάνουν καινούριες γνωριμίες και φιλίες στον τόπο που παραθερίζουν. Αυτές οι φιλίες συνδέονται με ευχάριστες και αξέχαστες στιγμές που ζουν τα παιδιά, οι οποίες μένουν χαραγμένες για πάντα στη μνήμη τους και όταν επιστρέφουν από τις διακοπές τις διηγούνται με νοσταλγία στους άλλους. ΓΛΩΣΣΑ 2. Στις φετινές μου διακοπές πέρασα καταπληκτικά. Πήγα με τους γονείς μου στην Αλόννησο, ένα από τα όμορφα νησιά των Σποράδων. Μείναμε σ ένα ήσυχο παραλιακό χωριό, που είχε μια παραλία με άμμο και μικρά βότσαλα. Εκεί έζησα μερικές απ τις ωραιότερες στιγμές της ζωής μου. Γύρω γύρω βρίσκονταν κι άλλα σπίτια, στα οποία έμεναν κι άλλοι άνθρωποι. Από το πρωί η παραλία γέμιζε παιδικές φωνές. Κολυμπούσαμε με τις ώρες στα πεντακάθαρα νερά, κάναμε μακροβούτια, εξερευνούσαμε το βυθό, παίζαμε, φωνάζαμε και γελούσαμε. Εκείνο όμως που θα μου μείνει αξέχαστο είναι η βόλτα που κάναμε γύρω από το νησί με μια βάρκα. Ένα πρωινό, μια παρέα παιδιών μπήκαμε στη βάρκα του κυρ Αντρέα για να κάνουμε τον περίπλου του νησιού. Το τοπίο ήταν πραγματικά μαγευτικό. Βλέπαμε τα δαντελωτά ακρογιάλια και τις παρυφές των καταπράσινων λόφων που ήταν πνιγμένοι στο πεύκο, και τους απότομους γκρεμούς που δεν μπορούσε να τους δει κανείς από τη στεριά. Καθώς πλέαμε κοντά στις ακτές περνούσαμε από σπηλιές μέσα στις οποίες φώλιαζαν οι αιγαιόγλαροι, αυτό το σπάνιο είδος γλάρων, και αγριοπερίστερα. Ύστερα από διαδρομή περίπου μισής ώρας, ο κυρ Αντρέας πλεύρισε σε μια μεγάλη σπηλιά και έσβησε τη μηχανή της βάρκας. Κωπηλατώντας αργά οδήγησε τη βάρκα στην είσοδο της σπηλιάς. Παρόλο που το φως ήταν λιγοστό, ο βυθός ήταν καταγάλανος και καθαρός. Ξαφνικά μπροστά μας αντικρίσαμε ένα κήτος που καθόταν πάνω σ ένα βράχο και είχε σηκωμένο το μικρό κεφάλι του. Δεν είχε αυτιά, ενώ στο ρύγχος του είχε μακριά μουστάκια. Το κυλινδρικό σώμα του ζώου καλυπτόταν από κοντό απαλό τρίχωμα, καφέ ή μαύρο στη ράχη και γκριζωπό στην κοιλιά. Καταλάβαμε όλοι ότι το συμπαθητικό ζώο ήταν μια φώκια. Προλάβαμε να τραβήξουμε μερικές φωτογραφίες το θηλαστικό, που είχαμε την τύχη να δούμε από τόσο κοντά. Ο κυρ Αντρέας έβγαλε από τη σπηλιά τη βάρκα, γιατί όπως μας είπε δεν πρέπει να τρομάξουμε το ζώο το οποίο είναι και προστατευόμενο είδος. Η μεσογειακή φώκια προστατεύεται, γιατί ο πληθυσμός της έχει μειωθεί και έχουν απομείνει ελάχιστα άτομα. Το Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων έχει δημιουργηθεί για να διαφυλάξει τον πληθυσμό 193
της μεσογειακής φώκιας που κινδυνεύει από τον τουρισμό, από την υπερβολική αλιεία και τους ψαράδες που τη σκοτώνουν επειδή μπλέκεται στα δίχτυα τους και τα καταστρέφει, αλλά και από την υπερβολική ρύπανση. Σαν απομακρυνθήκαμε από τη σπηλιά, η εικόνα της ολοζώντανης φώκιας δεν μπορούσε να φύγει απ τη σκέψη μου. Αυτό το καταπληκτικό θέαμα θα μείνει για πάντα χαραγμένο στο μυαλό μου. ΓΛΩ ΣΣΑ 3. Γυρίζει γύρω γύρω από το δόλωμα σπάρος Τσιμπάει το αγκίστρι μαλακά τσιπούρα Ορμάει δυνατά κεφαλόπουλο Ο σπάρος γυρίζει γύρω γύρω από το δόλωμα. Η τσιπούρα τσιμπάει το αγκίστρι μαλακά. Το κεφαλόπουλο ορμάει δυνατά. 4. Η Σοφία λατρεύει το χειμώνα για τις χειμωνιάτικες νύχτες γύρω από το τζάκι. Ο Πέτρος λατρεύει το φθινόπωρο για τα φθινοπωρινά φρούτα. Η Μυρτώ λατρεύει την άνοιξη για τις ανοιξιάτικες βόλτες στην εξοχή. 5. Ουσιαστικά Ρήματα Επίθετα Άρθρα μέρα περνούσαμε γαλάζια τη Μοίρα Μαζεύαμε μεγάλα τις Δάφνη ζωγραφίζαμε άσπρα της θάλασσα ήταν όλες η κοχύλια καούν δυνατό οι βότσαλα τσιμπήσει αλμυρή Τον νερομπογιές έφευγαν Οι πλάκες το αυλής στο (σε + το) στενοχώρια στην (σε + την) ώμοι της ήλιο μέλισσα μέρες νερό γεύση Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Καλοκαιρινές αναμνήσεις Οι φετινές καλοκαιρινές μου διακοπές ήταν υπέροχες. Πήγα με τους γονείς μου σ ένα όμορφο κυκλαδίτικο νησί, στην Αμοργό. Το μέρος που μείναμε ήταν ένα ήσυχο χωριουδάκι κοντά στη θάλασσα. Από την πρώτη κιόλας μέρα γνωρίστηκα με το Θάνο, το Νίκο, την Ευγενία, τη Φιλιώ και άλλα συνομήλικα παιδιά, που έκαναν κι εκείνα διακοπές στο νησί. Περνούσαμε πολλές ώρες μαζί. Κολυμπούσαμε και κάναμε μακροβούτια στα πε- 194
ντακάθαρα νερά. Φορούσαμε τις μάσκες και κάναμε καταδύσεις στο βυθό μιμούμενοι τους δύτες και εξερευνούσαμε τις σπηλιές που υπήρχαν σε κοντινή απόσταση. Όταν βγαίναμε στην ακτή παίζαμε βόλεϊ ή ρακέτες στην αμμουδιά, φτιάχναμε αυτοσχέδια καραβάκια, με τα οποία κάναμε φανταστικά ταξίδια και τα φορτώναμε με τους μικρούς θησαυρούς από κοχύλια, πέτρες, αστερίες και αλογάκια της θάλασσας που είχαν βγάλει τα κύματα. Εκείνο όμως που με ενθουσίασε και μου έμεινε αλησμόνητο ήταν το ψάρεμα με την παλιά ξύλινη βάρκα του κυρ Σταμάτη. Είχε μαζί του πετονιές, αγκίστρια και δολώματα. Ανοιχτήκαμε αρκετά και όταν το έμπειρο βλέμμα του κυρ Σταμάτη έπεσε πάνω στα αρυτίδωτα γαλαζοπράσινα νερά, ρίξαμε τα αγκίστρια και περιμέναμε υπομονετικά να «τσιμπήσουν» τα ψάρια. Ήμουν τυχερός και όταν ένιωσα κάτι να τραβάει τ αγκίστρι, το τράβηξα απότομα και είδα να είναι πιασμένο ένα όμορφο ψάρι. Ήταν ένα μυλοκόπι, όπως μας είπε ο κυρ Σταμάτης. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη. Συνεχίσαμε να ψαρεύουμε και ύστερα από κάμποση ώρα όλα τα παιδιά είχαμε πιάσει αρκετά ψάρια. Ο κυρ Σταμάτης είπε: «ώρα να επιστρέψουμε». Χτυπήσαμε τα κουπιά της βάρκας κι εκείνος άρχισε να μας διηγείται θαλασσινές ιστορίες για σπουδαίους ψαράδες και ριψοκίνδυνους ναυτικούς που έκαναν θαυμάσια πράγματα στη ζωή τους. Εμείς τον ακούγαμε με κομμένη την ανάσα και ζούσαμε με τη φαντασία μας τις περιπέτειες αυτών των γενναίων ανθρώπων. Όταν έπεφτε ο ήλιος συναντιόμαστε στην παραλία. Ξαπλώναμε στην αμμουδιά, απο λαμβάναμε την ηρεμία της θάλασσας και συζητούσαμε κάτω απ το λιγοστό φως του φεγγαριού. Δε θέλαμε ν αποχωριστούμε, αν ήταν δυνατόν θα θέλαμε να κοιμηθούμε εκεί. Ακούγαμε τις φωνές των γονιών μας που μας καλούσαν και δίναμε ραντεβού για την άλλη μέρα. Σαν έπεφτα στο κρεβάτι σκεπτόμουν πόσα πολλά αγαθά μάς χαρίζει η θάλασσα και η ψυχή μου πλημμύριζε από ευγνωμοσύνη. Αναρωτιόμουν όμως και τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι ψαράδες. Επίσης, προβληματιζόμουν καθώς θυμόμουν τα λόγια του κυρ Σταμάτη, που μας έλεγε πως η μόλυνση της θάλασσας και η υπεραλίευση έχουν μειώσει τον αριθμό των ψαριών και σε πολλές περιοχές οι ψαράδες παλεύουν να επιβιώσουν, ενώ οι αμοιβές τους δεν είναι ικανοποιητικές. Παρόλα αυτά οι ψαράδες εξακολουθούν να αγαπούν τη θάλασσα και δεν την αποχωρίζονται, γι αυτό και τους θαυμάζω. ΓΛΩΣΣΑ 2. Ο Πέτρος έχει ξανθά μαλλιά και καστανά μάτια. Ο Τζον έχει καστανά μάτια και σγουρά κόκκινα μαλλιά. Η Μυρτώ έχει ξανθά μαλλιά και μπλε μάτια. Η Σοφία έχει καστανά μάτια και καστανά μαλλιά. Καστανά μάτια έχουν ο Πέτρος, ο Τζον και η Σοφία. Ξανθά μαλλιά έχουν ο Πέτρος και η Μυρτώ. Ένα ακόμα σκαλί Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. α. Κυκλώνουμε: Σ) Ένας μαθητής και ο επιστάτης. β. Κυκλώνουμε: Κ) Στην Τετάρτη τάξη. γ. Κυκλώνουμε: 195
Α) Στο ισόγειο. δ. Κυκλώνουμε: Λ) Ήταν μαθητής των μικρών τάξεων. ε. Κυκλώνουμε: Ι) Είναι πια μαθητής των μεγάλων τάξεων. Λέξη: ΣΚΑΛΙ 2. Από τότε που πρωτοπήγα στο σχολείο, κρυφοκοιτάζω τη σκάλα με λαχτάρα. Μια φορά μάλιστα την ανέβηκα στα κρυφά. Σήμερα όμως μπορώ να την ανέβω φανερά. Πατώ καθένα σκαλοπάτι, σιγά σιγά, καμαρωτά. Για πάνω, του απαντώ και χτυπάει η καρδιά μου. Για πάνω, λέω ξανά, για να το ακούσει πιο καλά. Μα ξέρω πως το είπα δυνατά πιο πολύ για να το ακούσω εγώ ο ίδιος. ΓΛΩ ΣΣΑ 3. Γ) Σωστή. Η συμπεριφορά του επιστάτη ήταν σωστή. Έδινε οδηγίες στα μεγαλύτερα παιδιά για να ανεβαίνουν τις σκάλες προσεκτικά και χωρίς να τρέχουν, ενώ δεν επέτρεπε στα μικρότερα παιδιά να τις ανέβουν. Η στάση του δείχνει ότι ήταν υπεύθυνος και ενδιαφερόταν για την ασφάλειά τους, μιλώντας τους πάντα με το χαμόγελο στα χείλη, χωρίς εκνευρισμούς, φωνές και εντάσεις. 4. Ο μαθητής έγραψε λάθος τις λέξεις: δυώροφο, δύωρο και δισάρεστο, οι οποίες έπρεπε να γραφτούν ως εξής: διώροφο, δίωρο και δυσάρεστο. Στην Αφρική έγινε ένα μεγάλο αεροπορικό δυστύχημα. Η λέξη «γάτα» είναι δισύλλαβη. Το έτος 2004 ήταν δίσεκτο (το έτος που έχει 336 μέρες). Η δυσοσμία από τα σκουπίδια έφτανε ως τον τρίτο όροφο. Η τοπική εφημερίδα δημοσίευσε ένα δίστηλο άρθρο για τη σχολική μας παράσταση. Ο ξενοδόχος μάς είπε πως έχει ελεύθερο μόνο ένα δίκλινο δωμάτιο (το δωμάτιο που έχει δύο κρεβάτια). Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Τώρα που πηγαίνω στην Τετάρτη τάξη, νιώθω πολύ χαρούμενος! Έχουμε δύο καινούριους συμμαθητές στην τάξη μας. Τα θρανία που έχει η τάξη μας είναι καθαρά. Ακούμε προσεκτικά τον καινούριο δάσκαλό μας. Ρωτάμε το δάσκαλο για τις απορίες που έχουμε. Τα φυτά που υπάρχουν στις γλάστρες ομορφαίνουν την τάξη μας. Η τάξη μας έχει μεγάλα παράθυρα. Τα σκουπίδια τα πετάμε στο καλαθάκι. Ανοίγουμε τα παράθυρα για να αεριστεί η τάξη μας. Ξεφυλλίζουμε τα καινούρια μας βιβλία. Η βιβλιοθήκη έχει πολλά ράφια, στα οποία είναι τοποθετημένα βιβλία. 2. Στο κείμενο υπογραμμίζουμε τα: Ουσιαστικά: παιδιά, νηπιαγωγείου, κούνιες, τσουλήθρες, μύλο, φωνή, παιχνίδια, σχολειού, λαχτάρα, μάγουλα, μέση, αυλής, πεύκο, σκιά, μαθητές, πάγκους, μέρα, Οκτώβρη, ζέστη, καρδιά, καλοκαίρι, φθινόπωρο. 196
Ρήματα: ήτανε, γυρνούσε, αντηχούσε, Είχανε νοσταλγήσει, ξανάβρισκαν, ρόδιζε, ορθωνόταν, συζητούσαν, έκανε, δεν έκανε, να φύγει, ν αρχίσει. Επίθετα: μικρά, μεγάλο, πολλοί, όρθιοι, δυο (αριθμ. επίθ.), ξύλινους, Πρώτη (αριθμ. επίθ.), πολλή. Άρθρα: Τα, του τις, τις, το, Η, τα, του, μια, τα, Στη (σύνθετο άρθρο), της, ένα, Στη (σύνθ. άρθρ.), στους (σύνθ. άρθρ.), του, στο (σύνθ. άρθρ.), το. 3. Αριστερό «συννεφάκι»: Πόσο θα ήθελα να κάνω ταξίδια σ όλο τον κόσμο και να γνωρίσω από κοντά πολλά αξιοθέατα, όπως τις Πυραμίδες της Αιγύπτου, τον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι, το ρολόι του Μπιγκ Μπεν στο Λονδίνο, να ταξιδέψω με τη γόνδολα στα κανάλια της Βενετίας και να γνωρίσω τις συνήθειες άλλων λαών. Δεξιό «συννεφάκι»: Θα μου άρεσε πολύ να κάνω γυμναστική σε κρίκους και να αισθάνομαι ότι πετάω ελεύθερα όπως το πουλί στον αέρα. Στο διάλειμμα τα παιδιά σχεδίαζαν την ημερήσια εκδρομή τους. Πολύ συχνά ονειρεύομαι τις καλοκαιρινές μας διακοπές. Ο Σπίθας, το σκυλάκι μου, χαίρεται όταν με βλέπει να γυρίζω από το σχολείο. Ο τροχονόμος έλεγξε το σχολικό λεωφορείο. Το Σάββατο, πριν ανοίξουν τα σχολεία, πήγαμε στην αγορά για να ψωνίσουμε. ΓΛΩΣΣΑ Ξημερώνει μια νέα μέρα. Ώρα για σχολείο Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή 1. Τα παιδιά στα αρχαία χρόνια πήγαιναν σχολείο το απόγευμα. Λ Ο «παιδαγωγός» συνόδευε τα παιδιά στο σπίτι του «γραμματιστή». Σ Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν τη «γραφίδα» για να γράφουν και να σβήνουν. Σ Στο μέλλον οι μαθητές θα χρησιμοποιούν, αντί για τσάντες, λεπτές οθόνες υπολογιστών. Σ Στο σχολείο του μέλλοντος δεν θα υπάρχουν βιβλία. Λ Ένας διάσημος ιστορικός είναι μέσα στην τάξη και παρακολουθεί το μάθημα της Ιστορίας. Σ 2. Με το πρώτο φως του ήλιου τα παιδιά (όσα ήταν πάνω από 7 χρονών) είναι στο πόδι. Τρώνε ένα λιτό πρωινό, με σταρένιο ή κριθαρένιο ψωμί, και μετά γραμμή για το σχολείο. Παρέα με τον «παιδαγωγό» ένα δούλο που καθήκον του είναι να συνοδεύει παντού το παιδί πηγαίνουν στο σπίτι του «γραμματιστή». Γραμματιστής ονομάζεται ο δάσκαλος που μαθαίνει στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική αργότερα, τα βάζει να μελετούν στίχους από τα έπη του Ομήρου. Τα παιδιά κάθονται σε σκαμνάκια, ακουμπούν στα γόνατά τους σκληρές πλάκες από κερί ή κομμάτια παπύρου, και πάνω τους χαράζουν με τη μυτερή άκρη ενός ειδικού εργαλείου, της «γραφίδας». Την άλλη άκρη της γραφίδας, που είναι πλατιά και στρογγυλεμένη, τη χρησιμοποιούν για να σβήνουν. Οι δάσκαλοι κάθονται στους «θρόνους», δηλαδή σε καρέκλες με πλάτη και κυρτωμένα πόδια. Όση ώρα διαρκεί το μάθημα, ο παιδαγωγός μένει στην αίθουσα διδασκαλίας. Θέλει δε θέλει, ακούει κι αυτός την παράδοση κι αργότερα στο σπίτι μπορεί να βοηθήσει το παιδί στα μαθήματά του. 197
3. Η «ηλεκτρονική σχολική τσάντα του παιδιού» θα είναι ένας υπολογιστής, που θα περιέχει την ύλη των απαραίτητων βιβλίων, με κείμενο, βίντεο, ήχο και φωτογραφίες. Με ένα ηλεκτρονικό στιλό, ο μαθητής θα μπορεί να υπογραμμίζει και να κρατά σημειώσεις, ανοίγοντας ένα «παράθυρο» στην οθόνη της «τσάντας» που θα αναγνωρίζει φυσικά τον γραφικό χαρακτήρα του. Η «τσάντα» θα είναι άθραυστη και αδιάβροχη, θα αντέχει κάθε είδους κακομεταχείριση. ΓΛΩ ΣΣΑ 4. Στο αρχαίο σχολείο Στο σημερινό σχολείο Στο σχολείο του μέλλοντος Ο δάσκαλος μάθαινε στα Ο δάσκαλος μαθαίνει στα Ο δάσκαλος θα μαθαίνει παιδιά γραφή, ανάγνωση παιδιά γραφή, ανάγνωση στα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. και αριθμητική. και αριθμητική. Οι μαθητές έσβηναν με το πίσω μέρος της γραφίδας. Οι μαθητές σβήνουν με τη γόμα. Οι μαθητές θα σβήνουν με την ηλεκτρονική γόμα. Ο μαθητής είχε σκληρές κέρινες Ο μαθητής έχει τετράδια Ο μαθητής θα έχει μια πλάκες και έγραφε πά- νω σ αυτές με γραφίδα. για να γράφει. ηλεκτρονική «οθόνη» για να γράφει. 5. α) Ο δάσκαλος έστειλε στον πατέρα του Κώστα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα. β) Τα παιδιά στο αρχαίο σχολείο μάθαιναν αριθμητική, γραφή και ανάγνωση από τον «γραμματιστή». γ) Τα παιδιά έγραφαν πάνω στις κέρινες πλάκες με ένα ειδικό εργαλείο, που το έλεγαν γραφίδα. δ) Ο παιδαγωγός έμενε στην αίθουσα διδασκαλίας κατά τη διάρκεια του μαθήματος. ε) Το βιβλίο της Ιστορίας συνοδεύεται από ένα σιντιρόμ (CD-ROM). στ) Οι μαθητές ανοίγοντας την οθόνη της σχολικής τους τσάντας, βλέπουν τον Παρθενώνα. Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Ενεστώτας Παρατατικός Εξακολουθητικός Μέλλοντας διαβάζει διάβαζε θα διαβάζει τρέχουμε τρέχαμε θα τρέχουμε λύνετε λύνατε θα λύνετε συμπληρώνεις συμπλήρωνες θα συμπληρώνεις ανοίγουν άνοιγαν θα ανοίγουν ζωγραφίζω ζωγράφιζα θα ζωγραφίζω 198 2. Η δημοσιογράφος έγραψε αυτό το άρθρο στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ για να τονίσει το μεγάλο αριθμό των σχολικών ειδών που προμηθεύονται οι μαθητές στην αρχή της σχολικής χρονιάς, ώστε τα παιδικά δωμάτια να μετατρέπονται σε χαρτοπωλεία, όπου μπορεί να δει κανείς πολλά είδη τετραδίων, φακέλους, ντοσιέ, κόλλες, στιλό, σετ οργάνων Γεωμετρίας, ξυλομπογιές, κηρομπογιές και μαρκαδόρους. Επίσης η δημοσιογράφος βλέποντας αυτά τα σχολικά είδη τα θαυμάζει, και συγχρόνως θυμάται τη δική της παιδική ηλικία, που οι γονείς της ξόδευαν πολύ λίγα χρήματα για να αγοράσουν μόνο τα απαραίτητα σχολικά είδη, ενώ οι σημερινοί γονείς δαπανούν για τον ίδιο λόγο περισσότερα χρήματα.
Το σκίτσο που συνοδεύει το άρθρο δείχνει ένα μικρό μαθητή που προσπαθεί να μεταφέρει στο σχολείο του μια πολύ βαριά σάκα, μεγαλύτερη απ το ανάστημά του και γεμάτη βιβλία, τετράδια και άλλα σχολικά είδη. Ο ιδρώτας κυλά στο μέτωπό του από την υπερπροσπάθεια που καταβάλλει να σηκώσει και να μεταφέρει την πελώρια, σχεδόν ασήκωτη από το βάρος, σάκα του. Το σκίτσο προκαλεί χιούμορ και ταυτόχρονα μας προβληματίζει για το πόσο απαραίτητα είναι όλα αυτά τα σχολικά είδη που καθημερινά είναι υποχρεωμένοι να μεταφέρουν οι μικροί μαθητές από το σπίτι τους στο σχολείο και αντίστροφα. Κάθε μαθητής ανοίγει την τσάντα του και βλέπει πόσα πράγματα απ αυτά που υπάρχουν σ αυτή χρησιμοποίησε. Από τη συζήτηση που θα γίνει, οι μαθητές αντιλαμβάνονται ότι κάθε μέρα πρέπει να βάζουν μέσα στην τσάντα τους μόνο τα απαραίτητα πράγματα, ώστε να μη μεταφέρουν σχολικά είδη που δεν τους χρειάζονται. Αστραδενή Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή ΓΛΩΣΣΑ 1. Η μητέρα βοήθησε την Αστραδενή να ετοιμαστεί για το σχολείο. 3 Αυτή η μέρα είναι σημαντική για την Αστραδενή, αφού θα πάει στο καινούριο της σχολείο στην Αθήνα. 1 Την πρώτη φορά, η Αστραδενή έπρεπε να πάει στο σχολείο με τον πατέρα 4 της και μια γειτόνισσα. Το σχολείο της Αστραδενής στη Σύμη μπορεί να ήταν μικρό, είχε όμως ένα 2 μεγάλο κήπο με λουλούδια. Η Μαρία είχε τις αποδείξεις ότι η Αστραδενή πραγματικά έπρεπε να πάει σ 5 αυτό το σχολείο κι όχι σε άλλο. 2. Ο πατέρας ψάχνει να βρει το χαρτί που έδωσε ο διευθυντής του σχολείου της Σύμης, που είναι απαραίτητο για τη μετεγγραφή της κόρης του στο καινούριο της σχολείο. Ένας μαθητής αλλάζει σχολείο: α) γιατί οι γονείς του έφτιαξαν το δικό τους σπίτι σε κάποια άλλη περιοχή και αποφάσισαν να μείνουν εκεί. β) γιατί οι γονείς του παίρνουν μετάθεση σε άλλους τόπους, επειδή είναι δημόσιοι υπάλληλοι. γ) γιατί κάποιο μέλος της οικογένειας αντιμετωπίζει σοβαρό χρόνιο πρόβλημα υγείας και πρέπει να ζήσει σε κάποιο αστικό κέντρο, όπου υπάρχει νοσοκομείο. δ) γιατί οι γονείς του είναι άνεργοι ή βρήκαν εργασία σε άλλο τόπο. 4. Η περιγραφή του σχολείου γίνεται στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου. 2η παράγραφος: πέτρινος -η -ο, πελεκητός -ή -ό, κεραμιδένιος -α -ο, τρίγωνος -η -ο, στρογγυλός -ή -ό, σιδερένιος -α -ο, σκαλιστός -ή -ό, παλιός -ά -ό. 3η παράγραφος: πολύς -ή -ύ, μεγάλος -η -ο, ωραίος -α -ο, περίεργος -η -ο. 5. Υπογραμμίζουμε τα επίθετα: υπέροχος, γυάλινη, γεμάτη, φρέσκα, κίτρινα, μεγάλα, κόκκινα, ζουμερά. Στην κουζίνα μας κρεμόταν ένας πίνακας με μια φρουτιέρα, με λεμόνια και σταφύλια. Παραλείποντας τα επίθετα, παρατηρούμε ότι το κείμενο είναι απλό και η περιγραφή δεν έχει ποικιλία, ζωντάνια και παραστατικότητα, γιατί δεν υπάρχουν εκείνες οι 199
πληροφορίες που το «στολίζουν» και δίνουν την ακριβή εικόνα αυτών που περιγράφονται στο κείμενο. ΓΛΩ ΣΣΑ Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο ο υπέροχος η υπέροχη το υπέροχο το γυάλινο τη γυάλινη το γυάλινο τον γεμάτο τη γεμάτη το γεμάτο τους φρέσκους τις φρέσκες τα φρέσκα τους κίτρινους τις κίτρινες τα κίτρινα τους μεγάλους τις μεγάλες τα μεγάλα τους κόκκινους τις κόκκινες τα κόκκινα τους ζουμερούς τις ζουμερές τα ζουμερά 6. Στις καλοκαιρινές εκπτώσεις η Νίκη αγόρασε μια δερμάτινη τσάντα. Όλοι στο ορεινό χωριό περίμεναν με λαχτάρα τη φθινοπωρινή βροχή. Ο βραδινός επισκέπτης χτύπησε την ξύλινη πόρτα δυνατά. Η φωτεινή πινακίδα μάς προειδοποιούσε για την επικίνδυνη στροφή του δρόμου. Τοποθετήσαμε τα γυάλινα βαζάκια σε χάρτινες συσκευασίες. 7. Η Αστραδενή πριν φύγει για το σχολείο χτένισε τα μαλλιά της, φόρεσε την ποδιά της και πήρε την τσάντα και το κουλούρι της. Η γιαγιά τής έδωσε μια κόκκινη κορδέλα. Η φίλη της η Μαρία τής χάρισε ένα ασημένιο βραχιόλι. Ο συμμαθητής της ο Πάνος τής έδωσε ένα μουσικό κουτί. Η δασκάλα της της χάρισε ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Ο θειος της ο Αντώνης της αγόρασε μια δερμάτινη τσάντα. Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου εργασιών 1. Πού βρίσκεται; Σε ένα νησί της Δωδεκανήσου, στη Σύμη. Πώς είναι εξωτερικά; Είναι παλιό ή καινούριο; Είναι πέτρινο, με κεραμιδένια στέγη και είναι πολύ παλιό, αφού, όπως μας πληροφορεί μια σκαλιστή πέτρα στη σιδερένια εξώπορτα, έχει κατασκευαστεί το 1876. Ποιο είναι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της εμφάνισής του; Με τι υλικά είναι κατασκευασμένο; Πώς είναι ο εξωτερικός χώρος του σχολείου; Η σιδερένια εξώπορτα, που έχει μια σκαλιστή πέτρα, στην οποία αναγράφεται η ημερομηνία κατασκευής του σχολείου: «Αυγούστου 31, του 1876». Είναι κατασκευασμένο από πέτρες, άμμο, ασβέστη, κεραμίδια, ξύλο και σίδηρο. Η αυλή του είναι στρωμένη με βότσαλα που έχουν λιώσει και γύρω γύρω υπάρχουν παρτέρια, στα οποία είναι φυτεμένα λουλούδια. 200 Το σχολείο μου Ποιο είναι το όνομά του; Πού βρίσκεται; Πότε χτίστηκε; Ποια είναι η ιστορία του; Το σχολείο μου βρίσκεται στην πόλη της Μυρτιάς. Είναι το 45ο Δημοτικό σχολείο του δήμου και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το έτος 2005. Χτίστηκε ακριβώς στην ίδια θέση που βρισκόταν το παλιό πέτρινο κτίριο, το οποίο είχε ιστορία εκατόν είκοσι πέντε χρόνων.