Εκπαιδευτικό Σενάριο: Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αριθμούς! Γιάννης Λεύκος lefkos@sch.gr Περίληψη Ένα εκπαιδευτικό σενάριο, για τη γνωριμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από αριθμητικά δεδομένα και στατιστικές, οι μαθητές της Στ τάξης, διερευνούν και γνωρίζουν διάφορες όψεις της πολυσύνθετης ταυτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, γνωρίζουν για την ιστορία και τη διεύρυνση της Ε.Ε., για την πληθυσμιακή της σύνθεση, για τις γλωσσικές και εθνικές ταυτότητες των κρατών μελών και για χαρακτηριστικά της Ε.Ε. που αφορούν στην εκπαίδευση. Ταυτόχρονα εξασκούνται στη συνεργασία και την παραγωγή ομαδικών εργασιών, αλλά και στο χειρισμό του Η/Υ προκειμένου να αναζητούν πληροφορίες αλλά και να τις αναπαριστούν ψηφιακά με κατάλληλες εφαρμογές. Τα δεδομένα συλλέγονται από τις επίσημες ιστοσελίδες της Ένωσης ή από άλλες αξιόπιστες πηγές του διαδικτύου. Στη συνέχεια με χρήση εφαρμογών Η/Υ, οι μαθητές αναπαριστούν τα δεδομένα σε ψηφιακούς χάρτες ή γραφήματα. Τέλος με το παραπάνω ψηφιακό υλικό, συντίθεται μια παρουσίαση, η οποία προβλήθηκε στους μαθητές των μεγάλων τάξεων του σχολείου. Παράλληλα, επιδιώκοντας να διευρύνουμε τις δραστηριότητες και σε άλλα θεματικά πεδία, αλλά και για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον τους, οι μαθητές συμμετείχαν σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης με τίτλο «Ανακαλύπτοντας την ενωμένη Ευρώπη», το οποίο αφορούσε μια αναδρομή στα σπουδαιότερα ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την ταυτότητα της σύγχρονης Ευρώπης. Επιπλέον, καθώς ο διαγωνισμός της Eurovision είναι αυτό τον καιρό στην επικαιρότητα, οι μαθητές οργάνωσαν και ένα άτυπο διαγωνισμό τραγουδιού επιλέγοντας τραγούδια από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναζήτησαν στο διαδίκτυο.
Στόχοι Μέσα από το εκπαιδευτικό αυτό σενάριο, επιδιώκεται οι μαθητές: Να γνωρίσουν την ιστορία και τη διεύρυνση της Ε.Ε., Να γνωρίσουν τα κράτη μέλη που αποτελούν την Ε.Ε. σήμερα και τη γεωγραφική τους κατανομή, Να γνωρίσουν την πληθυσμιακή της σύνθεση, Να γνωρίσουν τις γλωσσικές και εθνικές ταυτότητες των κρατών μελών και Να γνωρίσουν διάφορες όψεις της Ε.Ε. μέσα από αριθμητικά δεδομένα Να συνεργαστούν για την παραγωγή ομαδικών εργασιών, Να ασκηθούν στο χειρισμό του Η/Υ προκειμένου να αναζητούν πληροφορίες, αλλά και Να ασκηθούν ώστε να επιλέγουν μόνο αξιόπιστες πηγές πληροφοριών από το διαδίκτυο Να διαχειρίζονται αριθμητικά δεδομένα Να ασκηθούν στο χειρισμό κατάλληλων εφαρμογών Η/Υ, ώστε να αναπαριστούν ψηφιακά τις πληροφορίες που συνέλεξαν Ανάπτυξη οριζόντιων ικανοτήτων Παράλληλα με την επίτευξη των παραπάνω στόχων το προτεινόμενο σενάριο συνεισφέρει στην καλλιέργεια οριζόντιων ικανοτήτων των μαθητών όπως: επικοινωνία (ομιλία, ακρόαση, ανάγνωση, γραφή, διάλογος, ) χρήση ποικίλων πηγών και εργαλείων συνεργασία με άτομα και ομάδες κριτική ικανότητα μέσω επεξεργασίας πληροφοριών, δημιουργικής επινόησης και επίλυσης προβλημάτων
κοινωνικές ικανότητες και ικανότητες που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη εξοικείωση με τις ΤΠΕ, με τη Ξένη Γλώσσα, με τα Μαθηματικά και με τις Φυσικές Επιστήμες Διδακτικές μέθοδοι και τεχνικές Γεωγραφία είναι από τα μαθήματα του Δημοτικού Σχολείου στο οποίο μπορεί η να δημιουργηθεί ένα πλούσιο σε εμπειρίες μαθησιακό περιβάλλον αξιοποιώντας και τις νέες τεχνολογίες, ώστε ο ίδιος ο μαθητής να δραστηριοποιείται και να αναζητά πληροφορίες που παρέχονται μέσω του διαδικτύου ή διερευνητικών λογισμικών. Εξάλλου, σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ, 2002), αυτό περιλαμβάνεται ανάμεσα στους σκοπούς του μαθήματος. Με το σκεπτικό αυτό, ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού σεναρίου επικεντρώθηκε στη δυνατότητα που παρέχει η επιστήμη της Γεωγραφίας να θέτει βασικούς προβληματισμούς, αναφορικά με το γεωγραφικό χώρο (εμφανίσεις φαινόμενα αλληλοσυσχετίσεις) και τις σχέσεις - ανθρώπου περιβάλλοντος (Κατσίκης,1999). Με βάση αυτό, το σενάριο επικεντρώνεται στη διερεύνηση και στην κατανόηση από την πλευρά των μαθητών της Ε.Ει ως πολυ-πολιτισμικός συνασπισμός κρατών με τη χρήση και την αξιοποίηση του υπολογιστή, εκπαιδευτικού λογισμικού και ηλεκτρονικών εργαλείων. Η εκπαιδευτική μέθοδος που ακολουθείται είναι η συνεργατική διερεύνηση, ενώ κατά περίπτωση χρησιμοποιούνται διάφορες διδακτικές τεχνικές όπως των ερωταπαντήσεων, της συζήτησης, της γεωγραφικής έρευνας, της εργασίας σε ομάδες ή εταιρικά, της παρουσίασης αποτελεσμάτων, του χαρτογραφικού γραμματισμού, της αξιοποίησης των ΤΠΕ. Ρόλος δασκάλου: Παρέχει φθίνουσα καθοδήγηση και παρακολουθεί τις ομάδες επεμβαίνοντας όπου κρίνει πως είναι απαραίτητο. Είναι καθοδηγητής, συνεργάτης και βοηθός του μαθητή στην αναζήτηση της γνώσης, στην επιλογή και στην αξιοποίηση της πληροφορίας. Ο εκπαιδευτικός μαθαίνει το μαθητή πως να μαθαίνει, ενώ παράλληλα η προσέγγιση έχει διαθεματικά χαρακτηριστικά καθώς τα γνωστικά αντικείμενα συνδέονται με θέματα από άλλες επιστήμες. (Ματσαγγούρας, 2003).
Ρόλος των μαθητών/τριών: Το εκπαιδευτικό σενάριο υλοποιείται στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής μάθησης (Ματσαγγούρας 2002). Οι μαθητές συνεργάζονται μπροστά στον υπολογιστή σε μικρές ομάδες 2-3 ατόμων, αναζητούν το υλικό που χρειάζονται, παρατηρούν, συζητούν, κρίνουν, απορρίπτουν, συνθέτουν, ακολουθώντας το δικό τους δρόμο προς τη γνώση (Αργύρης, 2002). Στα πλαίσια της ενεργής αυτής διδασκαλίας, ο ρόλος του εκπαιδευτικού αναβαθμίζεται Διάρκεια ώρες. Η διάρκεια υλοποίησης του εκπαιδευτικού σεναρίου είναι 5 διδακτικές Προαπαιτούμενες γνώσεις Οι μαθητές γνωρίζουν από προηγούμενα μαθήματα την κατανομή των ηπείρων και ειδικότερα της Ευρώπης και την πολιτική της διαίρεση. Επίσης γνωρίζουν να προσανατολίζονται στο χάρτη και να το χρησιμοποιούν ως πηγή άντλησης πληροφοριών. Γνωστικές δυσκολίες Οι μαθητές παρότι έχουν γνωρίσει την Ευρώπη και τα κράτη από τα οποία αποτελείται, ενώ παράλληλα έχουν γνωρίσει και την Ευρωπαϊκή Ένωση, βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό σε σύγχυση σχετικά με τις δυο αυτές έννοιες τις οποίες και χρησιμοποιούν εναλλακτικά, ταυτίζοντας ουσιαστικά την Ε.Ε. με την Ευρώπη. Επιπλέον, φαίνεται πως οι μαθητές δυσκολεύονται στην αναγνώριση κάποιων καρτών που τους είναι περισσότερο άγνωστα, όπως τα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ή της πρώην Γιουγκοσλαβίας ίσως διότι κάποια από αυτά είναι νεοσύστατα. Εμφανίζουν έτσι ιδιαίτερη δυσκολία στην αναγνώριση και τον εντοπισμό τους στο χάρτη. Για να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες των μαθητών για την οικοδόμηση της γεωγραφικής γνώσης έχουν γίνει πολλές προτάσεις που αφορούν σε ένα μεγάλο μέρος τα τελευταία χρόνια την αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και
Επικοινωνίας. Οι Μπέλλου κ.α. (2002) αναφέρουν μεταξύ των τεχνολογικών εφαρμογών που έχουν αναπτυχθεί σχετικά «ψηφιακούς χάρτες, υπερμεσικές εφαρμογές, το διαδίκτυο, γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών, εικονικά τοπία και ταξίδια» τα οποία παρέχουν δυνατότητες πολλαπλών αναπαραστάσεων και κινητοποίησης του ενδιαφέροντος των μαθητών για μάθηση (Μπέλλου κ.α. 2002, σ. 354). Ανάπτυξη του σεναρίου Περιγραφή δραστηριοτήτων Δραστηριότητα 1 Ανασκόπηση και προσανατολισμός Οι μαθητές ανακαλώντας τις γνώσεις τους, αναζητούν και εντοπίζουν στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη τις ηπείρους και επικεντρώνονται στην Ευρώπη. Παρατηρούν και εκφράζουν κρίσεις σχετικά με τη θέση της και το μέγεθός της, αλλά και τη διοικητική της διαίρεση. Καταλήγουν έτσι στο συμπέρασμα ότι η Ευρώπη είναι μια ήπειρος η οποία διαιρείται σε πολλά μικρά κράτη, γεγονός το οποίο αποτελεί ίσως και την ανάγκη για τη δημιουργία και την ανάπτυξη μιας Ένωσης, όπως η Ευρωπαϊκή Δραστηριότητα 2 Ιστορικά και αριθμητικά δεδομένα Χρησιμοποιώντας ως υλικό την παρουσίαση ppt που δόθηκε ως υλικό στα πλαίσια του προγράμματος T4E, γίνεται μια ιστορική αναδρομή στην ιστορία της Ε.Ε., από την εποχή ίδρυσης της ΕΚΑΧ μέχρι την τελευταία διεύρυνση το 2013. Η συζήτηση περιστρέφεται από τη μια στα δεδομένα της μεταπολεμικής Ευρώπης και από την άλλη στην σημερινή Ε.Ε., η οποία αναδεικνύεται σε μια από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις παγκοσμίως.
Δραστηριότητα 3 Γνωριμία με τα κράτη μέλη Οι μαθητές εργάζονται ατομικά πάνω σε έναν κενό χάρτη με τα σύνορα των κρατών της Ευρώπης και προσπαθούν να εντοπίσουν και να γράψουν τα 28 κράτη μέλη της Ε.Ε. Μέσα από τη δραστηριότητα αυτή μαθαίνουν τις σχετικές και απόλυτες θέσεις των κρατών μελών. Στη συνέχεια, επίσης πάνω σε ένα παρόμοιο κενό χάρτη, οι μαθητές καλούνται να αναγράψουν τις ημερομηνίες ένταξης των χωρών μελών, με σκοπό να αναγνωρίσουν τη σταδιακή διεύρυνση της Ε.Ε. Η εργασία παρουσιάζει αρκετή δυσκολία και για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται σαν βοήθημα ο παγκόσμιος πολιτικός χάρτης της τάξης, αλλά και η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ( http://europa.eu ) με τα κράτη μέλη.
Δραστηριότητα 4 Εμπέδωση / αξιολόγηση Οι μαθητές καλούνται να εργαστούν ομαδικά και διαγωνίζονται για τη συμπλήρωση ενός on-line quiz σχετικά με τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Κερδίζει η ομάδα που θα κάνει τον καλύτερο χρόνο, όπως αυτόματα μετριέται από το quiz. (www.jetpunk.com/quizzes/map-quiz-europe.php ) Δραστηριότητα 5 Καταγραφή ενδιαφέροντος Μετά από την πρώτη γνωριμία με τα κράτη μέλη και αφού καθορίζεται το γενικό πλαίσιο της εργασίας, που αφορά στην αναζήτηση αριθμητικών δεδομένων ζητείται από τους μαθητές να καταγράψουν τα ερωτήματα που τους ενδιαφέρουν, προκειμένου να περιστραφεί η αναζήτηση γύρω από τα ενδιαφέροντά τους. Τα ενδιαφέροντά τους καταγράφονται σε ένα χάρτη εννοιών, και ταξινομούνται θεματικά ανάλογα με τα ζητήματα που προσεγγίζουν. Μετά από συζήτηση με τους μαθητές, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η αναζήτηση γεωφυσικών δεδομένων (π.χ. τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ε.Ε.) δεν είναι
πρόσφορη, καθώς αυτά αναφέρονται σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο και δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν στα όρια μόνο των κρατών μελών. Έτσι, από τα παραπάνω αρχικά ερωτήματα που έθεσαν οι μαθητές, αποφασίστηκε να διερευνηθούν κυρίως όσα αφορούν σε δημογραφικά δεδομένα και στη σύνθεση των πληθυσμών των κρατών μελών, αναδεικνύοντας έτσι την πολύ-πολιτισμικότητα της Ε.Ε. Δραστηριότητα 6 Σύγκριση των δεδομένων της Ε.Ε. με άλλα μεγάλα κράτη Χρησιμοποιώντας ως υλικό την παρουσίαση που είχαμε προβάλλει σε προηγούμενη δραστηριότητα, οι μαθητές καταγράφουν τα σχετικά δεδομένα, με τα οποία κάνουν συγκρίσεις της Ε.Ε. με τα μεγαλύτερα κράτη σε πληθυσμό, έκταση και οικονομική δύναμη. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται η σημαντικότητα της Ένωσης σε παγκόσμια κλίμακα. Στη συνέχεια καλούνται οι μαθητές να αναπροσαρμόσουν τα δεδομένα των διαγραμμάτων, παρουσιάζοντάς τα με διαφορετική σειρά, ανακατασκευάζοντας ουσιαστικά τα διαγράμματα από την αρχή. Με τον τρόπο αυτό βοηθούνται ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τον τρόπο αναπαράστασης των αριθμητικών δεδομένων και εξασκούνται στην κατασκευή διαγραμμάτων, παρόμοια των οποίων έχουν ξανασυναντήσει πολλές φορές στα σχολικά εγχειρίδια και τα ΜΜΕ. Κατά συνέπεια αναπτύσσονται έτσι δεξιότητες οπτικού και μαθηματικού γραμματισμού.
Δραστηριότητα 7 Παιχνιδι γνώσεων Χρησιμοποιώντας ως υλικό την τράπουλα που μας δόθηκε στη συνάντηση των T4E, οι μαθητές δοκίμασαν τις γνώσεις τους για διάφορα δεδομένα της Ε.Ε., με ένα τρόπο παιγνιώδη, διασκεδαστικό και ανταγωνιστικό μεταξύ τους, καθώς υπήρχε σύστημα πόντων, επιβράβευσης για τις σωστές απαντήσεις. Δραστηριότητα 8 Συλλογή δεδομένων Χρησιμοποιώντας τον επίσημο ιστότοπο της Ε.Ε. (http://europa.eu), της Eurostat (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ ), αλλά και την Wikipedia (χρησιμοποιήθηκε κυρίως η αγγλική έκδοσή της, καθώς ήταν περισσότερο εμπλουτισμένη), οι μαθητές εργαζόμενοι σε ομάδες συλλέγουν δεδομένα για τα δημογραφικά στοιχεία που είχαν επιλέξει να ασχοληθούν σε προηγούμενη φάση, όπως π.χ.: Ο πληθυσμός των κρατών μελών της Ε.Ε. Η έκταση των κρατών μελών της Ε.Ε. Οι μεγαλύτερες πόλεις της Ε.Ε. Οι επίσημες γλώσσες της Ε.Ε. Οι κυριότερες εθνικότητες που υπάρχουν στην Ε.Ε. Οι δάσκαλοι και οι μαθητές στην Ε.Ε. Τα δεδομένα που συλλέγονται καταγράφονται από τους μαθητές και ανακοινώνονται στις άλλες ομάδες, προκειμένου να σχολιαστούν και να επισημανθούν τα ευρήματα που τους έκαναν πιθανώς εντύπωση.
Δραστηριότητα 8 Αναπαράσταση δεδομένων Χρησιμοποιώντας λογισμικό λογιστικών φύλλων, οι ομάδες αναπαριστούν τα δεδομένα που συνέλεξαν υπό μορφή διαγραμμάτων. Επίσης, προκειμένου να κοινοποιηθούν τα αποτελέσματα αυτά, χρησιμοποιήθηκε η δικτυακή εφαρμογή infogr.am (http://infogr.am ), με την οποία κατασκεύασαν πολύπλοκα διαγράμματα με πολύ διαφορετικές μορφές αναπαράστασης, που επιπλέον είναι κοινόχρηστα στο διαδίκτυο. Δραστηριότητα 9 Η σημαντικότητα βρίσκεται στον κάθε έναν χωριστά Χρησιμοποιώντας το φυλλάδιο της Ε.Ε. με τίτλο «40 διάσημες μορφές», οι μαθητές γνώρισαν προσωπικότητες από τα κράτη μέλη της Ε.Ε., από τα αρχαία χρόνια μέχρι το σήμερα και αναγνώρισαν με τον τρόπο αυτό την σημαντικότητα του κάθε ενός κράτους χωριστά και τη συνεισφορά του στην μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια. Δραστηριότητα 10 Τελική Παρουσίαση Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που συνέλεξαν από τις αναζητήσεις τους, αλλά και από το υπόλοιπο πληροφοριακό υλικό με το οποίο ήρθαν σε επαφή, οι μαθητές κατασκεύασαν μια παρουσίαση σε σχετικό λογισμικό, συγκεντρώνοντας και προβάλλοντας τα στοιχεία που τους έκαναν περισσότερη εντύπωση. Η προβολή έγινε με την παρουσία της Δ και Ε τάξης του σχολείου μας.
Βιβλιογραφία Αργύρης Μ. (2002), «Διερευνητική μάθηση με χρήση υπολογιστικών εργαλείων: Μια εναλλακτική πρόταση διδασκαλίας», στο: Κυνηγός Χ. και Δημαράκη Ε. (επιμ.), Νοητικά εργαλεία και πληροφοριακά μέσα. Παιδαγωγική αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας για τη μετεξέλιξη της εκπαιδευτικής πρακτικής, Αθήνα: Καστανιώτης, σ.σ. 98-118. Κατσίκης Α. (1999), Διδακτική της Γεωγραφίας, Αθήνα: Τυπωθήτω. Ματσαγγούρας Η. (2002), Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας Η. (2003), Η Διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, Αθήνα: Γρηγόρης. Μπέλλου Ι. κ.α. (2002), «Διδακτική παρέμβαση στο μάθημα της Γεωγραφίας με τη συνδρομή του Εκπαιδευτικού Λογισμικού «Γεωμορφές», στο: Δημητρακοπούλου Α. (επιμ.), Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση. Πρακτικά 3ου Συνεδρίου ΕΤΠΕ, Τόμος Α, Ρόδος: Καστανιώτης Inter@ctive, σ.σ. 353-362. Συγγραφική Ομάδα ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.