Τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία γραμμών, υποσταθμών και συσκευών ηλεκτρικής ενεργείας ως περιβαλλοντικοί παράγοντες

Τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία γραμμών, υποσταθμών και συσκευών ηλεκτρικής ενεργείας ως περιβαλλοντικοί παράγοντες Δημήτριος Τσανάκας Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών Διευθυντής του Εργαστηρίου Παραγωγής, Μεταφοράς, Διανομής και Χρησιμοποιήσεως Ηλεκτρικής Ενέργειας Περίληψη Περιγράφονται γενικά τα ηλεκτρικά και τα μαγνητικά πεδία χαμηλής συχνότητας και δίδονται τα επίπεδα έκθεσης των ανθρώπων στα πεδία που προέρχονται από τις γραμμές, τους υποσταθμούς και τις συσκευές ηλεκτρικής ενέργειας. Παρουσιάζονται οι κανονισμοί προστασίας του κοινού έναντι των πεδίων: Οδηγίες της ICNIRP, κανονισμός NRPB, κανονισμός CENELEC, Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ελληνική ΚΥΑ. Παρατίθενται επίσης οι κανονισμοί προστασίας κατά την επαγγελματική απασχόληση: Οδηγίες ICNIRP, Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Γίνεται σύντομη αναφορά στην διαδικασία καθορισμού των επιτρεπόμενων ορίων των πεδιακών εντάσεων και στην επιστημονική τεκμηρίωση τους, ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για την προστασία των ανθρώπων. Εισαγωγή Τα ηλεκτρικά και τα μαγνητικά πεδία των γραμμών ηλεκτρικής ενέργειας, των υποσταθμών, των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων, των συσκευών και των μηχανών θεωρούνται ως περιβαλλοντικοί παράγοντες. Στους σχετικούς κανονισμούς καθορίζονται οι επιτρεπόμενες οριακές τιμές της εντάσεως του ηλεκτρικού πεδίου και της μαγνητικής επαγωγής, ώστε να παρέχεται η προστασία των ανθρώπων έναντι των πεδίων αυτών. Τα ηλεκτρικά και τα μαγνητικά πεδία είναι πεδία δυνάμεων, δηλαδή χώροι, στους οποίους ασκούνται δυνάμεις επί καταλλήλων υποθεμάτων. Για το ηλεκτρικό πεδίο το υπόθεμα είναι ένα μη κινούμενο ηλεκτρικό φορτίο, ενώ για το μαγνητικό πεδίο το υπόθεμα είναι ένα κινούμενο ηλεκτρικό φορτίο (ηλεκτρικό ρεύμα). Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ανεξαρτήτως συχνότητας περιγράφονται με τις εξισώσεις του Maxwell. Στις εξισώσεις αυτές η μαγνητική επαγωγή Β και η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου Ε εμφανίζονται ως αλληλένδετα μεγέθη. Στις χαμηλές όμως συχνότητες, όπως είναι η συχνότητα των 50Hz, δεν υπάρχει πρακτικά ζεύξη μεταξύ των πεδιακών μεγεθών Β και Ε. Στις συχνότητες αυτές με το πολύ μεγάλο μήκος κύματος (6000km για τη

συχνότητα των 50Hz) δεν υπάρχει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, αλλά δύο ανεξάρτητα πεδία, το μαγνητικό και το ηλεκτρικό πεδίο. Η τάση προκαλεί το ηλεκτρικό πεδίο, χαρακτηριστικό μέγεθος του οποίου είναι η έντασή του Ε, με μονάδα μετρήσεως το V/m (Volt ανά μέτρο) ή το πολλαπλάσιό του kv/m (1kV/m=1000V/m). Η ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος προκαλεί το μαγνητικό πεδίο, χαρακτηριστικό μέγεθος του οποίου είναι η μαγνητική επαγωγή Β, με μονάδα μετρήσεως το μτ (μίκρο-tesla) ή το mg (μίλι-gauss, 1μΤ=10mG). Δεν είναι η υψηλή τάση ή η μεγάλη ένταση του ρεύματος τα μεγέθη που θα μπορούσαν να έχουν επίπτωση στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά το ηλεκτρικό και το μαγνητικό πεδίο. Τα δύο αυτά πεδία εξαρτώνται από πολλές παραμέτρους. Μικρές εντάσεις ρεύματος σε συνδυασμό με μικρές αποστάσεις, όπως είναι οι αποστάσεις μεταξύ ηλεκτρικών συσκευών και ανθρώπων στα σπίτια, προκαλούν μαγνητικά πεδία, τα οποία είναι πολλές φορές μεγαλύτερα από εκείνα που οφείλονται στις εναέριες γραμμές, όπου υπάρχουν μεγάλες εντάσεις αλλά και μεγάλες αποστάσεις. Από τα μονοφασικά συστήματα δημιουργούνται εναλλασσόμενα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία. Ένα ή περισσότερα τριφασικά συστήματα δημιουργούν ένα στρεφόμενο ελλειπτικό ηλεκτρικό πεδίο και ένα στρεφόμενο ελλειπτικό μαγνητικό πεδίο. Τα στρεφόμενα ανύσματα των πεδιακών εντάσεων μεταξύ κέντρων και περιφερειών των ελλείψεων διαγράφουν μία πλήρη τροχιά σε χρονικό διάστημα μιας περιόδου (20ms για τη συχνότητα των 50Hz), σχήμα 1. Από τους μεγάλους ημιάξονες Β a και Ε a και τους μικρούς ημιάξονες Β b και E b προκύπτουν τα χαρακτηριστικά μεγέθη των πεδίων: Β = B + B και Ε = 2 a 2 b E + E 2 a 2 b Τα μεγέθη αυτά προκύπτουν από υπολογισμούς ή μετρήσεις και χρησιμοποιούνται για την σύγκριση με τα επιτρεπόμενα όρια των κανονισμών.

Σχήμα 1: Γεωμετρικοί τόποι στρεφομένων ανυσμάτων μαγνητικής επαγωγής γραμμής 400 kv διπλού κυκλώματος με φορτίο 1000 Α ανά κύκλωμα και φάση Οι εργασίες [1] έως [7] αναφέρονται σε οδηγίες και κανονισμούς προστασίας των ανθρώπων έναντι ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων και οι εργασίες [8] έως [10] στην επιστημονική τεκμηρίωση των ορίων των κανονισμών. Στην εργασία [11] περιγράφονται οι μετρήσεις ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων εναερίων γραμμών, δίδονται τα αποτελέσματα σχετικών υπολογισμών και αναζητούνται περιβαλλοντικά ορθές λύσεις. Στην εργασία [12] περιγράφεται η δυνατότητα μείωσης των μαγνητικών πεδίων εναερίων γραμμών με την εφαρμογή της βέλτιστης διάταξης των αγωγών των φάσεων. Στην εργασία [13] εξετάζονται τα ηλεκτρικά και τα μαγνητικά πεδία εντός και στο περιβάλλον υποσταθμών 150kV/20kV. Ιδιότητες των χαμηλόσυχνων ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων Τα ηλεκτρικά και τα μαγνητικά πεδία των γραμμών μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, σε θέσεις προσιτές για τον άνθρωπο, μπορούν να θεωρηθούν ως ομογενή πεδία. Αυτό όμως δεν ισχύει για τα πεδία των ηλεκτρικών συσκευών. Η επίδραση των ηλεκτρικών και των μαγνητικών πεδίων μπορεί να περιγραφεί καλύτερα, εάν τα πεδία αυτά είναι ομογενή. Τα ομογενή πεδία προσφέρονται επίσης για τη διεξαγωγή εργαστηριακών μελετών, δεδομένου ότι αυτά μπορούν να αναπαραχθούν και να εξασφαλισθεί έτσι η δυνατότητα συνέχειας και ελέγχου των αποτελεσμάτων.

Τα ηλεκτρικά πεδία παραμορφώνονται με την είσοδο σε αυτά αγώγιμων διατάξεων. Το εσωτερικό ενός ηλεκτρικά αγώγιμου σώματος είναι πρακτικά ελεύθερο από ηλεκτρικό πεδίο (κλωβός Faraday). Με αγώγιμη επένδυση ενός χώρου μπορεί να επιτευχθεί η θωράκισή του έναντι ηλεκτρικών πεδίων. Η αγωγιμότητα των συνήθων δομικών υλικών είναι επαρκής, ώστε να επέρχεται μέσα στις κατοικίες δραστικός περιορισμός των ηλεκτρικών πεδίων (τουλάχιστον κατά το συντελεστή 10), που προέρχονται από εξωτερικές πηγές. Τα χαμηλόσυχνα μαγνητικά πεδία διαπερνούν πρακτικά χωρίς παραμόρφωση τα μη μαγνητικά υλικά. Η αποτελεσματική θωράκιση είναι πολύ δυσχερής. Η θωράκιση σχετικά μικρών χώρων μπορεί να γίνει με τη χρησιμοποίηση ειδικών μαγνητικών υλικών σε κατάλληλη διάταξη. Το σχήμα 2 δείχνει την παραμόρφωση ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου εντάσεως 20 kv m λόγω της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του ανθρωπίνου σώματος. Στην κεφαλή του ανθρώπου εμφανίζεται η μέγιστη ένταση ηλεκτρικού πεδίου Emax 14 Eo όπου E o η ένταση του ομογενούς πεδίου. Παραμόρφωση εμφανίζεται επίσης στις ισοδυναμικές γραμμές, έτσι ώστε η διαφορά δυναμικού μεταξύ της κεφαλής και των ποδιών να είναι περίπου 01, V. Σε αντίθεση προς το ηλεκτρικό πεδίο το μαγνητικό πεδίο διαπερνά τον ανθρώπινο οργανισμό χωρίς παραμόρφωση. To σχήμα 3 δείχνει τον άνθρωπο σε ομογενές μαγνητικό πεδίο. Σχήμα 2: Άνθρωπος σε ομογενές ηλεκτρικό πεδίο

Σχήμα 3: Άνθρωπος σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Επίπεδα έκθεσης σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία To σχήμα 4 δείχνει τις περιοχές των πεδιακών εντάσεων στο περιβάλλον διαφόρων πηγών. Είναι έτσι δυνατή τόσο η σύγκριση των πεδίων διαφορετικών πηγών όσο και η σύγκριση των τιμών των πεδίων με τις επιτρεπόμενες οριακές τιμές. Από συστηματικές μετρήσεις σε περισσότερους υποσταθμούς (Υ/Σ) 150 kv εξωτερικού χώρου του ελληνικού συστήματος και από την βιβλιογραφική διερεύνηση προέκυψαν τα ακόλουθα: α) Εντός του Υ/Σ εμφανίζονται αξιόλογες τιμές των πεδιακών εντάσεων μόνο σε μικρές περιοχές πλησίον του εξοπλισμού, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές οι πεδιακές εντάσεις αποκτούν πολύ χαμηλές τιμές. Οι μέγιστες τιμές των πεδιακών εντάσεων που μετρήθηκαν σε θέσεις προσιτές στο προσωπικό είναι κατά πολύ μικρότερες, όχι μόνο από τα επιτρεπόμενα όρια της επαγγελματικής έκθεσης, αλλά και από τα επιτρεπόμενα όρια συνεχούς έκθεσης του κοινού. β) Οι μέγιστες τιμές των πεδιακών εντάσεων, στο όριο περίφραξής των Υ/Σ, εκτός των περιοχών των γραμμών τροφοδοτήσεως 150kV και των εναερίων αναχωρήσεων 20kV, αποκτούν εξαιρετικά χαμηλές, πρακτικά αμελητέες τιμές! γ) Οι μέγιστες τιμές των πεδιακών εντάσεων στην περιοχή των εναερίων αναχωρήσεων 20 kv είναι μικρότερες των αντιστοίχων τιμών στην περιοχή εισόδου των γραμμών 150 kv. Οι μέγιστες όμως αυτές τιμές κάτω από τις γραμμές 150 kv παραμένουν κατά πολύ μικρότερες από τα επιτρεπόμενα όρια συνεχούς έκθεσης του κοινού. Στον πίνακα 1 φαίνεται η μαγνητική επαγωγή στο περιβάλλον ηλεκτρικών συσκευών και εργαλείων.

Στο περιβάλλον συσκευών επαγγελματικής χρήσεως με μεγάλες εντάσεις ρεύματος εμφανίζονται μεγάλες τιμές όπως: - Ηλεκτροσυγκολλήσεις σε απόσταση 02, m 09, m 500 μt 1700 μt - Ηλεκτρικοί κλίβανοι >> 2m μέχρι 1000 μt - Επαγωγικές θερμάστρες >> 01, m 1m 900 μt 65000 μt Οι παραπάνω τιμές, όπως και οι τιμές του πίνακα 1, προέρχονται από την Οδηγία Νο 27, Magnetic fields Health and safety guide, (Μαγνητικά πεδία Οδηγία υγείας και ασφάλειας), WHO, 1989. Η Οδηγία αυτή προέκυψε από συνεργασία του Περιβαλλοντικού Τμήματος του ΟΗΕ, της Διεθνούς Εταιρείας Προστασίας έναντι Ακτινοβολιών (IRPA) και της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO).

Σχήμα 4: Πεδιακές εντάσεις διαφόρων πηγών ως συνάρτηση της απόστασης x από τον άξονα των πηγών. Για εναέριες γραμμές και σιδηροδρόμους τα πεδία αναφέρονται σε ύψος 1 m από το έδαφος και σε απόσταση x από τον άξονα της εναέριας γραμμής.

Πίνακας 1. Μαγνητική επαγωγή στο περιβάλλον οικιακών συσκευών και εργαλείων Μαγνητική επαγωγή σε μt για απόσταση από την πηγή Πηγή 3cm 30cm 1m Ηλεκτρικές εστίες 6 200 0,35 4 0,01 0,1 μαγειρέματος Ηλεκτρικοί φούρνοι 1 50 0,15 0,5 0,01 0,04 Φούρνοι μικροκυμάτων 75 200 4 8 0,25 0,6 Ψυγεία 0,5 1,7 0,01 0,25 <0,01 Πλυντήρια πιάτων 3,5 20 0,6 3 0,07 0,3 Πλυντήρια ρούχων 0,8 50 0,15 3 0,01 0,15 Στεγνωτήρια ρούχων 0,3 8 0,08 0,3 0,02 0,06 Ανεμιστήρες 2 30 0,03 4 0,01 0,35 Ηλεκτρικά σίδερα 8 30 0,12 0,3 0,01 0,25 Φορητές θερμάστρες 10 180 0,15 5 0,01 0,25 Καφετιέρες 1,8 25 0,08 0,15 <0,01 Τοστιέρες 7 18 0,06 0,7 <0,01 Ηλεκτρικές σκούπες 200 800 2 20 0,13 2 Μίξερ 60 700 0,6 10 0,02 0,25 Τηλεοράσεις 2,5 50 0,04 2 <0,01 0,15 Λάμπες φθορισμού γραφείου 40 400 0,5 2 0,02 0,25 Λάμπες φθορισμού οροφής 15 200 0,2 4 0,01 0,3 Στεγνωτήρες μαλλιών 6 2000 <0,01 7 <0,01 0,3 Ξυριστικές μηχανές 15 1500 0,08 9 <0,01 0,3 Δράπανα 400 800 2 3,5 0,08 0,2 Ηλεκτρικά πριόνια 250 1000 1 25 0,01 1 Από τη σύγκριση των προηγούμενων δεδομένων προκύπτει ότι οι γραμμές και οι υποσταθμοί υψηλής τάσεως, οι οποίες προκαλούν συχνά ανησυχίες λόγω των μεγάλων διαστάσεων τους, δεν προκαλούν πάντα τις μεγαλύτερες πεδιακές εντάσεις, σε σχέση με τις πεδιακές εντάσεις άλλων πηγών! Κανονισμοί προστασίας έναντι ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων Ο πίνακας 2 περιλαμβάνει τα όρια των πεδιακών εντάσεων για την προστασία των ανθρώπων έναντι πεδίων συχνότητας 50Hz, τα οποία δίδονται σε διάφορες οδηγίες και κανονισμούς:

Το 1977 η Διεθνής Εταιρεία Προστασίας έναντι Ακτινοβολίας (IRPA) σχημάτισε τη Διεθνή Επιτροπή Προστασίας έναντι μη Ιονίζουσας Ακτινοβολίας (INIRC). Η Επιτροπή αυτή, σε συνεργασία με το Περιβαλλοντικό Τμήμα Υγείας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), δημοσίευσε τον Ιανουάριο 1990 την εργασία «Προσωρινές οδηγίες ορίων για την έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία 50/60Hz» 1α. Στις εργασίες αυτές, με διάρκεια εκπόνησης άνω των 10 ετών, είχαν σταθμισθεί και ληφθεί υπόψη όλες οι σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις. Το 1997 ολοκληρώθηκαν οι οδηγίες της ICNIRP «Οδηγίες για όρια εκθέσεως σε χρονικά μεταβαλλόμενα ηλεκτρικά, μαγνητικά και ηλεκτρομαγνητικά πεδία» 1β, οι οποίες δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο 1998. Για την εκπόνηση των οδηγιών αυτών εξετάσθηκαν και σταθμίστηκαν επιπρόσθετα και όλες οι νεότερες σχετικές ερευνητικές εργασίες. Στις οδηγίες αυτές, χωρίς τον περιορισμό «προσωρινές οδηγίες», παραμένουν αμετάβλητα τα όρια των προσωρινών οδηγιών του 1990 1α (5kV/m και 100μΤ για συνεχή έκθεση κοινού και 10kV/m και 500μΤ για την επαγγελματική απασχόληση). Τον Νοέμβριο 1993 δημοσιεύθηκε ο βρετανικός κανονισμός 2α με σημαντικά υψηλότερα όρια έναντι των ορίων της ICNIRP. Με την δημοσίευση 2β όμως υιοθετήθηκαν το 2004 τα όρια τις ICNIRP. Τον Ιανουάριο 1995 δημοσιεύθηκε το Προσωρινό Ευρωπαϊκό Πρότυπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης (CENELEC) 3. Τον Δεκέμβριο 1996 δημοσιεύθηκε το γερμανικό ομοσπονδιακό διάταγμα 4, στο οποίο θεσμοθετούνται τα επιτρεπόμενα όρια για τα ηλεκτρικά και τα μαγνητικά πεδία για τη συνεχή έκθεση του κοινού. Τα όρια αυτά συμπίπτουν με τα όρια της Οδηγίας 1β. Τον Ιούλιο 1999 δημοσιεύτηκε η Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί του περιορισμού της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία 5. Στη Σύσταση αυτή το Συμβούλιο υιοθέτησε τα όρια των οδηγιών της ICNIRP μετά την επικύρωσή τους από την Επιστημονική Συντονιστική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τον Απρίλιο 2002 δημοσιεύθηκε η Κοινή Υπουργική Απόφαση 6 στην οποία υιοθετούνται τα όρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 5. Τον Απρίλιο 2004 δημοσιεύτηκε η Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου 7, στην οποία ορίζονται τα επιτρεπόμενα όρια κατά την επαγγελματική απασχόληση. Στα πλαίσια των περιβαλλοντικών μελετών γίνεται σύγκριση των επιτρεπομένων οριακών τιμών των κανονισμών με τις μέγιστες τιμές που εμφανίζονται ή που θα εμφανιστούν. Από τη σύγκριση αυτή προκύπτει η ικανοποίηση ή μή της απαίτησης για την προστασία των ανθρώπων.

Πίνακας 2: Όρια πεδιακών εντάσεων για την προστασία των ανθρώπων έναντι ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων συχνότητας 50Hz κατά τη συνεχή έκθεση του κοινού και κατά την επαγγελματική απασχόληση. Κανονισμοί προστασίας Όρια πεδιακών εντάσεων Προσωρινές οδηγίες IRPA/INIRC, 1990, [1α] Οδηγίες ICNIRP, 1998, [1β] μη ελεγχόμενη, παραμονή κοινού E kv/m B μτ Περιοχή ελεγχόμενη, επαγγ. απασχόληση E B kv/m μτ 5 100 10 500 Βρετανικός κανονισμός NRPB,1993,[2α] 12 1600 12 1600 Επισκόπηση NRPB, 2004, [2β] 5 100 10 500 CENELEC ENV 50166-1, 1995, [3] 10 640 30 1600 Γερμανικό διάταγμα 26.BIMSchV 1996, [4] 5 100 - - Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1999, [5] KYA 3060 (ΦΟΡ) 238, ΦΕΚ 512 / Β / 25.04.02, [6] Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την επαγγελματική έκθεση, 2004, [7] 5 100 - - 5 100 - - - - 10 500 Επιστημονική τεκμηρίωση των ορίων των πεδιακών εντάσεων στους κανονισμούς Στο σχήμα 5 φαίνεται ο αριθμός των καταχωρημένων δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά που αφορούν τις επιδράσεις των ηλεκτρικών, μαγνητικών και ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην υγεία ανά έτος έως τις 06.12.2004 στην βιβλιογραφική βάση δεδομένων του Ερευνητικού Κέντρου Ηλεκτρομαγνητικής Περιβαλλοντικής Συμβατότητας, FEMU, (Forschungszentrum für Elektro-Magnetische Umweltverträglichkeit) του Πολυτεχνείου Aachen της Γερμανίας.

Εργασίες: ιατρικές, βιολογικές επιδημιολογικές τεχνικές, δοσιμετρικές άλλες (π.χ. ανασκοπίσεις) Σχήμα 5: Αριθμός καταχωρημένων δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά που αφορούν τις επιδράσεις των ηλεκτρικών, μαγνητικών και ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην υγεία ανά έτος έως 06.12.2004. Πηγή: FEMU Από το σχήμα 5 προκύπτει ο μεγάλος ρυθμός αύξησης του αριθμού των σχετικών δημοσιευμάτων με την πάροδο των ετών αλλά και ο μεγάλος αριθμός των δημοσιεύσεων. Οι δημοσιεύσεις αυτές αναφέρονται κυρίως σε θέματα ιατρικής, βιολογίας, ηλεκτροτεχνίας, δοσιμετρίας και επιδημιολογίας. Η στάθμιση όλων των σχετικών εργασιών για την εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων ως προς τις επιδράσεις των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων στην υγεία απαιτεί την συνεργασία πολλών κλάδων της επιστήμης. Η εκτίμηση των επιδράσεων γίνεται από έγκυρους φορείς με κατάλληλη διεπιστημονική σύνθεση. Η στάθμιση αυτή γίνεται βάσει διεθνώς αποδεκτών κριτηρίων.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει την υγεία ως κατάσταση πλήρους φυσικής και πνευματικής ευεξίας και όχι μόνο ως την απουσία ασθένειας ή αδυναμίας. Τα όρια των πεδιακών εντάσεων για την προστασία της υγείας πρέπει να βασίζονται σε εξασφαλισμένες επιστημονικές γνώσεις και να μην επηρεάζονται από οικονομικά και πολιτικά κριτήρια. Τα όρια αυτά προκύπτουν από την κριτική θεώρηση όλων των σχετικών επιστημονικών εργασιών από φορείς με διεπιστημονική σύνθεση όπως είναι η ICNIRP, βάσει ποιοτικών κριτηρίων 8. Η ICNIRP είναι ένας μη κρατικός οργανισμός για την προστασία από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που είναι αναγνωρισμένος από την ΠΟΥ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Γραφείο Εργασίας. Η ICNIRP προβαίνει στην εξέταση όλων των νεώτερων επιστημονικών εργασιών. Από την τελευταία αυτή εξέταση που περιλαμβάνεται στο βιβλίο 9, έκτασης 500 περίπου σελίδων, δεν προέκυψε η ανάγκη αλλαγής των ορίων. Τα όρια εντάσεων των ηλεκτρικών και των μαγνητικών πεδίων στους κανονισμούς δεν είναι και όρια επικινδυνότητας, αλλά εμπεριέχουν πολύ μεγάλους συντελεστές ασφαλείας, ώστε να καλύπτονται οι ασάφειες από την περιορισμένη γνώση σχετικά με την επίδραση των πεδίων και να πληρούται η απαίτηση για την πρόληψη δυσμενών επιδράσεων. Εμφανίζονται έτσι αποκλίσεις μεταξύ των οριακών τιμών των κανονισμών, επειδή οι συντελεστές ασφαλείας δεν είναι κοινοί για όλους τους κανονισμούς. Συμπέρασμα Ως συμπέρασμα αναφέρεται απόσπασμα από την πρόσφατη εργασία 10 «Σχέδιο πλαισίου για την ανάπτυξη μέτρων πρόληψης σε περιοχές επιστημονικής αβεβαιότητας» της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ): «Οι οδηγίες που καθορίζουν τα ποσοτικά όρια για την έκθεση του ανθρώπου σε περιβαλλοντικούς παράγοντες θεσπίζονται μόνο βάσει συνεπών, αναπαραγώγιμων δεδομένων, τα οποία έχουν επιβεβαιωθεί από διαφορετικά εργαστήρια και καθορίζουν σαφώς τα επίπεδα έκθεσης σε φυσικούς, βιολογικούς ή χημικούς παράγοντες που θεωρούνται επιβλαβείς για τον άνθρωπο. Επιπρόσθετα, τα όρια έκθεσης γενικώς εμπεριέχουν συντελεστές ασφάλειας με τους οποίους λαμβάνεται υπόψη η αβεβαιότητα στα αναγνωρισμένα κατώφλια εξακριβωμένων επιδράσεων. Τέτοιες προσεγγίσεις είναι καθοριστικής σημασίας για το πλαίσιο πρόληψης της ΠΟΥ. Οι οδηγίες δεν θα πρέπει να υπονομεύονται από επιπρόσθετες αυθαίρετες μειώσεις των ορίων στο όνομα της «πρόληψης», καθώς αυτό θα υποτιμούσε την επιστημονική τους αξιοπιστία». Η τήρηση των ορίων της ICNIRP εξασφαλίζει τις απαιτήσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για την προστασία των ανθρώπων έναντι των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων. Βιβλιογραφία

1α. International Radiation Protection Association/ International Non-Ionizing Radiation Committee, IRPA/ INIRC (1990): Interim Guidelines on limits of exposure to 50/60 Hz electric and magnetic fields. Health Physics January 1990; 58 (No1): 113-122. 1β. ICNIRP Guidelines, International Committee for Non-Ionizing Radiation Protection: Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic and electromagnetic fields (up to 300GHz), Health Physics, April 1998; 74 (No 4): 494-522. 2α. National Radiological Protection Board, NRPB: Board statement on restrictions on human exposure to static and time varying electromagnetic fields and radiation. Nov. 1993; 4 (No 5), Hilton, Great Britain. 2β. NRPB Review of the scientific evidence for limiting exposure to elctromagnetic fields (0 300 GHz). Doc. NRPB 2004; 15 (3): 1-215. 3. CENELEC ENV 50166-1: Human exposure to electromagnetic fields. Low - frequency (0 Hz to 10 khz), January 1995. 4. 26. Verordnung zur Durchführung des Bundes-Immissionsschutzgesetzes (Verordnung über elektromagnetische Felder - 26. BImSchV) vom 16.Dezember 1996 (BGBl I S.1996). 5. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Σύσταση του Συμβουλίου της 12ης Ιουλίου 1999 περί του περιορισμού της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία (0Hz 300GHz), 1999/519/ΕΚ, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, L199, σελ. 59 70, 30/7/1999. 6. Κοινή Υπουργική Απόφαση, Αριθμός 3060 (ΦΟΡ) 238, ΦΕΚ 512 / Β / 25.04.02: «Μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία διατάξεων εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων». 7. Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Περί των ελαχίστων προδιαγραφών υγείας και ασφάλειας όσον αφορά στην έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία),οδηγία 2004/40/ΕΚ, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, L159, σελ. 1 26, 30/4/2004. 8. ICNIRP: General approach to protection against non-ionizing radiation. Health Physics 2002; 82 (4): 540-548. 9. ICNIRP: Exposure to static and low frequency electromagnetic fields, biological effects and health consequences. Review of the scientific evidence on dosimetry, biological effects, epidemiological observations, and health consequences concerning exposure to static and low frequency electromagnetic fields (0 100 khz). R. Matthes, A.F. McKinlay, J.H. Bernhardt, P. Vecchia, B. Veyret (Eds.). ICNIRP 13/2003. ISBN 3-934994-03-2, 2003. 10. World Heath Organization: Draft of Framework to Develop Precautionary Measures in Areas of Scientific Uncertainty, October 2004. 11. Τσανάκας Δ, Τσαλέμης Δ. Υπολογισμοί και μετρήσεις ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων εναέριων γραμμών - Αναζήτηση περιβαλλοντικά ορθών λύσεων. ΕΕ CIGRE, Σύνοδος Αθήνα 97.

12. Tsanakas D, Tsalemis D, Agoris D, Voyazakis J. Optimum arrangements of the phase conductors of overhead transmission lines for the magnetic field minimization. CIGRE Report, 1994; 36-101. 13. Τσανάκας Δ, Μίμος Ε, Ζαχαροπούλου Π, Καραμανής Κ. Το ηλεκτρικό και το μαγνητικό πεδίο των Υ/Σ 150kV εξωτερικού χώρου ως περιβαλλοντικοί παράγοντες. ΕΕ CIGRE, Σύνοδος Αθήνα 2003.