Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Υπεύθυνος σύνταξης και έκδοσης: D. Van der Wee Γ.. Ανταγωνισµού Περιφερειακές Ενισχύσεις ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: ΣΤΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΕΞΗΓΕΙΤΑΙ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΝΙΟΤΕ ΑΠΛΟΥΣΤΕΥΜΕΝΟ ΤΡΟΠΟ Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΩΣ ΟΙ ΠΛΕΟΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ. ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΦΑΝΕΣ ΟΤΙ ΚΑΝΕΝΑ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΝ ΕΙΝΑΙ ΥΝΑΤΟ ΝΑ ΣΤΗΡΙΧΘΕΙ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ. Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΠΟΥ ΓΙΑ ΝΟΜΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΠΟΥ ΙΣΧΥΟΥΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΤΟΜΕΑ ΚΑΛΕΙΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΤΡΕΞΕΙ ΣΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΠΛΗΡΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, ΓΙΑ ΚΑΘΕΝΑ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ. Η ΕΚ ΟΧΗ ΑΥΤΗ ΤΟΥ Ο ΗΓΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ 1/1/2002.
1. Εισαγωγή Κατά την περίοδο 2000-2001, η επιτροπή υιοθέτησε την πλειοψηφία των προγραµµάτων των ιαρθρωτικών Ταµείων για την περίοδο 2000-2006. Στις κατευθυντήριες γραµµές που έχει εκδώσει γι αυτά τα προγράµµατα, η Επιτροπή παροτρύνει τα κράτη µέλη και τις περιφέρειες να δώσουν προτεραιότητα στη λήψη µέτρων µε στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειακών οικονοµιών. Είναι σαφές ότι προς τη κατεύθυνση αυτή θα µπορούσαν να συµβάλουν κατά πολύ τα µέτρα τα οποία συνίστανται στην παροχή κρατικών ενισχύσεων προς µεµονωµένες επιχειρήσεις. Ωστόσο, τέτοιου είδους µέτρα στρεβλώνουν τον ανταγωνισµό δεδοµένου ότι συνεπάγονται την ευνοϊκή µεταχείριση των ενισχυόµενων επιχειρήσεων σε σύγκριση µε τις επιχειρήσεις που δεν λαµβάνουν ενισχύσεις. Για τον λόγο αυτό, υπάρχει περίπτωση να εγκυµονούν κινδύνους για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Οι συντάκτες της συνθήκης ΕΚ γνώριζαν τους κινδύνους αυτούς. Εντούτοις, δεν επέβαλαν πλήρη απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων. Αντ' αυτού, καθιέρωσαν ένα σύστηµα το οποίο βασίζεται µεν στην κεντρική αρχή ότι οι κρατικές ενισχύσεις είναι ασυµβίβαστες µε την κοινή αγορά, αλλά το οποίο προβλέπει ότι η χορήγησή τους µπορεί παρόλα αυτά να γίνει δεκτή σε ορισµένες εξαιρετικές περιπτώσεις. Οι βασικοί κανόνες του συστήµατος αυτού προβλέπονται στα άρθρα 87 και 88 της συνθήκης. Με την πάροδο των ετών επετεύχθη συµπλήρωση των εν λόγω άρθρων, τόσο µε τη θέσπιση κανόνων του παράγωγου δικαίου όσο και µε την έκδοση συναφών δικαστικών αποφάσεων. Ο παρών οδηγός στοχεύει σε µια περιεκτική ανασκόπηση των θεµελιωδών κοινοτικών κανόνων που ισχύουν για τις κρατικές ενισχύσεις. εν αποσκοπεί σε εξαντλητική ανάλυση των κανόνων αυτών, αλλά επικεντρώνεται στα ζητήµατα που παρουσιάζουν µεγαλύτερο ενδιαφέρον για όσους ασχολούνται µε τα προγράµµατα των διαρθρωτικών ταµείων. Στον οδηγό εξετάζονται τα ακόλουθα θέµατα: Είδη µέτρων που καλύπτονται από τους κανόνες της Ε.Ε. περί κρατικών ενισχύσεων. Μέτρα περί κρατικών ενισχύσεων τα οποία είναι αποδεκτά βάσει της Ευρωπαϊκής νοµοθεσίας. ιαδικασίες κοινοποίησης και έγκρισης. Αντιµετώπιση των κρατικών ενισχύσεων στο πλαίσιο των προγραµµάτων των διαρθρωτικών ταµείων. Παράρτηµα: Ενηµερωτικά σηµειώµατα για τα ζητήµατα που άπτονται των κρατικών ενισχύσεων και παρουσιάζουν τη µεγαλύτερη σηµασία για τα διαρθρωτικά ταµεία. 2. Μέτρα που καλύπτονται από τους κανόνες της Ε.Ε. περί κρατικών ενισχύσεων Η πολιτική που ακολουθείται στην ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις έχει ως αφετηρία το άρθρο 87 παράγραφος 1 της συνθήκης. Η εν λόγω διάταξη ορίζει ότι κάθε κρατική ενίσχυση είναι, καταρχήν, ασυµβίβαστη µε την κοινή αγορά. Με το άρθρο 88 ανατίθεται στην Επιτροπή η εντολή να ελέγχει τις κρατικές ενισχύσεις. Το ίδιο άρθρο ορίζει ότι τα κράτη µέλη είναι υποχρεωµένα να ενηµερώνουν την Επιτροπή εκ των προτέρων κάθε φορά που σχεδιάζουν να χορηγήσουν κρατική ενίσχυση («υποχρέωση κοινοποίησης»). Σύµφωνα µε τη βούληση των συντακτών της συνθήκης, η Επιτροπή δεν είναι υποχρεωµένη να καταπιαστεί µε την παρακολούθηση και των έλεγχο όλων ανεξαιρέτως των µέτρων που ενδέχεται να έχουν συνέπειες για τις επιχειρήσεις. Οι κοινοτικοί κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων ισχύουν µόνο για τα µέτρα τα οποία πληρούν το σύνολο των προϋποθέσεων που απαριθµούνται στο άρθρο 87 παράγραφος 1. Οι προϋποθέσεις αυτές είναι πιο συγκεκριµένα οι εξής: 2
Μεταφορά κρατικών πόρων: Οι κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων καλύπτουν µονάχα τα µέτρα τα οποία συνεπάγονται τη µεταφορά κρατικών πόρων (από τον εθνικό προϋπολογισµό, τον προϋπολογισµό των περιφερειακών ή τοπικών φορέων, κρατικές τράπεζες και οργανισµούς, κ.ο.κ.) 1. Επιπλέον, η ενίσχυση δεν είναι απαραίτητο να παρέχεται από το ίδιο το κράτος, αλλά µπορεί επίσης να παρέχεται από κάποιο ιδιωτικό ή δηµόσιο ενδιάµεσο φορέα ο οποίος έχει λάβει σχετική εντολή από το κράτος. Τούτο µπορεί να συµβαίνει π.χ. όταν µία ιδιωτική τράπεζα αναλαµβάνει την ευθύνη της διαχείρισης ενός καθεστώτος για τη χορήγηση ενισχύσεων προς µικροµεσαίες επιχειρήσεις, το οποίο όµως χρηµατοδοτείται από το κράτος. Οι µεταφορές πόρων που στοιχειοθετούν ενίσχυση είναι δυνατό να λάβουν διάφορες µορφές: όχι µόνο επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις επιτοκίου, αλλά και εγγυήσεις δανείων, ευνοϊκές ρυθµίσεις ταχείας απόσβεσης, εισφορές κεφαλαίου, κ.λπ.. Οικονοµικό όφελος: Η ενίσχυση πρέπει να ισοδυναµεί µε οικονοµικό πλεονέκτηµα το οποίο η αποδέκτρια επιχείρηση δεν θα είχε λάβει υπό κανονικές συνθήκες επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Ιδού µερικά όχι τόσο οφθαλµοφανή παραδείγµατα συναλλαγών που πληρούν την προϋπόθεση αυτή: Επιχείρηση αγοράζει ή µισθώνει ακίνητο κρατικής ιδιοκτησίας σε τιµή κατώτερη της αγοραίας. Επιχείρηση πωλεί ακίνητο στο κράτος σε τιµή υψηλότερη της αγοραίας. Επιχείρηση χαίρει προνοµιακής πρόσβασης σε υποδοµές χωρίς να καταβάλλει οικονοµικό αντάλλαγµα. Επιχείρηση λαµβάνει επιχειρηµατικά κεφάλαια από το κράτος υπό όρους ευµενέστερους από αυτούς που θα είχε επιτύχει αν τα κεφάλαια παρέχονταν από ιδιώτη επενδυτή. Επιλεκτικότητα: Η κρατική ενίσχυση πρέπει να παρέχεται επιλεκτικά, διαταράσσοντας µε τον τρόπο αυτό την ισορροπία µεταξύ συγκεκριµένων επιχειρήσεων και των ανταγωνιστών τους. Η «επιλεκτικότητα» είναι το στοιχείο το οποίο διαφοροποιεί τις κρατικές ενισχύσεις από τα λεγόµενα «µέτρα γενικού χαρακτήρα» (δηλαδή µέτρα που ισχύουν αυτοµάτως για όλες ανεξαιρέτως τις επιχειρήσεις ενός κράτους µέλους, ανεξαρτήτως τοµέα δραστηριότητας (τέτοια είναι τα πλείστα φορολογικά µέτρα που εφαρµόζονται στο σύνολο της επικράτειας ενός κράτους µέλους). Ένα καθεστώς ενισχύσεων θεωρείται «επιλεκτικό» εάν οι αρχές που είναι υπεύθυνες για την εφαρµογή του µπορούν µέχρι ενός σηµείου να αποφασίζουν κατά τη διακριτική τους ευχέρεια. Η προϋπόθεση της επιλεκτικότητας πληροίται επίσης αν το καθεστώς εφαρµόζεται σε τµήµα µόνο της επικράτειας του οικείου κράτους µέλους (όπως συµβαίνει στην περίπτωση όλων των περιφερειακών και κλαδικών καθεστώτων ενισχύσεων). Συνέπειες για τον ανταγωνισµό και το εµπόριο: Η ενίσχυση πρέπει να έχει δυνητικές συνέπειες για τον ανταγωνισµό και τις συναλλαγές µεταξύ κρατών µελών. Αρκεί να αποδεικνύεται ότι ο δικαιούχος αναπτύσσει οικονοµική δραστηριότητα σε µία αγορά στην οποία πραγµατοποιούνται συναλλαγές µεταξύ κρατών µελών. Τα χαρακτηριστικά του δικαιούχου δεν έχουν σηµασία εν προκειµένω (ακόµη και µία µη κερδοσκοπική οργάνωση µπορεί να αναπτύσσει οικονοµικές δραστηριότητες). Η Επιτροπή έχει υιοθετήσει την άποψη ότι οι ενισχύσεις µικρού ύψους (ενισχύσεις de minimis 2 ) δεν έχουν δυνητικές συνέπειες για τον ανταγωνισµό και τις συναλλαγές µεταξύ κρατών µελών. 1 2 Εξάλλου, οι πόροι των διαρθρωτικών ταµείων πρέπει να χρησιµοποιούνται σύµφωνα µε τους κοινοτικούς κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων (άρθρο 11 του γενικού κανονισµού). Βλέπε στο παράρτηµα το ενηµερωτικό σηµείωµα σχετικά µε τον κανόνα de minimis. 3
Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι ενισχύσεις αυτές δεν εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής του άρθρου 87 παράγραφος 1. Η ανωτέρω συνοπτική περιγραφή των κριτηρίων που ισχύουν για τον ορισµό των κρατικών ενισχύσεων φανερώνει ότι το πεδίο εφαρµογής των κοινοτικών κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων είναι ευρύ (αλλά όχι απεριόριστο). Είναι σαφές ότι πολλές από τις δράσεις που χρηµατοδοτούνται στο πλαίσιο των προγραµµάτων των διαρθρωτικών ταµείων πληρούν όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις και κατά συνέπεια εµπίπτουν στο άρθρο 87 παράγραφος 1 της συνθήκης. Οι αρχές που είναι επιφορτισµένες µε την εφαρµογή των προγραµµάτων πρέπει να µεριµνούν για την προσήκουσα κοινοποίηση των δράσεων αυτών, καθώς και για την έγκρισή τους από την Επιτροπή (βλέπε τα κεφάλαια 4 και 5 κατωτέρω). 3. Παρεκκλίσεις από την απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων Σύµφωνα µε το άρθρο 87 παράγραφος 1, τα µέτρα ενίσχυσης που συγκεντρώνουν το σύνολο των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών είναι καταρχήν ασυµβίβαστα µε την κοινή αγορά. Παρόλα αυτά, η αρχή του ασυµβίβαστου δεν ισοδυναµεί µε απόλυτη απαγόρευση. Στο άρθρο 87 παράγραφοι 2 και 3 της συνθήκης καθορίζονται ορισµένες περιπτώσεις στις οποίες µία κρατική ενίσχυση ενδέχεται να θεωρηθεί αποδεκτή (πρόκειται για τις λεγόµενες «απαλλαγές»). Η ύπαρξη των εξαιρέσεων αυτών δικαιολογεί επίσης την εξέταση των σχεδιαζόµενων κρατικών ενισχύσεων από την Επιτροπή κατά τα προβλεπόµενα στο άρθρο 88 της συνθήκης, το οποίο προβλέπει ότι τα κράτη µέλη οφείλουν να κοινοποιούν στην Επιτροπή κάθε σχέδιο για τη χορήγηση κρατικής ενίσχυσης, και τούτο πριν από την υλοποίηση του σχεδίου. Εξάλλου, η ίδια διάταξη παραχωρεί στην Επιτροπή τη διακριτική ευχέρεια να αποφασίζει για το κατά πόσον το εκάστοτε προτεινόµενο µέτρο ενίσχυσης είναι δυνατό να θεωρηθεί εξαιρετέο ή για το εάν «το οικείο κράτος οφείλει να καταργήσει ή να τροποποιήσει την ενίσχυση». Αναφορικά µε τη λειτουργία των διαρθρωτικών ταµείων, οι κατά παρέκκλιση ρυθµίσεις που παρουσιάζουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι εκείνες του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο (α) και του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο (γ): Το άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο (α) αφορά τις «ενισχύσεις για την προώθηση της οικονοµικής αναπτύξεως περιοχών στις οποίες το βιοτικό επίπεδο είναι ασυνήθως χαµηλό ή στις οποίες επικρατεί σοβαρή υποαπασχόληση». Το άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο (γ) αφορά τις «ενισχύσεις για την προώθηση της αναπτύξεως ορισµένων οικονοµικών δραστηριοτήτων ή οικονοµικών περιοχών, εφόσον δεν αλλοιώνουν τους όρους των συναλλαγών κατά τρόπο που θα αντέκειτο προς το κοινό συµφέρον». Στο πλαίσιο της άσκησης της διακριτικής ευχέρειας που της έχει παραχωρηθεί, η Επιτροπή έχει αναπτύξει συγκεκριµένες µεθοδολογίες, ανάλογα µε το µέγεθος της εκάστοτε επιχείρησης, τον τόπο όπου αυτή εδρεύει, τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται, το σκοπό της ενίσχυσης, κ.ο.κ.. Οι εξουσίες της Επιτροπής στο συγκεκριµένο τοµέα ασκούνται κατά τη διακριτική της ευχέρεια. Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή έχει καταβάλει προσπάθειες για τη δηµοσιοποίηση της µεθόδου που ακολουθεί, ούτως ώστε η διακριτική της ευχέρεια να ασκείται µε την πρέπουσα διαφάνεια και συγχρόνως αρχές και επιχειρήσεις να γνωρίζουν ακριβώς τη νοµική τους θέση. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή έχει δηµοσιεύσει τα κριτήρια που εφαρµόζει προκειµένου να κρίνει κατά πόσον τα µέτρα ενίσχυσης που της κοινοποιούνται είναι δυνατό να υπαχθούν σε κάποια από τις εξαιρέσεις. Η δηµοσίευση αυτή έχει γίνει µε τη µορφή «κανονισµών», «ανακοινώσεων», «πλαισίων κανόνων», «κατευθυντήριων γραµµών» και «επιστολών» προς τα κράτη µέλη 3. 3 Όλοι οι συναφείς κανονισµοί, ανακοινώσεις, πλαίσια κανόνων και κατευθυντήριες γραµµές περιλαµβάνονται στη διεύθυνση web της Γ IV: http://europa.eu.int/comm/dg04/lawaid/aid.htm. 4
Μπορούµε να διακρίνουµε τρεις βασικές κατηγορίες εξαιρέσεων σύµφωνα µε το άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχεία (α) και (γ): Περιφερειακές ενισχύσεις Τόσο το στοιχείο (α) όσο και το στοιχείο (γ) του άρθρου 87 παράγραφος 3 παρέχουν τη νοµική βάση για την έγκριση µέτρων κρατικής ενίσχυσης τα οποία αποσκοπούν στην αντιµετώπιση προβληµάτων περιφερειακού χαρακτήρα. Ειδικότερα: Το άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο (α) αφορά τις κρατικές ενισχύσεις µε στόχο την προώθηση της ανάπτυξης «περιοχών στις οποίες το βιοτικό επίπεδο είναι ασυνήθως χαµηλό ή στις οποίες επικρατεί σοβαρή υποαπασχόληση». Στην εξαίρεση του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο (α) είναι δυνατό να υπαχθούν περιφέρειες οι οποίες µειονεκτούν σε σύγκριση µε τον κοινοτικό µέσο όρο. Για τον λόγο αυτό, η υπαγωγή στη συγκεκριµένη διάταξη γίνεται µε βάση ένα κριτήριο κοινοτικής ισχύος (πρέπει να πρόκειται για περιφέρεια NUTS II µε κατά κεφαλή ΑΕΠ - µε βάση την αγοραστική δύναµη - κατώτερο από το 75% του κοινοτικού µέσου όρου). Όλες σχεδόν οι περιφέρειες του Στόχου 1 εµπίπτουν επίσης στο πεδίο εφαρµογής του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο (α) (τη σηµαντικότερη εξαίρεση αποτελούν οι αραιοκατοικηµένες περιοχές, οι οποίες είναι επιλέξιµες βάσει του Στόχου 1 αλλά όχι βάσει του άρθρου 87 παράγραφος 3 στοιχείο (α)). Το άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο (γ) καλύπτει τις ενισχύσεις προς άλλου είδους προβληµατικές περιφέρειες (των κρατών µελών), και συγκεκριµένα τις «ενισχύσεις για την προώθηση της αναπτύξεως [...] ορισµένων οικονοµικών περιοχών». Η συγκεκριµένη διάταξη παραχωρεί στα κράτη µέλη τη δυνατότητα να παρέχουν στήριξη σε περιφέρειες οι οποίες µειονεκτούν σε σύγκριση µε τον εθνικό µέσο όρο. Ο κατάλογος των περιφερειών που υπάγονται στη συγκεκριµένη εξαίρεση αποφασίζεται οµοίως από την Επιτροπή, αλλά κατόπιν προτάσεως των κρατών µελών. Τα κράτη µέλη µπορούν να εφαρµόζουν εθνικά κριτήρια προς αιτιολόγηση των προτάσεών τους. Η Επιτροπή έχει επισηµάνει στα κράτη µέλη την ανάγκη να µεριµνούν για τη συνεκτικότητα των προτάσεων που υποβάλλουν, αφενός, για τους καταλόγους περιοχών που εµπίπτουν στο άρθρο 87 παράγραφος 3 στοιχείο (γ) και, αφετέρου, για τις περιοχές του Στόχου 2. Τα κριτήρια που εφαρµόζονται για την αξιολόγηση των περιφερειακών ενισχύσεων παρουσιάζονται συγκεντρωτικά σε δύο έγγραφα: τις «Κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε τις εθνικές ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα» και το «Πολυτοµεακό πλαίσιο για τις περιφερειακές ενισχύσεις προς µεγάλα επενδυτικά σχέδια». Το περιεχόµενο των υπόψη εγγράφων παρουσιάζεται συνοπτικά στο επισυναπτόµενο ενηµερωτικό σηµείωµα για τις περιφερειακές ενισχύσεις. Κανόνες οριζόντιου χαρακτήρα Οι κανόνες που ισχύουν για όλους τους κλάδους, δηλαδή οι κανόνες «οριζόντιου χαρακτήρα», συγκεκριµενοποιούν τη θέση της Επιτροπής έναντι ειδικών κατηγοριών ενισχύσεων που αποβλέπουν στην αντιµετώπιση προβληµάτων ικανών να ανακύψουν σε οποιοδήποτε κλάδο και σε οποιαδήποτε περιφέρεια. Μέχρι σήµερα, η Επιτροπή έχει εκδώσει «πλαίσια κανόνων» και «κατευθυντήριες γραµµές» όπου εξηγεί τα κριτήρια τα οποία εφαρµόζει σε σχέση µε τις ακόλουθες κατηγορίες ενισχύσεων: ενισχύσεις προς επιχειρήσεις µικρού και µεσαίου µεγέθους ενισχύσεις για έρευνα και ανάπτυξη ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληµατικών επιχειρήσεων ενισχύσεις για την απασχόληση ενισχύσεις προς επιχειρήσεις που εδρεύουν σε υποβαθµισµένες αστικές περιοχές (λήξη ισχύος τον Μάιο του 2002) ενισχύσεις για επαγγελµατική κατάρτιση. 5
Τα «πλαίσια κανόνων» και οι «κατευθυντήριες γραµµές» που αναφέρονται σε καθεµιά από τις παραπάνω κατηγορίες ενισχύσεων παρουσιάζονται περιληπτικά στο επισυναπτόµενο ενηµερωτικό σηµείωµα για τις ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα. Κανόνες κατά κλάδους Η Επιτροπή έχει επίσης εκδώσει κανόνες οι οποίοι αφορούν συγκεκριµένους τοµείς δραστηριότητας ή «κλάδους». Με αυτούς διευκρινίζει τη µέθοδο που ακολουθεί έναντι των κρατικών ενισχύσεων προς επιµέρους κλάδους. «Ευαίσθητοι κλάδοι»: Με την πάροδο των ετών θεσπίστηκαν ειδικοί κανόνες για διάφορους κλάδους οι οποίοι έχουν γνωρίσει ιδιαιτέρως οξυµένα οικονοµικά προβλήµατα και οι οποίοι ως εκ τούτου θεωρούνταν «ευαίσθητοι». Στην κατηγορία αυτή ανήκουν σήµερα οι εξής κλάδοι: οι κλάδοι άνθρακα και χάλυβα (τόσο ΕΚΑΧ όσο και εκτός ΕΚΑΧ), ο κλάδος συνθετικών ινών, η αυτοκινητοβιοµηχανία και η ναυπηγική βιοµηχανία. Σε σχέση µε τις κρατικές ενισχύσεις προς τους παραπάνω κλάδους, η Επιτροπή έχει εκδώσει ειδικούς κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων οι οποίοι είναι εν γένει πιο περιοριστικοί σε σύγκριση µε τους κανόνες που ισχύουν για άλλους κλάδους. Στις πλείστες περιπτώσεις, η δυνατότητα της παροχής ενισχύσεων για επενδύσεις που συνεπάγονται αύξηση της ικανότητας παραγωγής υπόκειται σε αυστηρούς περιορισµούς ή αποκλείεται και εντελώς. Σε µερικές περιπτώσεις, η παροχή ενισχύσεων επιτρέπεται µόνο εφόσον συνοδεύεται από µειώσεις της ικανότητας παραγωγής. Σε όλους σχεδόν τους προαναφερθέντες κλάδους, τα κράτη µέλη υπέχουν ιδιαίτερες υποχρεώσεις κοινοποίησης (υποχρέωση κοινοποίησης κάθε περιπτώσεως ατοµικά). Οι ισχύοντες κανονισµοί που αφορούν τους «ευαίσθητους» κλάδους βρίσκονται υπό αναθεώρηση και ενδέχεται να τροποποιηθούν δραστικά κατά τη διάρκεια του 2002. Γεωργία, αλιεία και υδατοκαλλιέργειες: Οι γενικής ισχύος κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων που περιγράφονται στον παρόντα οδηγό δεν εφαρµόζονται ή εφαρµόζονται µόνο εν µέρει στους κλάδους που συνδέονται µε την παραγωγή και εµπορία προϊόντων γεωργίας και αλιείας 4. Οι κανόνες που ισχύουν για τους κλάδους αυτούς παρουσιάζονται εκτενώς στις Κοινοτικές Κατευθυντήριες Γραµµές περί Κρατικών Ενισχύσεων στον Αγροτικό Τοµέα που υιοθετήθηκαν από την Επιτροπή το 2000 5. Πληροφορίες για τους κανόνες που ισχύουν στους εν λόγω κλάδους παρέχονται από τις αρµόδιες για τις κρατικές ενισχύσεις υπηρεσίες της Γ VI (Γεωργία) και της Γ XIV (Αλιεία). Μεταφορές: Στον τοµέα των οδικών µεταφορών είναι εφαρµοστέοι οι γενικοί κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων (εξαιρείται ο εξοπλισµός µεταφορών, για τον οποίον δεν επιτρέπεται η παροχή ενισχύσεων). Οι γενικοί κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων δεν ισχύουν στους υπόλοιπους µεταφορικούς κλάδους (σιδηροδροµικές, αεροπορικές, εσωτερικές πλωτές και θαλάσσιες µεταφορές). Πληροφορίες σχετικά µε τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων που ισχύουν στους υπόψη κλάδους παρέχονται από την αρµόδια για τις κρατικές ενισχύσεις µονάδα της Γ VII (Μεταφορές και Ενέργεια). Ανακεφαλαίωση: Στον παρακάτω πίνακα ανακεφαλαιώνονται οι βασικές κατηγορίες ενισχύσεων στις οποίες αναφέρονται οι «κατευθυντήριες γραµµές» και τα «πλαίσια κανόνων» που η Επιτροπή 4 5 Ο κατάλογος των προϊόντων που καλύπτονται από τους σχετικούς κανονισµούς περιλαµβάνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι της Συνθήκης ΕΕ (διεύθυνση web: http://ue.eu.int/amsterdam/en/traiteco/ell.htm). Επίσηµη Εφηµερίδα C 28, 1.2.2000, σελίδα 2. 6
έχει εκδώσει έως σήµερα. Στον πίνακα διευκρινίζεται επίσης για κάθε κατηγορία το κατά πόσον είναι δυνατό να γίνει δεκτή εξαίρεση για ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ ή η εξαίρεση περιορίζεται κανονικά στις περιοχές που είναι επιλέξιµες για την παροχή περιφερειακών ενισχύσεων. Στην τελευταία στήλη του πίνακα αναγράφεται ο τίτλος του ενηµερωτικού σηµειώµατος (βλέπε παράρτηµα) στο οποίο εξετάζεται η περίπτωση των διαφόρων µορφών ενίσχυσης. 4. ιαδικασίες κοινοποίησης και έγκρισης Η εποπτεία των κρατικών ενισχύσεων σε επίπεδο Κοινότητας στηρίζεται στο σύστηµα των εκ των προτέρων εγκρίσεων. Σύµφωνα µε το σύστηµα αυτό, τα κράτη-µέλη είναι υποχρεωµένα να ενηµερώνουν την Επιτροπή («υποχρέωση κοινοποίησης») για κάθε σχέδιο χορήγησης ή µεταβολής µέτρων κρατικών ενισχύσεων και δεν επιτρέπεται να θέτουν σε εφαρµογή τα µέτρα αυτά πριν τα εγκρίνει η Επιτροπή. Σύµφωνα µε τη Συνθήκη, η Επιτροπή είναι αυτή που αποφασίζει εάν ένα µέτρο ενίσχυσης που σχεδιάζει να εφαρµόσει κάποιο κράτος µέλος αποτελεί ή όχι κρατική ενίσχυση σύµφωνα µε το άρθρο 87 παράγραφος 1, και αν ναι, κατά πόσον µπορεί να θεωρηθεί εξαιρετέο σύµφωνα µε το άρθρο 87 παράγραφος 2 ή 3. Τα κράτη-µέλη δεν έχουν δικαίωµα να χορηγήσουν κρατικές ενισχύσεις χωρίς να τις έχουν κοινοποιήσει στην Επιτροπή και πριν η Επιτροπή τις εγκρίνει. Κάθε ενίσχυση η οποία έχει χορηγηθεί χωρίς προηγουµένως να έχει εγκριθεί από την Επιτροπή θεωρείται αυτοµάτως «παράνοµη». Σύµφωνα µε τους ισχύοντες διαδικαστικούς κανονισµούς, η Επιτροπή υποχρεούται να απαιτήσει από τους αποδέκτες την επιστροφή κάθε «παράνοµης» ενίσχυσης εφόσον καταλήξει στο συµπέρασµα ότι η ενίσχυση είναι ασυµβίβαστη µε την κοινή αγορά. Τα τελευταία χρόνια, η Επιτροπή ξεκίνησε διαδικασία εκσυγχρονισµού και απλούστευσης των διαδικασιών κρατικών ενισχύσεων. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, το Συµβούλιο υιοθέτησε στις 7 Μαΐου 1998 τον Κανονισµό (ΕΚ) 994/98, µε τον οποίο η Επιτροπή δύναται πλέον να υιοθετεί τους λεγόµενους «κανονισµούς κατά κατηγορία εξαιρέσεων» όσον αφορά τις κρατικές ενισχύσεις. Με τους κανονισµούς αυτούς, η Επιτροπή δύναται να κηρύξει ορισµένες κατηγορίες κρατικών ενισχύσεων συµβατές µε την Συνθήκη, εφόσον πληρούν ορισµένες προϋποθέσεις, εξαιρώντας τες µε αυτό τον τρόπο από την απαίτηση πρότερης κοινοποίησης καθώς και από την απαίτηση έγκρισής τους από την Επιτροπή. Οι πρώτοι τρεις κανονισµοί κατά κατηγορία εξαιρέσεων τέθηκαν σε ισχύ τον Φεβρουάριο του 2001. ύο από αυτούς θεσπίζουν εξαιρέσεις όσον αφορά την παροχή ενισχύσεων σε µικρού και µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεις καθώς και ενισχύσεων επαγγελµατικής κατάρτισης. Ως εκ τούτου, τα κράτη-µέλη είναι πλέον σε θέση να χορηγήσουν ενισχύσεις που πληρούν τις προϋποθέσεις των τριων αυτών κανονισµών χωρίς να πρέπει να κοινοποιήσουν εκ των προτέρων τις προθέσεις τους στην Επιτροπή και χωρίς να χρειάζεται να διασφαλίσουν τη συµφωνία της. Ο τρίτος κανονισµός κωδικοποιεί την εφαρµογή του κανόνα de minimis. Ο κανονισµός ορίζει σαφώς ότι ενισχύσεις προς µια επιχείρηση οι οποίες αφορούν ποσόν κάτω από το κατώτατο όριο των 100,000, κατανέµονται εντός τριετίας και πληρούν ορισµένες προϋποθέσεις, δεν θεωρούνται κρατικές ενισχύσεις σύµφωνα µε το Άρθρο 87, παράγραφος 1 της Συνθήκης ΕΟΚ, καθώς θεωρείται ότι δεν επηρεάζουν το εµπόριο και δεν στρεβλώνουν τον ανταγωνισµό. Ως εκ τούτου, τέτοιου είδους ενισχύσεις δεν χρειάζεται να κοινοποιηθούν στην Επιτροπή. Πίνακας 1: Οι κυριότερες κατηγορίες οριζόντιων και περιφερειακών ενισχύσεων που επιτρέπονται σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες γραµµές, τα πλαίσια κανόνων καθώς και τους κανονισµούς ΕΕ. Ενίσχυση για: Περιοχές κρατικών ενισχύσεων Άλλες περιοχές Σχετικό ενηµερωτικό σηµείωµα Περιοχές Περιοχές (βλέπε παράρτηµα) 87.3(α) 87.3(γ) Αρχικές επενδύσεις (µεγάλες επιχειρήσεις) Ναι Ναι Όχι Περιφερειακές ενισχύσεις 7
Αρχικές επενδύσεις (ΜΜΕ) Ναι Ναι Ναι Περιφερειακές ενισχύσεις + Ενισχύσεις προς ΜΜΕ ηµιουργία θέσεων εργασίας σε συνδυασµό Ναι Ναι Όχι Περιφερειακές ενισχύσεις µε αρχική επένδυση (µεγάλες επιχειρήσεις) ηµιουργία θέσεων εργασίας σε συνδυασµό µε αρχική επένδυση (ΜΜΕ) Ναι Ναι Ναι Περιφερειακές ενισχύσεις + Ενισχύσεις προς ΜΜΕ ηµιουργία θέσεων εργασίας µη συνδεόµενη Ναι Ναι Ναι(*) Ενισχύσεις για απασχόληση µε αρχική επένδυση ιατήρηση θέσεων εργασίας Ναι Όχι Όχι Ενισχύσεις για απασχόληση Περιβαλλοντικές δαπάνες Ναι Ναι Ναι Περιβαλλοντικές ενισχύσεις απάνες E&A Ναι Ναι Ναι Ενισχύσεις για E&A Ενισχύσεις λειτουργίας Ναι Όχι Όχι Περιφερειακές ενισχύσεις Ενισχύσεις για µεταφορές( ) Ναι( ) Ναι( ) Όχι Περιφερειακές ενισχύσεις Ήπιες ενισχύσεις (ΜΜΕ) Ναι Ναι Ναι Ενισχύσεις προς ΜΜΕ Ενισχύσεις για επαγγελµατική κατάρτιση Ναι Ναι Ναι Ενισχύσεις για επαγγελµατική κατάρτιση ( ) Ενισχύσεις για την αντιστάθµιση του επιπλέον κόστους µεταφοράς που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις οι οποίες εδρεύουν σε εξαιρετικά αποµακρυσµένες περιφέρειες ή σε περιφέρειες µε χαµηλή πυκνότητα πληθυσµού. (*) Μόνο για ΜΜΕ και για µειονεκτούντες εργαζόµενους. Λόγω της διαδικασίας εκσυγχρονισµού, τα µέτρα ενίσχυσης ταξινοµούνται σε δύο διαφορετικές κατηγορίες: - Μέτρα ενίσχυσης που εξαιρούνται από την απαίτηση κοινοποίησης Μεµονωµένα µέτρα ενίσχυσης ή καθεστώτα ενίσχυσης που πληρούν όλες τις προϋποθέσεις ενός εκ των κανονισµών οµαδικής εξαίρεσης, τους οποίους υιοθέτησε η Επιτροπή δεν χρειάζεται να κοινοποιηθούν σε αυτήν. Σε περίπτωση µέτρων ενίσχυσης που πληρούν όλες τις προϋποθέσεις του Κανονισµού περί ενισχύσεων σε µικρού ή µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεις και περί επαγγελµατικής κατάρτισης, το κράτος-µέλος οφείλει, αντί της κοινοποιήσεως, να υποβάλει στην Επιτροπή συνοπτική περιγραφή του µέτρου ενίσχυσης εντός 20 εργασίµων ηµερών µετά την υλοποίηση του µέτρου. Εφόσον δε το µέτρο ενίσχυσης πληροί όλες τις προϋποθέσεις του Κανονισµού περί ενισχύσεων de minimis, (βλέπε σηµείωµα 1), δεν ισχύει ούτε καν αυτή η απαίτηση υποβολής συνοπτικής περιγραφής. - Μέτρα ενισχύσεων που εξακολουθούν να υπόκεινται στην απαίτηση κοινοποίησης Στις 22.03.1999, το Συµβούλιο εξέδωσε τον κανονισµό (ΕΟΚ) 659/1999 6 ο οποίος περιλαµβάνει τους διαδικαστικούς κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται στο πεδίο των κρατικών ενισχύσεων. Ακολουθεί σύντοµη ανασκόπηση των κανόνων που ισχύουν στις συνήθεις περιπτώσεις κοινοποίησης: Κοινοποίηση: Η υποχρέωση κοινοποίησης των σχεδιαζόµενων µέτρων ενίσχυσης βαρύνει το εκάστοτε κράτος µέλος (συγκεκριµένα, τις κεντρικές του αρχές). Η Επιτροπή έχει επεξεργασθεί τυποποιηµένα έντυπα κοινοποίησης για τις περισσότερες µορφές ενισχύσεων, προκειµένου να επιτευχθεί συντόµευση του χρόνου διεξαγωγής της όλης διαδικασίας. Καταρχήν, οι κοινοποιήσεις των καθεστώτων ενισχύσεων αποστέλλονται στη Γενική Γραµµατεία της Επιτροπής µέσω της Μόνιµης Αντιπροσωπείας του οικείου κράτους µέλους. Αίτηση υποβολής συµπληρωµατικών πληροφοριακών στοιχείων: Σε περίπτωση που η κοινοποίηση είναι ελλιπής, η Επιτροπή ζητά την υποβολή και 6 Επίσηµη Εφηµερίδα αριθµός φύλλου L83, 27.03.1999, σελίδα 1 8
συµπληρωµατικών πληροφοριακών στοιχείων. Κατά κανόνα, τάσσεται στο οικείο κράτος µέλος προθεσµία 20 ηµερών για την υποβολή των στοιχείων αυτών. Εξέταση της υπόθεσης και έκδοση απόφασης: Υπό κανονικές συνθήκες, η Επιτροπή διαθέτει δύο µήνες για να εξετάσει την περίπτωση της προτεινόµενης ενίσχυσης. Η προθεσµία αυτή αρχίζει να τρέχει από την ηµεροµηνία κατά την οποία η Επιτροπή έχει λάβει όλα τα πληροφοριακά στοιχεία που χρειάζεται για να αξιολογήσει την υπόθεση. Κατά κανόνα, η Επιτροπή ολοκληρώνει την εξέταση και είτε εκδίδει «απόφαση περί µη έγερσης αντιρρήσεων» είτε εκδίδει «απόφαση για την κίνηση της διαδικασίας του άρθρου 88 παράγραφος 2». Ειδικότερα: Εάν η Επιτροπή αποφασίσει να µην εγείρει αντιρρήσεις, τότε επιτρέπεται η εφαρµογή του συγκεκριµένου µέτρου ενίσχυσης. Η Επιτροπή κινεί τη διαδικασία του άρθρου 88 παράγραφος 2 αν διατηρεί αµφιβολίες για το κατά πόσον το κοινοποιηθέν µέτρο ενίσχυσης συµβιβάζεται µε την κοινή αγορά. Στην περίπτωση αυτή, η Επιτροπή εγκαινιάζει «επίσηµη έρευνα». ηµοσιεύει περιγραφή της ενίσχυσης στην Επίσηµη Εφηµερίδα (ΕΕ) και καλεί το κράτος µέλος καθώς και όλους τους ενδιαφερόµενους να υποβάλουν τις τυχόν παρατηρήσεις τους. Μετά το πέρας της έρευνας, η Επιτροπή εκδίδει οριστική απόφαση, η οποία µπορεί να είναι θετική (οπότε επιτρέπεται η υλοποίηση της ενίσχυσης) ή αρνητική (οπότε η υλοποίηση της ενίσχυσης απαγορεύεται) ή, τέλος, θετική αλλά υπό σαφείς όρους (οπότε η υλοποίηση της ενίσχυσης επιτρέπεται µόνο εφόσον πληρούνται οι συγκεκριµένοι όροι). Η ενδεικτική µέγιστη προθεσµία που προβλέπεται για τέτοιου είδους έρευνες είναι 18 µήνες. Όλες οι σχετικές αποφάσεις υπόκεινται σε αναθεώρηση από το Ευρωπαϊκό ικαστήριο σύµφωνα µε το άρθρο 230 της Συνθήκης ΕΟΚ. 5. Οι κρατικές ενισχύσεις στο πλαίσιο των προγραµµάτων των διαρθρωτικών ταµείων Ο νέος γενικός κανονισµός για τα διαρθρωτικά ταµεία κατά την περίοδο 2000-2006 7 περιλαµβάνει σειρά διατάξεων σχετικά µε την αντιµετώπιση των κρατικών ενισχύσεων στο πλαίσιο των νέων προγραµµάτων. Η θεµελιώδης αρχή είναι ότι κάθε χρηµατοδότηση στο πλαίσιο του διαρθρωτικού ταµείου πρέπει να συνάδει µε την κοινοτική νοµοθεσία περί ανταγωνισµού 8». Για να διασφαλισθεί η τήρηση της νοµοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων, πρέπει οι διαχειριστές των διαρθρωτικών ταµείων να γνωρίζουν καταρχάς ποιες είναι οι δράσεις που περιλαµβάνονται στο εκάστοτε πρόγραµµα και οι οποίες αποτελούν κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 87 παράγραφος 1 της συνθήκης. Καταρχήν, πρόκειται για όλες τις δράσεις που πληρούν τις προϋποθέσεις οι οποίες αναλύονται στο κεφάλαιο 2 του παρόντος οδηγού. Είναι σηµαντικό να έχει κανείς κατά νου ότι το πεδίο εφαρµογής των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων εξικνείται πολύ πέραν των συνηθισµένων µέτρων στήριξης των επιχειρήσεων που εντάσσονται στα πλείστα περιφερειακά προγράµµατα. Επί του προκειµένου, υπογραµµίζεται ότι οι κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων είναι επίσης εφαρµοστέοι στους παρακάτω τοµείς: Μέτρα σχετικά µε τους ανθρώπινους πόρους: Ορισµένες µορφές ενισχύσεων για απασχόληση και επαγγελµατική κατάρτιση εµπίπτουν στο άρθρο 87 παράγραφος 1 (βλέπε τα συνηµµένα ενηµερωτικά σηµειώµατα σχετικά µε τις ενισχύσεις για απασχόληση και επαγγελµατική κατάρτιση). 7 8 Το παρόν κεφάλαιο βασίζεται στον κανονισµό του Συµβουλίου περί των γενικών διατάξεων για τα διαρθρωτικά ταµεία (β. 4. 99). Στο εξής θα καλείται «γενικός κανονισµός». Άρθρο 12 του γενικού κανονισµού. 9
Μέτρα στον τοµέα των υποδοµών: Στις περισσότερες περιπτώσεις, η κατασκευή υποδοµής από τον δηµόσιο τοµέα αποτελεί µέτρο γενικού χαρακτήρα και δεν εµπίπτει κατά κανόνα στο πεδίο εφαρµογής των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων, υπό την προϋπόθεση όµως ότι η πρόσβαση στην υποδοµή διασφαλίζεται σε όλους τους δυνητικούς χρήστες επί ίσοις όροις. Οσάκις το κράτος χρηµατοδοτεί µία υποδοµή σε συνεργασία µε τον ιδιωτικό τοµέα («συµπράξεις δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα»), ενδέχεται να απαιτείται η αξιολόγηση του σχεδίου υπό το πρίσµα των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η δηµόσια στήριξη πρέπει να µεθοδεύεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να συµβιβάζεται µε τη νοµοθεσία περί κρατικών ενισχύσεων. Μια εναλλακτική λύση αφορά στην συµµετοχή του δηµοσίου στο έργο επί ίσοις όροις µε τους ιδιωτικούς επενδυτές (pari passu). Σε αυτή την περίπτωση, συµπεραίνεται συνήθως ότι το µέτρο δεν προσφέρει πλεονεκτήµατα. Μια ακόµα εναλλακτική προσέγγιση αφορά στη διεξαγωγή διαγωνισµού για την άνευ διακρίσεων υποβολή προσφορών από το σύνολο των πραγµατικών και δυνητικών ανταγωνιστών. Η διεξαγωγή διαγωνισµού αποτελεί εγγύηση ότι η στρέβλωση του ανταγωνισµού είναι περιορισµένη και ότι η δηµόσια στήριξη δεν υπερβαίνει το ελάχιστο µέτρο που απαιτείται για την υλοποίηση του εκάστοτε σχεδίου. Στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχουν αµφιβολίες για το κατά πόσον µια σύµπραξη ιδιωτικού και δηµοσίου συνεπάγεται κρατική ενίσχυση, καλό είναι να κοινοποιείται στην επιτροπή η πρόθεση υλοποίησης του σχετικού σχεδίου. Ο γενικός κανονισµός περιλαµβάνει διατάξεις για την αντιµετώπιση των ζητηµάτων που άπτονται των κρατικών ενισχύσεων σε καθένα από τα διαδοχικά στάδια της διαδικασίας προγραµµατισµού των διαρθρωτικών ταµείων: ιαπραγµάτευση και έγκριση των προγραµµάτων Η Επιτροπή έχει καθήκον να αξιολογεί τα σχέδια που της υποβάλλουν τα κράτη µέλη προκειµένου να κρίνει εάν αυτά συνάδουν µε την κοινοτική νοµοθεσία περί κρατικών ενισχύσεων 9. Για να είναι σε θέση η Επιτροπή να προβεί στην αξιολόγηση αυτή, πρέπει τα υποβαλλόµενα λειτουργικά προγράµµατα και προγραµµατικά έγγραφα να περιλαµβάνουν όλα τα συναφή πληροφοριακά στοιχεία 10. Οι αρχές που είναι υπεύθυνες για τα προγράµµατα πρέπει να γνωρίζουν ότι η Επιτροπή θα αποκλείσει την κοινοτική συνεισφορά σε µέτρα και προτεραιότητες για τα οποία δεν διασφαλίζεται πλήρως η τήρηση της νοµοθεσίας περί κρατικών ενισχύσεων. Για να διευκολυνθεί ο έλεγχος και η παρακολούθηση των κρατικών ενισχύσεων στα πλαίσια προγραµµάτων των ιαρθρωτικών Ταµείων, συµφωνήθηκε να συµπεριλαµβάνεται σε κάθε επιχειρησιακό πρόγραµµα ένας πίνακας στον οποίο θα καταγράφονται όλα τα µέτρα κρατικών ενισχύσεων που χρηµατοδοτούνται στα πλαίσια του εν λόγω προγράµµατος. Υλοποίηση εγκεκριµένων προγραµµάτων Αφ' ης στιγµής εξασφαλισθεί η έγκριση ενός προγράµµατος, η αρχή που είναι υπεύθυνη για τη διαχείρισή του οφείλει να µεριµνά προκειµένου όλες οι δράσεις που υλοποιούνται στο πλαίσιο του προγράµµατος να συνάδουν µε τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων 11. Ειδικότερα, πρέπει να βεβαιώνεται ότι η συνεισφορά των Ταµείων για κάθε επιµέρους δράση δεν υπερβαίνει σε καµία περίπτωση το ανώτατο όριο που ισχύει για τις κρατικές ενισχύσεις 12. Σχετικά µε το θέµα αυτό, είναι χρήσιµο να υπογραµµισθεί ότι το «Πολυτοµεακό πλαίσιο για τις περιφερειακές ενισχύσεις προς µεγάλα επενδυτικά σχέδια» 13 προβλέπει ότι τα κράτη µέλη υποχρεούνται να κοινοποιούν αυτοτελώς στην Επιτροπή όλα τα µεγάλα σχέδια παραγωγικών επενδύσεων, ακόµη και αν αυτά χρηµατοδοτούνται βάσει κάποιου εγκεκριµένου καθεστώτος 9 10 11 12 13 Άρθρο 15.3 του γενικού κανονισµού. Άρθρο 18.2 (β) και άρθρο 19.3 (β) του γενικού κανονισµού. Άρθρο 34.1(ζ) του γενικού κανονισµού. Άρθρο 29.3 του γενικού κανονισµού. ΕΕ C 107, 7.4.1998, σελ. 7. 10
περιφερειακών ενισχύσεων 14. Το ίδιο ισχύει για τις ενισχύσεις προς επιχειρήσεις που ανήκουν σε «ευαίσθητους κλάδους» (βλέπε το κεφάλαιο 3 του παρόντος οδηγού). Παρακολούθηση και δηµοσιονοµικός έλεγχος Στις ετήσιες εκθέσεις εφαρµογής που καταρτίζει η αρχή διαχείρισης πρέπει να εξηγούνται αναλυτικά τα µέτρα που λαµβάνονται προκειµένου να διασφαλίζεται η συµβατότητα όλων των ενεργειών µε την κοινοτική νοµοθεσία περί κρατικών ενισχύσεων 15. Στο πλαίσιο του δηµοσιονοµικού ελέγχου που ασκούν, τα κράτη µέλη και η Επιτροπή µεριµνούν ούτως ώστε η διαχείριση της παρεχόµενης στήριξης να γίνεται σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία ανταγωνισµού 16. Τέλος, η Επιτροπή µπορεί να προβεί σε αναστολή των πληρωµών ή ακόµη και να αποφασίσει δηµοσιονοµική επανόρθωση, εάν διαπιστώσει ότι η χορηγηθείσα ενίσχυση αντιβαίνει στους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων 17. 14 Ως «µεγάλα επενδυτικά σχέδια» νοούνται τα σχέδια που πληρούν τις εξής προϋποθέσεις: η συνολική ενίσχυση ανέρχεται στα 50 εκατοµµύρια τουλάχιστον ή η συνολική δαπάνη ανέρχεται στα 50 εκατοµµύρια τουλάχιστον και η συνολική ένταση της ενίσχυσης υπερβαίνει το ½ του εφαρµοστέου ανώτατου ορίου περιφερειακής ενίσχυσης και η παρεχόµενη ενίσχυση ανά δηµιουργούµενη ή διατηρούµενη θέση εργασίας ανέρχεται στα 40.000 τουλάχιστον. 15 16 17 Άρθρο 37.2 ε του γενικού κανονισµού. Άρθρο 38.1(γ) του γενικού κανονισµού. Άρθρο 39 του γενικού κανονισµού. 11
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ Το παρόν παράρτηµα περιλαµβάνει 11 ενηµερωτικά σηµειώµατα, το καθένα εκ των οποίων αναφέρεται σε κάποιο θέµα που παρουσιάζει ενδιαφέρον σε σχέση µε τα διαρθρωτικά ταµεία. Σε κάθε σηµείωµα συνοψίζονται περιεκτικά οι βασικές διατάξεις οι οποίες ισχύουν για το εκάστοτε θέµα. Επίσης παρατίθεται ακριβής παραποµπή στο οικείο κείµενο που έχει εκδώσει η Επιτροπή (κατευθυντήριες γραµµές, πλαίσιο κανόνων ή ανακοίνωση). Το πλήρες κείµενο των νοµικών κειµένων που αναφέρονται στα ενηµερωτικά σηµειώµατα υπάρχει επίσης στη διεύθυνση web της Γ IV (http://europa.eu.int/comm/dg04/lawaid/aid.htm). Τα επισυναπτόµενα ενηµερωτικά σηµειώµατα είναι τα εξής: - Σηµείωµα 1 Ο κανόνας de minimis - Σηµείωµα 2 Ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα - Σηµείωµα 3 Ενισχύσεις προς µικροµεσαίες επιχειρήσεις - Σηµείωµα 4 Ενισχύσεις για έρευνα και ανάπτυξη - Σηµείωµα 5 Ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος - Σηµείωµα 6 Ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληµατικών επιχειρήσεων - Σηµείωµα 7 Ενισχύσεις προς επιχειρήσεις σε υποβαθµισµένες αστικές περιοχές - Σηµείωµα 8 Ενισχύσεις για απασχόληση - Σηµείωµα 9 Ενισχύσεις για επαγγελµατική κατάρτιση - Σηµείωµα 10 Στοιχεία κρατικής ενίσχυσης στις πωλήσεις γηπέδων-οικοπέδων και κτιρίων από τις δηµόσιες αρχές - Σηµείωµα 11 Μέτρα που αφορούν κεφάλαια υψηλού κινδύνου ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: ΣΤΑ ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΕΞΗΓΕΙΤΑΙ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΝΙΟΤΕ ΑΠΛΟΥΣΤΕΥΜΕΝΟ ΤΡΟΠΟ Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΩΣ ΟΙ ΠΛΕΟΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ. ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΦΑΝΕΣ ΟΤΙ ΚΑΝΕΝΑ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΝ ΕΙΝΑΙ ΥΝΑΤΟ ΝΑ ΣΤΗΡΙΧΘΕΙ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ. Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΠΟΥ ΓΙΑ ΝΟΜΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΠΟΥ ΙΣΧΥΟΥΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΤΟΜΕΑ ΚΑΛΕΙΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΤΡΕΞΕΙ ΣΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΠΛΗΡΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, ΓΙΑ ΚΑΘΕΝΑ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ. Η ΕΚ ΟΧΗ ΑΥΤΗ ΤΟΥ Ο ΗΓΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ ΤΗΝ 1/1/2002. 12
ΣΗΜΕΙΩΜΑ 1 Παραποµπή Ο ΚΑΝΟΝΑΣ DE MINIMIS Στο παρόν σηµείωµα συνοψίζεται ο «Κανονισµός της Επιτροπής (ΕΟΚ) 69/2001 της 12ης Ιανουαρίου 2001 περί εφαρµογής των Άρθρων 87 και 88 της Συνθήκης ΕΟΚ σχετικά µε τις ενισχύσεις de minimis» (Επίσηµη Εφηµερίδα ΕΕ L 10, 13.1.2001, σελίδα 30). Πεδίο εφαρµογής Ο Κανονισµός αφορά τις κρατικές ενισχύσεις ήσσονος σηµασίας (δηλαδή τις «ενισχύσεις de minimis»), οι οποίες δεν αποτελούν κρατικές ενισχύσεις σύµφωνα µε το άρθρο 87, παράγραφος 1 ΕΟΚ και, ως εκ τούτου, δεν είναι υποχρεωτικό να κοινοποιούνται εκ των προτέρων στην Επιτροπή. Ο κανόνας για τις ενισχύσεις de minimis δεν ισχύει στους κλάδους που εµπίπτουν στη συνθήκη ΕΚΑΧ (άνθρακας και χάλυβας), στον τοµέα των µεταφορών και στην παραγωγή, µεταποίηση ή εµπορία στους τοµείς της γεωργίας και της αλιείας που καταγράφονται στο Παράρτηµα Ι της Συνθήκης ΕΟΚ. Βασική αρχή Προϋποθέσεις Σώρευση Βάσει του κανόνα για τις ενισχύσεις de mimimis, οι ενισχύσεις που δεν υπερβαίνουν ένα συγκεκριµένο όριο δεν εµπίπτουν στο άρθρο 87 παράγραφος 1, µε αποτέλεσµα να µην είναι υποχρεωτική η εκ των προτέρων κοινοποίηση του οικείου µέτρου στην Επιτροπή. Ο κανόνας στηρίζεται στο σκεπτικό ότι, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, οι ενισχύσεις µικρού ύψους δεν ασκούν αξιόλογη επίδραση στις συναλλαγές και τον ανταγωνισµό µεταξύ κρατών µελών. Για να µπορεί να υπαχθεί στον κανόνα de minimis, µία ενίσχυση πρέπει να πληροί τις εξής προϋποθέσεις: Το ύψος της ενίσχυσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 100.000 Ευρώ (χρηµατικό ισοδύναµο επιχορήγησης) επί µία τριετία. Η εν λόγω τριετία έχει κινητό χαρακτήρα, πράγµα που σηµαίνει ότι για κάθε νέα επιχορήγηση de minimis, πρέπει να προσδιορίζεται το σύνολο της ενίσχυσης de minimis που χορηγήθηκε κατά τη διάρκεια της προηγούµενης τριετίας. Για να κριθεί αν η ενίσχυση υπερβαίνει ή όχι το όριο, λαµβάνεται υπόψη το σύνολο της δηµόσιας στήριξης που θεωρείται ότι αποτελεί ενίσχυση de minimis. εν θίγεται το δικαίωµα του αποδέκτη να λάβει άλλες κρατικές ενισχύσεις βάσει καθεστώτων που έχουν λάβει την έγκριση της Επιτροπής. Το όριο ισχύει για τις ενισχύσεις παντός είδους, ανεξάρτητα από τη µορφή υπό την οποία χορηγούνται και το σκοπό τους. Η µόνη περίπτωση ενισχύσεων που εξαιρείται από το ευεργέτηµα του κανόνα de minimis είναι οι εξαγωγικές ενισχύσεις. Το προαναφερθέν ανώτατο όριο (100.000 ευρώ ενισχύσεων de minimis επί µία τριετία) ισχύει προκειµένου για το συνολικό ύψος των ενισχύσεων που µία επιχείρηση έχει λάβει κατ' εφαρµογή όλων των µέτρων ενισχύσεων που εµπίπτουν στον κανόνα de minimis. Όταν χορηγούν ενίσχυση de minimis σε συγκεκριµένη επιχείρηση, τα κράτη µέλη έχουν την υποχρέωση να καθιερώσουν µηχανισµούς µε τους οποίους να διασφαλίζεται η µη υπέρβαση του ορίου ενισχύσεων de minimis ύψους 100,000 από την επιχείρηση αυτή κατά τη διάρκεια της εν λόγω τριετίας. Υπεύθυνο για τη δηµιουργία των εργαλείων που είναι απαραίτητα για άσκηση αποτελεσµατικού ελέγχου όσον αφορά την τήρηση του ανώτατου ορίου σώρευσης de minimis είναι το εκάστοτε κράτος µέλος. Ο έλεγχος αυτός µπορεί να γίνει µε δύο τρόπους: Το κράτος-µέλος δηµιουργεί κεντρικό µητρώο ενισχύσεων de minimis, στο οποίο περιλαµβάνονται πλήρεις πληροφορίες σχετικά µε όλες τις ενισχύσεις de minimis που χορηγήθηκαν από οποιαδήποτε αρχή του εν λόγω κράτους-µέλους. Εναλλακτικά το κράτος µέλος ενηµερώνει ρητά την επιχείρηση για τον χαρακτήρα de minimis της ενίσχυσης και ζητά από την επιχείρηση πλήρεις πληροφορίες σχετικά µε άλλες ενισχύσεις του ίδιου χαρακτήρα που έλαβε κατά τη διάρκεια της προηγούµενης τριετίας. Σε όλες τις περιπτώσεις υπεύθυνο για τη διασφάλιση της τήρησης του ανωτάτου σωρευτικού ορίου παραµένει το κράτος µέλος. 13
14
ΣΗΜΕΙΩΜΑ 2 ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Παραποµπές Στόχος Στο παρόν σηµείωµα συνοψίζονται τα δύο βασικά νοµοθετικά κείµενα µε τους κοινοτικούς κανόνες για τις εθνικές ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα: Κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα (ΕΕ C 74, 10.3.98, σελ. 6). Πολυτοµεακό πλαίσιο για τις περιφερειακές ενισχύσεις προς µεγάλα επενδυτικά σχέδια (ΕΕ C 107, 7.4.1998, σελ.7). Το πλαίσιο αυτό βρίσκεται υπό αναθεώρηση. Προώθηση της ανάπτυξης των λιγότερο ανεπτυγµένων περιφερειών πρωτίστως µε τη στήριξη αρχικών επενδύσεων ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις, µε τη χορήγηση ενισχύσεων λειτουργίας. Πεδίο εφαρµογής Οι κατευθυντήριες γραµµές καλύπτουν τις επενδυτικές ενισχύσεις και τις ενισχύσεις λειτουργίας προς επιχειρήσεις εδρεύουσες σε περιφέρειες οι οποίες είναι επιλέξιµες για τη λήψη περιφερειακών ενισχύσεων (βλέπε κατωτέρω). Οι κατευθυντήριες γραµµές δεν ισχύουν για την παραγωγή, µεταποίηση και εµπορία των γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων που απαριθµούνται στο Παράρτηµα Ι ΕΟΚ και στον τοµέα του άνθρακα. Ισχύει ειδικό καθεστώς για: τις µεταφορές, το χάλυβα, τη ναυπηγική βιοµηχανία, τις συνθετικές ίνες και την αυτοκινητοβιοµηχανία τα «µεγάλα επενδυτικά σχέδια», τα οποία πρέπει να κοινοποιούνται ατοµικά (βλέπε τις «βασικές έννοιες») 15
Βασικές έννοιες Ως «µεγάλα επενδυτικά σχέδια» νοούνται όσα πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις: η συνολική ενίσχυση ανέρχεται σε τουλάχιστον 50 εκατ. ευρώ ή το συνολικό κόστος ανέρχεται σε τουλάχιστον 50 εκατ. ευρώ + η συνολική ένταση της ενίσχυσης υπερβαίνει το ½ του εφαρµοστέου ανώτατου ορίου που ισχύει για τις περιφερειακές ενισχύσεις + η ενίσχυση ανά δηµιουργούµενη ή διατηρούµενη θέση εργασίας ανέρχεται σε τουλάχιστον 40.000 ευρώ. Οι επιλέξιµες περιφέρειες κατανέµονται σε δύο κατηγορίες: Περιφέρειες του άρθρου 87(3)(a): Πρόκειται για περιφέρειες όπου το βιοτικό επίπεδο είναι ασυνήθως χαµηλό ή όπου υπάρχει αυξηµένη ανεργία (περιφέρειες NUTS II µε ΑΕΠ/κεφαλή κατώτερο του 75% του µέσου όρου της ΕΕ). Περιοχές του άρθρου 87(3)(γ): Πρόκειται για δοκιµαζόµενες περιοχές που προσδιορίζονται βάσει (εθνικών) δεικτών οι οποίοι προτείνονται από τα κράτη µέλη. Αρχική επένδυση: επένδυση σε πάγιο κεφάλαιο µε σκοπό τη σύσταση νέας επιχείρησης, την επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης ή την έναρξη δραστηριότητας η οποία συνεπάγεται ριζική µεταβολή του αντικειµένου ή της µεθόδου παραγωγής µιας ήδη υπάρχουσας επιχείρησης. Ενίσχυση λειτουργίας: Ενίσχυση µε σκοπό τη µείωση των τρεχουσών δαπανών µιας επιχείρησης (π.χ. των εξόδων µισθοδοσίας, των εξόδων µεταφοράς, των µισθωµάτων, κ.ο.κ.). Ακαθάριστο ισοδύναµο επιχορήγησης (ΑΙΕ) έναντι καθαρού ισοδυνάµου επιχορήγησης (ΚΙΕ): Ως ακαθάριστη ένταση ενίσχυσης νοείται η ονοµαστική αξία της χορηγούµενης ενίσχυσης (η οποία εκπίπτει στην περίπτωση της επιδότησης επιτοκίου) εκφράζεται ως ποσοστό του συνολικού επιλέξιµου κόστους του σχεδίου. Ωστόσο, οι ακαθάριστες εντάσεις ενίσχυσης στα διάφορα κράτη µέλη δεν είναι συγκρίσιµες µεταξύ τους λόγω π.χ. του ανόµοιου τρόπου φορολόγησης των εταιρειών. Για τον λόγο αυτό, υπολογίζονται τα καθαρά ισοδύναµα επιχορήγησης. Ο υπολογισµός αυτός έγκειται στην αναγωγή όλων των µορφών ενίσχυσης σε ένα κοινό µέτρο σύγκρισης για όλες τις χώρες αναφοράς. Το ΚΙΕ εκφράζει το τελικό όφελος που θεωρείται ότι αποκοµίζει από µία ενίσχυση η αποδέκτρια επιχείρηση, µετά την αφαίρεση του φόρου εταιρειών που είναι καταβλητέος επί της συγκεκριµένης ενίσχυσης. 16
ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ: Επιλέξιµες απάνες Οι ενισχύσεις για αρχικές επενδύσεις µπορούν να υπολογίζονται ως ποσοστό της αξίας της επένδυσης ή ως ποσοστό του µισθολογικού κόστους των θέσεων εργασίας που εξαρτώνται από την αρχική επένδυση. Επένδυση: υλικές επενδύσεις (γήπεδα, κτίρια, µονάδες παραγωγής/µηχανολογικός εξοπλισµός) και άυλες επενδύσεις µέχρι ένα περιορισµένο ποσό (δαπάνες για µεταφορά τεχνολογίας). Οι δαπάνες για µεταφορικό εξοπλισµό στον τοµέα των µεταφορών δεν είναι επιλέξιµες. Μισθολογικό κόστος: Ακαθάριστο µισθολογικό κόστος, υπολογιζόµενο για µία διετία και πολλαπλασιαζόµενο επί τον αριθµό των δηµιουργούµενων θέσεων εργασίας (καθαρή αύξηση του αριθµού θέσεων εργασίας στην οικεία επιχείρηση). Μέγιστη ενίσχυση Μεγάλες επιχειρήσεις ΜME Συνήθεις περιφέρειες ΚΙΕ Πλέον αποµακρυσ- µένες περιφέρειες ΚΙΕ Χαµηλή πυκνότητα πληθυσµού ΚΙΕ εξαιρ. κλάδος µεταφορών Ακαθ. Περιφέρειες άρθρου 87.3(a): ΑΕΠ/κεφαλή<60% µέσου όρου ΕΕ 50% 65% 50% +15% ΑΕΠ/κεφαλή>60% µέσου όρου ΕΕ 40% 50% 40% +15% Περιφέρειες άρθρου 87.3(γ): Συνήθεις 20% 30% 30% +10% (3) Ευηµερούσες (1) 10% (2) 20% 20% +10% Σηµείωση: Όλα τα ποσοστά πρέπει να εκληφθούν ως τα µέγιστα επιτρεπόµενα. (1) Περιφέρειες µε ποσοστό ανεργίας κατώτερο και ΑΕΠ/κεφαλή ανώτερο του µέσου όρου της ΕΕ. (2) 20% για περιοχές του άρθρου 87.(3)(γ) που γειτνιάζουν µε περιφέρειες του άρθρου 87.(3)(α). (3) Η µέγιστη τιµή έντασης ενίσχυσης για ΜΜΕ είναι 30%ΚΙΕ στις περιοχές (γ) και 75%ΚΙΕ στις περιοχές (α). Ειδικός όρος Η ενίσχυση πρέπει να εξαρτάται από τη διατήρηση της επένδυσης ή των δηµιουργούµενων θέσεων εργασίας επί 5 έτη τουλάχιστον. Σώρευση ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Οι µέγιστες τιµές της έντασης ενίσχυσης που αναγράφονται στον παραπάνω πίνακα ισχύουν για το σύνολο της ενίσχυσης: όταν παρέχεται στήριξη βάσει περισσοτέρων καθεστώτων περιφερειακών ενισχύσεων ασχέτως εάν η ενίσχυση προέρχεται από τοπικές, περιφερειακές, εθνικές ή κοινοτικές πηγές. Όταν µία δαπάνη που είναι επιλέξιµη για την παροχή περιφερειακής ενίσχυσης είναι επίσης επιλέξιµη για την παροχή άλλων µορφών ενίσχυσης (π.χ. για έρευνα και ανάπτυξη), υπόκειται στο πλέον ευνοϊκό από τα διάφορα ανώτατα όρια που ισχύουν βάσει των οικείων καθεστώτων. Γενικές διατάξεις Επιτρέπεται η χορήγηση ενισχύσεων λειτουργίας σε περιφέρειες του άρθρου 87.3(α), αλλά µόνο εφόσον πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: η ενίσχυση είναι δικαιολογηµένη λόγω της συµβολής της στην περιφερειακή ανάπτυξη το ύψος της είναι ανάλογο των µειονεξιών που επιδιώκεται να αµβλυνθούν µε αυτήν υπόκειται σε χρονικό περιορισµό και ελαττούται προοδευτικά. Το οικείο κράτος µέλος πρέπει να αποδεικνύει την ύπαρξη και το µέγεθος των µειονεξιών. 17
Ενισχύσεις για µεταφορές Ενισχύσεις προς αντιστάθµιση του επιπλέον κόστους µεταφοράς επιτρέπεται να χορηγούνται µόνο σε εξαιρετικά αποµακρυσµένες περιφέρειες και σε περιοχές µε χαµηλή πυκνότητα πληθυσµού στις οποίες επιτρέπεται η χορήγηση περιφερειακών ενισχύσεων. Το οικείο κράτος µέλος πρέπει να αποδεικνύει την ύπαρξη και το µέγεθος του σχετικού επιπλέον κόστους. 18
ΣΗΜΕΙΩΜΑ 3 ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΙΚΡΟΥ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ Παραποµπή Στο παρόν σηµείωµα συνοψίζεται ο «Κοινοτικός Κανονισµός (ΕΟΚ) 70/2001 της 12ης Ιανουαρίου 2001 περί εφαρµογής των Άρθρων 87 και 88 της Συνθήκης ΕΟΚ για κρατικές ενισχύσεις σε επιχειρήσεις µικρού και µεσαίου µεγέθους» (Επίσηµη Εφηµερίδα αριθµός φύλλου L 10, 13.1.2001, σελίδα 33. Πεδίο εφαρµογής Ο Κανονισµός καλύπτει µέτρα κρατικών ενισχύσεων για τη στήριξη υλικών και άυλων επενδύσεων µικροµεσαίων επιχειρήσεων καθώς και την παροχή ήπιων ενισχύσεων. Ειδικό καθεστώς ισχύει για τον κλάδο άνθρακα και χάλυβα (ΕΚΑΧ), τη ναυπηγική βιοµηχανία, την αλιεία και τα γεωργικά προϊόντα. Βασικές έννοιες Επιλέξιµες δαπάνες Μέγιστη ενίσχυση Ορισµός των ΜΜΕ: Ως επιχειρήσεις µεσαίου µεγέθους νοούνται όσες πληρούν το σύνολο των παρακάτω προϋποθέσεων: απασχολούν λιγότερα από 250 άτοµα και πραγµατοποιούν κύκλο εργασιών που δεν υπερβαίνει τα 40 εκατοµµύρια ευρώ ή ο ισολογισµός τους δεν υπερβαίνει συνολικά τα 27 εκατοµµύρια ευρώ και λειτουργούν υπό καθεστώς ανεξαρτησίας. Ως επιχειρήσεις µικρού µεγέθους νοούνται όσες πληρούν το σύνολο των παρακάτω προϋποθέσεων: απασχολούν λιγότερα από 50 άτοµα και πραγµατοποιούν κύκλο εργασιών που δεν υπερβαίνει τα 7 εκατοµµύρια ευρώ ή ο ισολογισµός τους δεν υπερβαίνει συνολικά τα 5 εκατοµµύρια ευρώ και λειτουργούν υπό καθεστώς ανεξαρτησίας. Οι προϋποθέσεις αυτές πρέπει να πληρούνται από την επιχείρηση στο σύνολό της (συµπεριλαµβανοµένων των τυχόν θυγατρικών σε άλλα κράτη µέλη και εκτός ΕΕ). Επιτρέπεται η χορήγηση ενισχύσεων για τις εξής κατηγορίες δαπανών: υλικές επενδύσεις (γήπεδα, κτίρια, µονάδες παραγωγής/µηχανολογικός εξοπλισµός) άυλες επενδύσεις (δαπάνες για µεταφορά τεχνολογίας) απάνες υπηρεσιών παροχής συµβουλών από εξωτερικούς συµβούλους καθώς και δαπάνες που αφορούν την πρώτη συµµετοχή µιας επιχείρησης σε συγκεκριµένη έκθεση ή εµπορική εκδήλωση. Μη υποβοηθούµενες περιφέρειες (ακαθ.) Επένδυση Μικρές επιχειρήσεις 15,0% Μεσαίες επιχειρήσεις 7,5% Παροχή υπηρεσιών από εξωτερικούς συµβούλους και συµµετοχή σε εκθέσεις Άρθρο 87.3(α) Άρθρο 87.3(γ) (ακαθ.) (ακαθ.) Ανώτατο όριο Ανώτατο όριο ενίσχυσης ενίσχυσης περιφερειακού περιφερειακού χαρακτήρα χαρακτήρα +15% +10% έως 50% έως 50% έως 50% Η µέγιστη ένταση της επενδυτικής ενίσχυσης δεν επιτρέπεται σε καµία περίπτωση να υπερβεί το 30% του καθαρού ποσού όσον αφορά τις περιοχές του άρθρου 87(3)(γ) ή το 75% του καθαρού ποσού όσον αφορά τις περιοχές του άρθρου 87(3)(α). 19
Κοινοποίηση Τα µέτρα ενίσχυσης που πληρούν τις προϋποθέσεις του Κανονισµού εξαιρούνται από την απαίτηση πρότερης κοινοποίησής τους στην Επιτροπή, µε εξαίρεση τα µεγάλα έργα που βρίσκονται εντός των ακόλουθων ανωτάτων ορίων, τα οποία δεν εξαιρούνται από την υποχρέωση ατοµικής κοινοποίησης: Οι συνολικές επιλέξιµες δαπάνες ολοκλήρου του έργου ανέρχονται σε τουλάχιστον 25.000.000 και η Ακαθάριστη Ένταση Ενίσχυση ς ισούται µε τουλάχιστον ½ της εφαρµοστέας οροφής έντασης της ενίσχυσης ή Το συνολικό ποσό µεικτής ενίσχυσης ισούται µε τουλάχιστον 15.000.000. Λοιπές προϋποθέσεις Το κράτος µέλος υποχρεούται, εντός 20 εργασίµων από την υλοποίηση του εξαιρούµενου καθεστώτος ενίσχυσης ή της χορήγησης της εξαιρούµενης ατοµικής ενίσχυσης, να υποβάλει στην Επιτροπή συνοπτική περιγραφή του µέτρου ενίσχυσης. 20
ΣΗΜΕΙΩΜΑ4 ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Παραποµπή Στο παρόν σηµείωµα συνοψίζεται το «Κοινοτικό πλαίσιο των κρατικών ενισχύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη» (ΕΕ C 45, 17.02.96, σελ. 5). Πεδίο εφαρµογής: Το υπόψη πλαίσιο κανόνων καλύπτει κάθε µέτρο βάσει του οποίου χορηγείται κρατική ενίσχυση σε επιχείρηση για έρευνα και ανάπτυξη. Οι ακόλουθες µορφές στήριξης για Ε&Α δεν θεωρούνται κρατικές ενισχύσεις: Κρατική χρηµατοδότηση δραστηριοτήτων Ε&Α τις οποίες αναπτύσσουν κρατικά, µη κερδοσκοπικά ιδρύµατα ανώτερης εκπαίδευσης ή έρευνας Ε&Α που κρατικές αρχές παραγγέλλουν σε επιχειρήσεις σύµφωνα µε τους όρους της αγοράς (ανοικτή διαδικασία υποβολής προσφορών). Κλάδοι στους οποίους ισχύει ειδικό καθεστώς: ναυπηγική βιοµηχανία, άνθρακας και αυτοκινητοβιοµηχανία (υποχρεωτική κοινοποίηση κάθε υπόθεσης) Βασικές έννοιες: Βασική έρευνα: ραστηριότητα στοχεύουσα σε διεύρυνση γνώσεων αλλά µη συνδεόµενη µε βιοµηχανικούς ή εµπορικούς σκοπούς. Βιοµηχανική έρευνα: Έρευνα βάσει σχεδίου µε σκοπό την απόκτηση νέων γνώσεων και µε την ελπίδα ότι οι γνώσεις αυτές µπορεί να χρησιµεύσουν για την ανάπτυξη νέων προϊόντων, µεθόδων ή υπηρεσιών ή για τη σηµαντική βελτίωση υφιστάµενων προϊόντων, µεθόδων ή υπηρεσιών. Προανταγωνιστική έρευνα: Ο µετασχηµατισµός των πορισµάτων βιοµηχανικής έρευνας σε πρόγραµµα, ρύθµιση ή σχέδιο µε σκοπό την παραγωγή νέων, διαφορετικών ή βελτιωµένων προϊόντων (συµπεριλαµβανοµένης της δηµιουργίας πρωτοτύπου µη δυνάµενου να χρησιµοποιηθεί για εµπορικούς σκοπούς). Επιλέξιµες δαπάνες: Μέγιστη ενίσχυση δαπάνες µισθοδοσίας του προσωπικού που απασχολείται κατ' αποκλειστικότητα για την ερευνητική δραστηριότητα κόστος των οργάνων, του εξοπλισµού, των γηπέδων και των χώρων που χρησιµοποιούνται αποκλειστικά και µόνιµα για την εκάστοτε ερευνητική δραστηριότητα (οι συνήθεις επενδύσεις αποκλείονται) έξοδα για εξωτερικούς συµβούλους και παρεµφερείς υπηρεσίες επιπλέον γενικά έξοδα που ανακύπτουν ως άµεση συνέπεια της έρευνας και ανάπτυξης άλλες δαπάνες λειτουργίας που ανακύπτουν ως άµεση συνέπεια της ερευνητικής δραστηριότητας. Βασική Ε&Α Βιοµηχανική Ε&Α Προανταγωνιστική Ε&Α Βασικός συντελεστής (µεγάλες επιχειρήσεις εκτός περιοχών περιφερειακών ενισχύσεων) 100% 50% 25% Προσαυξήσεις βασικού συντελεστή: ΜME - +10% +10% Περιφέρειες άρθρου 87.3(α) - +10% +10% Περιφέρειες άρθρου 87.3(γ) - +5% +5% Σχέδιο εκτελούµενο στο πλαίσιο κοινοτικού προγράµµατος-πλαισίου Ε&Α - +15% +15% Σχέδιο το οποίο περιλαµβάνει διασυνοριακή συνεργασία - +10% +10% Σηµαντική διευκρίνιση: Η σώρευση του βασικού συντελεστή και των ανωτέρω προσαυξήσεων δεν µπορεί να υπερβεί το απόλυτο όριο του 75% για τη βιοµηχανική έρευνα και του 50% για την προανταγωνιστική έρευνα. 21