Από την Κλασσική στην Τρισδιάστατη Εκτύπωση: Αρχές και Εφαρμογές

Από την Κλασσική στην Τρισδιάστατη Εκτύπωση: Αρχές και Εφαρμογές Αλεξανδρίδης Δημήτριος-Νεκτάριος 1, Αναστασιάδης Στάθης- Κώστας 2 1 ο Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Θεσ/νίκης «Μανόλης Ανδρόνικος» 1 mitsosnekt@gmail.com, 2 gus_11@windowslive.com Επιβλέπων Καθηγητής : Δρ. Παπαδόπουλος Σταύρος Φυσικός, 1 ο Πρότυπο Πειραματικό Γεν. Λύκειο Θεσ/νίκης «Μανόλης Ανδρόνικος» stpapado@sch.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο όρος «εκτύπωση» είναι τόσο διαδεδομένος ώστε ο περισσότερος κόσμος γνωρίζει τι σημαίνει. Η κλασσική εκτύπωση προϋποθέτει χαρτί, μελάνι και μία κατάλληλη συσκευή, τον λεγόμενο εκτυπωτή. Τα τελευταία χρόνια όμως έχει αναπτυχθεί μία πρωτοποριακή μέθοδος εκτύπωσης που ονομάζεται τρισδιάστατη εκτύπωση. Υπάρχει βέβαια η συσκευή, αλλά τα υλικά δεν είναι τα συνηθισμένα. Εξαρτώνται από το τι θέλει να «εκτυπώσει» κανείς. Μπορούν λοιπόν να χρησιμοποιηθούν, υλικά για μαγείρεμα, κατασκευή παιχνιδιών, κατασκευή προσθετικών μερών για ιατρικούς λόγους, κατασκευή καλουπιών και πρωτότυπων μοντέλων, κατασκευή εξαρτημάτων, ακόμα και για κατασκευή ολόκληρων κτιρίων. Επίσης μπορούν να παραχθούν μικροεργαλεία και οικιακά σκεύη, ιατρικά προϊόντα, κοσμήματα και ρούχα, έργα τέχνης, καθώς και αρχιτεκτονικά μοντέλα. Στο άρθρο αυτό παρουσιάζεται η εξέλιξη της εκτύπωσης, δηλαδή το πέρασμα από την κλασσική εκτύπωση στην φιλοσοφία της τρισδιάστατης εκτύπωσης, όπως επίσης περιγράφονται ορισμένες από τις εντυπωσιακές, πολυπληθείς πια εφαρμογές της. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ : τεχνολογία, τρισδιάστατη εκτύπωση, καινοτόμες ιδέες,, φυσική, πληροφορική, ιατρική, αντισυμβατική παραγωγή, rapid prototyping, 3d scanning, additive manufacturing ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τρισδιάστατη εκτύπωση (3D printing ή additive manufacturing) είναι μια μέθοδος προσθετικής κατασκευής με την οποία επιτυγχάνεται η κατασκευή αντικειμένων με τη βοήθεια της διαδοχικής πρόσθεσης πολλαπλών στρώσεων υλικού. Στη τρισδιάστατη εκτύπωση είναι εφικτή η χρήση διάφορων τύπων υλικού (πάνω από 30), κυρίως κεραμικών και σύνθετων πολυμερών. Συγκρίνοντας την συγκεκριμένη μέθοδο με άλλες τεχνολογίες και εξοπλισμό προσθετικής κατασκευής, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές είναι συνήθως πιο γρήγοροι, πιο οικονομικοί και λιγότερο δύσχρηστοι. Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για την κατασκευή φυσικών μοντέλων και πρωτοτύπων είτε από σχεδιαστές, μηχανικούς είτε

από ομάδες ανάπτυξης νέων προϊόντων και έχουν τη δυνατότητα να εκτυπώνουν μέρη και εξαρτήματα από διάφορα υλικά, με διαφορετικές μηχανικές και φυσικές ιδιότητες και συχνά σε μια ενιαία διαδικασία κατασκευής. Η ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΚΤΥΠΩΣΗ Ο εκτυπωτής είναι μια συσκευή εξόδου ενός υπολογιστικού συστήματος, η οποία εχει ως σκοπό την μόνιμη αποτύπωση των πληροφοριών που έχουν δημιουργηθεί από τη χρήση λογισμικού, σε ένα φυσικό μέσο (συνήθως, αλλά όχι μόνο, σε χαρτί). Αν θέλουμε να μιλήσουμε για μια πρώιμη μορφή εκτύπωσης μπορούμε να αναφερθούμε στον Γουτεμβέργιο, ο οποίος ανακάλυψε το 1448 την τυπογραφία. Με το πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκε από έναν πολύπλοκο και δύσχρηστο μηχανισμό σε μια συσκευή η οποία με τις κατάλληλες εντολές εκτελούσε τις «επιθυμίες» του χειριστή. Τα πρώτα εκτυπωτικά μηχανήματα δε διέθεταν οθόνη. Η μόνη λειτουργία τους ήταν να εμφανίζουν τα αποτελέσματα της επεξεργασίας των δεδομένων απευθείας στο χαρτί. Ωστόσο οι εκτυπωτές παρά τα «μειονεκτήματά» τους δε σταμάτησαν να εξελίσονται και κάθε καινούρια συσκευή έχει ενσωματωμένη μια καινούρια λειτουργία από την προηγούμενη. Επίσης σημαντικές αλλαγές έχουν παρατηρηθεί και στην ταχύτητα εκτύπωσης έτσι ώστε σήμερα να εκτυπώνονται δεδομένα με υψηλές ταχύτητες(10.000 χαρακτήρες/λεπτό). Εικόνα 1 : Παλαιοί εκτυπωτές. Δεξιά ο εκτυπωτής μαργαρίτας Diablo, 1970 Οι πρώτοι εκτυπωτές χρησιμοποιούσαν ως σύστημα εκτύπωσης ένα μεταλλικό τροχό, από το κέντρο του οποίου ξεκινούσαν ακτινωτά στελέχη. Στο άκρο κάθε στελέχους στερεωνόταν ένας μεταλλικός τυπογραφικός χαρακτήρας. Επειδή το σύστημα ως σύνολο έμοιαζε με άνθος μαργαρίτας, οι εκτυπωτές αυτοί ονομάστηκαν «εκτυπωτές μαργαρίτας» (daisywheel printers). Χρησιμοποιούσαν, όπως και οι γραφομηχανές, μια υφασμάτινη ταινία εμποτισμένη με μελάνη, την οποία χτυπούσε ο χαρακτήρας στο άκρο ενός στελέχους, αποτυπωνόμενος στο χαρτί. Αυτό το είδος εκτύπωσης είχε ένα σημαντικό ελάττωμα: δεν μπορούσε να εκτυπώσει χαρακτήρες διαφορετικών γραμματοσειρών στην ίδια σελίδα.

Εικόνα 2 : Μεταλλικός τροχός της CANON, και δεξιά ο μηχανισμός λειτουργίας Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα δημιουργήθηκε ένα νέο είδος εκτυπωτή ο λεγόμενος εκτυπωτής μήτρας κουκκίδων(dotmatrix). Σε αυτόν, μια σειρά από ακίδες, διατεταγμένες σε σειρά πολύ κοντά η μία στην άλλη, κτυπούσε την μελανοταινία. Η σειρά των ακίδων (κεφαλή εκτύπωσης) σάρωνε το χαρτί οριζόντια δημιουργώντας μία μορφή μήτρας που αποτελούσε την κάθε γραμμή εκτύπωσης. Έτσι, κάθε χαρακτήρας αποτυπωνόταν σαν μια σειρά από κουκκίδες. Άλλα διαδεδομένα είδη εκτυπωτών είναι: Α) Εκτυπωτές έγχυσης μελάνης (inkjet) : Το μελάνι, ψεκάζεται από μικροσκοπικά ακροφύσια που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το χαρτί, σε προκαθορισμένα σημεία, μέχρι τον τελικό σχηματισμό της εικόνας. Χρησιμοποιούνται τα τέσσερα βασικά χρώματα, το γνωστό μοτίβο CMYK (Cyan, Magenta, Yellow, Black). Β) Εκτυπωτές λέιζερ : μια δέσμη φωτός laser σαρώνει την επιφάνεια ενός τυμπάνου σχηματίζοντας το σχήμα της προς εκτύπωση εικόνας. Το χαρτί πριν φτάσει στο τύμπανο φορτίζεται αρνητικά από ένα κατάλληλο ηλεκτρικό σύστημα. Καθώς το χαρτί έρχεται σε επαφή με το τύμπανο, έλκει μαγνητικά τα σωματίδια του toner που έχουν ήδη επικολληθεί στο τύμπανο με αποτέλεσμα τα σωματίδια αυτά να επικολλούνται στο χαρτί. Ένα θερμό σύστημα που ταυτόχρονα ασκεί και πίεση λιώνει τα σωματίδια του toner, αυτά απορροφώνται από το χαρτί και έτσι σχηματίζεται η τελική εικόνα. Γ) Εκτυπωτές εξάχνωσης (dye-sublimation) : Αντί μελάνι, χρησιμοποιείται ένα ειδικό film το οποίο το περιέχει. Το εν λόγω φιλμ περνά κατά μήκος μιας θερμικής κεφαλής εκτύπωσης, που αποτελείται από χιλιάδες μικροσκοπικά στοιχεία θερμότητας. Αυτή ακριβώς η θερμότητα κάνει τη βαφή που είναι επικολλημένη στο φιλμ να εξαχνωθεί, δηλαδή, να αλλάξει φάση από στέρεο σε αέριο χωρίς καθόλου υγροποίηση. Εν συνεχεία η εξαχνωμένη βάση επικολλάται στο χαρτί. Όταν το μελάνι επικολληθεί στο χαρτί τείνει να διαχυθεί προκαλώντας το γνωστό blurring. Αυτό ακριβώς αξιοποιεί η τεχνική για να δημιουργήσει τονικές διαβαθμίσεις του χρώματος από την ανάμειξή του με κάποιο άλλο. Δ) Θερμικοί εκτυπωτές : Εκτυπώνουν σε ειδικό θερμικό χαρτί το οποίο μαυρίζει όπου εφαρμοστεί αυξημένη θερμότητα. Δεν χρειάζεται μελάνι ή τόνερ. Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η διάρκεια ζωής της εκτύπωσης καθώς το χαρτί είναι ευαίσθητο και στο φως από το περιβάλλον. Συνήθως χρησιμοποιούνται σαν ταμειακές μηχανές,

αριθμομηχανές ή φαξ. Σήμερα η θερμική τεχνολογία χρησιμοποιείται και σε μεγάλους εκτυπωτές inkjet. Εικόνα 3 : Εκτυπωτές dot-matrix (αριστερά) και inkjet (δεξιά) Εικόνα 4 : Εκτυπωτές laser (αριστερά) και εξάχνωσης (δεξιά) Εικόνα 5 : Ασύρματος φορητός θερμικός εκτυπωτής (αριστ.) και εκτυπωτής θερμικής τεχνολογίας inkjet (δεξιά)

Η ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΕΚΤΥΠΩΣΗ (3D PRINTING) Αρχές Η έννοια της τρισδιάστατης εκτύπωσης με απλά λόγια μπορεί να οριστεί ως η μετατροπή ενός δυσδιάστατου σχεδίου σε ένα τρισδιάστατο αντικείμενο το οποίο μεταφέρεται στον υλικό κόσμο. Η τρισδιάστατη εκτύπωση βρίσκεται σε εξελισσόμενο στάδιο, καθώς η τελική της μορφή δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί. Η επιστήμη της 3d εκτύπωσης περιστρέφεται γύρω από τρεις βασικούς άξονες: α) Τον σχεδιαστικό τομέα, κατά τον οποίο απαιτείται η εγκατάσταση και χρήση λογισμικού που εξειδικεύεται σε 3d σχεδιασμό. Τέτοια λογισμικά είναι γνωστά στην βιομηχανία ως CAD (Computer Aided Design) και επιτρέπουν στο χρήστη την πλήρη διαμόρφωση ενός αντικειμένου και στις τρεις διαστάσεις. β) Τη διαδικασία της εκτύπωσης, κατά την οποία ο εκτυπωτής λαμβάνει τις εντολές του χρήστη και μετατρέπει τις πρώτες ύλες σε ένα αντικείμενο που ικανοποιεί όλες τις προδιαγραφές του αρχικού σχεδιασμού. Αυτή η διαδικασία απαιτεί έναν ειδικό εξοπλισμό και μπορεί να διαρκέσει από μερικές ώρες μέχρι και αρκετές μέρες ανάλογα με το μέγεθος του προϊόντος. γ) Την τελική φάση της εκτύπωσης, όπου ο παραγωγός μπορεί να τελειοποιήσει το προϊόν ή να εντοπίσει και να επιδιορθώσει πιθανές ατέλειες. Οι τεχνολογίες προτυποποίησης περιλαμβάνουν έξι βασικές μεθόδους τρισδιάστατης εκτύπωσης: Ονομασία στα ελληνικά Ονομασία στα αγγλικά 1. Στερεολιθογραφία Stereo lithography (STL) 2. Επιλεκτική σύντηξη με laser Selective laser sintering (SLS) 3. Συγκόλληση λεπτών φύλλων Laminated object manufacturing (LOM) 4. Εναπόθεση διαδοχικών στρώσεων Fused deposition modeling (FDM) 5. Τρισδιάστατη εκτύπωση inkjet 3d inkjet printing 6. Παραλλαγή στερεολιθογραφίας Solid ground curing (SGC) Τα πέντε κοινά στάδια που ακολουθούν όλες οι τεχνικές 3d εκτύπωσης είναι: α) Δημιουργία αρχικού ψηφιακού μοντέλου CAD β) Μετατροπή του μοντέλου CAD σε format STL γ) Τεμαχισμός του αρχείου STL σε διατομές ελάχιστου πάχους δ) Κατασκευή του αντικειμένου με αλληλαπόθεση των διατομών και ε) Καθαρισμός και τελικό φινίρισμα του μοντέλου.

Εικόνα 6 : Εκτυπωτές τρισδιάστατης τεχνολογίας. Δεξιά ο Objet1000 (τέλος του 2012) Εφαρμογές Ο τρισδιάστατος εκτυπωτής μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πάρα πολλές δουλειές και η βοήθεια που προσφέρει είναι πολύ σημαντική και αξιοσημείωτη. Σε πολλές χώρες του εξωτερικού η συγκεκριμένη μορφή εκτύπωσης έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον ενός μεγάλου ποσοστού πολιτών με αποτέλεσμα οι αρχές του να βρίσκουν σημείο εφαρμογής και στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα η Shapeways, μια εταιρεία 3d εκτύπωσης, δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους πελάτες της να ανεβάσουν στο διαδίκτυο το σχέδιο από τα αντικείμενα που θέλουν να παραχθούν. Στη συνέχεια η εταιρεία αυτή «εκτυπώνει» τα προϊόντα αυτά γι αυτούς ή και για άλλους. Η τρισδιάστατη εκτύπωση εφαρμόζεται-χρησιμεύει στους εξής τομείς: Τέχνη: Με τρισδιάστατο σχεδιασμό δουλεύουν πια πολλοί καλλιτέχνες στο χώρο της γλυπτικής, χρυσοχοΐας, animation και διαδραστικής τέχνης. Εικόνα 7 : Eric van Straaten Groomer, Fallen Angel, Rumors, 3d εκτυπωμένα ειδώλια

Εικόνα 8 : Daniel Hilldrup Two Lovers, Aquiform in Rest, Feed, 3d εκτυπώσεις Ιατρική: Πολλοί χειρούργοι σχεδιάζουν και εκτυπώνουν μέρη του σώματος είτε για να προετοιμαστούν για διάφορες πολύπλοκες εγχειρήσεις είτε για να τα χρησιμοποιήσουν ως τεχνητά μέλη σε ανθρώπους που είχαν κάποιο σοβαρό ατύχημα. Η νέα διαδικασία "εκτύπωσης" (αναπαραγωγής) ενός οστού περιλαμβάνει μια σειρά από βήματα. Αρχικά χρειάζεται μια τρισδιάστατη εικόνα του οστού, το οποίο πρέπει να αντικατασταθεί. Αν ένα οστό έχει χαθεί τελείως ή καταστραφεί σοβαρά, τότε δημιουργείται το αντίγραφο από το αντίστοιχο οστό στην άλλη πλευρά του σώματος. Η εικόνα στη συνέχεια τροφοδοτείται σε τρισδιάστατο εκτυπωτή ψεκασμού, ο οποίος εναποθέτει διαδοχικά λεπτά στρώματα από ένα προκαθορισμένο υλικό, το ένα πάνω στο άλλο, μέχρι που να υλοποιηθεί ένα τρισδιάστατο αντικείμενο ("σκελετός") του οστού. Το ίδιο σκεπτικό εφαρμόζεται και στην περίπτωση εκτύπωσης χόνδρου. Εικόνα 9 : Αναγεννητική Ιατρική: κατασκευή οστών και χόνδρων με συνδυασμό συνθετικών πολυμερών και διαλυμάτων κυττάρων σε υβριδικό εκτυπωτή. Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα είναι η επιτυχής (καλοκαίρι του 2011) μεταμόσχευση εμφυτεύματος κάτω σιαγόνας. Το εμφύτευμα φτιάχτηκε από σκόνη τιτανίου. Το υλικό θερμάνθηκε από λέιζερ και «έχτισε» τη σιαγόνα στρώμα-στρώμα με χρήση 3d εκτυπωτή σε λίγες μόνο ώρες. Η μεταμόσχευση διήρκεσε τέσσερις ώρες (το 1/5 του κλασσικού χρόνου) και έγινε αφού το μόσχευμα καλύφθηκε με ένα ειδικό βιοκεραμικό στρώμα. Απώτερος στόχος είναι η τρισδιάστατη εκτύπωση ολόκληρων οργάνων τα οποία στη συνέχεια θα μεταμοσχεύονται στο ανθρώπινο σώμα.

Εικόνα 10 : 3d μοντέλο και δεξιά, εκτυπωμένο εμφύτευμα κάτω σιαγόνας (εταιρία LayerWise, Βέλγιο) Αρχιτεκτονική: Μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία (π.χ. Foster and Partners) παρακολουθούν στενά την έρευνα που πραγματοποιείται στην παρασκευή τσιμέντου με 3D printing. Ήδη έχει παραχθεί ένα κομμάτι (Εικόνα 11), υποδηλώνοντας την πρόθεση και το ύφος της προσέγγισης στο θέμα. Ο τελικός στόχος είναι να επιτευχθεί η εκτύπωση σε μέγεθος 2 x 2.5 x 5 μέτρα, ένα μικρό δωμάτιο δηλαδή. Αν κάτι τέτοιο επιτευχθεί τότε δεν θα απέχουμε να μιλάμε για μια γκαρσονιέρα 4 x 5 μέτρα ή και παραπάνω. Όλο αυτό σημαίνει πως θα υπάρχει φτηνή και γρήγορη παραγωγή σπιτιών, κάτι το οποίο μπορεί να λύσει πολλά από τα προβλήματα στέγασης σε ολόκληρο το κόσμο, αλλά και να φέρει μια νέα εποχή στις κατασκευές. Εικόνα 11 : 3d εκτύπωση τσιμεντένιου κομματιού (Πανεπιστήμιο του Loughborough, Μ. Βρετανία) Κατασκευή πρωτοτύπων: Προσφέρεται η δυνατότητα δημιουργίας δοκιμαστικών μοντέλων προτού γίνει η επένδυση για τα τελικά προϊόντα (π.χ. αυτοκίνητα, αεροσκάφη, τεχνολογικά αντικείμενα πάσης φύσεως, ακουστικά βαρηκοΐας, κοσμήματα, διάφορες φιγούρες παιχνιδιών και πολλά άλλα). Εδώ το μόνο που μας περιορίζει είναι η φαντασία μας.

Εικόνα 12 : Urbee : Το πρώτο 3d printed αυτοκίνητο (τέλη 2011, Winnipeg, USA) Οι μηχανικοί του πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον, υπό τους καθηγητές Τζιμ Σκάνλον και Άντι Κιν, σύμφωνα με τη βρετανική «Ντέιλι Μέιλ», χρησιμοποίησαν ένα ειδικό συνθετικό υλικό και 3d εκτυπωτή, που «έκτισε» το αεροπλανάκι «SULSA», στρώμα-στρώμα, χωρίς να χρειαστεί το παραμικρό εργαλείο. Τα επιμέρους εξαρτήματα εκτυπώθηκαν ξεχωριστά και προσαρμόστηκαν εύκολα μεταξύ τους, χωρίς την χρήση εργαλείων, μέσα σε λίγα μόνο λεπτά. Το αεροπλάνο, πετάει μη επανδρωμένο χάρη σε ένα μικροσκοπικό σύστημα αυτόματου πιλότου, κινείται με ηλεκτρισμό και είναι σχεδόν αθόρυβο. Τέτοιου είδους αεροπλάνα χρησιμοποιούνται συνήθως από τις ένοπλες δυνάμεις αλλά και για επιστημονικούς σκοπούς. Εικόνα 13 : Το αεροπλάνο SULSA (Πανεπ. του Σαουθάμπτον), με άνοιγμα φτερών 2 μέτρα, πετά με 160km/h

Παρακάτω φαίνονται και άλλα παραδείγματα τρισδιάστατων εκτυπώσεων Εικόνα 14 : Τρισδιάστατες εκτυπώσεις : κοσμήματα, θήκη για το iphone, μπάλα από γρανάζια Εικόνα 15 : Η εξέλιξη του κύβου του Rubik. Ο πολύ δύσκολος x-cube (3d εκτύπωση) Ενδιαφέρουσες δυνατότητες είναι και οι ακόλουθες : Ανακατασκευή τόπων εγκλημάτων: Η αναπαράσταση των γεγονότων κατά τη διάρκεια ενός εγκλήματος δίνει την δυνατότητα στους εγκληματολόγους να μελετήσουν την υπόθεση με περισσότερη λεπτομέρεια και άνεση ώστε να καταλήξουν στο αποτέλεσμα που θέλουν. Αναπαραγωγή του εαυτού τους: Πολλοί εξελιγμένοι εκτυπωτές καταφέρνουν με επιτυχία να δημιουργήσουν έναν «κλώνο», δηλαδή ένα πλήρες αντίγραφο του εαυτού τους. Επαναχρησιμοποίηση υλικών : Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές έχουν άλλο ένα σημαντικό προτέρημα σε σχέση με τους συνηθισμένους εκτυπωτές. Είναι ικανοί να επαναχρησιμοποιούν «άχρηστα» υλικά ή ακόμα και βιοδιασπώμενα υλικά συμβάλλοντας στην ανακύκλωση και στην προστασία του περιβάλλοντος.

Κατασκευή ενδυμάτων μόδας : Ο χώρος της μόδας δεν μένει ανεπηρέαστος από την νέα τεχνική. Εικόνα 16 : Φορέματα κατασκευασμένα με 3d printing. Το αριστερό είναι από σοκολάτα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η τρισδιάστατη εκτύπωση σηματοδοτεί ένα επίτευγμα-σταθμό του σύγχρονου τεχνολογικού κόσμου. Είναι ένας από τους πιο γρήγορα αναπτυσσόμενους τομείς της επιστήμης και έχει δώσει ερεθίσματα σε πολλούς ερευνητές άλλων τομέων, ώστε όλοι μαζί να συνεισφέρουν στην γενικότερη ανάπτυξη. Δίνει τη δυνατότητα κατασκευής προϊόντων σε εκατοντάδες ανθρώπους, καθώς, παρά το ακριβό κόστος της συσκευής, το κόστος παρασκευής προϊόντων είναι σημαντικά ελαττωμένο σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους. Ακόμα, η τεχνική της τρισδιάστατης εκτύπωσης δίνει σαφή προτερήματα και στον τομέα της περιβαλλοντικής ανάπτυξης, με το σχεδόν μηδαμινό ποσό αποβλήτων που δημιουργεί. Αυτή η τεχνολογική καινοτομία έχει και κοινωνικές συνέπειες, καθότι ανοίγει το δρόμο της δημιουργικότητας στον καθένα που ενδιαφέρεται. Με τον τρόπο αυτό υπόσχεται ενδιαφέρουσες προοπτικές για το μέλλον. Είναι πια βέβαιο ότι η τρισδιάστατη εκτύπωση θα αποτελέσει τη βιομηχανία του μέλλοντος και θα παίξει καθοριστικό ρόλο στα επόμενα χρόνια. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Στο Διαδίκτυο [Online]. Available: http://www.livepedia.gr/content-providers/periskopio/32473d-printing.pdf http://replicatorinc.com/blog/2008/11/10-things-3d-printers-can-do-now/ http://el.wikipedia.org/wiki/τρισδιάστατη_εκτύπωση http://en.wikipedia.org/wiki/3d_printing http://el.wikipedia.org/wiki/εκτυπωτής http://osarena.net/interviews/3d-ektiposi-ti-ine-ti-mellon-echi.html http://www.inews.gr/232/h-3d-ektyposi-einai-gegonos.htm http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=442203 http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2023469/aeroplane-created-using-3dprinter-world-scientists-create-aircraft-100mph-max-speed.html