Μακεδονικό παραδοσιακό σπίτι με εσωτερική αυλή, διόροφο χαγιάτι, αύλεια θύρα, και χώρο με δυνατότητα πρόσβασης από την αυλή αλλά και τον δρόμο Οπως και στη παραδοσιακή αρχιτεκτονική, κάποιοι χώροι του ισογείου που έπρεπε να έχουν επαφή με τον έξω κόσμο είχαν και άμεση πρόσβαση στον δρόμο, όπως πχ. τα εμπορικά καταστήματα της οικογένειας. Μερικές φορές το ίδιο συνέβαινε και με τον ανδρώνα, έναν αρχαίο χώρο που εξέλιπε μετά την αρχαιότητα, δεδομένων των κοινωνικών αλλαγών που μεσολάβησαν. Ηταν εκείνος ο χώρος, μερικές φορές με πρόδομο, όπου ο οικοδεσπότης καλούσε τους φίλους του για ποτό, δείπνο και διασκέδαση, με την ευκαιρία κάποιας γιορτής, οικογενειακού γεγονότος, φιλοξενίας ξένων, κ.α. Το μέγεθος του ήταν ανάλογο με την μέγεθος του σπιτιού και την κοινωνική θέση του Οίκου. Βλ. Γ. Αθανασόπουλου, Λαγκαδάς, στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονικη, Μακεδονία Β-Θράκη, Εκδόσεις Μέλισσα, σελ. 29. Σελίδα 5
Πάνω και δεξιά: αναπαραστάσεις ανδρώνα με κλίνες, από την Ερέτρια. Κάτω αριστερά: δωμάτιο σπιτιού του 4 ου αιώνα πχ. στη θέση Κρανιά του Ηρακλείου, με θρανία κατά μήκος των εσωτερικών πλευρών και εστία. Βλ. Ε. Warter-Καρύδη, Το Ελληνικό Σπίτι, Αθήνα 996, σελ. 7, 7. Σελίδα 52
Στις «τραπεζαρίες» αυτές χαρακτηριστικότερο έπιπλο δεν ήταν τα τραπέζια, που ήταν μικρά, χαμηλά, και μπροστά στους συμπότες. Κύρια επίπλωση ήταν οι «κλίνες», τα κρεβάτια δηλαδή όπου οι άντρες έτρωγαν, έπιναν διονυσιακό κρασί και γλεντούσαν ανακεκλιμένοι, πάνω σε κεντημένα σκεπάσματα και μαξιλαράκια. Τα γλέντια όπου συχνά γινόντουσαν μακρές φιλοσοφικές συζητήσεις, ονομάζονταν συμπόσια, (από το συν+πότος, όπως το σύγχρονο αλλά λαϊκότερο «τσιμπούσι») και ήταν από τους σημαντικότερους κοινωνικούς θεσμούς της αρχαιότητας. Πολλά έμειναν ιστορικά και διάσημα μέχρι σήμερα. Οι γυναίκες του Οίκου δεν έπαιρναν μέρος, συμμετείχαν ωστόσο επαγγελματίες γυναίκες της αναψυχής, όπως πχ. οι αυλητρίδες, οι χορεύτριες, οι εταίρες κλπ. Σελίδα 53
«Το να συζητεί κανείς για ποίηση μοιάζει πολύ με τα συμπόσια των εντελώς απαίδευτων και αγοραίων ανθρώπων. Αυτοί, πράγματι, επειδή δεν μπορούν, στο συμπόσιο, να κάνουν μεταξύ τους συντροφιά με το δικό τους τρόπο, ούτε με τη δική τους φωνή και με τα λόγια τα δικά τους, επειδή είναι αμόρφωτοι, δίνουν μεγάλη αξία στις αυλητρίδες και πληρώνουν πολλά για την ξένη φωνή των αυλών και, μ εκείνων τη φωνή, κάνουν παρέα μεταξύ τους. Οπου, όμως, οι συμπότες είναι καλοί και ευγενείς και μορφωμένοι, δε θα δεις ούτε αυλητρίδες ούτε χορεύτριες ούτε κιθαρίστριες, αλλά τους ίδιους ικανούς να κάνουν μεταξύ τους συντροφιά, δίχως αυτές τις φλυαρίες και τις διασκεδάσεις, με τη δική τους τη φωνή, μιλώντας και ακούγοντας με τη σειρά ο ένας τον άλλο κόσμια, ακόμα κι αν πιουν πολύ κρασί.» Πλάτων, Πρωταγόρας, 347, μετάφραση Ι.Σ. Χριστοπούλου-Ε. Α. Πλευρά, Εκδόσεις Ζήτρος, 200. Οι ανδρώνες γίνονται σχετικά εύκολα αντιληπτοί στις αρχαιολογικές ανασκαφές, χάρη σε έναν συνδυασμό πληροφοριών που συχνά παρέχουν. Είναι συνήθως μεγάλα δωμάτια με συμποτικά σκεύη (κρατήρες, σκύφους, κύλικες κ.λπ.), με ιδιαίτερη περιποίηση και πολυτέλεια κατασκευής *πχ. μωσαϊκά δάπεδα+ και, μερικές φορές, μέ τα ίχνη που άφησαν οι κλίνες. Εχουν μήκος πλευρών πολλαπλάσιο της κλίνης (για να είναι ευπροσάρμοστα τα κρεβάτια) και, συχνά, έκκεντρα τοποθετημένη την είσοδο (για τον ίδιο λόγο) μερικές φορές μάλιστα απευθείας από τον δρόμο, κ.α. Σελίδα 54
Οι ανδρώνες ίσως δεν ταυτίζονται απόλυτα με τον ανδρωνίτη, αφού ο τελευταίος ίσως να αποτελεί μία πτέρυγα που περιλαμβάνει και την διαμονή των ανδρών δούλων του σπιτιού, όταν υπήρχαν. Βασίλειο των γυναικών ήταν ο γυναικωνίτης, η πτέρυγα δηλαδή με τα δωμάτια των γυναικόπαιδων, μαζί και των γυναικών που ήταν δούλες, συχνά στον επάνω όροφο του σπιτιού. Είναι πολύ πιο δύσκολο να γίνει αντιληπτή η θέση του γυναικωνίτη, ιδιαίτερα όταν βρισκόταν στον όροφο, κυρίως επειδή το γυναικείο χέρι δεν λείπει συνήθως από κανένα σημείο του σπιτιού, αρχαίου ή σύγχρονου. Χαρακτηριστική ένδειξη πάντως αποτελούν κάποια ευρήματα, όπως πχ. οι αγνύθες, τα βάρη δηλαδή που ήταν εξαρτημένα στον όρθιο αργαλειό. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια, από τη διεθνή κυρίως έρενα, να γίνει γίνει ταύτιση χώρων, χρήσεων και προσώπων, με εργαλείο τα λιγοστά συνήθως ευρήματα που έχουν απομείνει στα ερείπια των αρχαίων σπιτιών. Γυναικωνίτης: σκηνή από προετοιμασία γάμου σε επίνητρο του 5 ου αιώνα. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Βλ. Χενοφών, Οικονομικός, 9,5. Πλούταρχος, Περί Πολυπραγμοσύνης, 55 t. Σελίδα 55