1
Ταυτότητα έργου Δράση : Strategic Partnerships for VET Τίτλος έργου : Gender Equality and Entrepreneurship for All 2015-1-RO01-KA202-015035 Ακρωνύμιο έργου : GEEA Ημερομηνία έναρξης : 01-09-2015 Συνολική διάρκεια έργου : 24 μήνες Ημερομηνία λήξης : 31-08-2017 Εταίροι έργου Colegiul Național Unirea Fundația Professional Pixel The Associação Paredes pela Inclusão Social (APPIS) Leonardo da Vinci First Private School The Institute of Entrepreneurship Development IED 2
Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1. Περίληψη έργου... 5 1.1. Ισότητα των Φύλων στην Ελλάδα: νόμοι, φορείς και στατιστικά... 7 1.1.1. Νομοθεσία... 7 1.1.2. Φορείς... 8 1.1.3. Στατιστικά... 9 1.2 Τοπική, Περιφερειακή και Εθνική οικονομία (σχετικά με την αγορά εργασίας γυναικών)... 9 1.2.1. Τοπική... 9 1.2.2. Περιφερειακή... 9 1.2.3. Εθνική... 11 1.3 Στοιχεία ανεργίας για γυναίκες νεαρής ηλικίας... 13 1.4 Ισότητα των φύλων και Εκπαίδευση στην Ελλάδα... 14 1.5 Προωθώντας την ισότητα των φύλων... 16 1.5.1. Τοπικά... 16 1.5.2. Περιφερειακά... 16 1.5.3. Εθνικά... 17 1.6 Ενδυναμώνοντας την Ισότητα των Φύλων και στηρίζοντας τις νέες γυναίκες 19 1.7 Εκδηλώσεις προώθησης της Ισότητας των Φύλων... 21 Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 1: Νομοθετικές και μη πρωτοβουλίες... 8 Πίνακας 2: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις ελληνικές περιοχές (2008)... 10 Πίνακας 3: Ακαθάριστη αξία ανά περιοχή και τομέα παραγωγής 2008 (% της συνολικής ακαθάριστης αξίας της χώρας)... 11 Πίνακας 4: Εκδηλώσεις προώθησης της ισότητας των φύλων... 22 3
Περιεχόμενα Εικόνων Εικόνα 1: Διείσδυση γυναικών και ανδρών στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-27... 13 Εικόνα 2: Εκπαιδευτικές επιδόσεις στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-27... 14 Εικόνα 3: Ποσοστό γυναικών σε διαφορετικούς τομείς εκπαίδευσης στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-27... 15 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Περίληψη έργου Η ισότητα των φύλων είναι θεμελιώδες δικαίωμα σύμφωνα με το Άρθρο 23 του Κεφαλαίου των Θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Σε όλες τις δραστηριότητές της, η Ένωση θα στοχεύει στην εξάλειψη ανισοτήτων και θα προωθηθεί την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών». Η Επιτροπή έχει επανακαθορίσει τη δέσμευσή της στην ισότητα των φύλων στην Στρατηγική της Ευρώπης 2020 με το να ανεβάσει τον δείκτη απασχολησιμότητας των γυναικών και των ανδρών ηλικίας 20-64 σε 75% μέχρι το 2020. Ο τωρινός δείκτης απασχόλησης των γυναικών βρίσκεται στο 62,5%. Το 2009, το 31,4% των Ευρωπαίων γυναικών και το 8,1% των ανδρών δούλευε με μερική απασχόληση. Όσον αφορά τους μισθούς, παρά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, στην οποία διασφαλίζεται η αρχή της μισθολογικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών για την ίδια εργασία, στην πραγματικότητα οι γυναίκες στην Ε.Ε. κερδίζουν 17,5% λιγότερο κατά μέσο όρο σε σχέση με τους άνδρες με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μείωση του χάσματος πληρωμής μεταξύ των δύο φίλων τα τελευταία χρόνια. Τα κράτη μέλη έχουν πλήρως μεταφέρει στη νομοθεσία τους, την ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με την μισθολογική ισότητα. Παρόλα αυτά η ανισότητα αυτή είναι μάλλον απίθανο να λυθεί μόνο με νομικά μέσα. Οι υποβόσκουσες αιτίες παραμένουν πολλές και περίπλοκες: η έλλειψη διαφάνειας πληρωμών και η επίδραση των ρόλων των φύλων επηρεάζουν την επιλογή εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τον Χάρτη της Γυναίκας στις 5 Μαρτίου 2010 με στόχο την ενδυνάμωση της ισότητας των φύλων και των πολιτικών της. Στην πραγματικότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε ένα σχέδιο δράσης για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών τη Στρατηγική Ισότητας Φύλων. «Οι δράσεις της στρατηγικής θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση κάποιων ανισοτήτων στα δύο φύλα. Η ανισότητα στο δείκτη απασχόλησης το 2009 ήταν 12 ποσοστιαίες μονάδες. Θα δουλέψουμε για να βελτιώσουμε τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας με τη διευκόλυνση εργασιακής και προσωπικής ισορροπίας και προωθώντας τη γυναικεία επιχειρηματικότητα» δήλωσε ο Viviane Reding, πρώην Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ισότητας, στη «Στρατηγική για την ισότητα γυναικών και ανδρών 2010-2015». Το έργο GEEA project θα ευαισθητοποιήσει για τις ίσες ευκαιρίες ειδικά στην επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση και θα προωθήσει την εκπαίδευση επιχειρηματικότητας ως μια λύση για τη γεφύρωση της ανισότητας στον δείκτη απασχόλησης. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της Ευρώπης 2020 που είναι 75% του δείκτη απασχόλησης, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην αναλογία των γυναικών επιχειρηματιών, σε 33% (30% σε νεοφυείς), ο οποίος κατά κάποιο τρόπο είναι βέλτιστος καθώς οι περισσότερες γυναίκες δεν θεωρούν την επιχειρηματικότητα ως μια σχετική επαγγελματική επιλογή. Οι νέες γυναίκες επίσης θα επωφεληθούν από την αυξανόμενη έμφαση στην επιχειρηματικότητα ως μια από 5
τις βασικές δεξιότητες που τα σχολεία θα πρέπει να διδάσκουν σε μαθητές, αγόρια και κορίτσια. Αυτό άλλωστε είναι το θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η ανάπτυξη της επιχειρηματικής νοοτροπίας εντυπώνεται σε όλη την Ευρώπη. Αυτή είναι η νέα προσέγγιση που το έργο θα διερευνήσει με τη συνεργασία των οργανισμών και των φορέων των εταίρων. 6
1.1. Ισότητα των Φύλων στην Ελλάδα: νόμοι, φορείς και στατιστικά Η ισότητα των φύλων αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και βασικό στόχο κάθε σύγχρονης δημοκρατικής χώρας. Το παγκόσμιο όραμα θα πρέπει να είναι μια κοινωνία στην οποία άνδρες και γυναίκες μοιράζονται εξίσου τα αγαθά, τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα, στην εργασία, στην πολιτική, στην εξουσία, στον ελεύθερο χρόνο, στη φροντίδα, στην οικογένεια και στην προσωπική ζωή. Μια κοινωνία όπου άνδρες και γυναίκες αποφασίζουν τι θα σπουδάσουν, με τι θα απασχοληθούν, πόσα παιδιά θα κάνουν, αν θα ασχοληθούν με τα κοινά, χωρίς το βάρος των στερεοτύπων του φύλου που προδιαγράφει επαγγέλματα, αμοιβές, καθήκοντα και απολαβές, αλλά και ολόκληρη τη δραστηριότητα της καθημερινής ζωής. Παγκοσμίως, άνδρες και γυναίκες συνεχίζουν να βιώνουν καταστάσεις ανισότητας και διάκρισης με βάση το φύλο σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Τέτοιου είδους διακρίσεις έχουν τις ρίζες τους σε ανισότητες στον εργασιακό τομέα, την οικογένεια, την πολιτική και την οικονομία. Η διάκριση είναι βαθιά ριζωμένη σε αποδεκτά και μακροχρόνια στερεότυπα των ρόλων των φύλων και εκφράζεται συνειδητά ή υποσυνείδητα. Από το 1970, η ισότητα των φύλων αποτελεί μια διακριτή άποψη της δημόσιας πολιτικής σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο - και στην Ελλάδα από το 1981. Όλοι οι διεθνείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί έχουν λάβει δράσεις για την καταπολέμηση της διάκρισης των φύλων: Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν διακηρύξει την εκπλήρωση των δικαιωμάτων των γυναικών ως πρωτίστως σημασίας και συνεχίζουν τις προσπάθειές τους για την υλοποίηση μιας Διεθνούς Επιτροπής Εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων εναντίον των Γυναικών (CEDAW) σε όλες τις χώρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει με τα κράτη μέλη της να προασπίζεται την ισότητα των φύλων, που ήταν άλλωστε από τους πρωταρχικούς σκοπούς της Ένωσης και το αποτυπώνεται στην Ιδρυτική της Συνθήκη. Ακολουθώντας τις υπόλοιπες δράσεις της ισότητας των φύλων, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει ξεκινήσει την καταπολέμηση της βίας εναντίον των γυναικών ως προτεραιότητά του. 1.1.1. Νομοθεσία Η εξέλιξη της νομοθεσίας της ισότητας των φύλων η πολιτική στην Ελλάδα έχει επηρεασθεί εξίσου από το ελληνικό φεμινιστικό κίνημα γυναικών και από μια σειρά βημάτων σχετικών με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Στην Ελλάδα υπάρχει έχουν ληφθεί μια σειρά δημοσίων και ιδιωτικών πρωτοβουλιών με νομοθετικό και μη νομοθετικό περιεχόμενο. Νομοθετικές Πρωτοβουλίες Έτος Νομοθεσία 1975 Ελληνικό Σύνταγμα 7
1997 Προεδρικό Διάταγμα 176/1997 σύμφωνα με την Οδηγία 92/85/EEC 2000-2009 Εθνικές Συλλογικές Συμφωνίες Εργασίας 2001 Αναθεώρηση του Ελληνικού Συντάγματος «η υιοθέτηση θετικών μέτρων για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν αποτελεί διάκριση των φύλων» άρθρο 116, παρ. 2 2007 Κώδικας Δεοντολογίας Δημοσίων Υπαλλήλων και εργαζομένων σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου Δημόσιες μη νομοθετικές πρωτοβουλίες Όνομα Αρμόδιος Κοινό-στόχος Στόχος Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων Εθνικό Πρόγραμμα για την Ουσιαστική Ισότητα των Φύλων Ειδική Μόνιμη Επιτροπή για την Ισότητα, τους Νέους και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Υπουργείο Εσωτερικών Υπουργεία Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Ελληνική Κυβέρνηση Νομοθέτες, Αρχές Νομοθέτες, ΜΜΕ, Εργαζόμενοι, Γυναίκες Δημόσιες αρχές, Εργατικά σωματεία, Κοινωνικές οργανώσεις Σχεδιασμός, υλοποίηση και έλεγχος των πολιτικών ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς Βελτίωση, ενδυνάμωση και εφαρμογή της νομοθεσίας Κατάργηση των στερεοτύπων των δύο φύλων από τα ΜΜΕ Μείωση της διάκρισης των φύλων στον εργασιακό τομέα Συμβουλευτική και κατάρτιση σε άνεργες γυναίκες Έρευνα, μελέτη και υποβολή προτάσεων για την προώθηση της αρχής της ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση, την οικογένεια και σε άλλους κοινωνικούς φορείς Πίνακας 1: Νομοθετικές και μη πρωτοβουλίες 1.1.2. Φορείς Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) είναι ο αρμόδιος κυβερνητικός φορέας για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση της εφαρμογής των πολιτικών για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς. Η ΓΓΙΦ υλοποιεί συγχρηματοδοτούμενα Προγράμματα και Δράσεις μέσω της Ειδικής Υπηρεσίας Συντονισμού Διαχείρισης και Εφαρμογής Συγχρηματοδοτούμενων Δράσεων του Υπουργείου Εσωτερικών (ΕΥΣΥΔΕ ΥΠΕΣ). 8
1.1.3. Στατιστικά Οι Ελληνίδες γυναίκες έχουν μια εντυπωσιακή πορεία στον ακαδημαϊκό χώρο η πλειοψηφία των αποφοίτων πανεπιστημίου είναι γυναίκες. Παρόλα αυτά υπάρχει μακρύς δρόμος μέχρι να φθάσουμε στο σημείο της απόλυτης ισότητας τους με τους άνδρες συναδέλφους στον εργασιακό χώρο. Ελάχιστες γυναίκες κατέχουν υψηλής σημασίας θέσεις στον επιχειρηματικό κόσμο, και ακόμη λιγότερες όσον αφορά πολιτικές θέσεις. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες κερδίζουν τα τρία τέταρτα από αυτά που κερδίζουν οι άνδρες που κάνουν την ίδια δουλειά. Αναφορές που δημοσιεύονται από τη Στατιστική Αρχή της ΕΕ (Eurostar) δείχνουν ότι οι μεγαλύτερες εισοδηματικές διαφορές εντοπίζονται στις ομάδες με υψηλότερα εισοδήματα, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και μεταξύ των υψηλά καταρτισμένων ατόμων. Ενώ πάνω από το 50% των αποφοίτων πανεπιστημίου στην Ελλάδα είναι γυναίκες, μόνο το 37% εντάσσεται στο εργατικό δυναμικό της χώρας. Μία στις τέσσερεις γυναίκες ηλικία πάνω των 20 ετών είναι χωρίς δουλειά στην Ελλάδα. Το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων είναι τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτό των ανδρών. Επίσης, πάνω από τα δύο τρίτα των εποχιακών εργαζομένων είναι γυναίκες. Ενώ το 28% των γυναικών εργάζονται λιγότερο από 30 ώρες την εβδομάδα. 1.2 Τοπική, Περιφερειακή και Εθνική οικονομία (σχετικά με την αγορά εργασίας γυναικών) 1.2.1. Τοπική Η Λάρισα είναι η μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας. Έχει πληθυσμό 284.325 κατοίκους και γεωγραφική κάλυψη 5.381 τ.χλμ. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (2012) είναι 13.918 και το ΑΕΠ ως ποσοστό επί της χώρας είναι 2,1%. Η οικονομική δραστηριότητας είναι παρεμφερής με αυτή της υπόλοιπης Ελλάδας. Η ακαθάριστη αξία του πρωτογενή τομέα είναι 14,3%, του δευτερογενή 15,9% και του τριτογενή 69,8%. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για την υφιστάμενη κατάσταση των γυναικών στην αγορά εργασίας. Παρόλα αυτά, μπορούμε να πούμε ότι ζουν στο κέντρο της Λάρισας και εργάζονται ως υπάλληλοι στον τομέα των υπηρεσιών. Πιο συγκεκριμένα, πολλές γυναίκες είναι αυτόαπασχολούμενες και επιχειρηματίες. Έχουν καταστήματα με ρούχα, παπούτσια, καφετέριες, εστιατόρια, κομμωτήρια, κέντρα ομορφιάς κλπ. Από την άλλη πλευρά, εκείνες που ζουν εκτός κέντρου (σε χωριά και στα περίχωρα) είναι κυρίως αγρότισσες. 1.2.2. Περιφερειακή Η μακροχρόνιες ανισότητες στις περιφερειακές ενότητες στην Ελλάδα, με την ενδυνάμωση της κυρίαρχης θέσης της Αττικής αποτελεί ένα δομικό πρόβλημα που οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Τέτοιοι παράγοντες είναι ιστορικοί (για παράδειγμα παράγοντες 9
που οδηγούν στην καθιέρωση της περιοχής στην οποία βρίσκεται η πρωτεύουσα), γεωμορφολογικοί (π.χ. η υψηλή αναλογία λιγότερο ορεινών και δυσπρόσιτων περιοχών), οικονομικοί (π.χ. οικονομίες οικισμού, ποιότητα ανθρώπινων πόρων, ευρωπαϊκή οικονομική ολοκλήρωση κλπ) και πολιτικοί, όπως κεντρικές δομές δημόσιας διακυβέρνησης. Οι Πίνακες 2 και 3, οι οποίοι δείχνουν, αντίστοιχα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις ελληνικές περιοχές και την ακαθάριστη αξία ανά τομέα της οικονομίας για το 2008. Ο Πίνακας 2 δείχνει την υπεροχή της Αττικής (ακολουθούμενη από το Νότιο Αιγαίο) σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ και ο Πίνακας 3 την συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας στην Αττική και την Κεντρική Μακεδονία (στην περιοχή της συμπρωτεύουσας Θεσσαλονίκης). Έτσι, δυναμικοί τομείς, που αντιπροσωπεύουν την επιχειρηματική δραστηριότητα είναι κυρίως συγκεντρωμένες στην Αττική (ειδικότερα 34,4% του δευτερογενή και 55% του τριτογενή τομέα βρίσκονται σε αυτή την περιοχή) και ακολουθεί η Κεντρική Μακεδονία (17% και 1,7% των τομέων, αντίστοιχα). Το μισό από το ΑΕΠ της χώρας παράγεται στην Αττική και το 14% στην Κεντρική Μακεδονία. Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Περιοχές- Επίπεδο NUTS IΙ. Πίνακας 2: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις ελληνικές περιοχές (2008) 10
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Περιοχές- Επίπεδο NUTS IΙ. Πίνακας 3: Ακαθάριστη αξία ανά περιοχή και τομέα παραγωγής 2008 (% της συνολικής ακαθάριστης αξίας της χώρας) Η περιοχή της Θεσσαλίας είναι η τρίτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό περιοχή της Ελλάδας. Αποτελείται από τις εξής πόλεις: Λάρισα, Βόλος, Τρίκαλα και Καρδίτσα. Η ανεργία στην περιοχή είναι σχετικά σταθερή (25,8% το δεύτερο τρίμηνο του 2015, οριακά υψηλότερη από το ίδιο διάστημα του 2014 και ίση με το τέταρτο τρίμηνο του 2014). Η απασχόληση είναι κυρίως στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία δείκτης απασχόλησης είναι 24,3%). Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τους δείκτες απασχόλησης των γυναικών. Παρόλα αυτά επειδή πρόκειται για μια αγροτική περιοχή, πολλές γυναίκες απασχολούνται ως αγρότισσες. Οι περισσότερες εξ αυτών βρίσκονται σε μικρά χωριά της περιοχής και οι εργασίες τους είναι κυρίως αγροτικές. ΟΙ γυναίκες που ζουν στα κέντρα των πόλεων απασχολούνται σε διάφορα επαγγέλματα. Δουλεύουν είτε στο δημόσιο, είτε στον ιδιωτικό τομέα ή μπορεί να είναι αυτόαπασχολούμενες. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των γυναικών που εργάζονται έχει αλλάξει. Όλο και περισσότερες γυναίκες αναζητούν εργασία έτσι ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν τις οικογένειές τους οικονομικά, Δυστυχώς, οι πιθανότητες εύρεσης μιας θέσης εργασίας είναι μικρές. 1.2.3. Εθνική Ενώ ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών είναι αυτό-απασχολούμενες, ένας σημαντικός αριθμός δουλεύουν με πλήρες ωράριο ως εργαζόμενες. Το 2008, το ένα-τρίτο των γυναικών 11
εργαζομένων εργάζονταν σε μόνιμες δημόσιες θέσεις. Παρόλο που οι γυναίκες δεν αντιπροσωπεύονται επαρκώς σε υψηλότερες θέσεις στον δημόσιο τομέα, αποτελεί ένα πιο ασφαλές εργασιακό περιβάλλον για τις γυναίκες εργαζόμενες καθώς υπάρχουν προβλέψεις για την ισότητα των δύο φύλων (συμπεριλαμβανομένου της επί πληρωμής άδειας κυήσεως, γονικής άδειας και των επιδομάτων για τα παιδιά) και η διαφορά στους μισθούς μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι ελάχιστη. Ο δημόσιος τομέας λειτουργεί ως προστατευτικό δίκτυ για τις γυναίκες κυρίως καθώς είναι ο μόνος τομέας στον οποίο ο νόμος της ισότητας των φύλων εφαρμόζεται αποτελεσματικά. Η γυναικεία απασχόληση έχει αυξηθεί, επίσης, στον ιδιωτικό τομέα, όπου υπάρχει μεγαλύτερη διαφορά στους μισθούς των δύο φύλων και η διακρίσεις στον τομέα αυτό είναι σύνηθες φαινόμενο. Παρόλο που η συμμετοχή των γυναικών στην εργασία αναπτύσσεται πιο γρήγορα σε σχέση με των ανδρών σε όλους τους τομείς της ιδιωτικής αγοράς εργασίας, οι γυναίκες κατευθύνονται σε δουλειές με χαμηλότερο μισθό και χαμηλότερα τυπικά προσόντα. Αντίστοιχα οι γυναίκες δεν αντιπροσωπεύονται επαρκώς σε θέσεις υψηλόβαθμες και διοικητικές σε μεγάλες επιχειρήσεις. Οι γυναίκες, ειδικά από διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον ή που είναι μετανάστριες, τοποθετούνται σε μεγάλο βαθμό σε «γυναικείους κλάδους» της αγοράς εργασίας (όπως καθαρισμό, υγεία, φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, ιδιωτική εκπαίδευση) συνήθως υπό τη μορφή περιστασιακής, άτυπης και μερικώς εργασίας. Τέλος, ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών εργάζονται σε εποχικές δουλειές, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού και της γεωργίας, δουλεύοντας κυρίως σε οικογενειακές επιχειρήσεις. Η οικονομική ύφεση και τα συνεχόμενα μέτρα λιτότητας είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην απασχόληση ανδρών και γυναικών. Ειδικότερα, οι δείκτες απασχόλησης των μεγαλύτερης ηλικίας γυναικών έπεσαν κατακόρυφα, κυρίως εξαιτίας των κινήτρων συνταξιοδότησης τα οποία υπήρχαν στα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής. Παρόλο που η συμμετοχή των ανδρών στην αγορά εργασίας μειώνεται γρήγορα και το χάσμα των φύλων φαίνεται να γεφυρώνεται, από το 2010 το ποσοστό της γυναικείας απασχόλησης έχει μειωθεί σημαντικά, από 49% σε 41,5%. Αυτές οι τάσεις αντανακλούν το γεγονός ότι ανδροκρατούμενοι τομείς, όπως ο κλάδος των κατασκευών επηρεάστηκαν πολύ περισσότερο στα αρχικά στάδια της κρίσης από ότι τομείς στους οποίους οι γυναίκες είχαν κυρίαρχη παρουσία. Σταδιακά, ωστόσο, η γυναικεία απασχόληση επλήγη από την κρίση. Παρόλο που υπήρξε σημαντική μείωση στην απασχόληση γυναικών στον δημόσιο τομέα εξαιτίας της πρόωρης συνταξιοδότησης και που οι γυναίκες δημόσιοι υπάλληλοι και ο δημόσιος τομέας υπέστησαν σημαντικές μισθοδοτικές περικοπές, ο δημόσιος τομέας δεν έχει επηρεαστεί από τη διάκριση των φύλων ή τις παράλογες απολύσεις που παρατηρούνται να βαίνουν αυξητικά στον ιδιωτικό τομέα. Η συρρίκνωση του δημόσιου τομέα μέσα από ένα σχέδιο μείωσης νέων υπαλλήλων είναι πιθανό να ασκήσει περισσότερη πίεση στους δείκτες γυναικείας απασχόλησης. Επιπλέον, τα σχέδια για μείωση των υπαλλήλων στον δημόσιο τομέα μέσω απολύσεων που προβλέπονται από τα τελευταία προγράμματα οικονομικής αναπροσαρμογής είναι πιθανό να έχουν αρνητική επίπτωση στη γυναικεία απασχόληση στην Ελλάδα. 12
1.3 Στοιχεία ανεργίας για γυναίκες νεαρής ηλικίας Στην Ελλάδα ο δείκτης γυναικείας απασχόλησης είναι 45,1% χαμηλότερος σε σχέση με αυτό της ΕΕ-27 του οποίου ο μέσος όρος είναι 58,5% (13,4 μονάδες). Επιπλέον, οι γυναίκες απασχολούνται με χαμηλότερο ποσοστό στην αγορά εργασίας από ότι οι άνδρες, με διαφορά στον δείκτη απασχόλησης περίπου 20,8 μονάδων το 2011. Αυτή η διαφορά είναι από μεγαλύτερες στους δείκτες απασχόλησης μεταξύ ανδρών και γυναικών στην ΕΕ-27. Ωστόσο, ενώ οι δείκτες απασχόλησης γυναικών έχουν αυξηθεί τη τελευταία δεκαετία από 42,9% σε 45,1% (2,2 μονάδες), οι δείκτες απασχόληση ανδρών έχουν μειωθεί από 72,2% σε 65,9% μεταξύ 2002 και 2011 (6,3 μονάδες). Εικόνα 1: Διείσδυση γυναικών και ανδρών στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-27 Τα παραδοσιακά υψηλά ποσοστά των γυναικών που ψάχνουν ενεργά για εργασία έχουν αυξηθεί σημαντικά από 9,9% το 2002 σε 21,6% το 2011, εξαιτίας της κρίσιμης οικονομικής θέσης της Ελλάδας. Ο δείκτης ανεργίας των γυναικών στην Ελλάδα είναι ένας από τους υψηλότερους δείκτες σε όλη την ΕΕ-27 και υπερβαίνει τον μ.ο. του 9,8% κατά 11,8 μονάδες. Επίσης, σε σύγκριση με τον δείκτη ανεργίας των ανδρών που είναι 15,2% το 2011, οι γυναίκες είναι πολυάριθμες στον μη ενεργά πληθυσμό. Εκτός, της υψηλής ανεργίας των γυναικών στην Ελλάδα, είναι αξιοσημείωτο ότι στο σύνολο περισσότερες γυναίκες συμμετέχουν (δείκτης απασχόλησης και ανεργίας) στην αγορά εργασίας σε σχέση με το 2002 (58,3% έναντι 66,7%). Ο δείκτης ανεργίας των νέων γυναικών είναι ακόμη μεγαλύτερος από τον συνήθη μέσο όρο. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα για αυτόν τον δείκτη. Αλλά εξαιτίας της υψηλής ανεργίας των νέων όπου το 2016 ήταν πάνω από το 55%, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο δείκτης ανεργίας των νέων γυναικών είναι πολύ υψηλός. Παρόλα τα μέτρα που το Κράτος προσπάθησε να λάβει προκειμένου να ανακουφίσει από τα προβλήματα τη συγκεκριμένη ομάδα, το πρόβλημα παραμένει και χειροτερεύει. 13
1.4 Ισότητα των φύλων και Εκπαίδευση στην Ελλάδα Οι ελληνίδες που αποφοίτησαν από τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση την τελευταία δεκαετία έχουν αυξηθεί σημαντικά. Ο δείκτης γυναικών αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε από 53,8% το 2002 σε 64,8% το 2011 (11 μονάδες). Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια το ποσοστό είναι χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 61,2% το 2002 (κατά 7,4 μονάδες) και 69,8% το 2011 (κατά 5 μονάδες). Σε σύγκριση με τους άνδρες, το ποσοστό γυναικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης βελτιώθηκε από το 2002. Ενώ το 2002, το 54,6% των ανδρών έλαβε ίδια εκπαίδευση, 0,8 μονάδες περισσότερες από τις γυναίκες, η διαφορά το 2011 ήταν 3,9 μονάδες υπέρ των γυναικών. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση το ποσοστό γυναικών που εγράφησαν σε πανεπιστήμια/κολλέγια ήταν μεγαλύτερο από αυτό των ανδρών αλλά παρέμεινε χαμηλότερο από αυτό της ΕΕ-27. Το 2002, ο δείκτης γυναικών για πανεπιστημιακό τίτλο ήταν 14,6% το οποίο ήταν χαμηλότερο κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες από τον μέσο όρο των ΕΕ-27 που ήταν 17,1%. Το 2011, ο δείκτης γυναικών αυξήθηκε σε 22,8% (8,2 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 2002) αλλά παρέμεινε χαμηλότερος από τον ευρωπαϊκό μέσο που είναι 24,8%. Ωστόσο, σε σύγκριση με τον μέσο όρο των ανδρών που ήταν 21,8% το 2011, οι γυναίκες φοιτούν σε πανεπιστήμια με διαφορά μιας ποσοστιαίας μονάδας. Εικόνα 2: Εκπαιδευτικές επιδόσεις στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-27 Η ύπαρξη άτυπων γυναικείων και ανδρικών τομέων σπουδών είναι ορατή, με τις γυναίκες να κυριαρχούν στους τομείς της εκπαίδευσης, υγείας και ανθρωπιστικών. Παρόλο το γεγονός ότι οι ελληνίδες γυναίκες είναι ελαφρώς πιο ενεργές στον μηχανικό τομέα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (ΕΕ-27) (διαφορά 1 ποσοστιαίας μονάδας), η ύπαρξη άτυπων τομέων εκπαίδευσης ανάλογα με το φύλο θα πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο. 14
Εικόνα 3: Ποσοστό γυναικών σε διαφορετικούς τομείς εκπαίδευσης στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-27 Επιπλέον, το εκπαιδευτικό σύστημα παίζει σημαντικό ρόλο στην αναπαραγωγή στερεοτύπων σχετικά με τα φύλα, τις ανισότητες και τις ιεραρχίες που κυριαρχούν στην αγορά εργασίας. Από νεαρή ηλικία, κορίτσια και αγόρια μαθαίνουν πώς να προσαρμόζουν τον εαυτό τους σύμφωνα με τους κανόνες της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου των τομέων εκπαίδευσης που είναι περισσότερο «κατάλληλοι» για κορίτσια ή αγόρια. Έχουν υλοποιηθεί πολλά πιλοτικά έργα, κυρίως στο πλαίσιο των Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. Ι και ΙΙ για την ενθάρρυνση των μαθητριών να παρακολουθήσουν εκπαιδευτικά μαθήματα και κατάρτιση σε τομείς όπου η γυναικεία αντιπροσώπευση είναι χαμηλή, όπως οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας και οι φυσικές επιστήμες. Ωστόσο, αυτά τα προγράμματα δεν υλοποιήθηκαν σε μεγάλη κλίμακα και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η επαγγελματική συμβουλευτική και η επαγγελματική κατάρτιση με βάση την ισότητα των φύλων είναι πρακτικές που δεν συναντούνται ιδιαίτερα στα Ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια. Γενικά, δεν υπάρχει συστηματική και εθνική προσπάθεια, ούτε ευαισθητοποίηση των ελλήνων μαθητών και φοιτητών για την κατάργηση των στερεοτύπων των φύλων στην εργασιακή, ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Σύμφωνα με τη σύγχρονη θεωρία και τις τελευταίες αναφορές η ανάπτυξη των στερεοτύπων των φύλων συνδέεται στενά με το μέλλον της εκπαίδευσης. Όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα αναπαράγουν το κοινωνικό και πολιτισμικό περιεχόμενο της κοινωνίας. Βασιζόμενοι σε αυτή την άποψη το σχολείο θεωρείται ακόμη η κύρια δομή αναπαραγωγής ρόλων των δύο φύλων αλλά επίσης είναι το μέσο που μπορεί να βοηθήσει στην κοινωνική αλλαγή. Επιπλέον, οι δάσκαλοι έχουν έναν σημαντικό ρόλο σε αυτή την κοινωνική αναπαραγωγή εξαιτίας των εμπειριών και των ιδεών τους σχετικά με την ισότητα των φύλων και τον τρόπο που επηρεάζουν τους μαθητές, αγόρια και κορίτσια. Έτσι, οι δάσκαλοι που εν μέρει υπεύθυνοι για τη διατήρηση των στερεοτύπων είναι σημαντικό να εκπαιδευτούν κατάλληλα ώστε να αναγνωρίζουν και να ευαισθητοποιούν σχετικά με την ισότητα των φύλων. Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του αιώνα (2000-2008) τέσσερα ευρωπαϊκά καινοτόμα προγράμματα υλοποιήθηκαν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Ελλάδας με τρείς κύρους στόχους: α) την εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των δασκάλων, ώστε να 15
αναγνωρίζουν τις ανισότητες των φύλων σε ένα ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο, β) τη δημιουργία και χρήση εκπαιδευτικών δομών οι οποίες στοχεύουν σε μια σύγχρονη και τη διαχρονική εμφάνιση ενός νέου οράματος της ισότητας και της προώθησης των σχέσεων των δύο φύλων σε ατομικό και συλλογικό, εκπαιδευτικό και επαγγελματικό επίπεδο και γ) την ενθάρρυνση μαθητριών να φοιτούν σε σχολές επαγγελματικές εκπαίδευσης όπου οι γυναίκες υπό-αντιπροσωπεύονται (θετικές επιστήμες). Αυτά τα προγράμματα σχεδιάστηκαν από διαφορετικά Πανεπιστήμια και Φορείς. Το πρώτο αφορούσε εκπαίδευση δασκάλων σχετικά με θέματα ισότητας των φύλων σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε να μπορούν να εντοπίζουν τις ανισότητες και να σχεδιάζουν ενέργειες αποτροπής τους στην αίθουσα. Το δεύτερο είχε ως στόχο: α) την εξάλειψη των διακρίσεων στα κορίτσια κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, β) την εισαγωγή της ισότητας των φύλων στο πρόγραμμα σπουδών, τη συμβουλευτική επαγγελματικού προσανατολισμού στις τάξεις και τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Το τρίτο πρόγραμμα παρήγαγε βοηθητικώς καινοτόμο εκπαιδευτικό υλικό (βιβλία, cds) ώστε οι δάσκαλοι να έχουν τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να εισάγουν την έννοια της ισότητας των φύλων στα σχολεία. Το τέταρτο και τελευταίο πρόγραμμα είχε τίτλο «θετικές ενέργειες για γυναίκες» το οποίο στόχευε στην εξάλειψη των διακρίσεων εναντίον των φοιτητριών και στην ενσωμάτωση της διάστασης των φύλων. Το πρόγραμμα έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην ενδυνάμωση των κοριτσιών στις Νέες Τεχνολογίες. Όλα αυτά τα προγράμματα εκπαίδευσαν και κατήρτισαν δασκάλους στην ισότητα των φύλων χρησιμοποιώντας νέες καινοτόμες μεθόδους όπως την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, το παιχνίδι ρόλων, τη διαδραστικότητα του Η/Υ κλπ. 1.5 Προωθώντας την ισότητα των φύλων 1.5.1. Τοπικά Δυστυχώς στη Λάρισα και γενικά στη Θεσσαλία δεν υπάρχουν ειδικά προγράμματα και πολιτικές για την προώθηση της ισότητας των φύλων. Συνήθως οι πολιτικές αυτές οργανώνονται σε εθνικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λειτουργεί στην περιοχή ένας Συμβουλευτικός Σταθμός για τη αντιμετώπιση και καταπολέμηση της βίας εναντίον των γυναικών και την παροχή υποστήριξης στα θύματα. 1.5.2. Περιφερειακά Αξίζει να σημειωθεί ότι το εθνικό πρόγραμμα «Γυναικεία Κοινωνική Επιχειρηματικότητα: A path to equality» το οποίο υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας με την υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων. Το έργο εστιάζει στην υποστήριξη γυναικών ευπαθών κοινωνικά ομάδων και συγκεκριμένα των απομακρυσμένων αγροτικών περιοχών στην περιοχή της Θεσσαλίας που διαθέτουν περιορισμένες δυνατότητες πρόσβασης στην αγορά εργασίας και κατά συνέπεια δυσκολίες κοινωνικοοικονομικής ένταξης. Μέσω της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα, 16
γυναίκες που έχουν ήδη κάποια επιχείρηση και εκείνες που επιθυμούν την έναρξη κάποιας είχαν την ευκαιρία να βελτιώσουν τις γνώσεις τους και το επαγγελματικό τους εκτόπισμα, γεγονός που συνδέεται με το κοινωνικό status και την επαγγελματική ανάπτυξη. Το έργο εστιάζει στις παρακάτω δράσεις: Δράσεις συμβουλευτικής υποστήριξης έχουν στόχο την ενδυνάμωση και την κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση των ωφελούμενων γυναικών. Δράσεις Διάδοσης και Ευαισθητοποίησης αφορούν στην ευρεία διάδοση των δράσεων και των αποτελεσμάτων του έργου και συνεπώς στην μεγιστοποίηση του αριθμού των ωφελουμένων. Δράσεις Αξιοποίησης Αποτελεσμάτων στοχεύουν στην ενίσχυση του αντίκτυπου του έργου και μετά την λήξη του, στη βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων του και στη μεταφορά τους στους αρμόδιους για τη λήψη αποφάσεων. 1.5.3. Εθνικά Στην Ελλάδα από το 1981 μέχρι σήμερα αναπτύχθηκαν σημαντικές πολιτικές ισότητας των φύλων στην απασχόληση, στην εκπαίδευση, στα κέντα λήψης αποφάσεων και στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, ενώ παράλληλα αναθεωρήθηκε η νομοθεσία με γνώμονα την προσαρμογή της στη συνταγματική αρχή της ισότητας των φύλων. Σήμερα, το Ελληνικό Σύνταγμα αναγνωρίζει την αναγκαιότητα της πολιτείας να πάρει μέτρα για την προώθηση της ουσιαστικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών μεριμνώντας «για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη ιδίως σε βάρος των γυναικών» (Άρθρο 116 του Συντάγματος, παρ.2). Μέχρι πρόσφατα οι περισσότερες παρεμβάσεις αντιμετώπιζαν τις γυναίκες ως ειδική κοινωνική κατηγορία που υφίσταται διακρίσεις λόγω φύλου. Δεν ανέδειξαν επαρκώς το γεγονός ότι το κυρίαρχο πρότυπο των έμφυλων σχέσεων διαπερνά οριζόντια όλους τους τομείς της κοινωνίας και διαμορφώνει τις συνθήκες ζωής και εργασίας τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών. Οι θέσεις των ανδρών και των γυναικών βρίσκονται σε συνεχή διαπραγμάτευση και ως εκ τούτου οι θεσμικές παρεμβάσεις της πολιτείας πρέπει να προσαρμόζονται στο διαρκώς μεταβαλλόμενο πλαίσιο των προτύπων φύλου, προκειμένου να βελτιώσουν τη θέση των γυναικών σε συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες. Η νομοθεσία ενάντια τις διακρίσεις στην Ελλάδα είναι αρκετά πολύπλοκη. Για τη διασφάλιση της εφαρμογής της και για την προώθηση της ισότητας της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των φύλων, ιδρύθηκε το 1985, το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) και το 1989 Γραφεία και επιτροπές σε περιφερειακό επίπεδο. Το 2005, ο Ελληνικός Συνήγορος του πολίτη ορίστηκε ως ο εθνικός φορέας για την αντιμετώπιση καταγγελιών σχετικά με διακρίσεις για τη φυλή, την πίστη, την αναπηρία στον ιδιωτικό τομέα και για το φύλο σε δημόσιο και ιδιωτικό. Η εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας επαφίεται στον Συνήγορο μαζί με Επιθεώρησης Εργασίας του Υπουργείου Εργασίας και την Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης του Υπουργείου Δικαιοσύνης, γεγονός που δυσκολεύει το εγχείρημα. Σύμφωνα με τον Νόμο 3094/2003, η παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη είναι γενικά αποδεκτή σε περιπτώσεις όπου οι νόμοι περί διακρίσεων δεν εφαρμόζονται. Μια θετική εξέλιξη ήταν η πρόσφατη 17
ενσωμάτωση στον Ποινικό Κώδικα της καταδίκης φυλετικών, θρησκευτικών διακρίσεων καθώς και αναπηρίας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ισότητας των φύλων (Συνήγορος του πολίτη, 2013). Το Εθνικό Πρόγραμμα για την Ουσιαστική Ισότητα των Φύλων 2010-2013 σχεδιάστηκε με γνώμονα τέσσερις στρατηγικούς στόχους: Την προάσπιση των δικαιωμάτων όλων των γυναικών μέσω της προώθησης της ισότητας των φύλων και του προσανατολισμού των παρεμβάσεων στις ομάδες γυναικών με πολλαπλές διακρίσεις. Την πρόληψη και καταπολέμηση όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών. Τη στήριξη της απασχόλησης των γυναικών και της οικονομικής τους αυτοτέλειας. Την αξιοποίηση της πολιτιστικής δημιουργίας για την ανάδειξη του στόχου της ισότητας των φύλων. Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει μέτρα όπως: η βελτίωση, ενίσχυση και εφαρμογή της νομοθεσίας, η ανάπτυξη θετικών δράσεων για ορισμένες ομάδες γυναικών, η ένταξη της ισότητας στις δημόσιες πολιτικές περιλαμβανομένης και της δημοσιονομικής πολιτικής, η ενίσχυση των διοικητικών μηχανισμών, η ενδυνάμωση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών και των γυναικείων οργανώσεων, καθώς επίσης και η οργάνωση εκστρατειών ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης με στόχο την πρόληψη και την αλλαγή των στερεοτύπων ρόλων των γυναικών και των ανδρών. Κεντρικό χρηματοδοτικό πλαίσιο των πολιτικών αποτελεί το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007-2013, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΕΠ) «Διοικητική Μεταρρύθμιση». Το Πρόγραμμα συνδέεται με την επιστημονική κοινότητα, την έρευνα και τις σπουδές φύλου (gender studies), καθώς επίσης και με την κοινωνία των πολιτών, τις γυναικείες και φεμινιστικές οργανώσεις, ώστε να αξιοποιεί τα αποτελέσματα της επιστημονικής γνώσης στα θέματα φύλου, καθώς και την εμπειρία των ενεργών πολιτών. Η διαρκής διαβούλευση και λογοδοσία, ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία για τη βελτίωση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας των πολιτικών, απαιτεί την ενίσχυση των θεσμών παραγωγής, εφαρμογής και παρακολούθησης των πολιτικών ισότητας των φύλων. Προκειμένου να διασφαλίζεται η διαφάνεια και η αξιοπιστία στην υλοποίηση του παρόντος Προγράμματος θα πραγματοποιείται αναλυτική αποτίμηση της επίτευξης των στόχων και της αποτελεσματικότητας των δράσεων, η οποία θα αποτυπώνεται σε συστηματικές Ετήσιες Απολογιστικές Εκθέσεις. Η συνεχής και συστηματική διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών σχετικά με την εφαρμογή του Προγράμματος θα υποστηρίζεται από Όργανα και Δομές τα οποία συντονίζεται η δράση όλων των συναρμόδιων κυβερνητικών φορέων. Το Πρόγραμμα διαρθρώνεται σε τρεις πυλώνες που περιλαμβάνουν αντίστοιχα: Α) Τις προτεινόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις που βελτιώνουν το οικογενειακό δίκαιο, αναμορφώνουν και ενισχύουν τους νόμους για τη βία και εισάγουν νέες διατάξεις με στόχο την ουσιαστική ισότητα των φύλων, Β) τις εξειδικευμένες πολιτικές για την ισότητα των φύλων της ΓΓΙΦ (παρεμβάσεις σε επιλεγμένα θεματικά πεδία δημόσιας πολιτικής και δημιουργία θεσμών, δομών και οργάνων παραγωγής πολιτικής), και 18
Γ) τις παρεμβάσεις των άλλων Υπουργείων και δημόσιων φορέων με τις οποίες εντάσσουν την ισότητα των φύλων στις δημόσιες πολιτικές (gender mainstreaming). Παρόλα αυτά, όλες οι επιτυχίες στον τομέα της ισότητας των φύλων από το 1980 κινδυνεύουν από τις οικονομικές και πολιτικές αλλαγές των τελευταίων ετών. Ενώ το ελληνικό αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα είναι υπεύθυνο για τις ιδέες και τις κινητοποιήσεις που οδήγησαν σε θετικές αλλαγές, τα περισσότερα άτομα αυτού έχουν αφομοιωθεί σε ομάδες γυναικών που τείνουν να προσκολληθούν σε κάποιο πολιτικό κόμμα και σε σωματεία που είναι λιγότερο ανεξάρτητα και ισχυρά. Σε θεσμικό επίπεδο, η κρίση οδήγησε σε αναδιοργάνωση και μείωση της παροχής υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό αυτής της τάσης είναι η πρόσφατη αναδιοργάνωση της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων τον Μάρτιο του 2013. 25 μονάδες μειώθηκαν σε 8, 3 από τις 5 Γραμματείες έκλεισαν, 19 τμήματα μειώθηκαν σε 6 και η θέση του Γενικού Διευθυντή καταργήθηκε σε μια εποχή που οι ελληνίδες γυναίκες θα μπορούσαν να επωφεληθούν από το έργο της Γραμματείας. Αυτές οι πολιτικές πρακτικές έχουν αντιμετωπιστεί σε κάποιο βαθμό από τα άτυπα δίκτυα και την κοινωνία των πολιτών, που παραδοσιακά έχουν ενσωματωθεί σε κρατικούς μηχανισμούς ή ισχυρές επαγγελματικές ενώσεις. Με βάση αυτή την άποψη, φαίνεται ότι η κρίση έχει ενδυναμώσει την κοινωνική συνοχή στην ελληνική κοινωνία. 1.6 Ενδυναμώνοντας την Ισότητα των Φύλων και στηρίζοντας τις νέες γυναίκες Υπάρχουν διάφορες πολιτικές ενδυνάμωσης της ισότητας των φύλων. Το Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας εντάσσει τη διάσταση του φύλου στην πολιτική του, διευκολύνοντας μέσω χρηματοδοτικών ενισχύσεων την ίδρυση νέων επιχειρήσεων από γυναίκες (ηλικίας 19-65 ετών) σε όλους σχεδόν τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας στο πλαίσιο του Προγράμματος: «Ενίσχυση Επιχειρηματικότητας Γυναικών». Το Πρόγραμμα υλοποιείται από τον Ελληνικό Οργανισμό Μικρών-Μεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας (ΕΟΜΜΕΧ). Επίσης, στο πλαίσιο του Προγράμματος: «Ενίσχυση Επιχειρηματικότητας Νέων» διευκολύνονται νέες ηλικιακά επιχειρηματίες (ηλικίας 19-40 ετών) στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων σε όλους σχεδόν τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Στα Προγράμματα αυτά εντάσσεται το σύνολο σχεδόν των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του τομέα της μεταποίησης, του εμπορίου, των υπηρεσιών, του τουρισμού και της ανακύκλωσης - περιορισμού της ρύπανσης. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη τη διάσταση του φύλου στην πολιτική της ισότητας, προωθούνται δράσεις για την αναβάθμιση των γνώσεων και των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού των επιχειρηματιών και των εργαζομένων. Οι εσωτερικές δομές των πιο σημαντικών θεσμικών οργάνων που υπηρετούν συμβουλευτικά τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας εμπλουτίζονται με περισσότερες γυναίκες, οι οποίες κομίζουν συχνά μια διαφορετική οπτική για τα πράγματα, πολύ χρήσιμη για την ανανέωση της σκέψης και των πρακτικών που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα 19
της ελληνικής οικονομίας. Συναφώς, στο σχεδιασμό του Υπουργείου προβλέπεται η στελέχωση της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων που υποστηρίζει σημαντικά το έργο του Εθνικού Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας, με περισσότερες γυναίκες από τον ακαδημαϊκό και επιχειρηματικό χώρο. Η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς στο πλαίσιο του Προγράμματος «Θυρίδες νεανικής επιχειρηματικότητας» θα δώσει έμφαση στις νέες γυναίκες, οι οποίες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα ανεργίας και θα στηρίξει τις επιχειρηματικές τους δράσεις ιδιαίτερα σε τομείς που προωθούν την πράσινη ανάπτυξη, καθώς επίσης και τις υπηρεσίες σε πολιτιστικούς και κοινωνικούς τομείς. Ακομα, στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Νεολαία σε δράση» και «Ευρωπαϊκή Κάρτα Νέων» θα σχεδιάσει στοχευμένη ενημέρωση προς τιις γυναικείες οργανώσεις και τις νέες γυναίκεες αντίστοιχα. Σε συνεργασία με την ΓΓΙΦ η Γραμματεία Νέας Γενιάς θα αναπτύξει εκστρατεία ενημέρωσης των νέων (γυναικών και ανδρών) στα θέματα της σεξουαλικής υγείας και ιδιαίτερα της αντισύλληψης. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων εντάσσει τη διάσταση του φύλου στην πολιτική του ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών από γυναίκες με αυξημένη μοριοδότηση) στο πλαίσιο των μέτρων: εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων, διαφοροποίηση προς μη γεωργικές δραστηριότητες, στήριξη της δημιουργίας και ανάπτυξης πολύ μικρών επιχειρήσεων και ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον, στο πλαίσιο των παραπάνω μέτρων προωθούνται τομείς, όπως: υφαντήρια, παραγωγή γλυκών του κουταλιού και παραδοσιακών προϊόντων, παραγωγή προϊόντων καθαρισμού, παραγωγή αιθέριων ελαίων, κατασκευή κεραμικών ειδών, κατασκευή κοσμημάτων, δραστηριότητες κομμωτηρίων κ.λπ. Για τους τομείς αυτούς εκδηλώνουν ενδιαφέρον κυρίως γυναίκες ή γυναικείοι συνεταιρισμοί, είτε διότι ήδη δραστηριοποιούνται σε αυτούς είτε διότι τους δίνεται η ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν μέσω των μέτρων του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013. Στο πλαίσιο της παροχής και βελτίωσης των υπηρεσιών προς τον αγροτικό και τοπικό πληθυσμό, που σχετίζονται άμεσα με την ποιότητα ζωής και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας των περιοχών, προβλέπεται η παροχή ενισχύσεων για τη δημιουργία υποδομών φύλαξης παιδιών. Στο πλαίσιο των δράσεων κατάρτισης και αναβάθμισης των γνώσεων του ανθρώπινου αγροτικού δυναμικού (σε θέματα υιοθέτησης καλών γεωργικών πρακτικών), θα υπάρξει μέριμνα να συμμετέχουν και οι γυναίκες. Στις υποστηρικτικές ενέργειες για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας εντάσσονται και δράσεις δικτύωσης, καθώς και στήριξης επιχειρήσεων και συνεταιρισμών (προβολή, σύνδεσμοι) εγχώριες και μη μονάδες προώθησης των προϊόντων, εκθέσεις κ.λπ.), δράσεις στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν και γυναικείοι συνεταιρισμοί. Κατά την επιλογή των Ομάδων Τοπικής Δράσης και ειδικότερα όσον αφορά στο επίπεδο λήψης αποφάσεων για την εφαρμογή της στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης (Άξονας 4 Εφαρμογή προσέγγισης Leader) εξετάστηκε και μοριοδοτήθηκε η συμμετοχή φορέων που εκπροσωπούν συμφέροντα γυναικών. Στο πλαίσιο των ενεργειών δημοσιότητας του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και λειτουργίας του Εθνικού Αγροτικού Δικτύου προβλέπεται να διοργανωθούν εκδηλώσεις προβολής του ρόλου των γυναικών στην ύπαιθρο, εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης σε θέματα που προωθούν την ισότητα των φύλων και εκδηλώσεις ενημέρωσης για τις δυνατότητες ενίσχυσης από το Πρόγραμμα, με ιδιαίτερη μέριμνα συμμετοχής σε αυτές γυναικών και συλλογικών τους φορέων. Τέλος, στα ενεργά 20
μέλη του Εθνικού Αγροτικού Δικτύου συμμετέχει και η Ένωση Γυναικείων Αγροτουριστικών Συνεταιρισμών. 1.7 Εκδηλώσεις προώθησης της Ισότητας των Φύλων Στο πλαίσιο υλοποίηση των προγραμμάτων από εθνικούς φορείς προώθησης της ισότητας των φύλων, οργανώθηκαν διάφορες εκδηλώσεις. Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε αυτά τα έργα και τις αντίστοιχες εκδηλώσεις. Όλα τα έργα υλοποιήθηκαν από τη Γεβική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ). Έργο Κοινό στόχος Εκδήλωση ΔΟΜΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ Τ0Ν ΓΥΝΑΙΚ0Ν: ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΓΓΙΦ Όλος ο πληθυσμός Προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης σε δημοσίους υπαλλήλους σε θέματα α) ισότητας των φύλων β) ένταξης της διάστασης της ισότητας Διακρατικές συναντήσεις ανταλλαγής εμπειριών και κοινών πολιτικών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες Γυναίκες Ενημέρωση, εξειδικευμένη πληροφόρηση και παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών (ψυχοκοινωνικής στήριξης και νομικής συμβουλευτικής) για την αντιμετώπιση, την καταπολέμηση της βίας και την υποστήριξη των θυμάτων έμφυλης βίας. ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ Τ0Ν ΓΥΝΑΙΚΩΝ: ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝ0ΜΗΣ Όλος ο πληθυσμός, με έμφαση σε γυναίκες θύματα βίας Διοργάνωση θεματικού συνεδρίου, καθώς και ημερίδων ευαισθητοποίησης σε περιφερειακό επίπεδο. ΕΠΙΜΟΡΦ0ΣΗ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΣΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Γυναίκες δημόσιο κοινωνικό στελέχη διοίκησης στο και τομέα, δημόσιας Σχεδιασμός και υλοποίηση ειδικών προγραμμάτων επιμόρφωσης ανθρώπινου δυναμικού της Δημόσιας Διοίκησης που θα στελεχώσει τους μηχανισμούς για την εφαρμογή, την 21
ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΦΥΛΩΝ ΤΩΝ παρακολούθηση, το συντονισμό και τον έλεγχο των πολιτικών ισότητας. ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ (MENTORING) ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΛΟΓΩ ΦΥΛΟΥ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ Απασχολούμενες, αυτοαπασχολούμενες με ή χωρίς προσωπικό) και γυναίκες ιδιοκτήτριες μικρών επιχειρήσεων Γυναίκες άνεργες, απολυμένες γυναίκες Όλος ο πληθυσμός Ενέργειες εξειδικευμένης πληροφόρησης, υποστήριξης και συμβουλευτικής-mentoring εργαζομένων γυναικών για την αναβάθμιση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους. Ενέργειες ευαισθητοποίησης των επιχειρήσεων για να υιοθετούν πολιτικές ισότητας των φύλων. Δράσεις για την ευαισθητοποίηση του κοινού, που θα περιλαμβάνουν παραγωγή ενημερωτικών σποτ, διεξαγωγή ημερίδων, ευρείας μορφής καμπάνια ενημέρωσης του κοινού (τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση). Διοργάνωση 15/νθήμερου φεστιβάλ καλλιτεχνικών εκδηλώσεων για την ενίσχυση και επέκταση του ρόλου των γυναικών στον πολιτισμό και την κοινωνία. Πίνακας 4: Εκδηλώσεις προώθησης της ισότητας των φύλων 22