ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΜΒΑ) «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» Διπλωματική εργασία «Επιχειρηματικότητα στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας» του Θεοδωρόπουλου Θεοδ. Ηλία Επιβλέπων καθηγητής: κ. Αναστασόπουλος Γεώργιος Πάτρα Μάρτιος 2010
Πίνακας Περιεχομένων 1. Εισαγωγή... 3 2. Γενική Περιγραφή της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας... 5 2.1 Γεωγραφικά και Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Περιφέρειας...5 2.2 Βασικά Μακροοικονομικά Στοιχεία...9 3. Ανάλυση Swot για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος... 25 4. Σύγκλιση Συνοπτική Αποτίμηση αποτελεσμάτων προγραμματικής περιόδου 2000-2006... 29 5. Επενδυτικά Σχέδια και Αξιοποίηση επενδυτικών προγραμμάτων34 6. Νεανική Επιχειρηματικότητα... 69 6.1 Ανάλυση διεθνών μελετών για την τοπική στήριξη των επιχειρηματιών...84 6.2 Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Νέων επιχειρηματιών στη Δυτική Ελλάδα...89 6.3 Κρίσιμοι Παράγοντες για την αύξηση της Νεανικής Επιχειρηματικότητας...94 7. Ανταγωνιστικότητα και περιφερειακή διάσταση... 101 8. Προοπτικές Ανάπτυξης... 110 8.1 Ελλάδα...110 8.2 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας...113 9. Συμπεράσματα... 118 Πίνακας πινάκων.....122 Πίνακας γραφημάτων...... 123 Βιβλιογραφία Πηγές......124 2
1. Εισαγωγή Η παρούσα μελέτη εκπονείται στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού προγράμματος της «Διοίκησης Επιχειρήσεων» του Πανεπιστημίου Πατρών και παρουσιάζει και αναλύει την εξέλιξη της Επιχειρηματικότητας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία. Ειδικότερα, παρατίθενται μία σειρά από κρίσιμα ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα, όπως δημογραφικά στοιχεία, στοιχεία απασχόλησης και εξέλιξης του ΑΕΠ, καθώς και δομικά στοιχεία ανάπτυξης των επιμέρους τομέων της τοπικής οικονομίας, που δίνουν μία συνοπτική, πλην όμως ουσιαστική εικόνα του πλαισίου - περιβάλλοντος εντός του οποίου αναπτύσσεται η Επιχειρηματικότητα στην Περιφέρεια. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η SWOT Analysis για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Η SWOT Analysis (από τα αρχικά των λέξεων Strengths, Weaknesses, Opportunities και Threats) είναι ένα από τα πιο γνωστά εργαλεία επιχειρησιακής ανάλυσης. Με τη SWOT Analysis «φωτογραφίζουμε» τη σημερινή κατάσταση της Περιφέρειας. Ο σκοπός μας είναι: - Να εντοπίσουμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, καθώς και να προτείνουμε τρόπους να τα διατηρήσουμε (strengths). - Να βρούμε και στη συνέχεια να διορθώσουμε τα συγκριτικά μειονεκτήματα (weaknesses). - Να εκμεταλλευθούμε τις τωρινές ευκαιρίες της αγοράς, καθώς και αυτές που θα προκύψουν (opportunities). - Να μειώσουμε τις συνέπειες των τωρινών και μελλοντικών απειλών της αγοράς (threats). Ακολουθεί η εξέταση της πραγματικής σύγκλισης της χώρας μας, δηλαδή το να πλησιάσει το κατά κεφαλήν Aκαθάριστο Eγχώριο Προϊόν (AEΠ) της σε Mονάδες Aγοραστικής Δύναμης (MAΔ) τον μέσο όρο της Eυρωπαϊκής Eνωσης των 15 κρατών παλαιών μελών (E.E. 15). Στο επόμενο κεφάλαιο γίνεται αναλυτική καταγραφή των επενδυτικών σχεδίων. Καταγράφονται δηλαδή οι πηγές χρηματοδότησης των μεγάλων έργων που θα λάβουν χώρα στην Περιφέρεια εντός της προγραμματικής περιόδου 2007 2013. Οι παραπάνω πηγές χρηματοδότησης αποτελούν συγχρόνως παράγοντες ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας μέσω των κονδυλίων που διατίθενται για ίδρυση νέων η βελτίωση υφιστάμενων επιχειρήσεων 3
Στο κεφάλαιο που ακολουθεί μελετάται η νεανική επιχειρηματικότητα. Τα ευρήματα παρουσιάζονται για το σύνολο της χώρας σε επίπεδο περιφέρειας, ενώ γίνεται αναλυτική αναφορά στα ευρήματα που αφορούν την Περιφέρεια μελέτης, για την οποία έχουν καταγραφεί και ποιοτικά στοιχεία αναφορικά με τα χαρακτηριστικά των νέων επιχειρηματιών. Στο τελευταίο μέρος της μελέτης γίνεται καταγραφή των προοπτικών που διαφαίνονται τόσο στο επιχειρηματικό μέλλον του συνόλου της χώρας όσο και της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. 4
2. Γενική Περιγραφή της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 2.1 Γεωγραφικά και Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Περιφέρειας Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος καταλαμβάνει το ΒΔ τμήμα της Πελοποννήσου και το Δυτικό άκρο της Στερεάς Ελλάδος. Περιλαμβάνει τους Νομούς Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας και Ηλείας. Η συνολική της έκταση είναι 11.350 km 2 και καλύπτει το 8,6% της συνολικής έκτασης της χώρας. Σχεδόν 45,3% της έκτασης βρίσκεται σε ορεινές περιοχές, 25,6% σε ημιορεινές και 29,1% είναι πεδινές εκτάσεις. Έχει εκτεταμένα παράλια και στους τρεις Νομούς, που βρέχονται από τη θάλασσα του Ιονίου Πελάγους και των κόλπων Αμβρακικού, Πατραϊκού και Κορινθιακού. Η γεωμορφολογία παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία, με ψηλά βουνά (Αροάνια 2.335 m, Ερύμανθος 2.222 m, Παναχαϊκό 1.926 m), μεγάλες φυσικές λίμνες (Τριχωνίδα 95,8 km 2 - η μεγαλύτερη της χώρας, Αμβρακία 14,4 km 2, Λυσιμαχεία 13 km 2, Καϊάφα κλπ) και ποταμούς (Αχελώος 220 km, που είναι ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδος, Πηνειός, Αλφειός, Εύηνος, Σελινούντας, Βουραϊκός, Πείρος και Γλαύκος). Ειδικότερα, ο Νομός Αιτωλοακαρνανίας, που είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση Νομός της χώρας (5.448 km 2 ), παρουσιάζει φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερα κατάλληλο για ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού με ένα συνδυασμό ορεινών όγκων με πολλές φυσικές και τεχνητές λίμνες. Οι ποταμοί Αχελώος και Εύηνος μαζί με τις ομώνυμες πεδιάδες συμπληρώνουν την εδαφολογική μορφολογία του νομού και αποτελούν την βασική πηγή της οικονομικής του δραστηριότητας. Ο Νομός Αχαΐας με συνολική έκταση 3.274 km 2, χαρακτηρίζεται από έντονες εδαφολογικές αντιθέσεις. Τα εδάφη του είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους (60% περίπου) ορεινά και διασχίζονται από μικρούς σχετικά ποταμούς (Βουραϊκό, Γλαύκο, Σελινούντα, Πείρο) και μικρότερους χείμαρρους, που εκβάλλουν στον Πατραϊκό και Κορινθιακό κόλπο. Επίκεντρο της οικονομικής ζωής του Νομού αλλά και της Περιφέρειας αποτελεί η πόλη των Πατρών. Τέλος, ο Νομός Ηλείας με συνολική έκταση 2.621 km 2, έχει έδαφος πεδινό κατά 60% και διασχίζεται από τους ποταμούς Αλφειό, Πηνειό, Ερύμανθο και τους παραποτάμους τους. Ο Νομός χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παράλιων υδροβιότοπων (Κοτύχι, Καϊάφα) εξαιρετικού φυσικού κάλλους και οικολογικού πλούτου. Η πεδιάδα της Ηλείας είναι η μεγαλύτερη σε έκταση στην Πελοπόννησο. 5
Γενικά Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά Νομών Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Νομός: Αχαΐας Ηλείας Αιτωλοακαρνανίας Γεωγραφικό διαμέρισμα: Πελοπόννησος Πελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια: Δυτική Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Πρωτεύουσα: Πάτρα Πύργος Ηλείας Μεσολόγγι Πληθυσμός 1 : 322.789 κάτοικοι 193.288 κάτοικοι 224.429 κάτοικοι Έκταση: 3.271 km² 2.618 km² 5.447 km² Πυκνότητα πληθυσμού: 98,7 κάτ/km² 73,8 κάτ/km² 41,20 κάτ/km² Αριθμός επαρχιών: 3 2 5 Αριθμός δήμων και κοινοτήτων: 23 2 22 3 29 4 Δικτυακός τόπος: www.achaia.gr www.nailias.gr www.aitoloakarnania.gr Πίνακας 1 Γενικά Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά Νομών της ΠΔΕ Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού των νομών της περιφέρειας, όπως αυτή καταγράφεται μέσω των εθνικών απογραφών. Το σύνολο των κατοίκων της Δυτικής Ελλάδας ανέρχεται σε 741.262 κατοίκους αντιπροσωπεύοντας το 7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ο πολυπληθέστερος νομός της περιφέρειας είναι ο Νομός Αχαΐας, στον οποίο βρίσκεται ο πληθυσμιακά μεγαλύτερος δήμος της Περιφέρειας (Δήμος Πατρέων: 167.702 κάτοικοι). Δημογραφική Εξέλιξη των Νομών Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας ΝΟΜΟΣ /ΕΤΟΣ 1971 1981 1991 2001 ΑΧΑΙΑΣ 240.854 275.193 300.078 322.789 ΗΛΕΙΑΣ 164.061 160.305 179.429 193.288 ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 228.989 219.764 228.180 224.429 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 633.904 655.262 707.687 741.262 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 8.768.128 9.740.417 10.259.900 10.964.000 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ 7,23% 6,73% 6,90% 7,00% ΧΩΡΑΣ Πίνακας 2 Δημογραφική Εξέλιξη των Νομών της ΠΔΕ Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφές πληθυσμού) 1 Απογραφή 2001 2 1 Δήμος Πατρέων, 2 Δήμος Αιγείρας, 3 Δήμος Αιγίου, 4 Δήμος Ακράτας, 5 Δήμος Αροανίας, 6 Δήμος Βραχναίικων, 7 Δήμος Διακοπτού, 8 Δήμος Δύμης, 9 Δήμος Ερινεού, 10 Δήμος Καλαβρύτων, 11 Δήμος Λαρίσσου, 12 Δήμος Λευκασίου, 13 Δήμος Μεσσάτιδος, 14 Δήμος Μόβρης, 15 Δήμος Παΐων, 16 Δήμος Παραλίας, 17 Δήμος Ρίου, 18 Δήμος Συμπολιτείας, 19 Δήμος Τριταίας, 20 Δήμος Φαρρών, 21 Δήμος Ωλενίας, 22 Κοινότητα Καλεντζίου, 23 Κοινότητα Λεοντίου 3 1 Δήμος Πύργου, 2 Δήμος Αλιφείρας, 3 Δήμος Αμαλιάδας, 4 Δήμος Ανδραβίδας, 5 Δήμος, Ανδρίτσαινας, 6 Δήμος Αρχαίας Ολυμπίας, 7 Δήμος Βαρθολομιού, 8 Δήμος Βουπρασίας, 9 Δήμος Βώλακος, 10 Δήμος Γαστούνης, 11 Δήμος Ζαχάρως, 12 Δήμος Ιαρδάνου, 13 Δήμος Κάστρου-Κυλλήνης, 14 Δήμος Λάμπειας, 15 Δήμος Λασιώνος, 16 Δήμος Λεχαινών, 17 Δήμος Πηνείας, 18 Δήμος Σκιλλούντος, 19 Δήμος Τραγανού, 20 Δήμος Φιγαλείας, 21 Δήμος Φολόης, 22 Δήμος Ωλένης 4 1 Δήμος Μεσολογγίου, 2 Δήμος Αγγελοκάστρου, 3 Δήμος Αγρινίου, 4 Δήμος Αιτωλικού, 5 Δήμος Αλυζίας, 6 Δήμος Αμφιλοχίας, 7 Δήμος Ανακτορίου, 8 Δήμος Αντιρρίου, 9 Δήμος Αποδοτίας, 10 Δήμος Αρακύνθου, 11 Δήμος Αστακού, 12 Δήμος Θέρμου, 13 Δήμος Θεστιέων, 14 Δήμος Ινάχου, 15 Δήμος Κεκροπίας, 16 Δήμος Μακρυνείας, 17 Δήμος Μεδεώνος, 18 Δήμος Μενιδίου, 19 Δήμος Ναυπάκτου, 20 Δήμος Νεάπολης Αιτωλοακαρνανίας, 21 Δήμος Οινιάδων, 22 Δήμος Παναιτωλικού, 23 Δήμος Παραβόλας, 24 Δήμος Παρακαμπυλίων, 25 Δήμος Πλατάνου, 26 Δήμος Πυλήνης, 27 Δήμος Στράτου, 28 Δήμος Φυτειών, 29 Δήμος Χάλκειας 6
Ο ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού της Περιφέρειας είναι διαχρονικά σταθερός, ενώ συγχρόνως την δεκαετία 1981 1991 ξεπερνά τον αντίστοιχο ρυθμό μεταβολής του πληθυσμού του συνόλου της χώρας. Μελετώντας πιο προσεκτικά τα στοιχεία του πίνακα 2 παρατηρούμε πως οι Νομοί Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας παρουσιάζουν πληθυσμιακή μείωση τη δεκαετία 1971 1981 η οποία ανατρέπεται εντός των 10 ετών που ακολουθούν. Συνολικά σημαντική αύξηση του πληθυσμού παρουσιάζουν κυρίως οι παραθαλάσσιοι δήμοι των Νομών Αχαΐας και Ηλείας και οι παρά τον οδικό άξονα Ναυπάκτου Αγρινίου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Αντίθετα οι ορεινοί Δήμοι παρουσιάζουν πληθυσμιακή μείωση αναδεικνύοντας το έλλειμμα ανάπτυξης των ορεινών περιοχών της ΠΔΕ. Ποσοστιαία Εξέλιξη του Πληθυσμού της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 1971-1981 1981-1991 1991-2001 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 3,37% 8% 4,74% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 11,08% 5,34% 6,57% Πίνακας 3 Ποσοστιαία εξέλιξη του πληθυσμού της ΠΔΕ Ακόμα ένα ενδιαφέρον στοιχείο καταγράφεται στον πίνακα 4 σύμφωνα με τον οποίο το 4,84% των αλλοδαπών που διαμένουν στη χώρα κατοικούν στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος. Η ποσοστιαία κατανομή του πληθυσμού των αλλοδαπών στην περιφέρεια υπολείπεται της αντίστοιχης κατανομής του συνολικού πληθυσμού (7%), γεγονός που σημαίνει ότι στην Δυτική Ελλάδα δεν παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση κατοίκων με ξένη υπηκοότητα βάσει των καταγεγραμμένων πάντα στοιχείων. Στον Νομό Αιτωλοακαρνανίας αν και συγκεντρώνεται το 30,3% του πληθυσμού της Περιφέρειας, διαμένει μόλις το 19,4% των αλλοδαπών. Πληθυσμός Ξένης και Ελληνικής Υπηκοότητας στους Νομούς της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΙΑΣ 322789 Ελληνική 5 303669 Ξένη 19117 Χωρίς ή Αδιευκρίνιστη υπηκοότητα 3 ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ 193288 Ελληνική 181303 Ξένη 11984 Χωρίς ή Αδιευκρίνιστη υπηκοότητα 1 ΝΟΜΟΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 224429 Ελληνική 216939 Ξένη 7490 Χωρίς ή Αδιευκρίνιστη υπηκοότητα 0 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 740506 Ελληνική 701911 Ξένη 38591 5 Περιλαμβάνεται και ο πληθυσμός διπλής υπηκοότητας 7
Χωρίς ή Αδιευκρίνιστη υπηκοότητα 4 ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ 10964020 Ελληνική 10166929 Ξένη 796713 Χωρίς ή Αδιευκρίνιστη υπηκοότητα 378 Πληθυσμός Ξένης και Ελληνικής Υπηκοότητας στους Πίνακας 4 Πληθυσμός Ξένης και Ελληνικής Υπηκοότητας στους Νομούς της ΠΔΕ Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφή πληθυσμού 2001) 8
2.2 Βασικά Μακροοικονομικά Στοιχεία Απασχόληση Ανεργία Κατά το 2 ο τρίμηνο του 2009 το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στη Δυτική Μακεδονία με 12,3% και στο Νότιο Αιγαίο με 11,7%. Στον αντίποδα, το μικρότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στο Βόρειο Αιγαίο με 6,4% και στην Πελοπόννησο με 7,5%. Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας καταλαμβάνει την 6 η θέση με ποσοστό ανεργίας που ανέρχεται στο 9,8%. Η ανεργία στην Περιφέρεια είναι μεγαλύτερη από ότι στο σύνολο της χώρας φαινόμενο που έχει διαχρονική ισχύ. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η ανεργία σε επίπεδο χώρας έχει σημειώσει αύξηση της τάξης του 23,6% σε σχέση με το Β τρίμηνο του 2008, ποσοστό που για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας ανέρχεται σε 5,37%. Επομένως οι συνέπειες της επερχόμενης οικονομικής κρίσης δεν πλήττουν την Περιφέρεια με την ίδια ένταση που πλήττουν τη χώρα, γεγονός που ενδεχομένως οφείλεται στα ήδη προ της κρίσης - υψηλά ποσοστά ανεργίας στη Δυτική Ελλάδα. Ανεργία στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Α τρίμηνο Β τρίμηνο 2008 2009 2008 2009 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 9,9 10,1 9,3 9,8 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 8,3 9,3 7,2 8,9 Πίνακας 5 Πληθυσμός Ξένης και Ελληνικής Υπηκοότητας στους Πηγή: ΕΣΥΕ (Έρευνα Αγοράς Εργασίας) Οι άνεργοι της Περιφέρειας αντιπροσωπεύουν το 6,02% του συνόλου των ανέργων της χώρας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους νέους ανέργους παρουσιάζεται μεγαλύτερο ανερχόμενο στο 10,29%. Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Νέοι Σύνολο Απασχολούμενοι Σύνολο Ανέργων Άνεργοι Οικονομικώς μη ενεργοί ΑΧΑΙΑΣ 129097 108527 20570 10886 161143 ΗΛΕΙΑΣ 75200 62702 12498 7373 99033 ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 87060 76256 10804 7176 112750 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 291357 247485 43872 25435 372926 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 4621848 4108083 513765 247155 5265889 Πίνακας 6 Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός στην ΠΔΕ Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφή 2001) Προβαίνοντας σε διαχρονικές συγκρίσεις των στοιχείων απασχόλησης βάσει των αντίστοιχων απογραφών της ΕΣΥΕ διαπιστώνουμε ότι μεταξύ των ετων 1981 1991 η ανεργία, εντός της ΠΔΕ, παρουσιάζει αύξηση 4,8%, ενώ μεταξύ των ετών 1991 2001 παρουσιάζει αύξηση της τάξης 9
του 10,9%. Τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο της χώρας ανέρχονται σε 9,7% και 19%. Από τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, οι απασχολούμενοι σε πανελλαδικό επίπεδο παρουσίασαν ποσοστιαία αύξηση 3,81% (δεκαετία 1981 1991) και 16,77% (δεκαετία 1991 2001), ενώ σε επίπεδο περιφέρειας σημειώθηκε πτώση κατά 1,1% την περίοδο 1981 1991 και αύξηση 3,8% την επόμενη δεκαετία. Σε σχέση με τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της Περιφέρειας (15-64 ετών), παρατηρείται μια υστέρηση του ποσοστού ως προς το αντίστοιχο ποσοστό σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συγκεκριμένα, η ηλικιακή ομάδα 15-64 εμφανίζει ποσοστό οικονομικά ενεργού πληθυσμού της τάξης του 63,6% στην Περιφέρεια και υπολείπεται τόσο του εθνικού (66,5%), όσο και του ευρωπαϊκού μέσου όρου (ΕΕ25 69,6%). Οι επιδόσεις τόσο της χώρας, όσο και της Περιφέρειας σε σχέση με τα κριτήρια της Στρατηγικής της Λισσαβόνας παρουσιάζουν σχετική υστέρηση συγκριτικά με τους δείκτες της Ε.Ε. των 15 και των 25, αλλά και σε σχέση με τους στόχους της Λισσαβόνας για το 2010. Ειδικότερα για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, το ποσοστό της συνολικής απασχόλησης διαμορφώνεται στο επίπεδο του 55,6%, έναντι εθνικού στόχου για αύξησή του στο 67% το 2005 (μη επιτευχθέντος) και στο 70% το 2010. Βασική αιτία για την χαμηλή επίδοση στο ποσοστό απασχόλησης αποτελεί ο ιδιαίτερα χαμηλός βαθμός συμμετοχής των γυναικών στην Περιφέρεια (39,2%), έναντι του στόχου για αύξησή του στο 60% το 2010. Το ποσοστό απασχόλησης για τους ηλικιωμένους εργαζόμενους (55-64 ετών) ανέρχεται στο 37,8% και απέχει αρκετά από τον στόχο για αύξησή του στο 50% το 2010. Δείκτες απασχόλησης ΠΔΕ ως προς τους Ευρωπαϊκούς στόχους Δυτική Ελλάδα Ελλάδα Ε15 Ε25 Ευρωπαϊκός Στόχος 2000 2004 2004 2005 2010 Συνολικό Ποσοστό Απασχόλησης 56,6% 55,6% 59,4% 64,5% 63,1% 67% 70% Ποσοστό Γυναικείας Απασχόλησης 40,5% 39,2% 45,2% 56,6% 55,5% 57% 60% Ποσοστό Ηλικιωμένων Εργαζομένων (55-64) 42,7% 37,8% 39,4% 42,2% 40,9% 50% Πίνακας 7 Δείκτες απασχόλησης ΠΔΕ ως προς τους Ευρωπαϊκούς στόχους Πηγή: New Cronos, Eurostat 2005 Παρατηρώντας τον πίνακα που ακολουθεί διαπιστώνουμε: Την έντονη απασχόληση σε σχέση με το σύνολο της χώρας - των κατοίκων της Περιφέρειας στον κλάδο της γεωργίας. Το 10,39% των απασχολούμενων της χώρας στον 10
κλάδο «Γεωργία, Κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία» δραστηριοποιούνται στην Περιφέρεις Δυτικής Ελλάδας. Την μειωμένη συμμετοχή των κλάδων «Μεταποιητικές Βιομηχανίες», «Εμπόριο, επισκευές», «Ξενοδοχεία, εστιατόρια» και «Διαχείριση ακίνητης περιουσίας εκμισθώσεις, επ/κές δραστηριότητες» στην οικονομία της Περιφέρειας Γενικά, η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας εμφανίζει διαφορετική κατανομή ως προς την κλαδική σύνθεση σε σχέση με αυτήν της χώρας, καθώς ο πρωτογενής τομέας αποτελεί το δεύτερο σημαντικότερο τομέα απασχόλησης μετά τον τριτογενή. Απασχολούμενοι κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας στην Περιφέρεις Δυτικής Ελλάδας ΑΧΑΙΑ ΗΛΕΙ Α ΑΙΤΩΛΟ ΑΚΑΡΝΑ ΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙ ΑΣ Σύνολο Απασχολούμενων 108527 62702 76256 247485 ΣΥΝΟΛ Ο ΧΩΡΑΣ 410808 3 Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία 13278 20812 25859 59949 576790 Αλιεία 219 175 929 1323 18321 Ορυχεία, λατομεία 77 13 104 194 11442 Μεταποιητικές βιομηχανίες 10645 3681 4669 18995 493925 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού 689 455 625 1769 37237 αερίου, νερού Κατασκευές 10109 5684 7163 22956 351712 Εμπόριο, επισκευές 15236 6630 8775 30641 605785 Ξενοδοχεία, εστιατόρια 5464 2658 3385 11507 235818 Μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες 8622 3020 3876 15518 264437 Ενδιάμεσοι χρηματο-πιστωτικοί οργανισμοί 2342 985 1092 4419 105961 Διαχείριση ακίνητης περιουσίας εκμισθώσεις, επ/κές δραστηριότητες 5647 2154 2326 10127 238776 Δημόσια διοίκηση, άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 9547 4394 4874 18815 320716 Εκπαίδευση 8562 2839 4478 15879 249932 Υγεία, κοινωνική μέριμνα 5801 1852 2626 10279 184850 Άλλες επιχ/κές δραστηριότητες 3542 1558 1615 6715 136196 Ιδωτικά νοικοκυριά που απασχολούν προσωπικό 993 337 302 1632 57318 Εταιρόδικοι οργανισμοί και όργανα 3 4 2 9 1102 Δήλωσαν ασαφώς ή δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 7751 5451 3556 16758 217765 Πίνακας 8 Απασχολούμενοι κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας στην Περιφέρεις Δυτικής Ελλάδας Πηγή: ΕΣΥΕ 11
Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) Κατά το 2007, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) αυξήθηκε κατά 6,8% στο σύνολο της χώρας (πίνακας 9). Τη μεγαλύτερη σχετική αύξηση παρουσίασαν οι περιφέρειες της Κρήτης, του Νοτίου Αιγαίου και των Ιονίων Νήσων, ενώ τη μικρότερη αύξηση οι περιφέρειες της Στερεάς Ελλάδας και της Αν. Μακεδονίας & Θράκης. Η αύξηση της ΑΠΑ της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας υπολείπεται του αντίστοιχου εθνικού μεγέθους, με αποτέλεσμα η Περιφέρεια να κατατάσσεται στην 10 θέση. Στον Πρωτογενή Τομέα, η ΑΠΑ μειώθηκε στο σύνολο της χώρας κατά 0,2%. Τη μεγαλύτερη μείωση παρουσίασε η περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας, ενώ τη μεγαλύτερη αύξηση οι περιφέρειες της Αττικής και της Δυτικής Μακεδονίας. Η ΑΠΑ του Δευτερογενή Τομέα παρουσίασε αύξηση στο σύνολο της χώρας κατά 3,6%. Τη μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασαν οι περιφέρειες του Δυτικής Ελλάδας και της Δυτικής Μακεδονίας. Τέλος, στον Τριτογενή Τομέα όπου η ΑΠΑ αυξήθηκε στο σύνολο της χώρας κατά 8,1%, τη μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασε η περιφέρεια της Κρήτης. Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία κατά τομέα παραγωγής Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Σύνολο ΑΠΑ Μεταβ Μετα Μετα Μετ αβολ Περιφέρειες 2006 2007 ολή βολή βολή ή (%) 2006 2007 (%) 2006 2007 (%) 2006 2007 (%) Αν. Μακεδονία & 551 542-1,6 1.791 1.816 1,4 4.308 4.623 7,3 6.651 6.982 5,0 Θράκη Κεντρική Μακεδονία 1.450 1.463 0,9 7.127 7.387 3,6 17.596 18.943 7,7 26.173 27.793 6,2 Δυτική Μακεδονία 283 291 2,8 1.704 1.797 5,5 2.032 2.169 6,7 4.020 4.257 5,9 Θεσσαλία 866 851-1,7 2.763 2.874 4,0 5.403 5.790 7,2 9.032 9.515 5,4 Ήπειρος 383 384 0,3 995 1.042 4,7 3.029 3.283 8,4 4.407 4.710 6,9 Ιόνια Νησιά 114 113-0,9 500 509 1,8 2.372 2.601 9,6 2.986 3.224 8,0 Δυτική Ελλάς 857 830-3,2 1.993 2.106 5,7 5.062 5.407 6,8 7.912 8.342 5,4 Στερεά Ελλάς 820 808-1,5 4.698 4.794 2,0 3.855 4.177 8,4 9.373 9.779 4,3 Πελοπόννησος 799 788-1,4 2.858 2.968 3,8 4.602 4.951 7,6 8.259 8.706 5,4 12.29 12.74 Αττική 441 453 2,7 3,6 80.582 87.169 8,2 93.318 100.362 7,5 6 0 Βόρειο Αιγαίο 195 198 1,5 468 491 4,9 1.781 1.927 8,2 2.444 2.616 7,0 Νότιο Αιγαίο 170 172 1,2 906 948 4,6 4.194 4.589 9,4 5.270 5.709 8,3 Κρήτη 736 754 2,4 1.515 1.580 4,3 6.745 7.440 10,3 8.996 9.775 8,7 Σύνολο Χώρας Πίνακας 9 Πηγή: ΕΣΥΕ 7.664 7.649-0,2 39.61 5 41.05 1 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία κατά τομέα παραγωγής 3,6 141.561 153.069 8,1 188.841 201.770 6,8 12
Όσον αφορά την συμμετοχή των περιφερειών στην δημιουργία της ΑΠΑ, στον Πρωτογενή Τομέα, του οποίου η συμμετοχή μειώθηκε από 4,0% το 2006 σε 3,8% το 2007, το μεγαλύτερο μερίδιο το 2007 κατέχει η Κεντρική Μακεδονία με 19,1%, η Θεσσαλία με 11,1% και η Δυτική Ελλάδα με 10,9% (πίνακας 10). Στο Δευτερογενή Τομέα, όπου σημειώθηκε μείωση της συμμετοχής στο σύνολο της ΑΠΑ από 21% σε 20,3%, το μεγαλύτερο μερίδιο κατέχει η Αττική με 31% και ακολουθεί η Κεντρική Μακεδονία με 18%. Ο Τριτογενής Τομέας που είναι ο μεγαλύτερος συγκριτικά τομέας (75,9% του συνόλου), παρουσίασε αύξηση στη συμμετοχή του στην ΑΠΑ σε σχέση με το 2006, ενώ οι περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας κατέχουν το 69,3% της συνολικής ΑΠΑ του τομέα. Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία κατά τομέα Παραγωγής Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Περιφέρειες 2006 2007 2006 2007 2006 2007 Αν. Μακεδονία & Θράκη 7,2% 7,1% 4,5% 4,4% 3,0% 3,0% Κεντρική Μακεδονία 18,9% 19,1% 18,0% 18,0% 12,4% 12,4% Δυτική Μακεδονία 3,7% 3,8% 4,3% 4,4% 1,4% 1,4% Θεσσαλία 11,3% 11,1% 7,0% 7,0% 3,8% 3,8% Ήπειρος 5,0% 5,0% 2,5% 2,5% 2,1% 2,1% Ιόνια Νησιά 1,5% 1,5% 1,3% 1,2% 1,7% 1,7% Δυτική Ελλάς 11,2% 10,9% 5,0% 5,1% 3,6% 3,5% Στερεά Ελλάς 10,7% 10,6% 11,9% 11,7% 2,7% 2,7% Πελοπόννησος 10,4% 10,3% 7,2% 7,2% 3,3% 3,2% Αττική 5,7% 5,9% 31,0% 31,0% 56,9% 56,9% Βόρειο Αιγαίο 2,5% 2,6% 1,2% 1,2% 1,3% 1,3% Νότιο Αιγαίο 2,2% 2,2% 2,3% 2,3% 3,0% 3,0% Κρήτη 9,6% 9,9% 3,8% 3,8% 4,8% 4,9% Σύνολο χώρας 4,0% 3,8% 21,0% 20,3% 75,0% 75,9% Πίνακας 10 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία κατά τομέα Παραγωγής 13
Η συμμετοχή των τομέων παραγωγής στ ον σχηματ ισμό της ΑΠΑ (2007) Πρωτογενής Τομέας; 3,80% Δευτερογενής Τομέας; 20,30% Τριτογενής Τομέας; 75,90% Γράφημα 1 Η συμμετοχή των τομέων παραγωγής στο σχηματισμό της ΑΠΑ (2007) 14
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) Το μεγαλύτερο μέρος του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος παράγεται κυρίως στις περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας (πίνακας 11). Η συμμετοχή των περιφερειών στο ΑΕΠ έχει παραμείνει σχετικά σταθερή στις περισσότερες περιφέρειες κατά τη διάρκεια των ετών 2005-2007. Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας παρότι παράγει 4,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (7η μεγαλύτερη συμμετοχή), είναι τελευταία (13η) στην κατάταξη των Περιφερειών της χώρας για το κατά κεφαλή προϊόν (πίνακας 11). Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (εκατ., τρέχουσες τιμές) 2005 Συμμετοχή στο Συμμετοχή στο Συμμετοχή στο 2005 2005 σύνολο χώρας σύνολο χώρας σύνολο χώρας Αν. Μακεδονία & Θράκη 7.351 3,7% 7.509 3,5% 7.896 3,5% Κεντρική Μακεδονία 27.396 13,9% 29.550 13,9% 31.431 13,8% Δυτική Μακεδονία 4.308 2,2% 4.538 2,1% 4.814 2,1% Θεσσαλία 9.900 5,0% 10.197 4,8% 10.761 4,7% Ήπειρος 4.592 2,3% 4.975 2,3% 5.326 2,3% Ιόνια Νησιά 3.187 1,6% 3.371 1,6% 3.645 1,6% Δυτική Ελλάς 8.570 4,3% 8.933 4,2% 9.434 4,1% Στερεά Ελλάς 10.067 5,1% 10.583 5,0% 11.059 4,8% Πελοπόννησος 8.706 4,4% 9.325 4,4% 9.846 4,3% Αττική 96.116 48,6% 105.359 49,4% 113.499 49,7% Βόρειο Αιγαίο 2.548 1,3% 2.759 1,3% 2.958 1,3% Νότιο Αιγαίο 5.400 2,7% 5.950 2,8% 6.456 2,8% Κρήτη 9.504 4,8% 10.157 4,8% 11.054 4,8% Σύνολο Χώρας 197.645 100,0% 213.207 100,0% 228.180 100,0% Πίνακας 11 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 15
Η συμμετοχή των περιφερειών στο σχηματισμό του ΑΕΠ το έτος 2007 Βόρειο Αιγαίο 1,3% Νότιο Αιγαίο 2,8% Κρήτη 4,8% Αν. Μακεδονία & Θράκη 3,5% Κεντρική Μακεδονία 13,8% Δυτική Μακεδονία 2,1% Θεσσαλία 4,7% Ήπειρος 2,3% Αττική 49,7% Πελοπόννησος 4,3% Στερεά Ελλάς 4,8% Δυτική Ελλάς 4,1% Ιόνια Νησιά 1,6% Γράφημα 2 Η συμμετοχή των περιφερειών στο σχηματισμό του ΑΕΠ, 2007 Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η ποσοστιαία κατανομή του ΑΕΠ των τριών νομών της περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας στους τρεις τομείς παραγωγής για τα έτη 1992, 1995 και 1998. Είναι εμφανής η ενδοπεριφερειακή διαφοροποίηση στον πρωτογενή τομέα με τους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Ηλείας να κατέχουν υπερδιπλάσια ποσοστά από το Ν. Αχαίας. Ο δευτερογενής τομέας στην Περιφέρεια κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα συμμετοχής στο ΑΕΠ με το σύνολο της χώρας. Παρότι στο νομό Αχαΐας μειώθηκε το ποσοστό του, παραμένει συγκριτικά σημαντικό τμήμα του προϊόντος του. Στον τριτογενή τομέα η Περιφέρεια παρουσιάζει σταθερό ρυθμό αύξησης όπως και το σύνολο της χώρας. Ποσοστιαία Κατανομή του ΑΕΠ στους Νομούς της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 1992 1995 1998 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Γεωργία 19,0 20,0 15,0 Βιομηχανία 23,0 21,0 23,0 Υπηρεσίες 58,0 59,0 62,0 ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Γεωργία 11,1 12,5 9,4 Βιομηχανία 30,3 25,7 26,6 Υπηρεσίες 58,6 61,8 64,0 ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ 16
Γεωργία 26,3 26,8 21,6 Βιομηχανία 14,4 17,3 16,2 Υπηρεσίες 59,3 55,8 62,2 ΝΟΜΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Γεωργία 27,7 25,5 19,8 Βιομηχανία 17,6 17,3 21,7 Υπηρεσίες 54,8 57,2 58,4 Πίνακας 12 Ποσοστιαία Κατανομή του ΑΕΠ στους νομούς της ΠΔΕ Πηγή : Οι Νομοί της Ελλάδας 2001, all media publications Περιοδικό Επιλογή Ο Πρωτογενής τομέας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας παρότι αποτελεί σημαντικό πόλο απασχόλησης και οικονομικής δραστηριότητας έχει χαμηλή ανταγωνιστικότητα λόγω υψηλού κόστους και χαμηλής ποιότητας των προϊόντων, αλλά και λόγω των αδυναμιών που υπάρχουν στον τομέα διακίνησης και εμπορίας. Επιπροσθέτως, τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται κάμψη της συμμετοχής του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ της Περιφέρειας (διαχρονικά παρατηρείται στροφή της οικονομίας της Περιφέρειας προς τον τριτογενή τομέα - κυρίως σε υπηρεσίες τουριστικού κλάδου) Οι τρεις νομοί δεν συμμετέχουν εξίσου σε μέγεθος και ένταση παραγωγής. Στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Ηλείας ο πρωτογενής τομέας παίζει σημαντικότερο ρόλο στην οικονομία τους και γι αυτό μπορούν να χαρακτηριστούν κατεξοχήν αγροτικοί νομοί. Στην γεωργία η εκμηχάνιση προχώρησε με γρήγορο ρυθμό τα τελευταία χρόνια με ευεργετικά αποτελέσματα στην παραγωγικότητα. Παράλληλα με την εκμηχάνιση, αξιόλογη ήταν και η ανάπτυξη του τομέα μεταποίησης προϊόντων. Οι βασικότεροι κλάδοι φυτικής παραγωγής είναι η ελαιοκαλλιέργεια, τα κηπευτικά, τα εσπεριδοειδή, η αμπελοκαλλιέργεια, η βιομηχανική τομάτα, το βαμβάκι και τα καπνά. Από την άλλη μεριά η κτηνοτροφική παραγωγή δεν βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα με αποτέλεσμα η συμμετοχή της ζωικής παραγωγής στο γεωργικό εισόδημα να είναι χαμηλή ενώ και οι δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης των δασών για παραγωγή ξυλείας είναι περιορισμένες, Ο αλιευτικός κλάδος παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη. Δυναμισμό εμφανίζουν ιδιαίτερα η αλιεία εσωτερικών υδάτων και οι υδατοκαλλιέργειες στις οποίες η Περιφέρεια έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα λόγω της γεωμορφολογία της. Παρόλα αυτά ο πρωτογενής Τομέας της Περιφέρειας εμφανίζει σε μεγάλο βαθμό τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελληνική γεωργία. Η μεγαλύτερη όμως συμμετοχή του στο εισόδημα και την απασχόληση της Περιφέρειας συντελεί, ώστε τα προβλήματα αυτά να είναι οξύτερα για την οικονομία και την κοινωνία της περιοχής. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πρωτογενής τομέας εστιάζονται: Στον μικρό και πολυτεμαχισμένο κλήρο (μ.ο 34,3 στρεμ.). Στην ηλικιακή διάρθρωση του αγροτικού πληθυσμού. Στην εκπαίδευση και την κατάρτιση των αγροτών. 17
Στις αδυναμίες που παρουσιάζει ο τομέας εμπορίας και διακίνησης των αγροτικών προϊόντων. Στην πλημμελή οργάνωση των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων και την ως εκ τούτου αδυναμία τους να συμβάλλουν στην εξομάλυνση των συνθηκών προώθησης των αγροτικών προϊόντων και διακίνησης των αγροτικών εισροών. Στην έντονη διαφοροποίηση της παραγωγικότητας και των εισοδημάτων εντός της Περιφέρειας, η οποία είναι αποτέλεσμα των φυσικών συνθηκών και γενικότερων δυνατοτήτων των επιμέρους περιοχών. Στις περιοχές αυτές, η έλλειψη εξωγεωργικής απασχόλησης εντείνει τις ανισότητες. Στις περιορισμένες δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης των δασών της Περιφέρειας λόγω της ποιότητος. Ο Δευτερογενής τομέας την περίοδο 1984-1992 στιγματίσθηκε από την έντονη αποβιομηχάνιση που έπληξε την Πάτρα, μια πόλη με έντονη μεταποιητική παράδοση. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρουσιάσθηκε ανάκαμψη μέσω της αναδιάρθρωσης της μεταποιητικής βάσης και της μετατόπισης των δραστηριοτήτων από τους παραδοσιακούς φθίνοντες κλάδους (μεγάλες μονάδες) προς ανταγωνιστικές και βιώσιμες δραστηριότητες. Ο συνολικός αριθμός επιχειρήσεων του δευτερογενή τομέα στην Περιφέρεια ανήλθε στις 10.300 6, παρουσιάζοντας αύξηση περίπου κατά 18,5% σε σχέση με το 2001. Η ποσοστιαία μεταβολή για την περίοδο αυτή ήταν μεγαλύτερη και αυτής των επιχειρήσεων του τριτογενή τομέα (αύξηση περίπου 10%). Οι βασικότερες μεταποιητικές μονάδες στην Περιφέρεια αφορούν τους κλάδους τροφίμων και ποτών, ένδυσης, εκτυπώσεων, εξοπλισμού τηλεπικοινωνιών - πληροφορικής, χαρτιού, πλαστικών, βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου, μη μεταλλικών ορυκτών. Σημειώνεται ότι στον μεταποιητικό τομέα η ΠΔΕ συγκεντρώνει ορισμένα χωροταξικά και άλλα πλεονεκτήματα, τα οποία κατάλληλα αξιοποιούμενα μπορεί να στηρίξουν την ανάπτυξή της. Ενδεικτικά αναφέρεται η σημαντική παραγωγή του πρωτογενούς τομέα η οποία έχει τη δυνατότητα στήριξης μεταποιητικών δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα την παραγωγή πιστοποιημένων προϊόντων και την ανάπτυξη της τυποποίησης και συσκευασίας αγροτικών προϊόντων για εξαγωγή. Η λειτουργία των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, των ερευνητικών ινστιτούτων και του Επιστημονικού Πάρκου στη Περιφέρεια με το επιστημονικό και ερευνητικό δυναμικό που διαθέτουν, συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην προσέλκυση καινοτόμων επενδυτικών δραστηριοτήτων σε τομείς που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς. Επισημαίνεται η ύπαρξη των οργανωμένων Βιομηχανικών Περιοχών (ΒΙΠΕ Πατρών, Εμπορικό Λιμάνι Αστακού), η οποία 6 Μητρώο Επιχειρήσεων, ΕΣΥΕ 2004 18
παρέχει τη δυνατότητα για την περαιτέρω ανάπτυξη των μεταποιητικών δραστηριοτήτων της Περιφέρειας. Ιδιαίτερης σημασίας είναι και η γεωγραφική θέση της Π.Δ.Ε., η οποία προσφέρει αναπτυξιακές δυνατότητες, δεδομένου ότι εξασφαλίζει άμεση πρόσβαση τόσο στις αγορές του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού (λιμάνι Πατρών, ΠΑΘΕ). Ο Τριτογενής τομέας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, που αποτελεί τον κυρίαρχο τομέα στην Περιφέρεια, παρουσίασε αυξητικές τάσεις στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της περιφέρειας ενώ διατήρησε σταθερό το ποσοστό συμβολής του στο σχηματισμό του προϊόντος του τομέα στη χώρα. Μεγαλύτερη είναι η συμβολή του νομού Αχαΐας. Συγκριτικά πλεονεκτήματα έχει η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας στον τριτογενή τομέα, ιδιαίτερα στις μεταφορές. Η Πάτρα αποτελεί την κύρια πύλη της χώρας προς τη Δυτική Ευρώπη και μείζονα κόμβο μεταφορών με αποτέλεσμα την έντονη ανάπτυξη των διεθνών θαλάσσιων μεταφορών και του εμπορίου από και προς το λιμάνι της. Οι υπηρεσίες παρουσιάζουν επίσης ανοδική τάση, ενώ ευνοϊκές διαφαίνονται οι προοπτικές για την ανάπτυξη του τουρισμού λόγω της ύπαρξης αξιόλογων φυσικών, πολιτιστικών και τουριστικών πόρων στην περιοχή παρότι μέχρι στιγμής η εκμετάλλευση τους είναι ελλιπής. Η ΠΔΕ διαθέτει σημαντική τουριστική υποδομή με το συνολικό ξενοδοχειακό δυναμικό 7 να περιλαμβάνει 237 ξενοδοχεία με 15.808 κλίνες εκ των οποίων οι 1.117 σε ξενοδοχεία 5 αστέρων, 28 οργανωμένα camping και πλήθος βοηθητικών καταλυμάτων, αρκετά εκ των οποίων έχουν εκσυγχρονιστεί στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου. Στον τουρισμό η ΠΔΕ δεν έχει επιτύχει μέχρι σήμερα να γίνει ένας μόνιμος και δυναμικός πόλος έλξης, παρά το γεγονός ότι συγκεντρώνει συγκριτικά πλεονεκτήματα, από πλευράς κλίματος και γεωγραφικής θέσης (τοποθέτηση στο αρχαιολογικό τρίγωνο Δελφών Ολυμπίας Μυκηνών, πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό κάλλος, κλπ.). Ειδικά αναφορικά με τον Πολιτιστικό Τομέα, η ΠΔΕ διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, που αφορούν ιδιαίτερα αξιόλογους αρχαιολογικούς και βυζαντινούς χώρους και ευρήματα, όπως η Αρχαία Ολυμπία, τα Ενετικά Κάστρα κ.λ.π. Τέλος, η πρωτεύουσα της Δυτικής Ελλάδος, παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη στους τομείς των υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, έρευνας και ανάπτυξης, καθώς και των παραγωγικών υπηρεσιών. 7 Μητρώο Επιχειρήσεων, ΕΣΥΕ 2004 19
Αριθμός Επιχειρήσεων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας στους Νομούς της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΧΑΙΑΣ ΗΛΕΙΑΣ ΑΙΤΩΛΟ/ΝΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝ 879377 46418 22051 10438 13929 % 100 5,28 2,51 1,19 1,58 Α 8 ΣΥΝ 18124 921 211 417 293 % 100 5,08 1,16 2,3 1,62 Β ΣΥΝ 1598 98 33 17 48 % 100 6,13 2,07 1,06 3 Γ ΣΥΝ 1141 39 10 10 19 % 100 3,43 0,88 0,88 1,67 Δ ΣΥΝ 97011 4286 2175 1001 1110 % 100 4,41 2,24 1,03 1,14 Ε ΣΥΝ 1128 45 15 14 16 % 100 3,99 1,33 1,24 1,42 ΣΤ ΣΥΝ 98926 6196 2531 1772 1893 % 100 6,26 2,56 1,79 1,91 Ζ ΣΥΝ 307324 17242 7906 4009 5327 % 100 5,6 2,57 1,3 1,73 Η ΣΥΝ 103971 5835 2149 1516 2170 % 100 5,62 2,07 1,46 2,09 Θ ΣΥΝ 46959 2428 1196 390 842 % 100 5,17 2,55 0,83 1,79 Ι ΣΥΝ 3640 180 109 34 37 % 100 4,94 2,99 0,93 1,02 Κ ΣΥΝ 112336 4162 2625 611 926 % 100 3,7 2,34 0,54 0,82 Λ ΣΥΝ 846 20 11 6 3 % 100 2,36 1,3 0,71 0,35 Μ ΣΥΝ 4817 235 132 45 58 % 100 4,87 2,74 0,93 1,2 Ν ΣΥΝ 3408 86 54 10 22 % 100 2,52 1,58 0,29 0,65 Ξ ΣΥΝ 42814 1742 890 306 546 % 100 4,07 2,08 0,71 1,28 Ο ΣΥΝ 43 4 3 0 1 % 100 9,31 6,98 0 2,33 Π ΣΥΝ 17 1 1 0 0 % 100 5,88 5,88 0 0 Χ ΣΥΝ 35274 2898 2000 280 618 % 100 8,21 5,67 0,79 1,75 8 Α. Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία, Β. Αλιεία, Γ. Ορυχεία και λατομεία, Δ. Μεταποιητικές βιομηχανίες, Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού, Η. Ξενοδοχεία και εστιατόρια, Θ. Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες, Ι. Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, Κ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες, Λ. Δημόσια διοίκηση και άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, Μ. Εκπαίδευση, Ν. Υγεία και κοινωνική μέριμνα, Ξ. Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού ή ατομικού χαρακτήρα, Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό, Π. Ετερόδικοι οργανισμοί και όργανα, ΣΤ. Κατασκευές, X. Δε δήλωσαν σαφώς τον κλάδο τους 20
Πίνακας 13 Αριθμός Επιχειρήσεων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας στους Νομούς της ΠΔΕ Πηγή: Μητρώο Επιχειρήσεων ΕΣΥΕ 2002 Σύμφωνα με τον πίνακα που ακολουθεί (πίνακας 14) οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούντα στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας συμμετέχουν μόλις κατά 2,43% στον συνολικό τζίρο των επιχειρήσεων της χώρας. Ενώ ο μέσος τζίρος μιας ελληνικής επιχείρησης υπολογίζεται περί τα 274.000, το αντίστοιχο μέγεθος για τις επιχειρήσεις της Δυτικής Ελλάδας ανέρχεται σε λιγότερο από το μισό 126.000. Επιχειρήσεις και τζίρος (σε εκατ. ) των νομών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Αριθμός Επιχειρήσεων Τζίρος Σύνολο % Σύνολο % ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ 879377 100 240885,2 100 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 46418 5,28 5845,82 2,43 ΑΧΑΙΑΣ 22051 2,51 3406,19 1,41 ΗΛΕΙΑΣ 10438 1,19 999,33 0,41 ΑΙΤΩΛΟ/ΝΙΑΣ 13929 1,58 1440,3 0,6 Πίνακας 14 Επιχειρήσεις και τζίρος (σε εκατ. ) των νομών της ΠΔΕ Πηγή: Μητρώο Επιχειρήσεων ΕΣΥΕ 2002 21
Κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Κατά το 2007, το κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ανήλθε σε 20.386, σημειώνοντας αύξηση 6,6%, έναντι αύξησης 7,4% που είχε σημειώσει το προηγούμενο έτος (πίνακας 15). Το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ καταγράφεται στην περιφέρεια Αττικής, για να ακολουθήσουν οι περιφέρειες του Ν. Αιγαίου και της Στερεάς Ελλάδας. Αντιθέτως το χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ καταγράφεται στις περιφέρειες της Δυτικής Ελλάδος και της Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Όπως παρατηρούμε από τον παρακάτω πίνακα, τους υψηλότερους ρυθμούς μεταβολής του κατά κεφαλή ΑΕΠ έχουν οι περιφέρειες της Κρήτης, του Νοτίου Αιγαίου και του Βορείου Αιγαίου. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (κατά κεφαλή) σε, τρέχουσες τιμές 2005 Μεταβολή (%) 2006 Μεταβολή (%) 2007 Αν. Μακεδονία & Θράκη 12.098 2,2% 12.364 5,2% 13.009 Κεντρική Μακεδονία 14.303 7,4% 15.362 5,9% 16.271 Δυτική Μακεδονία 14.638 5,5% 15.436 6,2% 16.391 Θεσσαλία 13.426 3,0% 13.835 5,6% 14.609 Ήπειρος 13.368 7,3% 14.346 6,0% 15.210 Ιόνια Νησιά 14.372 4,5% 15.016 6,8% 16.043 Δυτική Ελλάς 11.685 3,9% 12.142 5,3% 12.785 Στερεά Ελλάς 18.044 5,3% 19.003 4,7% 19.899 Πελοπόννησος 14.574 7,4% 15.649 5,9% 16.569 Αττική 24.103 8,8% 26.227 6,9% 28.046 Βόρειο Αιγαίο 12.612 8,6% 13.698 7,6% 14.733 Νότιο Αιγαίο 17.788 9,9% 19.541 8,2% 21.135 Κρήτη 15.789 6,6% 16.828 8,5% 18.260 Σύνολο Χώρας 17.800 7,4% 19.124 6,6% 20.386 Πίνακας 15 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (κατά κεφαλή) 22
Κατα Κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Αττική Νότιο Αιγαίο Σύνολο χώρας Στερεά Ελλάς Κρήτη Πελοπόννησος Δυτική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Ιόνια Νησιά Ήπειρος Βόρειο Αιγαίο Θεσσαλία Αν. Μακεδονία & Θράκη Δυτική Ελλάς 8.000 9.500 11.000 12.500 14.000 15.500 17.000 18.500 20.000 21.500 23.000 24.500 26.000 27.500 29.000 30.500 (σε Ευρώ, τρέχουσες τιμές) Γράφημα 3 Κατά Κεφαλή ΑΕΠ περιφερειών 23
Δείκτες Ευημερίας Νομών Δυτικής Ελλάδας Οι δείκτες ευημερίας των νομών της Δυτικής Ελλάδας μαρτυρούν ότι η Περιφέρεια κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των Περιφερειών της χώρας όσον αφορά βασικά οικονομικά μεγέθη όπως το κατά κεφαλή ΑΕΠ και οι αποταμιευτικές καταθέσεις. Μεταξύ των Νομών παρατηρείται ανομοιομορφία εφόσον οι δείκτες ευημερίας είναι λιγότερο δυσοίωνοι για το Νομό Αχαΐας σε σχέση με τους δύο άλλους νομούς της Περιφέρειας. Παρόλα αυτά ακόμα και η Αχαΐα στα βασικά οικονομικά μεγέθη υπολείπεται του μέσου όρου της χώρας. Η Περιφέρεια βρίσκεται στη μέση της κατάταξης με κριτήριο τη φυσική αύξηση του πληθυσμού, ενώ το πλήθος των μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανά 1000 κατοίκους ξεπερνά οριακά το μέσο όρο της χώρας. Στην Περιφέρεια παράγεται μόλις το 4,2% του ΑΕΠ της Ελλάδας, ενώ πάνω από το μισό ΑΕΠ της Περιφέρειας παράγεται στο νομό Αχαΐας. Δείκτες ευημερίας των Νομών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Μέσος (Σε χιλιάδες για το έτος 2005) Μ.Ο. Όρος Χώρας Π. Δ.Ε. Αχαΐα Ηλεία Αιτωλοακαρνανία ΑΕΠ κατά κεφαλή 19,3 13,1 14,5 10,2 11 13 Κατά κεφαλή αποταμιευτικές καταθέσεις 12,2 7,1 8,3 5,2 6,9 13 Δηλ. Εισόδημα ανά φορολογούμενο 13,7 11,8 13,4 10,4 10,4 9 Φόρος εισοδήματος ανά φορολογούμενο 1,22 0,81 1,06 0,58 0,58 8 Φυσική αύξηση πληθυσμού / 1000 κατοίκους 0,2-1 0,9-4,4-1,2 7 Μαθητές β βάθμιας εκπαίδευσης / 1000 κατοίκους 63 65 69 52 69 5 Μαθητές δημοτικού / 1000 κατοίκους 58 58 59 51 63 9 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ - 4,2% 2,2% 0,9% 1,1% 7 Φορολογούμενοι - 5,7% 2,7% 1,2% 1,8% 4 Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα - 4,9% 2,6% 0,9% 1,4% 4 Φόρος εισοδήματος - 3,8% 2,3% 0,6% 0,9% 4 Αποταμιευτικές καταθέσεις - 3,9% 2% 0,7% 1,1% 5 Πίνακας 16 Δείκτες ευημερίας των Νομών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Πηγή: www.economics.gr Κατάτα ξη ΠΔΕ 24
3. Ανάλυση Swot για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος Πλεονεκτήματα Κομβική θέση της Πάτρας ως Δυτικής Πύλης της χώρας Ζεύξη Ρίου Αντιρρίου Διεθνής τουριστικός προορισμός Τουριστικοί και πολιτιστικοί πόροι με κύριο συντελεστή παγκόσμιας εμβέλειας την Ολυμπία Ύπαρξη περιοχών ιδιαίτερης αισθητικής και περιβαλλοντικής αξίας Σημαντικοί βιοποικιλότητα με πλούσια τοπική πανίδα και χλωρίδα Περιβαλλοντικοί πόροι προστατευόμενοι από διεθνείς συμβάσεις Σημαντική λαϊκή και πολιτιστική κληρονομιά Ύπαρξη ικανού αριθμού τοπικών αγροτικών προϊόντων ποιότητας (ελαιόλαδο, οίνος, εσπεριδοειδή) Λειτουργία Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και Ερευνητικών Ινστιτούτων Διεθνούς εμβέλειας Πλούσιο υδατικό δυναμικό Σημαντικές λιμενικές υποδομές για τη διασύνδεση με εμπορικά δίκτυα και τη διακίνηση επιβατών Αδυναμίες Πληθυσμιακή αποδυνάμωση της υπαίθρου Χαμηλό κατά κεφαλή ΑΕΠ Ενδοπεριφερειακές και διανομαρχιακές ανισότητες με ύπαρξη θυλάκων χαμηλής ανάπτυξης Ελλιπής οργάνωση των οικιστικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων στα αστικά και ημιαστικά κέντρα της Περιφέρειας, με αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία τους ως πόλων ανάπτυξης Χαμηλή ανταγωνιστικότητα προϊόντων και αγορών Χαμηλός βαθμός διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος, με την έλλειψη οργανωμένων χώρων και υποδομών τουριστικών δραστηριοτήτων (υποδομές αγροτουρισμού, τουριστικά αγκυροβολία, μαρίνες κτλ) Έλλειψη υψηλής ποιότητας τουριστικών υποδομών και οργάνωσης του τουριστικού επιχειρηματικού ιστού Τάσεις αποβιομηχανοποίησης Ελλιπής διάχυση των αποτελεσμάτων των ερευνητικών προγραμμάτων στην παραγωγική διαδικασία 25
Χαμηλό επιχειρηματικό πνεύμα στο σύνολο του κοινωνικοοικονομικού ιστού της περιοχής μελέτης Χαμηλού βαθμού διασύνδεση των παραγωγικών τομέων με αποτέλεσμα την αδυναμία απορρόφησης υπηρεσιών και προϊόντων Χαμηλός βαθμός εξοικείωσης και χρήσης ΤΠΕ Διαρθρωτικά προβλήματα στην αγορά εργασίας (μακροχρόνια ανεργία, ανεργία γυναικών κτλ) Υψηλά ποσοστά απασχόλησης στον αγροτικό τομέα (κυρίως στους Νομούς Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας) Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και εξειδίκευσης ανθρώπινου δυναμικού Έλλειψη οργανωμένων ΧΥΤΑ και υποδομής διαχείρισης απορριμμάτων Διάβρωση εδαφών / απώλεια εδαφικού καλύμματος λόγω αποδάσωσης / υπερβόσκησης Μόλυνση και ρύπανση του εδάφους λόγω της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων Υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα με ανεπαρκείς υποδομές συλλογής και διαχείρισης υδάτων Ποιοτικές ελλείψεις σε κοινωνικές υποδομές (εκπαίδευση υγεία) Έλλειψη δικτύου φυσικού αερίου Ελλείψεις ποιοτικού χαρακτήρα στις υποδομές μεταφορών Ελλείψεις στον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό Αυξημένα προβλήματα κυκλοφορίας και προσπέλασης κύριων αστικών κέντρων Ευκαιρίες Δημιουργία και λειτουργία του Δυτικού Άξονα της ΠΑΘΕ (Κόρινθος Πάτρα), και σύγχρονης σιδηροδρομικής γραμμής Υλοποίηση σημαντικής κλίμακας μεταφορικών έργων σε γειτονικές περιφέρειες (π.χ. Εγνατία Οδός) Αναβάθμιση του ρόλου της Πάτρας ως Δυτική Πύλη της Ελλάδας προς τις χώρες της Ε.Ε. Αξιοποίηση των ερευνητικών δομών της περιοχής και διάχυση των αποτελεσμάτων στον παραγωγικό ιστό Αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης ποιοτικών υπηρεσιών στον τομέα του ειδικού / θεματικού ή εναλλακτικού τουρισμού Ανάπτυξη αιολικής, υδροηλεκτρικής ενέργειας Προσέλκυση επενδύσεων λόγω της γειτνίασης με την Αθήνα και της διευκόλυνσης της προσβασιμότητας με την ύπαρξη επαρκούς δικτύου αυτοκινητόδρομων 26
Η δυνατότητα ουσιαστικών παρεμβάσεων για την αναβάθμιση της οργάνωσης και λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης κατά τη Δ Προγραμματική περίοδο Ο Χάρτης για τις ΜΜΕ στα πλαίσια των αποφάσεων του Ε.Σ. στη Λισαβόνα Αξιοποίησης δυναμικών αστικών τουριστικών κέντρων Η εμβάθυνση της ευρω μεσογειακής συνεργασίας σε θέματα τουρισμού Αλλαγή διατροφικών προτύπων και γενικότερη στροφή των καταναλωτών προς προϊόντα αναγνωρισμένης ποιότητας και προέλευσης Η ευρωπαϊκή στρατηγική του Γκέτεμπουργκ για την «αειφόρο ανάπτυξη» Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, ΚτΠ και αποτελεσμάτων έρευνας για την αντιμετώπιση διαρθρωτικών προβλημάτων (βελτίωση διοικητικής λειτουργίας, άρση οικονομικής και κοινωνικής απομόνωσης, βελτίωση ανταγωνιστικότητας κτλ) Δυνατότητες που προσφέρουν οι πολιτικές της Ε.Ε. για την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού (κατάρτιση, δια βίου μάθηση) Δυνατότητα απορρόφησης τοπικών προϊόντων στον τριτογενή τομέα (ξενοδοχειακές μονάδες, μονάδες εστίασης) Ενσωμάτωση οικονομικών μεταναστών, στοιχείο που ενισχύει το εργατικό δυναμικό Απειλές Καθυστέρηση σύνδεσης με Εγνατία και Διευρωπαϊκά Δίκτυα Συνεχιζόμενες ελλείψεις σε βασικές υποδομές με αποτέλεσμα, αφ ενός συγκέντρωση δημοσιών πόρων σε αυτές αφ ετέρου παρακώλυση των παραγωγικών / επιχειρηματικών δραστηριοτήτων Έντονος ανταγωνισμός σε τομείς της παραγωγής από χώρες της Ε.Ε. μετά από τις διευρύνσεις του 2004 και του 2007 Είσοδος νέων ανταγωνιστών (εκτός Ε.Ε.) στην τουριστική αγορά Άσκηση σημαντικών πιέσεων στις χρήσεις γης και στο φυσικό και οικιστικό περιβάλλον από την εποχική τουριστική δραστηριότητα Τάσεις κυριαρχίας διάσπαρτου μοντέλου ανάπτυξης οικονομικών δραστηριοτήτων και διάχυτου προτύπου οικιστικής ανάπτυξης Η διεθνής ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος στηρίζεται στις χαμηλές τιμές και τον μαζικό χαρακτήρα Διαρροή επιστημονικού στελεχιακού δυναμικού λόγω έλλειψης ευκαιριών Εξαρτήσεις της παραγωγικής / επιχειρηματικής βάσης από τις κρατικές ενισχύσεις και τις δημόσιες επενδύσεις εν γένει 27
Η απερήμωση της υπαίθρου Περιβαλλοντικές πιέσεις από συγκέντρωση τουριστικών δραστηριοτήτων σε θύλακες θαλάσσιας και χερσαίας τουριστικής ανάπτυξης Περαιτέρω υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής από υπεράντληση αρδευτικού ύδατος και έλλειψη έργων εμπλουτισμού με τη χρήση / αξιοποίηση επιφανειακών υδάτων Η εφαρμογή της νέας ΚΓΠ Υπερβολική εξειδίκευση της παραγωγής στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα Αυξανόμενη εισροή οικονομικών μεταναστών και κίνδυνος μεγέθυνσης του κοινωνικού αποκλεισμού, που δημιουργούν ανάγκες ενσωμάτωσης τους στην τοπική οικονομία και κοινωνία Αυξητικές τάσεις της ανεργίας τα τελευταία χρόνια με ιδιαίτερη έμφαση στους νέους, τις γυναίκες και τα άτομα περιορισμένων προσόντων. 28
4. Σύγκλιση Συνοπτική Αποτίμηση αποτελεσμάτων προγραμματικής περιόδου 2000-2006 Σύγκλιση Ελλάδας εντός της 25ετίας 1981-2006 Στη συνέχεια θα εξετάσουμε την πραγματική σύγκλιση της χώρας μας, δηλαδή το να πλησιάσει το κατά κεφαλήν Aκαθάριστο Eγχώριο Προϊόν (AEΠ) της σε Mονάδες Aγοραστικής Δύναμης (MAΔ) τον μέσο όρο της Eυρωπαϊκής Eνωσης των 15 κρατών παλαιών μελών (E.E. 15). Aπό τον πίνακα 17 φαίνεται ότι το κατά κεφαλήν AEΠ σε MAΔ της χώρας μας από 77,9 που ήταν το 1981 κατολίσθησε στο 63,8 το 1996 και έπειτα από μια στασιμότητα τα έτη 1997-1999 άρχισε να αυξάνεται για να φτάσει στο 75,4 το 2004. Ως τα 25, επομένως, χρόνια της συμμετοχής της χώρας μας ως πλήρους μέλους της E.E. η πραγματική σύγκλισή της ήταν μηδενική. Σε αντίθεση με την Eλλάδα στις τρεις άλλες χώρες του Tαμείου Συνοχής σημειώθηκε πραγματική σύγκλιση (θεαματική ήταν της Iρλανδίας από 69,7 το 1981 σε 124,6 το 2004, σημαντική της Iσπανίας από 73,9 σε 90,5 και μικρή, αλλά υπαρκτή, εκείνη της Πορτογαλίας από 61,0 σε 69,9). Κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ελλάδας σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) (Ε.Ε. 15 = 100) Έτος Κατά κεφαλήν Κατά κεφαλήν Έτος ΑΕΠ σε ΜΑΔ ΑΕΠ σε ΜΑΔ 1981 77,9 1993 66,2 1982 75,9 1994 65,6 1983 73,4 1995 64,2 1984 72,9 1996 63,8 1985 72,7 1997 64,6 1986 71,1 1998 64,3 1987 67,6 1999 64,4 1988 67,7 2000 65,1 1989 67,8 2001 66,4 1990 65,8 2002 70,3 1991 67,8 2003 73,5 1992 67,2 2004 74,5 Πίνακας 17 Κατά κεφαλή ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) Πηγή: έκθεση της Eυρωπαϊκής Eπιτροπής για την κατάσταση της οικονομίας των κρατών μελών της E.E. Oι παράγοντες τρεις άμεσοι παράγοντες που επηρεάζουν την πραγματική σύγκλιση είναι οι αυξήσεις: του AEΠ σε τρέχουσες τιμές, του δείκτη τιμών καταναλωτή και του πληθυσμού στο κάθε κράτος-μέλος σε σχέση με αντίστοιχες αυξήσεις στην E.E. ως σύνολο. Oι παράγοντες αυτοί μπορεί να συμπυκνωθούν σε δύο, δηλαδή την αύξηση του AEΠ σε σταθερές τιμές και στην αύξηση του πληθυσμού. 29
Kαθένας από τους παραπάνω άμεσους παράγοντες εξαρτάται από πολλούς άλλους (π.χ. η αύξηση του AEΠ σε τρέχουσες τιμές από τις επενδύσεις, το ποσοστό συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό, το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού, η τεχνολογική πρόοδος κ.λπ. O πληθωρισμός από το κόστος παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών, την ισοτιμία μέχρι το 2000 της δραχμής κ.λπ. H αύξηση του πληθυσμού από την υπεροχή των γεννήσεων έναντι των θανάτων και την καθαρή εισροή πληθυσμού από άλλες χώρες κ.λπ.). Oι μέσοι ετήσιοι ρυθμοί αύξησης των τεσσάρων παραγόντων που προαναφέρθηκαν σε καθεμιά από τις τρεις υποπεριόδους στην Eλλάδα και στην E.E. 15 ως σύνολο και η σχέση τους δίνονται στον πίνακα 18. Πριν αναφερθούμε σε καθεμιά από τις τρεις υποπεριόδους πρέπει να σημειώσουμε ότι όλα τα χρόνια της περιόδου 1981-2004 η αύξηση του AEΠ σε τρέχουσες τιμές και του δείκτη τιμών καταναλωτή στην Eλλάδα ήταν υψηλότερες απ ό,τι στην E.E. 15 ως σύνολο. Tο ίδιο ισχύει και για την αύξηση του πληθυσμού με την εξαίρεση των ετών 2000 και 2002-2004. Aπό τον πίνακα 18 φαίνεται ότι: Δεκαετία 1981-1990. H μικρή διαφορά ανάμεσα στη μέση ετήσια αύξηση του AEΠ και στον μέσο ετήσιο πληθωρισμό στην Eλλάδα είχε ως αποτέλεσμα η μέση ετήσια αύξηση του AEΠ σε σταθερές τιμές να περιοριστεί σε κάτω του 1%. Aντίθετα, ο αισθητά μικρότερος μέσος πληθωρισμός στην E.E. 15 από τη μέση αύξηση του AEΠ σε τρέχουσες τιμές είχε ως αποτέλεσμα η μέση αύξηση του AEΠ της σε σταθερές τιμές να είναι υπερτριπλάσια εκείνης της Eλλάδας. H διαφορά αυτή σε συνδυασμό με τη διπλάσια μέση αύξηση του πληθυσμού στην Eλλάδα σε σύγκριση με εκείνη στην E.E. 15 είχε ως αποτέλεσμα την κατολίσθηση του κατά κεφαλήν AEΠ σε MAΔ της Eλλάδας από 77,9 το 1981 στο 65,8 το 1990. Δεκαετία 1991-2000. O μέσος ετήσιος πληθωρισμός τόσο στην Eλλάδα όσο και στην E.E. 15 ήταν σε αισθητά χαμηλότερα επίπεδα από τη μέση αύξηση του AEΠ σε τρέχουσες τιμές με αποτέλεσμα η μέση ετήσια αύξηση του AEΠ σε σταθερές τιμές στην Eλλάδα να είναι υπερτριπλάσια εκείνης της προηγούμενης δεκαετίας, ενώ στην E.E. 15 ελαφρά χαμηλότερη. H μικρή, όμως, υπεροχή της μέσης ετήσιας αύξησης του AEΠ σε σταθερές τιμές της Eλλάδας σε σχέση με εκείνη της E.E. 15 εκμηδενίστηκε από το γεγονός ότι η αύξηση του πληθυσμού στη χώρα μας εξακολουθούσε να είναι διπλάσια εκείνης της E.E. 15, με αποτέλεσμα τη στασιμότητα του κατά κεφαλήν AEΠ σε MAΔ της Eλλάδας γύρω στα 65,0 κατά μέσο όρο τη δεκαετία αυτή. 30
Tετραετία 2001-2004. Tέσσερις είναι οι παράγοντες που συνέβαλαν στη σημαντική αύξηση του κατά κεφαλήν AEΠ της χώρας μας σε MAΔ τα τέσσερα έτη της περιόδου αυτής: o O δραστικός περιορισμός της διαφοράς του μέσου ετήσιου πληθωρισμού ανάμεσα στη χώρα μας και στην E.E. 15. o H αύξηση της διαφοράς ανάμεσα στην αύξηση του AEΠ σε τρέχουσες τιμές και του σχετικά χαμηλού πληθωρισμού με αποτέλεσμα τον διπλασιασμό του μέσου ετήσιου ρυθμού αύξησης του AEΠ σε σταθερές τιμές. o H επιβράδυνση της αύξησης του AEΠ σε τρέχουσες και σταθερές τιμές της E.E. 15, με αποτέλεσμα ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του AEΠ σε σταθερές τιμές στην Eλλάδα να είναι σχεδόν τριπλάσιος εκείνου της E.E. 15. o H μικρότερη μέση ετήσια αύξηση του πληθωρισμού στην Eλλάδα σε σχέση με εκείνη της E.E. 15. Παρά, όμως, τη σημαντική αυτή αύξησή του, το κατά κεφαλήν AEΠ της χώρας μας σε MAΔ το 2004 ήταν χαμηλότερο από ό,τι το 1981. Μέση ετήσια αύξηση των παραγόντων που επηρέασαν το Κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ της Ελλάδας (1981-2004) Παράγοντες Ελλάδα ΕΕ 15 Σχέση ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές 20,45 8,87 2,3 ΔΤΚ 19,05 6,30 3,0 1981 1990 ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 0,70 2,43 0,3 Πληθυσμός 0,52 0,26 2,0 ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές 2,11 4,83 2,5 ΔΤΚ 9,42 2,83 3,3 1991 2000 ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 2,36 2,23 1,1 Πληθυσμός 0,73 0,34 2,1 ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές 8,25 3,88 2,1 ΔΤΚ 3,50 2,08 1,7 2000-2004 ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 4,43 1,60 2,8 Πληθυσμός 0,33 0,42 0,8 Πίνακας 18 Μέση ετήσια αύξηση των παραγόντων ππυ επηρέασαν το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ Πηγή: έκθεση της Eυρωπαϊκής Eπιτροπής για την κατάσταση της οικονομίας των κρατών μελών της E.E. Αποτίμηση αποτελεσμάτων προγραμματικής περιόδου 2000-2006 για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Ο Γενικός Αναπτυξιακός Στόχος της ΠΔΕ για την περίοδο 2000-2006 ήταν «η αξιοποίηση της κομβικής θέσης της Περιφέρειας και η αξιοποίηση των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων για την υπέρβαση των προβλημάτων της ανεργίας και της ενδοπεριφερειακής ανισότητας». Η στρατηγική ανάπτυξης της ΠΔΕ βασίσθηκε στην υλοποίηση των παρακάτω στόχων / αξόνων προτεραιότητας: 31