Μελέτη αναγνωσιμότητας για το ψηφιακό έγγραφο που απευθύνεται σε Έλληνες χρήστες

Μελέτη αναγνωσιμότητας για το ψηφιακό έγγραφο που απευθύνεται σε Έλληνες χρήστες ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εξάπλωση της χρήσης των Η/Υ και του διαδικτύου, με την ευρεία χρήση της οθόνης ως μέσου παρουσίασης της πληροφορίας, έφεραν στο προσκήνιο το ζήτημα της ηλεκτρονικής αναγνωσιμότητας. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η εξέταση δώδεκα συνδυασμών γραμματοσειράς-μεγέθους και οκτώ χρωματικών συνδυασμών προσκηνίου-παρασκηνίου, ως προς την αναγνωσιμότητα που προσφέρουν, από μία ομάδα Ελλήνων φοιτητών. Η συλλογή των ερευνητικών δεδομένων έγινε μέσα από ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο ελληνικής αναγνωσιμότητας, με το οποίο πραγματοποιήθηκαν υποκειμενικές μετρήσεις αλλά και αντικειμενικές μετρήσεις, της ταχύτητας, της ακρίβειας και της αποτελεσματικότητας της ανάγνωσης, με τη βοήθεια μιας πρωτότυπης εργασίας αναζήτησης λάθος τονισμένων λέξεων. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έδειξε ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις αντικειμενικές μετρήσεις μεταξύ των ελεγχόμενων συνδυασμών. Υπάρχουν όμως σημαντικές διαφοροποιήσεις και κατευθυντήριες γραμμές (guidelines), που προκύπτουν με βάση τις υποκειμενικές προτιμήσεις των συμμετεχόντων. Πολύ καλή επίδοση παρουσίασαν οι συνδυασμοί της Arial και της MyriadPro, ενώ αντίθετα, χαμηλές ήταν οι επιδόσεις της Times New Roman. Στους χρωματικούς συνδυασμούς, ο συνδυασμός μαύρα γράμματα σε άσπρο φόντο υπερίσχυσε. Η ύπαρξη τέλος ελληνικών ερευνητικών δεδομένων, επέτρεψε τη σύγκριση με αντίστοιχα ξενόγλωσσων ερευνών αναγνωσιμότητας με τα οποία προέκυψε μεγάλη συμφωνία. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Αναγνωσιμότητα, Γραμματοσειρά, Χρώμα, Ελληνικό ψηφιακό έγγραφο, Εργασία λάθος τονισμένων λέξεων. Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια πολλοί ερευνητές, κύρια αγγλοσάξονες, μελετούν την ηλεκτρονική αναγνωσιμότητα με σκοπό να προτείνουν οδηγίες και κατευθύνσεις για το σωστό σχεδιασμό των ψηφιακών εγγράφων. Ποικίλα και ενδιαφέροντα συμπεράσματα προέκυψαν, τα οποία όμως απευθύνονται κύρια σε αγγλοσάξονες χρήστες, οι οποίοι ήταν και τα υποκείμενα των ερευνών. Τα συμπεράσματα αυτά, αποτελούν σημείο αναφοράς και για τους Έλληνες σχεδιαστές ψηφιακών εγγράφων, καθώς δεν υπάρχουν παρόμοιες έρευνες που να απευθύνονται ειδικά σε Έλληνες χρήστες. Ο έλεγχος όμως της αναγνωσιμότητας αποκλειστικά στο ελληνικό ψηφιακό έγγραφο και με υποκείμενα Έλληνες χρήστες θεωρείται απαραίτητος, καθώς το ελληνικό αλφάβητο έχει ιδιαιτερότητες όσον αφορά στην τυπογραφική του σχεδίαση και ένα κείμενο, ιδιαίτερα με πεζούς ελληνικούς χαρακτήρες, παρουσιάζει αναπόφευκτα διαφορετική μορφή και εικόνα από το αντίστοιχο με λατινικούς (Κατσουλίδης 1991, σ. 27, Καλαντζής & Ματθιόπουλος 2002, σ. 128). Οι δώδεκα συνδυασμοί γραμματοσειράς-μεγέθους Για τις ανάγκες της έρευνας επιλέχθηκε να γίνει ο έλεγχος δώδεκα συνδυασμών γραμματοσειράς-μεγέθους, των Times New Roman (TNR), Arial, MyriadPro και 1

Aðïëëþíéá, στα μεγέθη 10, 12 και 14 στιγμών, που αποτελούν και τα πιο συνηθισμένα μεγέθη για σώμα κειμένου. Η TNR και η Arial αποτελούν δύο ευρύτατα χρησιμοποιούμενες οικογένειες γραμμάτων και υπάρχουν πολλές έρευνες οι οποίες τις έχουν μελετήσει. Η Myriad αποτελεί μια σχετικά νέα ανισοπαχή οικογένεια γραμμάτων χωρίς ακρεμόνες, τεχνολογίας Multiple Master, που σχεδιάστηκε τόσο για τις εκτυπώσεις όσο και για την οθόνη. Η Aðïëëþíéá είναι μια ανισοπαχής ελληνική οικογένεια γραμμάτων με ακρεμόνες, σχεδιασμένη για εκτυπώσεις από τον Τάκη Κατσουλίδη, τον πιο καταξιωμένο Έλληνα σχεδιαστή οικογενειών γραμμάτων. Οι οκτώ χρωματικοί συνδυασμοί προσκηνίου-παρασκηνίου Οι οκτώ χρωματικοί συνδυασμοί προσκηνίου-παρασκηνίου που επιλέχθηκε να ελεγχθούν φαίνονται στον πίνακα 1, όπου εκτός από την πολικότητα, εμφανίζονται η χρωματική αντίθεση και η αντίθεση φωτεινότητας τους, υπολογισμένες σύμφωνα με τις οδηγίες του W3C (http://www.w3.org). Οι συνιστώσες RGB των χρωμάτων είναι: άσπρο (255,255,255), μαύρο (0,0,0), μπλε (0,0,255), πράσινο (0,255,0), κόκκινο (255,0,0), κίτρινο (255,255,0), κυανό (0,255,255) και γκρι (192,192,192). Τα άσπρα γράμματα σε μαύρο φόντο και το αντίστροφο, ελέγχονται πιο συχνά στις έρευνες αναγνωσιμότητας καθώς προσφέρουν τη μέγιστη χρωματική αντίθεση και τη μέγιστη αντίθεση φωτεινότητας. Ο συνδυασμός μπλε γράμματα σε άσπρο φόντο αποτελεί τον εξ ορισμού χρωματισμό των υπερσυνδέσμων σε μια ιστοσελίδα, ενώ τα άσπρα γράμματα σε μπλε φόντο χρησιμοποιούνται για την επιλογή κειμένου τόσο στον Internet Explorer όσο και στον Acrobat Reader. Οι συνδυασμοί του μπλε με το άσπρο προτιμούνται, καθώς παρουσιάζουν ικανοποιητική χρωματική αντίθεση και υψηλή αντίθεση φωτεινότητας. Ο συνδυασμός μαύρα γράμματα σε γκρι φόντο (25%) αποτελεί τον εξ ορισμού χρωματισμό στον Internet Explorer, ενώ οι υπόλοιποι τρεις συνδυασμοί που επιλέχθηκαν, παρουσιάζουν ποικίλους συνδυασμούς αντιθέσεων. Συνδυασμός χρωμάτων προσκηνίου - παρασκηνίου Χρωματική Αντίθεση (max. 765) Αντίθεση Φωτεινότητας (max. 255) Πολικότητα Μαύρα γράμματα Άσπρο φόντο 765 255 Θετική Άσπρα γράμματα - Μαύρο φόντο 765 255 Αρνητική Μπλε γράμματα - Άσπρο φόντο 510 226 Θετική Άσπρα γράμματα - Μπλε φόντο 510 226 Αρνητική Μαύρα γράμματα - Γκρι φόντο (25%) 576 192 Θετική Πράσινα γράμματα - Κίτρινο φόντο 255 76 Θετική Κυανά γράμματα - Μπλε φόντο 255 150 Αρνητική Μπλε γράμματα - Κόκκινο φόντο 510 47 - Πίνακας 1. Οι χρωματικοί συνδυασμοί προσκηνίου-παρασκηνίου της έρευνας Συμμετέχοντες ΜΕΘΟΔΟΣ 2

Στην έρευνα συμμετείχαν 24 πρωτοετείς φοιτητές του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Από τα 24 ερωτηματολόγια απορρίφθηκαν τέσσερα, γιατί οι χρόνοι ανάγνωσης τους παρουσίαζαν πολύ μεγάλες διακυμάνσεις. Οι 20 τελικά φοιτητές του δείγματος, 7 αγόρια και 13 κορίτσια, είχαν μέσο όρο ηλικίας 18,45 (Τ.Α.=0.51) και στην ερώτηση για τη συχνότητα χρήσης Η/Υ, 2 απάντησαν καθόλου, 6 αραιά, 10 απάντησαν συχνά, 2 πολύ συχνά και κανένας συνέχεια. Σχεδιασμός εργασίας - Ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο αναγνωσιμότητας Για τη μέτρηση της αναγνωσιμότητας των είκοσι συνολικά συνδυασμών, χρησιμοποιήθηκε ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο αναγνωσιμότητας. Σε αυτό, ένα κείμενο παρουσιάζεται με τον ελεγχόμενο συνδυασμό στην οθόνη και υλοποιούνται αντικειμενικές μετρήσεις χρόνου, ακρίβειας και αποτελεσματικότητας ανάγνωσης, καθώς και υποκειμενικές μετρήσεις. Για τους 12 συνδυασμούς γραμματοσειράςμεγέθους, το κείμενο παρουσιάστηκε στον αντίστοιχο συνδυασμό με χρώμα προσκηνίου μαύρο και χρώμα παρασκηνίου άσπρο. Για να μην υπάρξει κάποια αλληλεπίδραση μεταξύ των μετρήσεων, στους 8 χρωματικούς συνδυασμούς, το κείμενο παρουσιάστηκε στον αντίστοιχο συνδυασμό, με γραμματοσειρά Verdana στις 12 στιγμές. Η ανάλυση της οθόνης που επιλέχθηκε για να γίνει η έρευνα ήταν η 1024x768, σε οθόνες 17", με αναλύσεις στοιχείων 96dpi και συχνότητα ανανέωσης 60Hz. Η ανάλυση αυτή, παρουσιάζει αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο ποσοστό χρήσης (www.w3schools.com, www.thecounter.com). Η μέτρηση της ταχύτητας ανάγνωσης, για να διαπιστωθεί η επίδραση κάποιου συνδυασμού, είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Για να είναι αξιόπιστη η μέτρηση, όλοι οι συμμετέχοντες θα πρέπει να κάνουν μία προσεκτική και ολοκληρωμένη ανάγνωση. Γι αυτό και ζητείται συνήθως η εκτέλεση μιας εργασίας κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, που σκοπό έχει να οδηγήσει τους συμμετέχοντες σε μία όσο το δυνατόν πιο πραγματική ανάγνωση. Διάφορες τέτοιες εργασίες έχουν προταθεί (βλ. Daroch et al. 2005), στην παρούσα έρευνα όμως, χρησιμοποιήθηκε μια πρωτότυπη εργασία αναζήτησης λέξεων με λάθος τονισμό. Η ελληνική γλώσσα, χρησιμοποιώντας τους τόνους, προσφέρει αυτή τη δυνατότητα που με την κατάλληλη μεθοδολογία μπορεί να αποτελέσει μια πολύτιμη βοήθεια στον έλεγχο της ελληνικής αναγνωσιμότητας. Είκοσι κείμενα, που ισοκατανεμήθηκαν με τους είκοσι συνδυασμούς, χρησιμοποιήθηκαν στο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο. Επιλέχθηκαν, μεταξύ αυτών που χαρακτηρίζονται αξιόλογα άρθρα, από τη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia (http://el.wikipedia.org). Η ποικιλία των κειμένων, με το πιθανό ενδιαφέρον που θα προκαλούσαν στους ερωτώμενους, θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στην καλύτερη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Το αυθεντικό κείμενο άλλαξε ελαφρά έτσι ώστε όλα τα κείμενα να περιέχουν, 26 όσο το δυνατόν πιο γεμάτους στίχους, 328-330 λέξεις, 1884-1896 χαρακτήρες, όσο το δυνατόν λιγότερες ξένες λέξεις και ονόματα, για να μη δημιουργηθούν προβλήματα κατά τη διάρκεια του εντοπισμού των λάθος τονισμένων λέξεων και με τον τύπο αναγνωσιμότητας FRE να έχουν όλα 3

παρόμοια δυσκολία, ανάλογη με την ηλικία των φοιτητών (39.15 40,77). Με τυχαίο τρόπο αποδόθηκαν από 6 9 λάθη σε κάθε κείμενο και σε τυχαίες λέξεις. Η ταχύτητα ανάγνωσης, σε αυτό το ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο, υπολογίστηκε αυτόματα από τον Η/Υ μετρώντας το χρόνο που χρειάστηκε ο ερωτώμενος να διαβάσει το κείμενο με τις λάθος τονισμένες λέξεις που του παρουσιάστηκε στην οθόνη. Οι συμμετέχοντες πατούσαν το κενό (space) για κάθε λάθος λέξη που συναντούσαν και το ENTER για να δηλώσουν το τέλος της ανάγνωσης. Επίσης μετρήθηκαν: α) η ακρίβεια της ανάγνωσης (ποσοστό των λαθών που εντοπίστηκαν), καθώς συχνά η γρήγορη ανάγνωση γίνεται εις βάρος της ακρίβειας (Lupton 2003), και β) η αποτελεσματικότητα της ανάγνωσης (χρόνος / ακρίβεια ανάγνωσης). Μετά τις αντικειμενικές μετρήσεις, οι 9 πρώτες γραμμές του κειμένου, χωρίς λάθη τώρα, παρουσιάζονταν στην οθόνη για την υποκειμενική μέτρηση του συνδυασμού, με τη βαθμολόγηση σε μια κλίμακα Likert από 0-10, τεσσάρων χαρακτηριστικών (αναγνωσιμότητα, αρέσκεια, επαγγελματική και προσωπική χρήση). Στο τέλος, με την εμφάνιση μιας φράσης που περιείχε όλα τα γράμματα της αλφαβήτου (pangram), σε όλους τους ελεγχόμενους συνδυασμούς, τέθηκαν ερωτήσεις ταξινόμησης: α) των Arial, MyriadPro, Απολλώνια και TNR στις 10 στιγμές, β) των Arial, MyriadPro, Απολλώνια και TNR στις 12 στιγμές, γ) των Arial, MyriadPro, Απολλώνια και TNR στις 14 στιγμές, δ) των 12 συνδυασμών γραμματοσειράς-μεγέθους, ε) των 8 χρωματικών συνδυασμών και στ) των Arial, MyriadPro, Απολλώνια, TNR και Verdana, στις 12 στιγμές και σε κάθε ένα από τους οκτώ χρωματικούς συνδυασμούς. Η γνώμη των συμμετεχόντων, η υποκειμενική μέτρηση, αποτελεί συνήθως μια αξιόπιστη μέτρηση με αρκετά πλεονεκτήματα, καθώς ο ερωτώμενος στην απάντηση του θα λάβει υπόψη του ποικίλους παράγοντες που δεν λαμβάνουν απαραίτητα μέρος στο μοντέλο το οποίο μελετάται και πιθανά δεν μπορούν να μετρηθούν αντικειμενικά με επιτυχία. Έχει παρατηρηθεί ότι η ταχύτητα της ανάγνωσης πολλές φορές δεν αντικατοπτρίζει την οπτική άνεση της ανάγνωσης, για την οποία η υποκειμενική μέτρηση είναι συνήθως πιο ευαίσθητη. Όπως φαίνεται, το ανθρώπινο οπτικό σύστημα είναι ικανό να επεξεργαστεί με αποτελεσματικό τρόπο τις διάφορες μορφές παρουσίασης που προκύπτουν από διαφοροποιήσεις μέσα σε κάποια όρια (Tinker 1963, Mustonen, Olkkonen & Hakkinen 2004). Στις περισσότερες έρευνες άλλωστε, ενώ δεν διαπιστώνονται διαφορές στις αντικειμενικές μετρήσεις, διαπιστώνονται σημαντικές διαφορές στις υποκειμενικές. Δοκιμαστική εφαρμογή Κατά τη δοκιμαστική εφαρμογή του ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου διαπιστώθηκε ότι η αντικειμενική μέτρηση και των είκοσι συνδυασμών κούραζε ιδιαίτερα τους συμμετέχοντες και έτσι αποφασίστηκε οι αντικειμενικές μετρήσεις να πραγματοποιηθούν μόνο για τους δώδεκα συνδυασμούς γραμματοσειράς-μεγέθους. 4

Άλλωστε, οι περισσότερες έρευνες που ελέγχουν χρωματικούς συνδυασμούς με αντικειμενική και υποκειμενική μέτρηση, καταλήγουν ότι υπάρχει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των δύο μετρήσεων (Shieh & Lin, 2000). Διαδικασία Στην αρχή της διαδικασίας επισημάνθηκε στους εθελοντές, ότι έπρεπε να καθίσουν στην καλύτερη δυνατή θέση στον υπολογιστή και αν χρειάζεται να φορέσουν γυαλιά ή φακούς επαφής. Τους δόθηκαν οδηγίες για την καλύτερη και πιο αξιόπιστη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και τονίστηκε ότι αυτό θα κρατήσει περίπου σαράντα λεπτά. Τους επισημάνθηκε ότι έπρεπε να διαβάσουν όσο γίνεται πιο γρήγορα και πιο ακριβή ένα κείμενο εντοπίζοντας ένα τυχαίο αριθμό λέξεων με λάθος τονισμό, τα οποία λάθη δεν εντοπίζονταν σε κύρια ονόματα και σε ξενικές λέξεις και δεν υπήρχε καμία πιθανότητα σύγχυσης και παρερμηνείας. Η διαδικασία έλαβε χώρα τις απογευματινές ώρες σε εργαστήριο του πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η ένταση του φυσικού φωτισμού ήταν ελάχιστη, ο τεχνητός φωτισμός ήταν διάχυτος με επαρκή ένταση λευκού φωτός. Πριν ξεκινήσει η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, δόθηκε στους ερωτώμενους ένα δοκιμαστικό ερωτηματολόγιο (trial) για την εξοικείωση τους με τους διάφορους τύπους ερωτήσεων του ερωτηματολογίου. Αποτελέσματα Συζήτηση Η ανάλυση της διακύμανσης (ANOVA) χρησιμοποιήθηκε για τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων. Η εκ των υστέρων (post hoc) μέθοδος πολλαπλών συγκρίσεων που χρησιμοποιήθηκε ήταν η τεχνική Bonferroni, ενώ η επεξεργασία των ερωτήσεων ταξινόμησης πραγματοποιήθηκε με το κριτήριο Friedman (X 2 F). Αντικειμενικές Μετρήσεις Ταχύτητα, Ακρίβεια, Αποτελεσματικότητα Ανάγνωσης Στη μέτρηση του χρόνου ανάγνωσης (γράφημα 1), δεν εντοπίστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των 12 συνδυασμών γραμματοσειράς-μεγέθους που ελέγχθηκαν [F(11,209)=0,677, p > 0.05]. Αυτό συμφωνεί με διάφορες έρευνες (Boyarski et al. 1998, Wiesenmiller 1999, Bernard & Mills 2000, Bernard et al. 2001d, Baker 2005) που μελετούν και συγκρίνουν το χρόνο ανάγνωσης για συνηθισμένες γραμματοσειρές, γενικής χρήσης και σε κοντινά μεγέθη. 5

Γράφημα 1. Οι μέσοι χρόνοι ανάγνωσης (σε msec) Στην ακρίβεια ανάγνωσης (γράφημα 2) οι δώδεκα συνδυασμοί δεν παρουσίασαν σημαντικές διαφορές [F(11,209)=0,901, p > 0.05], υπήρχαν όμως διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και στα κορίτσια [F(1,198)=6,228, p < 0.05], καθώς και στις κατηγορίες συχνότητας χρήσης Η/Υ [F(3,176)=4,673, p < 0.05]. Φαίνεται ότι τα κορίτσια και αυτοί που έκαναν αραιή ή συχνή χρήση του Η/Υ διάβασαν πολύ πιο προσεκτικά τα κείμενα τους. Στην αποτελεσματικότητα της ανάγνωσης δεν εντοπίστηκαν σημαντικές διαφορές [F(11,209)=1,240, p > 0.05] κάτι που συμφωνεί και με άλλα ερευνητικά αποτελέσματα (Bernard et al. 2001d). Σε αυτή τη μέτρηση, αυτοί που παρουσίασαν πιο ακριβείς αναγνώσεις, είχαν και τις καλύτερες επιδόσεις. Γράφημα 2. Ακρίβεια ανάγνωσης (%) Υποκειμενικές Μετρήσεις Αναγνωσιμότητα, Αρέσκεια, Χρήση Στην ερώτηση για την αναγνωσιμότητα κάθε συνδυασμού γραμματοσειράς-μεγέθους (γράφημα 3) διαπιστώνονται σημαντικές διαφορές [F(11,209)=29,301, p < 0.001]. Η περαιτέρω ανάλυση έδειξε ποικίλες προτιμήσεις σε διάφορα επίπεδα σημαντικότητας ανάμεσα στους δώδεκα συνδυασμούς και γενικά την ανωτερότητα του μεγέθους των 14 στιγμών, αν και η TNR-14 παρουσίασε σχετικά χαμηλή επίδοση. Από τα μικρότερα μεγέθη, η Arial και η MyriadPro είχαν ικανοποιητικές επιδόσεις τόσο στις 6

10, όσο και στις 12 στιγμές, ενώ η TNR-10 παρουσίασε τη χειρότερη βαθμολογία. Όπως φαίνεται, επαληθεύονται η καλύτερη αναγνωσιμότητα των ισοπαχών γραμματοσειρών χωρίς ακρεμόνες, η προτίμηση προς την Arial και η χαμηλή επίδοση της TNR (Bernard & Mills 2000, Bernard et al. 2001b, Bernard et al. 2002b). Γράφημα 3. Αναγνωσιμότητα Αρέσκεια συνδυασμού γραμματοσειράς-μεγέθους Στην ερώτηση για την αναγνωσιμότητα του χρωματικού συνδυασμού προσκηνίουπαρασκηνίου (γράφημα 4) παρατηρήθηκαν επίσης σημαντικές διαφορές [F(7,133)= 20,813, p < 0.001]. Ξεχώρισαν οι δύο συνδυασμοί του άσπρου με το μαύρο και οι συνδυασμοί μπλε γράμματα σε άσπρο φόντο και μαύρα γράμματα σε γκρι φόντο. Αυτό το γεγονός επαληθεύει την πολύ καλή αναγνωσιμότητα των συνδυασμών με μεγάλη αντίθεση (Hall & Hanna 2004), αλλά και την πολύ καλή επίδοση των συνδυασμών με το μαύρο μέσα (Hill & Scharff 1997). Χαμηλότερα βαθμολογήθηκαν οι δύο συνδυασμοί με μπλε φόντο ενώ οι συνδυασμοί μπλε γράμματα σε κόκκινο φόντο και πράσινα γράμματα σε κίτρινο φόντο θεωρήθηκαν οι χειρότεροι. Γράφημα 4. Αναγνωσιμότητα - Αρέσκεια χρωματικών συνδυασμών Στην ερώτηση για την αρέσκεια των συνδυασμών (γραφήματα 3 και 4), τα αποτελέσματα είναι παρόμοια με αυτά της αναγνωσιμότητας. Επιβεβαιώνεται εδώ, η 7

συσχέτιση της προτίμησης που δείχνουν οι ερωτώμενοι σε κάποιους συνδυασμούς με την επίδοση τους σε αυτούς. Στην ερώτηση για την επαγγελματική χρήση των συνδυασμών γραμματοσειράςμεγέθους (γράφημα 5) παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές [F(11,209)=25,082, p<0.001]. ). Οι πολλαπλές συγκρίσεις κατέδειξαν την ανωτερότητα της Arial-14 και γενικά των συνδυασμών στις 14 στιγμές. Πολύ καλή επίδοση παρουσίασαν οι συνδυασμοί MyriadPro-14 και MyriadPro-12. Στους χρωματικούς συνδυασμούς (γράφημα 6) παρατηρήθηκαν επίσης σημαντικές στατιστικά διαφορές [F(7,133)= 13,735, p < 0.001]. Περαιτέρω ανάλυση κατέδειξε την υπεροχή του συνδυασμού μαύρα γράμματα σε άσπρο φόντο, ενώ οι συνδυασμοί μπλε γράμματα σε κόκκινο φόντο και πράσινα σε κίτρινο θεωρήθηκαν ξανά οι χειρότεροι. Όσον αφορά στην προσωπική χρήση των συνδυασμών γραμματοσειράς-μεγέθους (γράφημα 5) παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές [F(11,209)=25,149, p < 0.001]. Οι πολλαπλές συγκρίσεις κατέδειξαν ποικίλες προτιμήσεις ανάμεσα στους συνδυασμούς και κύρια την ανωτερότητα των συνδυασμών στις 14 στιγμές. Πολύ καλή επίδοση παρουσίασε και η MyriadPro-12. Στους χρωματικούς συνδυασμούς (γράφημα 6), παρατηρήθηκαν επίσης σημαντικές διαφορές [F(7,133)=12,783, p < 0.001]. Εδώ ξεχώρισαν κύρια τα μαύρα γράμματα σε άσπρο φόντο, τα μπλε γράμματα σε άσπρο φόντο ενώ οι συνδυασμοί μπλε γράμματα σε κόκκινο φόντο και πράσινα γράμματα σε κίτρινο θεωρήθηκαν οι χειρότεροι και για προσωπική χρήση. Γράφημα 5. Επαγγελματική Προσωπική χρήση συνδυασμών 8

Γράφημα 6. Επαγγελματική Προσωπική χρήση χρωματικών συνδυασμών Υποκειμενικές Μετρήσεις Ερωτήσεις Ταξινόμησης Στο γράφημα 7 φαίνονται τα αποτελέσματα των ερωτήσεων ταξινόμησης των γραμματοσειρών σε κάθε μέγεθος. Η ανάλυση με το κριτήριο Friedman στις 10 στιγμές έδειξε σημαντική στατιστικά διαφορά [χ 2 F (3,N=20) = 14.400, p<0.01]. Η περαιτέρω ανάλυση έδειξε ότι, σε επίπεδο 0.05, η Arial-10 και η MyriadPro-10 προτιμώνται σε σχέση με την TNR-10. Στην ερώτηση ταξινόμησης στις 12 στιγμές, υπήρξε επίσης σημαντική διαφορά [χ 2 F (3, N=20) = 14.940, p<0.01]. Η περαιτέρω ανάλυση έδειξε ότι, σε επίπεδο 0.05, η MyriadPro-12 και η Απολλώνια-12 προτιμώνται της TNR-12, ενώ η MyriadPro-12 επιπλέον, προτιμάται, σε επίπεδο 0.05, και της Arial-12. Η ανάλυση της ερώτησης ταξινόμησης στις 14 στιγμές, έδειξε επίσης σημαντική διαφορά [χ 2 F (3, N=20) = 11.100, p<0.05]. Η περαιτέρω ανάλυση έδειξε ότι, σε επίπεδο 0.05, η Arial-14 και η MyriadPro-14 προτιμώνται της TNR-14. Η στατιστική ανάλυση της ερώτησης ταξινόμησης και των 12 συνδυασμών γραμματοσειράς-μεγέθους, έδειξε σημαντικές διαφορές [χ 2 F (11, N=20) = 160.874, p<0.001]. Οι πολλαπλές συγκρίσεις έδειξαν ποικίλες προτιμήσεις ανάμεσα στους συνδυασμούς και κατέδειξαν την ανωτερότητα της Arial-14 και γενικά των συνδυασμών στις 14 στιγμές. Επαληθεύεται εδώ ότι τα μεγαλύτερα μεγέθη προσφέρουν και καλύτερη αναγνωσιμότητα (Bernard et al. 2001a, Bernard et al. 2002b). Πολύ καλή επίδοση, και σε αυτή την ερώτηση, παρουσίασε η MyriadPro-12. Στην ερώτηση ταξινόμησης των 8 χρωματικών συνδυασμών, παρουσιάστηκε επίσης σημαντική στατιστικά διαφορά [χ 2 F (7,N=20)= 92.883, p<0.001]. Η περαιτέρω ανάλυση έδειξε ότι τα μαύρα γράμματα σε άσπρο φόντο προτιμώνται σε σχέση με όλους τους άλλους συνδυασμούς. Επιπλέον πολύ καλή επίδοση παρουσίασαν τα μπλε γράμματα σε άσπρο φόντο και τα μαύρα σε γκρι, ενώ για άλλη μια φορά τα πράσινα γράμματα σε κίτρινο φόντο και τα μπλε σε κόκκινο υπολείπονται όλων των άλλων. 9

Γράφημα 7. Ερωτήσεις ταξινόμησης στις 10, 12 και 14 στιγμές Η ταξινόμηση των Arial-12, MyriadPro-12, Απολλώνια-12, TNR-12 και Verdana-12, σε κάθε χρωματικό συνδυασμό (πίνακας 2), κατέδειξε την υπεροχή της Verdana-12 στους περισσότερους συνδυασμούς, ενώ για άλλη μια φορά η TNR-12 παρουσίασε πολύ χαμηλές επιδόσεις. Σε αυτή την ερώτηση τα αποτελέσματα δε συμφωνούν με τους Bernard et al. (2002b), όπου Verdana-12 και Arial-12 είχαν παρόμοιες επιδόσεις, αλλά συμφωνούν με τους Tullis & Fleischman (2002), όπου η Verdana αποδείχθηκε καλύτερη από την TNR. Πολύ καλή ήταν επίδοση της Απολλώνια σε ορισμένους χρωματικούς συνδυασμούς, γεγονός που επαληθεύει ότι υπάρχουν γραμματοσειρές που ταιριάζουν καλύτερα σε συγκεκριμένους χρωματικούς συνδυασμούς. ΑΣΠ ΜΑΥ ΜΠΛ ΑΣΠ ΜΑΥ ΠΡΑ ΚΥΑ ΜΠΛ - - - - - - - - ΜΑΥ ΑΣΠ ΑΣΠ ΜΠΛ ΓΚΡ ΚΙΤ ΜΠΛ ΚΟΚ Μ.Ο. Verdana-12 3,90 4,05 3,75 4,00 3,50 3,30 3,80 3,45 3,72 MyriadPro -12 3,95 3,75 3,60 3,05 3,80 3,70 3,30 3,65 3,6 Απολλώνια-12 3,05 2,75 2,80 3,30 2,90 4,15 3,80 3,90 3,33 Arial-12 2,75 2,85 3,05 3,00 3,05 2,55 2,70 2,45 2,8 TNR-12 1,35 1,60 1,80 1,65 1,75 1,30 1,40 1,55 1,55 Πίνακας 2. Ερώτηση ταξινόμησης γραμματοσειρών στους χρωματικούς συνδυασμούς Συμπεράσματα Αν και δε διαπιστώθηκαν σημαντικές διαφορές στην ταχύτητα ανάγνωσης, οι τρεις συνδυασμοί που παρουσίασαν τους καλύτερους χρόνους (Arial-14, Arial-10 και MyriadPro-12), ήταν συνδυασμοί ισοπαχών γραμματοσειρών χωρίς ακρεμόνες, οι οποίοι είχαν και πολύ καλές επιδόσεις στις υποκειμενικές μετρήσεις, ενώ ένας θεωρητικά δύσκολος οπτικά συνδυασμός, ο TNR-10, με μικρό μέγεθος και με ακρεμόνες, κατατάσσεται πέμπτος στους δώδεκα. Οι κατευθυντήριες γραμμές στην επιλογή των κατάλληλων συνδυασμών, ίσως τελικά μπορούν να βασιστούν αποκλειστικά στις υποκειμενικές προτιμήσεις, όπου και παρουσιάζονται σημαντικές διαφορές. Στις υποκειμενικές μετρήσεις, η TNR θεωρήθηκε η χειρότερη από τις γραμματοσειρές που ελέγχθηκαν. Η TNR, όπως οι περισσότερες γραμματοσειρές με 10

ακρεμόνες, έχει μεταβλητό πάχος γραμμής και ακρεμόνες, που ιδιαίτερα στα μικρότερα μεγέθη, προκαλούν οπτικό θόρυβο και έτσι παρά την ευρεία χρήση της φαίνεται ότι οι χρήστες δεν την προτιμούν ιδιαίτερα. Στα μεγέθη των 10 και 14 στιγμών ξεχώρισε η Arial, ενώ στις 12 στιγμές η MyriadPro. Η Απολλώνια παρουσίασε καλές επιδόσεις στις 12 και 14 στιγμές. Η Arial παραμένει μια πολύ καλή επιλογή, αλλά η MyriadPro και στα τρία μεγέθη, και ιδιαίτερα στις 12 στιγμές, δείχνει να είναι μια πολύ καλή εναλλακτική λύση. Η Myriad είναι, όπως και η Arial, μια ουμανιστική ισοπαχής γραμματοσειρά χωρίς ακρεμόνες. Παρουσιάζει καθαρές φόρμες, με μεγάλα κοίλα, πολύ καλή απόσταση γραμμάτων και μια αίσθηση έντονης γραφής που την κάνει ιδιαίτερα αναγνώσιμη. Η Απολλώνια μπορεί να αποτελέσει μια επιλογή με ικανοποιητική αναγνωσιμότητα στα δύο μεγαλύτερα μεγέθη καθώς στις 10 στιγμές, η απεικόνιση της δε γίνεται ικανοποιητικά στην οθόνη. Όσον αφορά στους χρωματικούς συνδυασμούς, από τους οκτώ συνδυασμούς που ελέγχθηκαν, ξεχώρισαν τα μαύρα γράμματα σε άσπρο φόντο, ενώ τα μπλε γράμματα σε κόκκινο φόντο και τα πράσινα γράμματα σε κίτρινο θεωρήθηκαν οι χειρότεροι συνδυασμοί. Οι δύο συνδυασμοί με μπλε φόντο που ελέγχθηκαν δεν παρουσίασαν καλές επιδόσεις. Το μπλε, ως χρώμα παρασκηνίου, παρουσιάζει κάποια προβλήματα αναγνωσιμότητας με τους συγκεκριμένους συνδυασμούς, ίσως γιατί είναι ένα χρώμα στο οποίο το ανθρώπινο μάτι παρουσιάζει μικρή ευαισθησία και ίσως τελικά να μην είναι το πιο ενδεδειγμένο για φόντο και μεγάλες επιφάνειες. Οι υπόλοιποι συνδυασμοί (άσπρα γράμματα σε μαύρο φόντο, μπλε σε άσπρο και μαύρα σε γκρι) προσφέρουν ικανοποιητική αναγνωσιμότητα και μπορούν να αποτελέσουν αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις. Η πολικότητα του συνδυασμού φαίνεται να επηρεάζει την αναγνωσιμότητα του, αλλά όχι από μόνη της. Μπορεί στις τέσσερις πρώτες θέσεις στην ερώτηση της αναγνωσιμότητας να βρέθηκαν τρεις θετικοί συνδυασμοί, αλλά η χρωματική αντίθεση σε συνδυασμό με την αντίθεση φωτεινότητας φαίνονται να είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες, καθώς χαμηλά βαθμολογήθηκαν συνδυασμοί που είτε είχαν χαμηλή αντίθεση φωτεινότητας, είτε χαμηλή χρωματική αντίθεση. Η μελέτη των Arial-12, MyriadPro-12, Απολλώνια-12, TNR-12 και Verdana-12 σε κάθε ένα χρωματικό συνδυασμό προσκηνίου-παρασκηνίου από τους οκτώ που ελέγχθηκαν, κατέδειξε την πολύ καλή αναγνωσιμότητα που προσφέρει η Verdana. Η Verdana είναι ισοπαχής, χωρίς ακρεμόνες, με μεγάλο κυρίως σώμα, πλατύτερα και πιο ανοιχτά στοιχεία, με καμπύλες που έχουν ελαχιστοποιηθεί στα κοίλα, ενώ διαθέτει και μεγαλύτερη απόσταση γραμμάτων έτσι ώστε να μην ακουμπάει το ένα στο άλλο. Η Arial-12 βαθμολογήθηκε σχετικά χαμηλά, ενώ πολύ καλή ήταν η επίδοση της MyriadPro-12. Η Απολλώνια-12 παρουσίασε την καλύτερη επίδοση από όλες τις άλλες γραμματοσειρές σε δύσκολους χρωματικά συνδυασμούς. Φαίνεται ότι ο προσεγμένος σχεδιασμός της από τον Τάκη Κατσουλίδη, αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο όταν οι οπτικές συνθήκες ανάγνωσης είναι δυσκολότερες. 11

Τέλος, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, παρόλο που το δείγμα ήταν μικρό και όχι αντιπροσωπευτικό, φαίνεται να βρίσκονται σε αρκετή συμφωνία με αυτά των ξενόγλωσσων ερευνών (όχι διαφορές στο χρόνο ανάγνωσης, υψηλές επιδόσεις της Arial, χαμηλές επιδόσεις της TNR, παρόμοια αποτελέσματα στους χρωματικούς συνδυασμούς, προτίμηση για ισοπαχείς γραμματοσειρές χωρίς ακρεμόνες κ.λπ.). Ίσως τελικά, να μην υπάρχουν σημαντικές διαφορές αναγνωσιμότητας μεταξύ ελληνικών και ξενόγλωσσων ψηφιακών εγγράφων. 12