BEΛTIΩΣH THΣ ENEPΓEIAKHΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ YΦIΣTAMENΩN KTIPIΩN ΜE OΙΚOΔOΜΙΚEΣ ΕΠΕΜΒAΣΕΙΣ ΣΤO ΚΤΙΡΙΑΚO ΚEΛΥΦOΣ

APIΣTOTEΛEIO ΠANEΠIΣTHMIO ΘEΣΣAΛONIKHΣ - ΠOΛYTEXNIKH ΣXOΛH TMHMA ΠOΛITIKΩN MHXANIKΩN - TOMEAΣ EΠIΣTHMHΣ KAI TEXNOΛOΓIAΣ TΩN KATAΣKEYΩN EPΓAΣTHPIO OIKOΔOMIKHΣ KAI ΦYΣIKHΣ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ BEΛTIΩΣH THΣ ENEPΓEIAKHΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ YΦIΣTAMENΩN KTIPIΩN ΜE OΙΚOΔOΜΙΚEΣ ΕΠΕΜΒAΣΕΙΣ ΣΤO ΚΤΙΡΙΑΚO ΚEΛΥΦOΣ Σηµειώσεις γιά τό σεµινάριο επαγγελµατικής κατάρτισης τού TEE/TKM µε γενικό τίτλο «Βιοκλιµατικός σχεδιασµός κτιρίων». ΔHMHTPHΣ APABANTINOΣ αναπληρωτής καθηγητής Tµήµατος Πολιτικών Mηχανικών A.Π.Θ. ΘEΣΣAΛONIKH, ΜΑΪΟΣ 2005

Β EΝOΤΗΤΑ: BEΛTIΩΣH THΣ ENEPΓEIAKHΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ YΦIΣTAMENΩN KTIPIΩN ΜE OΙΚOΔOΜΙΚEΣ ΕΠΕΜΒAΣΕΙΣ ΣΤO ΚΤΙΡΙΑΚO ΚEΛΥΦOΣ 1. EΙΣΑΓΩΓΗ Tό κέλυφος τού κτιρίου δέχεται τήν επίδραση ενός πλήθους εξωγενών παραγόντων (θερµοκρασίας, υγρασίας, θορύβων, ηλιακής ακτινοβολίας, ανέµων κ.τ.λ.) καί παίζει ένα ρυθµιστικό ρόλο στή διαµόρφωση του εσωκλίµατος του. Προκειµένου νά ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στό ρόλο του αυτό οφείλει νά διασφαλίζει επαρκή προστασία έναντι αυτών τών παραγόντων. Tό εσώκλιµα τού κτιρίου αποτελεί έναν από τούς βασικότερους παράγοντες που καθορίζουν τό αίσθηµα τής άνεσης ή τής δυσφορίας στά άτοµα που κατοικούν ή εργάζονται σ αυτό. Kαί προφανώς η εξασφάλιση αυτού τού αισθήµατος άνεσης αποτελεί τήν προϋπόθεση γιά τή διαµόρφωση συνθηκών ευχάριστης διαβίωσης καί εργασίας. Σήµερα η αλµατώδης πρόοδος τής τεχνολογίας προσφέρει αυτή τή δυνατότητα σέ πολύ ικανοποιητικό βαθµό, επιτρέποντας παράλληλα καί τήν καλή ενεργειακή συµπεριφορά τού κτιρίου, επιτυγχάνει δηλαδή τό βέλτιστη ενεργειακή πρόσοδο µέ τή µικρότερη δυνατή κατανάλωση ενέργειας. Aρκεί πρός τούτο νά τηρούνται ορισµένοι κανόνες οικοδοµικής καί φυσικής τών κατασκευών κατά τήν ανέγερση ενός νέου κτιρίου. Δέν συµβαίνει όµως τό ίδιο καί µέ ένα παλιό κτίριο. Eίτε επειδή τά κριτήρια γιά τήν απόκτηση ικανοποιητικών συνθηκών άνεσης ήταν στό παρελθόν διαφορετικά καί πρόβαλαν µικρότερες απαιτήσεις, είτε επειδή η τεχνολογία δέν είχε νά προσφέρει τή σωρεία τών προϊόντων καί τών εναλλακτικών λύσεων, είτε ακόµη επειδή η ενεργειακή κρίση τής δεκαετίας τού 70 δέν είχε ταράξει τήν ανθρώπινη ευδαιµονία καί επέτρεπε τήν αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας, οι παλιές κατασκευές 3

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Τ.Ε.Ε./2005 θεωρούνται σήµερα ενεργοβόρες καί ενίοτε ασύµφορες πρός χρήση. Ωστόσο, υπάρχει πάντα η δυνατότητα γιά οικοδοµικές βελτιώσεις που θά µπορούν νά αναβαθµίσουν ενεργειακά ένα παλιό κτίριο καί πολλές φορές µάλιστα νά τό καταστήσουν ενεργειακά εφάµιλλο µέ ένα καινούργιο, χωρίς τό κόστος τέτοιων πρωτοβουλιών νά θεωρείται δυσβάστακτο ή αποτρεπτικό. 2. KΑΝOΝΙΣΜOΣ ΘΕΡΜOΜOΝΩΣΗΣ ΔYO ΤΑΧΥΤHΤΩΝ O κανονισµός θερµοµόνωσης κτιρίων, που ισχύει σήµερα στή χώρα µας από τό 1979 καί αποτελεί τµήµα ενός ανολοκλήρωτου µάλλον νοµοθετικού πλαισίου που διέπει τά θέµατα δοµικής φυσικής, καθορίζει τίς απαιτήσεις γιά τή θερµική προστασία τών κατασκευών καί επιβάλλει τή σύνταξη σχετικής µελέτης θερµοµόνωσης γιά κάθε νέο κτίριο ή προσθήκη σέ υφιστάµενη κατασκευή. Δυστυχώς όµως, στόν κανονισµό δέν γίνεται καµία µνεία γιά τά υπάρχοντα κτίρια καί τούς τρόπους θερµικής προστασίας τού κελύφους τους. Γι αυτά ούτε υποχρέωση υπάρχει από τούς ιδιοκτήτες τους, ούτε υπόδειξη ή έστω παρότρυνση µέ τήν ανάπτυξη κάποιας πολιτικής κινήτρων γιά τήν ενεργειακή τους ανάπλαση. Oι υφιστάµενες κατασκευές αφήνονται νά λειτουργούν ενεργοβόρα καί χωρίς προοπτικές βελτίωσης τής ενεργειακής τους απόδοσης µέχρι εξαντλήσεως τού κύκλου τής ζωής τους. Eίναι ενδεικτικά τά αποτελέσµατα ενεργειακής έρευνας που πραγµατοποιήθηκε τή διετία 1994-96 στό πλαίσιο τού προγράµµατος SAVE, σέ 30 δηµόσια κτίρια τών 8 µεγαλύτερων πόλεων τής Kεντρικής Mακεδονίας. H γενική εικόνα που σχηµατίστηκε είναι ότι η ενεργειακή συµπεριφορά τών κτιρίων τού δηµόσιου τοµέα κάθε άλλο παρά ικανοποιητική µπορεί νά θεωρηθεί. Διαπιστώθηκε ότι στό συντριπτικά µεγαλύτερο ποσοστό τους τά κτίρια που εξετάστηκαν ήταν κατασκευασµένα τήν περίοδο 1960-80, δέν ήταν θερµοµονωµένα, κατανάλωναν σχετικά µεγάλες ποσότητες ενέργειας καί δέν προσέφεραν στούς χρήστες τους δηµόσιους υπαλλήλους τίς απαραίτητες συνθήκες θερµικής άνεσης γιά ευχάριστη εργασία ούτε τό χειµώνα ούτε καί τό καλοκαίρι. Δυστυχώς δέν είναι πολύ διαφορετική η κατάσταση καί στόν ιδιωτικό τοµέα. Σ ένα πολύ µεγάλο ποσοστό τά σηµερινά κτιρία είναι κατασκευασµένα πρίν τήν εφαρµογή τού κανονισµού θερµοµόνωσης καί στερούνται τών βασικών εφοδίων που θα επέτρεπαν τή διαµόρφωση ενός ευχάριστου κλίµατος στό εσωτερικό τους. Aλλά καί πολλά απ αυτά που έχουν κατασκευασθεί εκ τών υστέρων, είτε διότι δέν έχουν τηρήσει τίς απαιτήσεις τού κανονισµού, είτε διότι οι χρήστες τού κτιρίου δέν εκµεταλλεύονται σωστά τίς παρεχόµενες σ αυτούς δυνατότητες, παρουσιάζουν µία κακή ενεργειακή συµπεριφορά. 3. BΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΙΑΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ Σήµερα γίνονται προσπάθειες νά αναζητηθούν τρόποι που θά διορθώνουν λάθη τού παρελθόντος ή τουλάχιστον θά µετριάζουν τίς συνέπειές τους. Tά τελευταία χρόνια έχουν πραγµατοποιηθεί πολλές µελέτες που εξετάζουν τή φυσική λειτουργία καί συµπεριφορά τών κτιρίων υπό τήν επίδραση ποικίλων κλιµατικών συνθηκών καί έχουν προταθεί λύσεις γιά τήν εξυγίανση καί προστασία τους ή γιά βελτίωση τών συνθηκών διαβίωσης σ αυτά. Βέβαια, είναι σαφές ότι άλλες δυνατότητες προστασίας παρέχονται σ ένα νεοανεγειρόµενο κτίριο καί άλλες σ ένα υφιστάµενο. Ανάλογα είναι φυσικά καί τά παρουσιαζόµενα προβλήµατα. Βασικές παράµετροι που καθορίζουν τήν επέµβαση σέ µιά υφιστάµενη κατασκευή µπορεί νά θεωρηθούν ότι είναι: ο περιορισµός τών δυνατών λύσεων, τό υψηλό κόστος, 4

BEΛTIΩΣH THΣ ENEPΓEIAKHΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ YΦIΣTAMENΩN KTIPIΩN η αναστάτωση καί η πιθανή διακοπή τής καθηµερινής δραστηριότητας, διαδικαστικά θέµατα, νοµικά καί θεσµικά κωλύµατα. Πάντως στίς περισσότερες τών περιπτώσεων, άν παραβλεφθούν τέτοιου τύπου κωλύµατα, οι προτεινόµενες λύσεις γιά τήν ενεργειακή ανάπλαση ενός κτιρίου υλοποιούνται εύκολα. Aπλές επεµβάσεις µπορούν νά δώσουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα χωρίς µεγάλο κόστος καί χωρίς ιδιαίτερες επιπτώσεις στό κτίριο. Ωστόσο, όταν επιχειρεί κανείς µιά επέµβαση θά πρέπει νά έχει υπόψη του ότι ουσιαστικά ανατρέπει διαµορφωµένες ισορροπίες που έχουν αναπτυχθεί µέ τήν πάροδο τού χρόνου µεταξύ περιβάλλοντος καί κτιρίου καί οι οποίες καθορίζουν τή γενική φυσική συµπεριφορά τού τελευταίου. Γιά τό λόγο αυτό η λύση (ή οι λύσεις) που θά επιλεγεί (επιλεγούν) θά πρέπει: Nά µήν προσβάλλει καί νά σέβεται τήν αρχιτεκτονική τού κτιρίου, αποφεύγοντας κατά τό δυνατό αλλοιώσεις που αλλάζουν τή φυσιογνωµία του, εκτός άν η απόφαση γιά επέµβαση αποβλέπει καί πρός αυτό τό σκοπό. Νά προκύπτει ως αποτέλεσµα ολοκληρωµένης µελέτης που θά έχει υπολογίσει τά ενεργειακά µεγέθη τού κτιρίου καί θά έχει προσδιορίσει τόν τρόπο κατανοµής τών θερµικών απωλειών από τά διάφορα δοµικά στοιχεία τού κελύφους. Νά λαµβάνει υπόψη της πιθανές ιδιαιτερότητες τού κτιρίου. Λύσεις προσιτές καί εύκολα εφαρµόσιµες στήν περίπτωση ενός κτιρίου είναι δυσεφάρµοστες ή καί ανεφάρµοστες στήν περίπτωση ενός άλλου. Νά υπολογίζει τό κόστος καί νά τό συγκρίνει µέ άλλων περιπτώσεων, λαµβάνοντας υπόψη τόν απαιτούµενο χρόνο απόσβεσης. Νά επιλέγει τά κατάλληλα υλικά, οι ιδιότητες τών οποίων επιτρέπουν τήν εφαρµογή τής συγκεκριµένης λύσης. Νά βελτιώνει τή θερµική απόδοση τού κτιρίου, χωρίς όµως νά προκαλεί άλλα προβλήµατα, η επίλυση τών οποίων θά απαιτεί νέα επέµβαση. Π.χ. δέν θά πρέπει νά προκαλεί προβλήµατα υγρασίας λόγω συµπύκνωσης από διάχυση υδρατµών ή δέν θά πρέπει νά δηµιουργεί επιφάνειες µειωµένης αντοχής. Άν κατά τήν επιλογή τής λύσης λάβει κανείς υπόψη αυτές τίς παραµέτρους µπορεί νά οδηγηθεί στό βέλτιστο αποτέλεσµα τόσο από ενεργειακή όσο καί από οικονοµική άποψη. 4. OΙΚOΔOΜΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤO ΚΤΙΡΙΑΚO ΚΕΛΥΦOΣ Μέ βάση τά όσα παραπάνω αναπτύχθηκαν θά µπορούσε νά καταγράψει κανείς µία σειρά οικοδοµικών επεµβάσεων που θά αποσκοπούν στή βελτίωση τής θερµικής προστασίας τού κελύφους τού κτιρίου µέ γνώµονα τή βελτιστοποίηση τής ενεργειακής του συµπεριφοράς, µέ τή µείωση τής καταναλισκόµενης ενέργειας καί παράλληλα τήν επίτευξη συνθηκών άνεσης στούς χώρους παρα- µονής καί εργασίας. Τό επιδιωκόµενο αποτέλεσµα παραµένει πάντα διπλό: Περιορισµός τών θερµικών απωλειών από τό κέλυφος τού κτιρίου τό χειµώνα. Παρεµπόδιση τής υπερθέρµανσης τών εσωτερικών χώρων τό καλοκαίρι. Συνοπτικά, οι δυνατές επεµβάσεις µπορούν νά διακριθούν σέ τρείς κατηγορίες: Επεµβάσεις στά κουφώµατα, όπως: Σφράγιση τών αρµών µεταξύ τών τοίχων καί κάσας τών κουφωµάτων. Bελτίωση τής αεροστεγανότητας τών αρµών µεταξύ κινητών καί ακινήτων φύλλων τών κουφωµάτων. 5

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Τ.Ε.Ε./2005 Aντικατάσταση τών µονών υαλοπινάκων µέ διπλούς. Τοποθέτηση καί δεύτερου κουφώµατος. Μετατροπή ορισµένων κουφωµάτων από κινητά σέ ακίνητα. Τοποθέτηση µηχανισµού επαναφοράς τών θυρών. Επεµβάσεις στά αδιαφανή δοµικά στοιχεία, όπως: Θερµοµόνωση τών εξωτερικών τοίχων (από τήν εσωτερική ή εξωτερική όψη). Θερµοµόνωση τών κιβωτίων τών ρολών τών παραθύρων. Θερµοµόνωση τού δώµατος καί τών εσοχών τών ορόφων. Θερµοµόνωση τής οροφής κάτω από τή στέγη. Θερµοµόνωση τής οροφής τών υπόστυλων χώρων ή τής οροφής τού υπογείου. Θερµοµόνωση δαπέδου επί τού εδάφους. Eπεµβάσεις βιοκλιµατικού χαρακτήρα, όπως: Δηµιουργία θαλάµου ανάσχεσης τής ροής θερµότητας στήν είσοδο τού κτιρίου. Eνσωµάτωση παθητικών ηλιακών συστηµάτων (άµεσο ηλιακό κέρδος, τοίχος θερµικής αποθήκευσης, προσάρτηση θερµοκηπίου κ.τ.λ.) Tοποθέτηση εσωτερικών ή εξωτερικών ηλιοπροστατευτικών διατάξεων. Προσαρµογή συστηµάτων φωτισµού. Aνάπτυξη συστηµάτων αερισµού. Η επιλογή τής πλέον κατάλληλης επέµβασης καθορίζεται κάθε φορά από τό ίδιο τό κτίριο καί τήν ενεργειακή του συµπεριφορά. 4.1. ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ Oι πόρτες καί τά παράθυρα αποτελούν αποδεδειγµένα τά ασθενέστερα σηµεία τού κελύφους ως πρός τίς θερµικές του απώλειες. Σύµφωνα µέ τίς απαιτήσεις τού κανονισµού θερµοµόνωσης, οι απώλειες θερµότητας από ένα κούφωµα µέ απλούς υαλοπίνακες είναι περίπου τριπλάσιες από τίς αντίστοιχες µιάς µπατικής οπτοπλινθοδοµής που δέν είναι µονωµένη καί σχεδόν οκταπλάσιες από αυτές µιάς που είναι µονωµένη. H αντικατάσταση τών µονών υαλοπινάκων µέ διπλούς µπορεί νά περιορίσει τίς θερµικές απώλειες ενός κτιρίου σέ σηµαντικό ποσοστό, που σέ ορισµένες περιπτώσεις (ανάλογα µέ τόν προσανατολισµό, τό ποσοστό επιφανείας τών ανοιγµάτων κ.τ.λ.) µπορεί νά φθάσει µέχρι καί 50% τού συνόλου. Ως εναλλακτική λύση στήν τοποθέτηση διπλού υαλοπίνακα µπορεί νά θεωρηθεί η τοποθέτηση δεύτερου κουφώµατος. Tό διπλό κούφωµα προσφέρει µεγαλύτερη θερµική προστασία από τό µονό κούφωµα µέ διπλό υαλοπίνακα. Bασικό µειονέκτηµα ωστόσο καί στίς δύο περιπτώσεις αποτελεί τό υψηλό σχετικά κόστος. Oι επεµβάσεις στά κουφώµατα είναι γενικά δαπανηρότερες από άλλες επεµβάσεις στό κέλυφος. 4.2. ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ H τοιχοποιία καταλαµβάνει κατά κανόνα τό µεγαλύτερο ποσοστό τής εξωτερικής επιφάνειας ενός κτιρίου. Eίναι φυσικό εποµένως νά παρατηρούνται µεγάλα ποσοστά απωλειών θερµότητας απ αυτήν, όταν δέν είναι θερµοµονωµένη. H θερµοµόνωση τών τοίχων µιάς υφιστάµενης κατασκευής µπορεί νά επιτευχθεί µέ τούς εξής τρόπους: 6

BEΛTIΩΣH THΣ ENEPΓEIAKHΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ YΦIΣTAMENΩN KTIPIΩN µέ θερµοµονωτική στρώση εσωτερικά, µέ θερµοµονωτική στρώση εξωτερικά, H δικέλυφη κατασκευή µέ θερµοµόνωση στόν πυρήνα άν καί είναι η πλέον συνήθης στή χώρα µας, προφανώς δέν είναι εύκολο νά εφαρµοσθεί σέ µιά υφιστάµενη τοιχοποιία, επειδή προϋποθέτει τήν καθαίρεση καί τήν εκ νέου κατασκευή τής τοιχοποιίας. H εξωτερική θερµική προστασία προτιµάται σέ κτίρια συνεχούς χρήσης (κατοικίες, νοσοκοµεία κ.τ.λ.), στά οποία είναι επιθυµητή η σταθερή θερµοκρασία καί ενδιαφέρει περισσότερο η διατήρηση τής θερµότητας µετά τή διακοπή τής θέρµανσης παρά η άµεση απόδοση τού συστήµατος θέρµανσης. Γιά τήν εφαρµογή της παρουσιάζεται ποικιλία λύσεων, όπως: Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης καί επικάλυψή της µέ επιχρισµένη ή εµφανή τοιχοποιία. Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης καί επικάλυψή της µέ επίχρισµα µέ ή χωρίς ενίσχυση µέ ειδικό πλέγµα ανάλογα µέ τό υλικό. Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης καί επικάλυψή της µέ µαρµάρινες ή πέτρινες πλάκες ή άλλα προκατασκευασµένα στοιχεία. Tοποθέτηση προκατασκευασµένων θερµοµονωτικών στοιχείων. Δηµιουργία αεριζόµενης όψης µέ τήν τοποθέτηση θερµοµονωτικού υλικού καί επικάλυψή του µέ κυµατοειδή µεταλλικά φύλλα, µέ προκατασκευασµένα στοιχεία ή µέ τοιχοποιία που θά αφήνει ενδιάµεσο αεριζόµενο διάκενο. Στά πλεονεκτήµατα τής εξωτερικής θερµικής προστασίας µεταξύ τών άλλων µπορούν νά συνυπολογισθούν η εκµετάλλευση τής θερµοχωρητικότητας τής υφιστάµενης τοιχοποιίας καί η διατήρηση τής θερµοκρασίας τού χώρου µετά τή διακοπή λειτουργίας τών θερµαντικών σωµάτων, η µείωση στό ελάχιστο τής πιθανότητας σχηµατισµού θερµογεφυρών, η προστασία τής τοιχοποιίας από τίς µεταβολές τής εξωτερικής θερµοκρασίας, η πιό εύκολη διάχυση τών υδρατµών µέ µειωµένο τό ενδεχόµενο σχηµατισµού υγρασίας συµπύκνωσης, ηπεριορισµένη σχετικά αναστάτωση κατά τήν εκτέλεση τών οικοδοµικών εργασιών κ.τ.λ. Στά µειονεκτήµατα µπορούν νά συµπεριληφθούν η αλλοίωση τών εξωτερικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών τού κτιρίου, η απαίτηση γιά προστασία τής θερµοµονωτικής στρώσης από τά καιρικά φαινόµενα, η απαίτηση γιάιδιαίτερες κατασκευαστικές λύσεις στίς θέσεις τών κουφωµάτων, η εγκατάσταση ικριωµάτων, η υποχρέωση αναστολής εκτέλεσης τών οικοδοµικών εργασιών σέ κακές καιρικές συνθήκες, η καθυστέρηση αρχικής θέρµανσης τού χώρου, τό µεγαλύτερο κόστος κατασκευής συγκριτικά µέ τήν εσωτερική θερµική προστασία. Aντίθετα µέ τήν εξωτερική, η εσωτερική θερµική προστασία προτιµάται σέ κτίρια διακοπτόµενης χρήσης, στά οποία ζητείται η άµεση απόδοση τού συστήµατος θέρµανσης ή ψύξης καί δέν ενδιαφέρει η θερµοκρασιακή διακύµανση µετά τή διακοπή τής λειτουργίας τής εγκατάστασης θέρ- µανσης ή ψύξης (δηµόσιες υπηρεσίες, σχολεία, αίθουσες εκδηλώσεων, θέατρα, κινηµατογράφοι κ.τ.λ.). Eπίσης η λύση αυτή είναι προτιµητέα σέ κτίρια που απαιτούνται µικρής έκτασης επεµβάσεις, σύντοµες καί µέ µικρό κόστος. Γιά τήν εφαρµογή της παρουσιάζεται παρουσιάζεται επίσης ποικιλία λύσεων, όπως: Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης καί επικάλυψή µέ επιχρισµένη τοιχοποιία. Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης καί επικάλυψή της µέ επίχρισµα. Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης καί επικάλυψή της µέ πετάσµατα ή άλλα προκατασκευασµένα στοιχεία Tοποθέτηση προκατασκευασµένων θερµοµονωτικών στοιχείων. Στίς παραπάνω µπορεί νά προστεθεί καί πλήθος άλλων κατασκευαστικών λύσεων που αποτε- 7

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Τ.Ε.Ε./2005 λούν παραλλαγές ή συνδυασµούς τους. Γιά τή θερµοµονωτική στρώση µπορεί νά χρησιµοποιηθεί τό σύνολο σχεδόν τών θερµοµονωτικών υλικών. Tό πλέον κατάλληλο επιλέγεται κάθε φορά ανάλογα µέ τή λύση. Στά πλεονεκτήµατα τής εξωτερικής θερµικής προστασίας µεταξύ τών άλλων µπορούν νά συνυπολογισθούν η σύντοµη θέρµανση τού χώρου, τό γεγονός ότι η επέµβαση δέν είναι εξωτερικά ορατή, τό ότι δέν απαιτεί ιδιαίτερη προστασία τών θερµοµονωτικών υλικών,η δυνατότητα εκτέλεσης τών οικοδοµικών εργασιών υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες, τό ότι δέν απαιτεί τήν εγκατάσταση ικριωµάτων, τό µικρότερο κόστος κατασκευής από αυτό µιάς επέµβασης µέ εξωτερική θερµική προστασία. Στά µειονεκτήµατα µπορούν νά συµπεριληφθούν η αδυναµία εκµετάλλευσης τής θερµοχωρητικότητας τής υφιστάµενης τοιχοποιίας καί η σύντοµη ψύξη τού χώρου µετά τή διακοπή λειτουργίας τών θερµαντικών σωµάτων, ο σχηµατισµός θερµογεφυρών κυρίως στά σηµεία σύνδεσης τών ενδιάµεσων τοίχων µέ τήν εξωτερική τοιχοποιία καθώς καί στά σηµεία διακοπής τής τοιχοποιίας από τά πατώµατα τών ορόφων, ο ευνοϊκότερος σχηµατισµό συµπύκνωσης λόγω διάχυσης τών υδρατµών, η µείωση τού ελεύθερου χώρου τού κτιρίου, η επερχόµενη αναστάτωση κατά τήν εκτέλεση τών οικοδοµικών εργασιών, οι µετατροπές σέ δίκτυα ύδρευσης, θέρµανσης καί παροχής ηλεκτρισµού. Eίναι πάντως σκόπιµο, είτε η µία είτε η άλλη λύση επιλεγεί, νά ληφθεί υπόψη η συνεργασιµότητα τών υλικών καί νά εξετασθεί τό ενδεχόµενο δηµιουργίας νέων προβληµάτων από τήν εφαρµογή της. Eίναι συχνό τό φαινόµενο νά εµφανίζονται µετά τήν επέµβαση νέες βλάβες, που οφείλονται στήν έλλειψη συνεργασίας µεταξύ παλαιών καί νέων υλικών ή σέ κατασκευαστικά λάθη (π.χ. λανθασµένη διαδοχή τών στρώσεων). 4.3. EΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΩΜΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΣΟΧΕΣ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ Tά δώµατα ως στοιχεία τού εξωτερικού κελύφους δέχονται καί αυτά έντονα τίς επιδράσεις τού περιβάλλοντος. H προστασία τους παίζει καθοριστικό ρόλο στή διαµόρφωση τού εσωκλίµατος τού κτιρίου, κυρίως στόν υποκάτω από αυτά τελευταίο όροφο, τόσο κατά τό χειµώνα γιά τόν περιορισµό τών απωλειών θερµότητας, όσο καί κατά τό καλοκαίρι γιά τήν αποφυγή υπερθέρµανσης λόγω κατακόρυφης πρόσπτώσης τής ισχυρής ηλιακής ακτινοβολίας. H σωστή σειρά τοποθέτησης τών στρώσεων αποτελεί προϋπόθεση γιά τή σωστή λειτουργία του καί τήν καλή προστασία του. H λανθασµένη σειρά τών στρώσεων καί η κακή απόληξή τους στά άκρα ή σέ προεξέχουσες στό δώµα κατασκευές Eπειδή κατά κανόνα η αποξήλωση καί επανακατασκευή τών επικαλύψεων ενός υφισταµένου δώµατος ανεβάζει κατά πολύ τό κόστος, οι προσφορότερες λύσεις που µπορεί κανείς νά προτείνει σέ µιά υφιστάµενη κατασκευή γιά τή θερµική καί παράλληλα υγρασιακή της προστασία είναι συνήθως τρείς: Kατασκευή συµπαγούς αντεστραµµένου δώµατος. Kατασκευή αεριζόµενου δώµατος υπό µορφή δικέλυφης κατασκευής. Διαµόρφωση στέγης. Στήν περίπτωση τού αντεστραµµένου δώµατος τά συνηθέστερα θερµοµονωτικά υλικά που χρησιµοποιούνται είναι πλάκες αφρώδους εξηλασµένης πολυστυρόλης καί πολυουρεθάνη υπό µορφή σκληρών πλακών ή εκτοξευόµενου αφρού. Στό αεριζόµενο δώµα µπορούν νά χρησιµοποιηθούν σχεδόν όλα τά θερµοµονωτικά υλικά, αρκεί νά µή κινδυνεύουν νά προσβληθούν από τήν υγρασία. Γιά τίς εσοχές τών ορόφων ισχύουν οι ίδιες εναλλακτικές δυνατότητες µέ αυτές τής προστασίας τού δώµατος, δηλαδή η λύση τού συµπαγούς ή αεριζόµενου κελύφους. Kαί στίς δύο εναλλακτικές λύσεις θά πρέπει όµως νά ληφθεί υπόψη τό πάχος τών νέων στρώσε- 8

BEΛTIΩΣH THΣ ENEPΓEIAKHΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ YΦIΣTAMENΩN KTIPIΩN ων που θά υπερυψώσει τήν τελική στάθµη, προκειµένου νά δοθούν οι κατάλληλες κλισεις ρύσεων καί νά αποφευχθεί ο κίνδυνος διείσδυσης τών νερών τής βροχής στούς εσωτερικούς χώρους από τά κουφώµατα. H υπερύψωση τής τελικής στάθµης εξαναγκάζει σέ αλλαγή τού κουφώµατος. 4.4. EΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ Σέ µιά υφιστάµενη κατασκευή οι δυνατότητες επέµβασης γιά τή βελτίωση τής θερµικής προστασίας τής στέγης εξαρτώνται από τό είδος της: Στή µονοκέλυφη κατασκευή οι δυνατές περιπτώσεις είναι κυρίως δύο: Tοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης στό κάτω µέρος τού κεκλιµένου φλοιού. H λύση αυτή είναι συνήθως δυνατή όταν η στέγη είναι ξύλινη καί τά ζευκτά είναι ορατά από τό εσωτερικό τού χώρου. Διαµόρφωση θερµοµονωµένης ψευδοροφής στό ύψος συνάντησης τών κατακόρυφων µέ τό κεκλιµένο επίπεδο. H λύση εφαρµόζεται τόσο σέ ξύλινη στέγη, όσο καί σέ στέγη µέ κεκλιµένη πλάκα οπλισµένου σκυροδέµατος. Στή δικέλυφη κατασκευή: Όταν καί τά δύο κελύφη βρίσκονται υπό κλίση, ακολουθούνται οι λύσεις τής µονοκέλυφης (τοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης κάτω από τόν κεκλιµένο εσωτερικό φλοιό ή διαµόρφωση θερµοµονωµένης ψευδοροφής). Όταν τό εσωτερικό κέλυφος είναι οριζόντιο, η πλέον πρόσφορη λύση είναι η τοποθέτηση θερµοµονωτικής στρώσης επάνω απ αυτό. Στήν κάθε περίπτωση η σειρά τών στρώσεων καί η τοποθέτησή τους αποτελούν καί πάλι τίς βασικές προϋποθέσεις γιά τή σωστή λειτουργία τής στέγης καί τήν αποφυγή λαθών που µπορεί νά είναι ιδιαίτερα επιζήµια γιά τήν κατασκευή. Ως θερµοµονωτικά υλικά προτιµώνται αυτά που δέν προσδίδουν ιδιαίτερα επιπλέον βάρος στή στέγη καί είναι εύκολα στήν τοποθέτηση τους (Yαλοβάµβακας, ορυκτοβάµβακας ή άλλα ανόργανα ινώδη σέ πάπλωµα ή σκληρές πλάκες, υλικά από φυτικές ίνες, αφρώδης εξηλασµένη πολυστυρόλη ή διογκωµένη πολυστερίνη, πολυουρεθάνη σέ σκληρές πλάκες ξυλλόµαλλο τύπου σάντουϊτς µέ ενδιάµεση στρώση διογκωµένης πολυστερίνης κ.τ.λ.) 4.5. EΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΑΠΕΔΑ Tό δάπεδο αποτελεί επίσης µία σηµαντική οδός διαφυγής τής θερµότητας. H έλλειψη θερµο- µονωτικής στρώσης σ αυτό επιτρέπει τήν αύξηση τών απωλειών θερµότητας καί τήν πτώση τής θερµοκρασίας του. H θερµοκρασία τού δαπέδου είναι καθοριστική γιά τή διαµόρφωση τού αισθή- µατος τής άνεσης σ έναν εσωτερικό χώρο. Άν καί ο κανονισµός θερµοµόνωσης κτιρίων επιβάλλει τή θερµική προστασία ολόκληρου τού κελύφους τών κτιρίων, δέν είναι σπάνιο τό φαινόµενο, ακόµη καί σέ σύγχρονα κτίρια, τό δάπεδο νά παραµένει απροστάτευτο γιά λόγους άγνοιας, αδιαφορίας ή οικονοµίας. Oι συνηθέστερες περιπτώσεις πατωµάτων που χρειάζονται θερµοµόνωση είναι: Πατώµατα επάνω από ανοικτές διαβάσεις καί υπόστυλους χώρους. Προεξοχές ορόφων. Πατώµατα επάνω από υπόγεια. Πατώµατα επάνω στό έδαφος. Σέ µιά υφιστάµενη κατασκευή στίς 3 πρώτες περιπτώσεις η αντιµετώπιση τού προβλήµατος δέν είναι σχετικά δύσκολη υπόθεση, διότι η επέµβαση µπορεί νά γίνει έξωτερικά χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα. Στίς περιπτώσεις αυτές ως θερµοµονωτική στρώση µπορούν νά χρησιµοποιηθούν σχεδόν 9

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Τ.Ε.Ε./2005 όλα τά θερµοµονωτικά υλικά, επειδή δέν κινδυνεύουν νά προσβληθούν από τήν υγρασία. Aπαραίτητη προϋπόθεση όµως κατά τήν εφαρµογή τους αποτελεί η καλή στερέωση καί η συνεργασία τους µέ τό υλικό επικάλυψης. Aντίθετα, στή τελευταία περίπτωση η επέµβαση δέν είναι εύκολη υπόθεση, διότι µπορεί νά γίνει µόνον εσωτερικά καί αφού προηγουµένως διακοπεί η χρήση του καί απελευθερωθεί ο χώρος από τήν εσωτερική του επίπλωση. Παράλληλα θά πρέπει νά διασφαλισθεί καί η προστασία έναντι τής υγρασίας εδάφους, τής ανερχόµενης µέσω τών τριχοειδών αγγείων τών υλικών. Eφόσον διασφαλισθεί η προστασία από τήν υγρασία εδάφους ως θερµοµονωτική στρώση µπορούν νά χρησιµοποιηθούν όλα σχεδόν τά θερµοµονωτικά υλικά, αρκεί νά µήν παραµορφώνονται όταν δέχονται ισχυρά φορτία. Γιά τό λόγο αυτό η επιλογή τού υλικού εξαρτάται από τόν τύπο τού δαπέδου καί τή χρήση του. 5. EΠIΛOΓOΣ Σέ µιά σύγχρονη εποχή, πλούσια σέ δυνατότητες µέ µιά τεχνολογία υψηλής στάθµης που διαρκώς εξελίσσεται καί τελειοποιείται, η δυνατότητα βελτίωσης τής ενεργειακής συµπεριφοράς τών κτιρίων προσφέρεται µέ ένα εύρος κατασκευαστικών λύσεων καί προϊόντων. Θά πρέπει όµως καί από τήν ίδια τήν πολιτεία στά πλαίσια τής νέας ενεργειακής πολιτικής που έχει αρχίσει νά εφαρµόζεται καί στή χώρα µας νά προσφερθούν τά κίνητρα γιά ενεργειακές αναβαθµίσεις τών υφιστάµενων κτιρίων. Kαί είναι σαφές ότι τό όφελος δέν θά περιορισθεί µόνο στόν ενεργειακό τοµέα, αλλά καί στόν οικοδοµικό, διότι η συντήρηση καί η φροντίδα ενός κτιρίου ανκόπτουν τό ρυθµό γήρανσής του καί παρατείνουν τό όριο τής ζωής του ακόµη καί πέρα από αυτό που θά µπορούσε ίσως νά χαρακτηρισθεί φυσιολογικό. BIBΛIOΓPAΦIA Aθανασόπουλος X.: Προστασία κτιρίων. Θερµοµόνωση, ηχοµόνωση - ηχοπροστασία. Aθήνα, 1991. Λιβέρης Π., Aραβαντινός Δ., Παπαδόπουλος A., Tσακίρης N.: Oδηγός εξοικονόµησης ενέργειας στά δηµόσια κτίρια. Eκδοτικό προϊόν τού προγράµµατος SAVE: Aνακαίνιση δηµόσιων κτιρίων τής Kεντρικής Mακεδονίας γιά τή βελτίωση τής ενεργειακής τους συµπεριφοράς. XVII Γενική Διεύθυνση Eνέργειας τής Eυρωπαϊκής Ένωσης, Eργαστήριο Oικοδο- µικής καί Δοµικής Φυσικής Aριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης., Δοµοτεχνική A.E., Kτηµατική Eταιρία τού Δηµοσίου, Θεσσαλονίκη, 1996. Παπαδόπουλος M. Θερµοµόνωση κτιρίων. Θεσσαλονίκη, 1984. Santamouris M., Klitsikas N., Chrisomallidou N., Papadopoulos A., Tsakiris N.: Energy rehabilitation of multi-use buildings. Eκδοτικό προϊόν τού προγράµµατος SAVE. 3 τόµοι. Central Institution for Energy Efficiency Education of Kapodistrian University of Athens, SAVE European Commission Directorate General XVII for Energy, Laboratory of Buildings Construction and Physics of Aristotle University of Thessaloniki. Thessaloniki, 1997. 10