ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ

ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Κωνσταντίνος Β - Κωνστάντιος Β - Κώνστας Α (337-340) Μετά τον θάνατο του Μ. Κωνσταντίνου ξέσπασε διαµάχη µεταξύ των διαδόχων του, την οποία όξυναν η αντιπάθεια της βασιλοµήτορος Ελένης προς τους ετεροθαλείς αδελφούς του αυτοκράτορα και η πολιτική αντιπαλότητα µεταξύ εκείνων που τους υποστήριζαν και των οπαδών των γιων του αυτοκράτορα. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος είχε ορίσει, πριν πεθάνει, να διανεµηθεί η αυτοκρατορία µεταξύ των τριών γιων του και δύο εκ των ανιψιών του. Είχε, όµως, απονείµει στους επίδοξους διαδόχούς του τον τίτλο του καίσαρα και όχι του Αυγούστου. Έτσι, επί τέσσερις µήνες µετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου το κράτος διοικούνταν στο όνοµά του. Στις αρχές Σεπτεµβρίου του 337 ξέσπασε στρατιωτικό κίνηµα κατά το οποίο σκοτώθηκαν δύο αδελφοί του Κωνσταντίνου, επτά ανιψιοί του και πολλοί αξιωµατούχοι των ανακτόρων. Σώθηκαν µόνον οι τρεις γιοι του Κωνσταντίνου και δύο ανιψιοί του, ο Γάλλος και ο Ιουλιανός. Την 9η Σεπτεµβρίου του 337, στο Βιµινάκιον, οι τρεις γιοι του Κωνσταντίνου αποφάσισαν να στείλουν τους δύο εξαδέλφους τους στην εξορία, να λάβουν οι τρεις τους τον τίτλο του Αυγούστου και να µοιράσουν µεταξύ τους την αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος Β πήρε τη Δύση, ο Κωνστάντιος Β την Ανατολή και τη Θράκη και ο Κώνστας Α την Παννονία, τη Δακία, τη Μακεδονία, την Ιταλία και την Αφρική, ευρισκόµενος, ως νεότερος, υπό την εποπτεία του πρωτότοκου Κωνσταντίνου Β. Στη συνέχεια ο Κωνστάντιος ήλθε στην Ανατολή για να αντιµετωπίσει τους Πέρσες. Οι προσπάθειες των Περσών να προσεταιριστούν την Αρµενία, οι συνεχείς επιδροµές τους (από την άνοιξη του 338) κατά του Βυζαντίου και οι διωγµοί που ασκούσαν κατά των χριστιανών, τους οποίους θεωρούσαν πράκτορες του Βυζαντίου, ανάγκασαν τον Κωνστάντιο να µεταφέρει την έδρα του στην Αντιόχεια και να οχυρώσει συνοριακές πόλεις στρατηγικής σηµασίας όπως η Άµιδα. Ο βασιλιάς των Περσών Σαπώρης Β (310- Εικονιστική κεφαλή κολοσσιαίων διαστάσεων του Μεγάλου Κων-

79) προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να καταλάβει την πόλη Νίσιβι, στη Συρία, µε πολιορκία που κράτησε δύο µήνες και στην οποία διακρίθηκε ο επίσκοπος της πόλεως Ιάκωβος ως υπεύθυνος για την άµυνα της πόλης. Ο Κωνστάντιος, φτάνοντας το 338 στη Συρία, αντεπιτέθηκε στον Σαπώρη, τον νίκησε και αποκατέστησε στον αρµενικό θρόνο τον νόµιµο βασιλέα Αρσάκη. Στη συνέχεια ο Κωνστάντιος τιµώρησε τους Αρµενίους που συνεργάστηκαν µε τους Πέρσες κατά του Βυζαντίου και επέβαλε την εξουσία του στην Αρµενία. Συγχρόνως επιτέθηκε κατά των νοµάδων Σαρακηνών που ζούσαν στην έρηµο, στα σύνορα Βυζαντίου Περσίας, και τους υποχρέωσε να συνάψουν συµµαχία µαζί του κατά των Περσών. Ο Κωνστάντιος προχώρησε σε ενέργειες ενδυνάµωσης των συνόρων, ενίσχυσης του στρατού και οργάνωσης της άµυνας στο συριακό µέτωπο. Έφερε γοτθικά στρατεύµατα, επιστράτευσε εντοπίους, συγκρότησε σώµα σιδηρόφρακτων ιππέων (των «καταφράκτων»), κατά µίµηση του περσικού ιππικού, επέβαλε συ- µπληρωµατικούς φόρους στους κατοίκους της περιοχής για τη ναυπήγηση πλοίων και την κατασκευή πολιορκητικών µηχανών. Χρυσό µετάλλιο των µέσων του 4ου αιώνα µ.χ. στο οποίο Κωνστάντιος Β Κώνστας Α (340-350) Εν τω µεταξύ στη Δύση είχε υπάρξει σηµαντική εξέλιξη γεγονότων. Ο Κώνστας, µετά από κάποιες νίκες κατά των Ασιατών Σαρµατών, αµφισβήτησε τα πρωτεία του Κωνσταντίνου Β και ήλθε σε σύγκρουση µαζί του, το 340, στην Ακυληία της Ιταλίας. Στη µάχη αυτή νικήθηκε και σκοτώθηκε ο Κωνσταντίνος Β και ο Κώνστας έγινε κύριος όλης της Δύσης. Έτσι απέµειναν οι δύο µόνον αδελφοί, οι οποίοι ασχολήθηκαν µε την άµυνα των συνόρων στη Δύση και στην Ανατολή. Ο Κώνστας εγκαταστάθηκε στο Μεδιόλανο (Μιλάνο) και, αφενός, φρόντισε να δυναµώσει τις φρουρές των συνόρων, αφετέρου, νίκησε τους Φράγκους στον Κάτω Ρήνο (341/2), πολέµησε στην Παννονία (σηµ. Ουγγαρία), αναδιοργάνωσε και ασφάλισε τις ρωµαϊκές κτήσεις στη Βρετανία (342/3). Ο Κωνστάντιος, στην Ανατολή, εγκαταστάθηκε στην Αντιόχεια και εφάρµοσε αµυντική πολιτική κατά των Περσών, ενώ εκείνοι συνέχιζαν τις εξαντλητικές επιδροµές τους στα σύνορα. Κατά τη διαµονή του Κωνσταντίου στην Αντιόχεια τον επισκέφθηκε (το 341) ο Γότθος Ουλφίλας, που λίγο αργότερα (343) είχε χειροτονηθεί, από τον αρειανιστή επίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ευσέβιο, επίσκοπο των Γότθων. Κατόπιν ο Ουλφίλας επέστρεψε στην πατρίδα του και κήρυττε τον Χριστιανισµό µε την αρειανιστική του

µορφή. Το 348 ο Ουλφίλας είχε προσηλυτίσει σηµαντικό αριθµό Γότθων οι οποίοι στη συνέχεια εκδιώχθηκαν από τους «εθνικούς» Γότθους. Ο Κωνστάντιος εγκατέστησε τους χριστιανούς Γότθους στην περιοχή της Κάτω Μοισίας, στους πρόποδες του Αίµου, κοντά στη Νικόπολη. Τα περισσότερα γερµανικά φύλα έµειναν πιστά στον αρειανισµό για µεγάλο διάστηµα µετά την ήττα του στο Βυζάντιο. Το 343 ο Κωνστάντιος πέρασε τον Τίγρη και εισέβαλε στην Αδιαβηνή. Συνέλαβε πολλούς κατοίκους της, τους µετέφερε να κατοικήσουν στη Θράκη και ο ίδιος πήρε τον τίτλο «Αδιαβηνικός». Το 344 οι Πέρσες διέβησαν µε τη σειρά τους, ξαφνικά, τον Τίγρη και επιτέθηκαν κατά του Βυζαντίου. Στα Σίγγαρα δόθηκε µάχη, στην οποία σκοτώθηκε ο διάδοχος του περσικού θρόνου ενώ το αποτέλεσµα απέβη αµφίρροπο. Πάντως οι Πέρσες σταµάτησαν την προέλασή τους και αποσύρθηκαν πέρα από τα σύνορα. Το 346 και το 350 οι Πέρσες επεχείρησαν νέες πολιορκίες κατά της Νισίβεως, µε µεγάλο στρατό και µέσα, αλλά απέτυχαν. Από το 351 έως το 357 ο Σαπώρης αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα επιθετικά του σχέδια κατά του Βυζαντίου, διότι στα βορειοανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας του είχε να αντιµετωπίσει τους Εφθαλίτες Ούννους, νο- µάδες τουρκικής καταγωγής. Ο Κωνστάντιος έφυγε για τη Δύση, για να επιλύσει άλλα προβλήµατα. Ν ό µ ι σ µ α του Κώνσταντος (337-350) µε παράσταση Εσωτερική πολιτική Κωνσταντίου Β και Κώνσταντος Α Στο διάστηµα των ετών 340 έως 350 οι δύο αδελφοί κυβέρνησαν την αυτοκρατορία µε αυστηρή χριστιανική ηθική. Στον τοµέα της δικαιοσύνης ο Κωνστάντιος, το 340, διέταξε τον διαχωρισµό των δύο φύλων στις φυλακές για την αποφυγή σύναψης σχέσεων, το 342 απαγόρευσε, µε ποινή θανάτου, τον γάµο µεταξύ θείου και ανιψιάς, το 344 όρισε ως εγκλήµατα που τιµωρούνταν µε την ποινή του θανάτου τα εξής: φόνο, δηλητηρίαση, απαγωγή (για το έγκληµα αυτό επανέλαβε τη νοµοθεσία της ποινής το 349), µοιχεία, µαγεία. Ο Κώνστας, το 342, απαγόρευσε, µε ποινή θανάτου, την παιδεραστία. Στα θέµατα της διοίκησης, ο Κωνστάντιος, τα έτη 338-349, εξανάγκασε µε νόµους τους βουλευτές να µην παρεκκλίνουν από τις υποχρεώσεις τους και επέφερε αλλαγές στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση έτσι ώστε να ασκεί όσο το δυνατόν µεγαλύτερο έλεγχο.

Θρησκευτική πολιτική Κωνσταντίου Β και Κώνσταντος Α Στο θρησκευτικό πεδίο η πολιτική των δύο αδελφών είχε ως χαρακτηριστικό τον φανατισµό. Εξεδίωξαν «εθνικούς», Ιουδαίους και χριστιανούς αιρετικούς. Και οι δύο απαγόρευσαν, το 342, τις θυσίες των πολυθεϊστών και ο Κώνστας το επανέλαβε το 346. Ο Κωνστάντιος αύξησε τα προνόµια του κλήρου και τον απάλλαξε από την υποχρέωση προµήθειας του κρατικού ταχυδροµείου µε ζώα. Παρόλα αυτά οι δύο αδελφοί διαφωνούσαν ως προς τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Ο Κωνστάντιος ήταν αρειανιστής ενώ ο Κώνστας (όπως και ο Κωνσταντίνος Β ) ήταν ορθόδοξος. Ήδη ο Κωνσταντίνος Β, µετά τον θάνατο του Μ. Κωνσταντίνου, απελευθέρωσε τον εξόριστο στους Τρεβήρους Αθανάσιο. Το 338 ο Κωνσταντίνος Β και ο Κώνστας επέβαλαν στον Κωνστάντιο να αποκαταστήσει τον Αθανάσιο στον επισκοπικό θρόνο Αλεξανδρείας και τους άλλους εξόριστους επισκόπους στις θέσεις τους. Οι κινήσεις αυτές προκάλεσαν αναταραχές στην Ανατολή και οι ορθόδοξοι επίσκοποι άρχισαν διώξεις κατά των οπαδών του Αρείου. Τότε ο Κωνστάντιος εξόρισε τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Παύλο (337-340) στα Σίγγαρα της Μεσοποταµίας και στη θέση του τοποθέτησε τον Ευσέβιο Νικοµηδείας. Κατόπιν αποκατέστησε τους αρειανιστές επισκόπους σε έδρες της Ανατολής, συµπεριλαµβανοµένης και της Αλεξάνδρειας. Ο Αθανάσιος µόλις κατόρθωσε να σωθεί διαφεύγοντας στη Ρώµη. Τότε βρήκε την ευκαιρία να παρέµβει ο πάπας Ιούλιος (337-52) και να αναλάβει τον ρόλο του κριτή στις διαφορές των Εκκλησιών. Αναγνώρισε τον Αθανάσιο και τους υπόλοιπους επισκόπους που είχαν καταδικαστεί σε καθαίρεση ως ορθοδόξους και έστειλε επιστολές στις Εκκλησίες της Ανατολής καλώντας τες να στείλουν αντιπροσώπους σε σύνοδο που θα συγκαλούσε ο ίδιος για την αποκατάσταση των διωκοµένων. Παρά την απόρριψη της πρότασης αυτής από τις Εκκλησίες της Ανατολής ο Ιούλιος συγκάλεσε σύνοδο στη Ρώµη, τον χειµώνα του 340/1, όπου αναγνώρισε τη δικαστική αρµοδιότητα του πάπα στα εκκλησιαστικά ζητήµατα και αποκατέστησε τον Αθανάσιο. Σε ανταπόδοση, συγκλήθηκε το καλοκαίρι του 341 σύνοδος στην Αντιόχεια από τους επισκόπους της Ανατολής, η οποία απέρριψε το πρωτείο του πάπα και υποστήριξε τις αρειανιστικές θέσεις. Τότε παρενέβη δυναµικά ο Κώνστας και ζήτησε από τον αδελφό του να επαναφέρει Ο Κωνστάντιος Β µε τη σύζυγό του εικονίζονται στην καµέα από

στον πατριαρχικό θρόνο Κωνσταντινουπόλεως τον Παύλο, εφόσον ο Ευσέβιος είχε πεθάνει. Ο Κωνστάντιος υποχώρησε στον ισχυρότερο αδελφό του αλλά οι αρειανιστές αντέταξαν τον δικό τους υποψήφιο Μακεδόνιο και η επιστροφή του Παύλου (341-2) έγινε αφορµή για αιµατηρές συγκρούσεις στην Κωνσταντινούπολη. Το αποτέλεσµα ήταν να εξοριστεί ο Παύλος στην Έµεσα και να τιµωρηθεί ο λαός της Κωνσταντινούπολης µε µείωση της χορήγησης των µερίδων άρτου στο µισό. Όµως ο Κώνστας έλαβε δραστικότερα µέτρα. Αφού ήλθε σε συνεννόηση µε τον Αθανάσιο, συγκάλεσε σύνοδο το φθινόπωρο του 343 στη Σαρδική, υπό την προεδρία του Οσίου Κορδούης. Εκεί αναθεµατίστηκαν οι αρχηγοί των αρειανιστών. Από την άλλη πλευρά, οι ανατολικοί συγκεντρώθηκαν σε σύνοδο στη Φιλιππούπολη και αναθεµάτισαν τον πάπα Ιούλιο, τον Όσιο Κορδούης και τους οπαδούς του Αθανασίου. Οι δύο σύνοδοι έληξαν στις αρχές του έτους 344, αφού επέφεραν επιδείνωση της κατάστασης επιπλέον ετέθη και το θέµα του πρωτείου του πάπα. Το δυτικό τµήµα της Εκκλησίας το αποδέχθηκε ενώ το ανατολικό το απέρριψε ασυζητητί. Τελικά ο Κωνστάντιος υποχώρησε στο τελεσίγραφο του αδελφού του για εµφύλιο πόλεµο και έτσι ο Αθανάσιος επέστρεψε το 346 στον επισκοπικό θρόνο Αλεξανδρείας. Η αποκατάσταση των ορθοδόξων επισκόπων οδήγησε στην ήττα του αρειανισµού και στη διάσπασή του σε δύο παρατάξεις: τους «ηµι-αρειανιστές» που δεν δέχθηκαν το οµοούσιον αλλά το οµοιούσιον µεταξύ Πατρός και Υιού και τους οπαδούς του Ευνο- µίου που εξακολουθούσαν να απορρίπτουν παντελώς το οµοούσιον. Επέστρεψε και ο τέως πατριάρχης Παύλος στην Κωνσταντινούπολη αλλά ο Κωνστάντιος τον συνέλαβε, τον έστειλε στη Θεσσαλονίκη και τοποθέτησε στον πατριαρχικό θρόνο τον Μακεδόνιο (342-6), προκαλώντας νέες ταραχές µε πολλά θύµατα. Από την πλευρά του ο Κώνστας στράφηκε κατά των δονατιστών, µιας αίρεσης που δηµιουργήθηκε στη βόρεια Αφρική κατά τη διάρκεια των διωγµών του Διοκλητιανού. Τότε πολλοί κληρικοί, από µικροψυχία, απαρνήθηκαν τη χριστιανική πίστη και παρέδωσαν τα ιερά βιβλία να καούν στην πυρά. Από αντίδραση, µια µερίδα κληρικών και λαϊκών άρχισε να επιζητεί τα µαρτύρια και τον θάνατο για χάρη της πίστης. Ο επίσκοπος Καρχηδόνος και ο αρχιδιάκονός του Καικιλιανός καταδίκασαν την τάση αυτή. Μετά τον θάνατο του επισκόπου ανέλαβε το αξίωµά του ο Καικιλιανός. Οι δονατιστές αµφισβήτησαν την εκλογή του Καικιλιανού και έχρισαν επίσκοπο τον δικό τους υπο- Κεφαλή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, 325-330 (Μητροπολι- Χριστιανοί φυγαδεύουν αρειανούς λεπτοµέρεια χειρογράφου

ψήφιο Δονάτο (313). Η διαµάχη έλαβε διαστάσεις σχίσµατος και εξαπλώθηκε σε όλη τη βόρεια Αφρική. Ο Δονάτος καταδικάστηκε πρώτα στη Ρώµη και κατόπιν στη σύνοδο της Αρελάτης (Arles) της Γαλατίας, το 314, επί Μ. Κωνσταντίνου. Πολλοί δονατιστές διώχθηκαν και θανατώθηκαν µε εντολή του τελευταίου (316). Τώρα ήταν η σειρά του Κώνσταντος να προσπαθήσει να επαναφέρει τους δονατιστές στην ορθοδοξία. Αρχικά προσπάθησε µε χρήµατα να εξαγοράσει τη µεταστροφή τους αλλά, όταν απέτυχε, άρχισε να επιβάλλει µε τη βία απαγόρευση της λατρείας τους, κλείσιµο των εκκλησιών τους και εξορίες στον κλήρο τους. Κατά τη διάρκεια της µεταφοράς του σε τόπο εξορίας πέθανε και ο αρχηγός της αίρεσης Δονάτος. Οι δονατιστές είδαν την αποστολή ένοπλης δύναµης εναντίον τους και τις διώξεις ως τρόπο µαρτυρίου υπέρ της πίστης τους. Ξεσήκωσαν, µάλιστα, και τους σκληρά φορολογούµενους και καταπιεζόµενους αγρότες της βόρειας Αφρικής και κήρυξαν τον πόλεµο κατά Εκκλησίας και κράτους. Η διαµάχη κράτησε ως το 362 και τα µέτρα που προσπάθησε να επιβάλει ο αυτοκράτορας µόνο µερική επιτυχία είχαν. Αυτό που πέτυχε τελικά ο Κώνστας µε την καταπιεστική και τυραννική πολιτική του στο θρησκευτικό, αλλά και στο οικονοµικό, πολιτικό, κοινωνικό πεδίο, ήταν να στρέψει εναντίον του τη δυσαρέσκεια και την αντιπάθεια στρατού και λαού. Έτσι, το 350 εξυφάνθηκε συνωµοσία για την ανατροπή του. Στις 18 Ιανουαρίου ο κόµης Μάγνος Μαγνέντιος (Magnus Magnentius), µε τη βοήθεια του κόµητος της ιδικής περιουσίας (comes rerum privatarum) Μαρκελλίνου, ανακηρύχθηκε Αύγουστος στο Αυγουστόδουνο (σηµ. Autun) αναγνωρίστηκε επίσης στη Βρετανία, την Ισπανία, την Ιταλία και την Αφρική. Ο Κώνστας, όταν συνειδητοποίησε ότι δεν είχε συµµάχους ούτε στον πολιτικό χώρο ούτε στον στρατό, προσπάθησε να διαφύγει αλλά συνελήφθη στην πόλη Ελένη (σηµ. Elne), κοντά στα Πυρηναία και δολοφονήθηκε. Κωνστάντιος Β (350-361) Την εποχή αυτή ο Κωνστάντιος βρισκόταν στην Αντιόχεια και οι Πέρσες, µετά τη δεύτερη αποτυχηµένη απόπειρά τους να καταλάβουν τη Νίσιβι, είχαν αποσυρθεί. Πιθανόν για να προστατεύσει τον Κωνστάντιο η χήρα του Αννιβαλιανού (νεκρού ανιψιού του Μ. Κωνσταντίνου) και αδελφή του Κωνσταντία προέτρεψε τον αρχηγό του στρατού του Ιλλυρικού Βετράνιο να ανακηρυχθεί και αυτός αυτοκράτορας, στη Μούρσα της Ο Αθανάσιος, πατριάρχης Αλεξανδρείας (πρώτος από αρι- Η Κωνσταντία λεπτοµέρεια από την ψηφιδωτή διακόσµηση του

Παννονίας. Ο Κωνστάντιος, µάλλον σε συνεννόηση µε την αδελφή του, αναγνώρισε τον Βετράνιο και ασχολήθηκε µε την οχύρωση των βυζαντινο-περσικών συνόρων και την αποκατάσταση του εξόριστου «καθολικού» (δηλ. αρχιεπισκόπου) της Αρµενίας Ναρσή. Το φθινόπωρο του 350 ξεκίνησε για τη Δύση. Η πρώτη του στάση ήταν στην Κωνσταντινούπολη, όπου καθησύχασε τους κατοίκους που είχαν αναστατωθεί µε τις ανακηρύξεις του Μαγνεντίου και Βετρανίου σε αυτοκράτορες. Εν τω µεταξύ ο Μαγνέντιος, στη Ρώµη, αφού κατέπνιξε µε τη βοήθεια του Μαρκελλίνου το κίνηµα άλλου σφετεριστή, του Φλάβιου Ποπίλιου Νεπωτιανού, επεδίωξε να συµµαήσει µε τον Βετράνιο. Αυτός, προσποιήθηκε ότι δέχεται, αφού πρώτα συνεννοήθηκε µε τον Κωνστάντιο. Οι δύο στασιαστές έστειλαν πρέσβεις στον Κωνστάντιο, στην Ηράκλεια, µε την πρόταση ειρήνευσης και αναγνώρισής τους. Ο Κωνστάντιος δεν τους δέχθηκε αλλά προχώρησε στη Σαρδική. Εκεί τον υποδέχθηκε ο Βετράνιος και οι δύο µαζί µετέβησαν στη Ναϊσσό (Niš). Τα Χριστούγεννα του 350 ο Κωνστάντιος πέτυχε να αναγνωριστεί από τον στρατό ενώ ο Βετράνιος παρέδωσε την πορφύρα και αποσύρθηκε στη Βιθυνία για να ζήσει εκεί µε πλουσιοπάροχη αµοιβή από τον Κωνστάντιο. Κατόπιν αυτών των εξελίξεων ο Κωνστάντιος συνειδητοποίησε αφενός ότι το αίσθηµα της δυναστικής διαδοχής ήταν κυρίαρχο στον λαό και αφετέρου ότι ο ίδιος ήταν άτεκνος και εποµένως η κωνσταντίνεια δυναστεία κινδύνευε από τον κάθε σφετεριστή. Έµαθε µάλιστα, στο Σίρµιο όπου βρισκόταν, ότι ο Μαγνέντιος είχε ορίσει καίσαρα τον αδελφό του Δεκέντιο και του ανέθεσε τη διοίκηση της Γαλατίας. Κάλεσε λοιπόν ο Κωνστάντιος τον ανιψιό του Γάλλο από την εξορία και στις 15 Μαρτίου 351 του έδωσε το αξίωµα του Καίσαρα. Επίσης τον πάντρεψε µε την αδελφή του Κωνσταντία για να την ανταµείψει για τις υπηρεσίες της. Στη συνέχεια έστειλε τον Γάλλο στην Αντιόχεια ως διοικητή της Ανατολής. Από το Σίρµιο ο Κωνστάντιος κατευθύνθηκε µε τον στρατό του στη Μούρσα και στις 28 Σεπτεµβρίου 351 συνάντησε εκεί τον Μαγνέντιο µε τα στρατεύµατά του. Μετά από αιµατηρότατη µάχη ο Μαγνέντιος ηττήθηκε και υποχώρησε στην Ακυληία. Το επόµενο έτος (Σεπτέµβριος 352) ο Κωνστάντιος εισέβαλε στην Ιταλία και ο Μαγνέντιος αναγκάστηκε να αποσυρθεί στη Γαλατία. Τον χειµώνα του 352 σταµάτησαν οι πολεµικές επιχειρήσεις και ξανάρχισαν το καλοκαίρι του 353. Ο στόλος του Κωνσταντίου κατέλαβε τη Σικελία, την Αφρική και την Ισπανία και αποβιβάστηκε στις εκβολές του Πάδου. Χρυσό µετάλλιο στο οποίο εικονίζεται ο Μαγνέντιος κρατώντας

Τον Ιούλιο του 353 ο Κωνστάντιος πέρασε τις Άλπεις και νίκησε τον Μαγνέντιο στην πόλη Μοντιοσέλευκο (Mons Seleucus, σηµ. Montsaléon). Ο Μαγνέντιος αποκλείστηκε στο Λούγδουνο (Lugdunum, σηµ. Lyon) και φοβούµενος ότι θα παραδοθεί στον Κωνστάντιο από τους στρατιώτες του για να εξαγοράσουν την αµνηστία, σκότωσε, στις 10 Αυγούστου 353, την οικογένειά του και κατόπιν αυτοκτόνησε. Ύστερα από λίγες ηµέρες έφτασε ο καίσαρας Δεκέντιος και διαπιστώνοντας την έκβαση των γεγονότων κρεµάστηκε µόνος του στη γειτονική πόλη Σέσονες (Sens), την 18η Αυγούστου 353. Ο Κωνστάντιος εισήλθε ως µονοκράτορας στη Λυών την 6η Σεπτεµβρίου και άρχισε ανακρίσεις και εκτελέσεις των οπαδών του Μαγνεντίου παρά την υπόσχεση αµνηστίας που είχε δώσει. Στις 10 Οκτωβρίου γιόρτασε µε θρίαµβο στην Αρελάτη την τριακονταετία της βασιλείας του. Εν τω µεταξύ Αλαµαννοί, Φράγκοι και Σάξονες πραγµατοποιούσαν διαρκώς επιθέσεις και καταστροφές στην αυτοκρατορία. Άγαλµα αξιωµατούχου 4ος αιώνας (Αρχαιολογικό Μουσείο, Η εποχή των διώξεων της «µαγείας» Την εποχή του Κωνσταντίου Β, Βαλεντινιανού Α και Βάλη παρουσιάζεται καταιγισµός κατηγοριών και δικών για άσκηση µαγεία ς µεταξύ των αξιωµατούχων της Αυλής. Μαρτυρίες περί αυτών παραθέτει κυρίως ο Αµµιανός Μαρκελλίνος αλλά σποραδικά και άλλοι συγγραφείς. Ο χώρος όπου εκτυλίσσονται τα γεγονότα είναι συνήθως η Αυλή. Αξιωµατούχοι, πρώην αξιωµατούχοι, τοπικοί γραφείς, άνδρες που έχουν προσωπική επαφή µε τον αυτοκράτορα εµπλέκονται στις υποθέσεις αυτές. Ο µόνος τρόπος για να εκδηλωθεί πλέον η αντίθεση µέσα στον αυλικό χώρο είναι οι ισχυρισµοί της ενασχόλησης µε τον αποκρυφισµό και τη µαγεία. Οι κατηγορίες άσκησης µαγείας βοηθούν αφενός τους πολιτικούς αντιπάλους να αλληλοεξοντώνονται, συκοφαντώντας ο ένας τον άλλο στον αυτοκράτορα για δήθεν συνωµοσίες κατά της ζωής του, και αφετέρου τον αυτοκράτορα, γιατί η νίκη του επί της µαγείας σηµασιοδοτεί την ανωτερότητα της µοίρας του επάνω στις δυνάµεις του Κακού που κατευθύνονται από τους µάγους. Επί της βασιλείας του Κωνσταντίου πολλοί κατηγορήθηκαν, στην Ανατολή, για µαγεία και θανατώθηκαν δίκαια ή άδικα. Αυλικοί κόλακες επηρέαζαν τον αυτοκράτορα υποβάλλοντάς του την ιδέα ότι πολλοί συνωµοτούσαν εναντίον του ζητώντας χρησµούς. Όσοι προσέφευγαν σε µάντεις καταγγέλλονταν, δικάζονταν και εκτελούνταν. Όσοι φορούσαν φυλαχτά, τολµούσαν να περάσουν κοντά από τάφους τις απογευµατινές ώρες ή

κατηγορούνταν για άσκηση φαρµακείας και νεκροµαντείας καταδικάζονταν σε θάνατο. Εκείνοι που είχαν καταδικαστεί ως ένοχοι, δεν δικαιούνταν να υποβάλουν έφεση για νέα δίκη. Με αφορµή την αποστολή προς τον αυτοκράτορα κάποιων επιστολών που υπήρχαν στο ιερό του θεού Βησά στην Άβυδο της Θηβαΐδας, µε τις οποίες οι κάτοικοι ζητούσαν προβλέψεις για το µέλλον τους, άρχισε µια άγρια καταδίωξη πολυθεϊστών ευγενών µε την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Ως τόπος διεξαγωγής των δικών ορίστηκε η Σκυθόπολη στην Παλαιστίνη, γιατί βρισκόταν ανάµεσα στις δύο πόλεις, Αλεξάνδρεια και Αντιόχεια, απ όπου προσκοµιζόταν ο µεγαλύτερος αριθµός κατηγορουµένων. Η κατηγορία που τους απαγγελλόταν ήταν άσκηση µαντείας µε απώτερο κίνητρο την αναρρίχησή τους στην εξουσία. Βαριές ποινές επιβάλλονταν σε πολλούς όπως εξορία, βασανιστήρια και κατάσχεση της περιουσίας τους. Ο Αµµιανός Μαρκελλίνος θεωρεί ότι πολλές από τις δίκες και καταδίκες που διέταξε ο Κωνστάντιος ήταν κατασκευασµένες και βασίζονταν σε οµολογίες που είχαν αποσπασθεί µε φρικτά βασανιστήρια. Πιστεύει επίσης ότι πολλοί κατήγοροι και δικαστές ήταν διεφθαρµένοι. Οι βαθύτεροι λόγοι ήταν ότι υπήρχαν ισχυροί ανενδοίαστοι αυλικοί, χωρίς ίχνος δικαίου και τύψεων, που εποφθαλµιούσαν τις περιουσίες των καταδικασθέντων. Ο Αµµιανός κατηγορεί και τον Κωνστάντιο ότι, παρά την ως ένα σηµείο µετριοπάθειά του, ήταν επιρρεπής στους συκοφάντες, έδινε αβασάνιστα βάση στα λεγόµενά τους για συνωµοσίες και γινόταν σκληρός και αδυσώπητος. Τέλος ο Αµµιανός παρουσιάζει ως «γόητα» και τον Γάλλο, τον ανιψιό του Μ. Κωνσταντίνου και ετεροθαλή αδελφό του Ιουλιανού. Καταγγέλλει ότι, αφότου αναγορεύτηκε σε καίσαρα από τον Κωνστάντιο το 351, εκείνος και η σύζυγός του ασχολούνταν µε το να εξυφαίνουν συνωµοσίες γύρω από αθώα θύµατα µε κατηγορίες προδοσίας και εξάσκησης µαγείας. Αποτροπαϊκό φυλαχτό από αχάτη 3ος 4ος αιώνας (Νοµι- Εσωτερικά προβλήµατα Πόλεµοι Στα τέλη του 354 ο Κωνστάντιος στράφηκε εναντίον του διαδόχου του Μ. Γάλλου. Ο καίσαρας ήταν σκληρός, καχύποπτος και δολοφονούσε όσους του αντιστέκονταν. Δεν επενέβαινε ο ίδιος για την επίλυση των προβληµάτων αλλά επέβαλλε απάνθρωπα µέτρα και κατέπνιγε στο αίµα οποιαδήποτε κίνηση αντιπάλου. Η συµπεριφορά του δηµιούργησε πάρα πολλούς εχθρούς που έστελναν µηνύµατα στον αυτοκράτορα. Ο Κωνστάντιος άρχισε να φοβάται ανταρσία από την πλευρά του Γάλλου και γι αυτό διέ-

ταξε τα στρατεύµατα του καίσαρα να έλθουν κοντά του. Κατόπιν διέταξε και τον Γάλλο να τον συναντήσει στο Μεδιόλανο. Ο Γάλλος, αφού πρώτα δολοφόνησε τον έπαρχο Ανατολής Δοµιτιανό και τον κοιαίστωρα Μόντιο, ξεκίνησε για το Μεδιόλανο. Λίγο µετά την Κωνσταντινούπολη συνελήφθη από τους ανθρώπους του αυτοκράτορα, οδηγήθηκε στην Ίστρια και µετά από τυπική ανάκριση εκτελέστηκε µε αποκεφαλισµό, σε ηλικία 29 ετών, στα τέλη του 354. Ο Κωνστάντιος συνέχισε µε την εξόντωση των συνεργατών του Γάλλου ενώ ο αδελφός του Ιουλιανός διατάχθηκε να παρουσιαστεί στην Αυλή και φυλακίστηκε κοντά στο Μεδιόλανο, επί ένα εξάµηνο, φοβούµενος κάθε µέρα ότι πλησίαζε και ο δικός του θάνατος. Χάρη όµως στη σύζυγο του Κωνσταντίου Ευσεβία, απελευθερώθηκε και πήρε εντολή να αναχωρήσει για την Αθήνα. Οι φοβίες του Κωνσταντίου είχαν φτάσει πλέον στα όρια παραλογισµού. Ορισµένοι αυλικοί εκµεταλλεύτηκαν την κατάσταση και άρχισαν να εξυφαίνουν ραδιουργίες προς εξόντωση κάθε αντιπάλου τους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί ο στρατηγός Σιλβανός, που διακρινόταν τότε στον πόλεµο κατά των Αλαµαννών. Ο γενναίος αυτός άνδρας συκοφαντήθηκε από τους αυλικούς εχθρούς του και εντέλει, για να σωθεί, αυτοανακηρύχθηκε Αύγουστος. Ο Κωνστάντιος έστειλε στην Κολωνία Αγριππίνα έντεκα κατασκόπους, µεταξύ των οποίων και ο ιστορικός Αµµιανός Μαρκελλίνος, για ν αναλάβουν τη δολοφονία του σφετεριστή. Το φθινόπωρο του 355, είκοσι οκτώ ηµέρες µετά την αναρρίχηση του Σιλβανού στον θρόνο, αυτός θανατώθηκε από πληρωµένη οµάδα δολοφόνων. Η ανεξέλεγκτη κατάσταση στις εσωτερικές υποθέσεις διευκόλυνε τις συνεχείς επιθέσεις των Αλαµαννών και των Φράγκων στα σύνορα του Ρήνου. Εξαιτίας αυτών η Γαλατία είχε περιέλθει σε άθλια κατάσταση και γι αυτό ο Κωνστάντιος, µετά από προτροπή της συζύγου του Ευσεβίας, κάλεσε τον ανιψιό του Ιουλιανό από την Αθήνα, όπου σπούδαζε, τον ανακήρυξε καίσαρα στο Μεδιόλανο (στις 6 Νοεµβρίου 355) σε ηλικία 24 ετών και τον πάντρεψε µε την αδελφή του Ελένη. Κατόπιν του ανέθεσε την υπεράσπιση της Γαλατίας, χωρίς όµως να του δώσει την αρχηγία των στρατιωτικών δυνάµεων ή να του επιτρέψει τον χειρισµό των πολιτικών υποθέσεων. Αντιθέτως του έδωσε γραπτές οδηγίες και ένα επιτελείο της δικής του επιλογής για να διοικεί. Αφού η ικανότητα και η αφοσίωση του Ιουλιανού δοκιµάστηκαν, τότε µόνον ο Κωνστάντιος του επέτρεψε να αναλάβει τη διοίκηση της Γαλατίας. Κατά την παραµονή του στη Γαλατία ο Ιουλιανός Ν ό µ ι σ µ α του Κωνσταντίου Γάλλου (Νοµισµατικό

οπαδός της «εθνικής» θρησκείας ήταν πολύ προσεκτικός και στις θρησκευτικές του εκδηλώσεις, για να µην εξαγριώσει τον Κωνστάντιο. Από το 356 και µετά πραγµατοποιήθηκαν µεγάλες µάχες µεταξύ Βυζαντινών και γερµανικών φύλων στον Ρήνο και τον Δούναβη. Ο Ιουλιανός ασχολήθηκε, τον χειµώνα του 356, µε στρατιωτικά γυµνάσια και το καλοκαίρι του ιδίου έτους επεχείρησε την πρώτη εκστρατεία κατά των Φράγκων και Αλαµαννών, κατά την οποία κατέλαβε την Κολωνία Αγριππίνα. Στα δύο πρώτα χρόνια της παραµονής του στη Γαλατία επιδόθηκε στην ανάκτηση της αριστερής όχθης του Ρήνου και η περίοδος έκλεισε µε την περίφηµη νίκη του στο Αργεντοράτο (Στρασβούργο), το 357, όπου κατατρόπωσε τις ενωµένες αλαµαννικές δυνάµεις και συνέλαβε τον αρχηγό τους Βαδοµάριο. Κατόπιν διέβη επανειληµµένα τον Ρήνο νικώντας τους Αλαµαννούς. Την επόµενη χρονιά κατέλαβε και τις δύο όχθες του Ρήνου και εξουδετέρωσε τα γερµανικά φύλα. Το 359 το σύνορο του Ρήνου είχε αποκατασταθεί. Επιπλέον αντιµετώπισε και εσωτερικούς εχθρούς στη Γαλατία, τον διοικητή του ιππικού Μάρκελλο και τον διοικητή του πεζικού Βαρβατίωνα. Μετά τη νίκη του στο Αργεντοράτο ο Ιουλιανός εγκαταστάθηκε στο Παρίσι και εκεί ασχολήθηκε µε την αναδιοργάνωση της Γαλατίας. Στον Δούναβη ο Κωνστάντιος απέκρουσε τους Κουάδους και τους Σαρµάτες και, το 359, αποκατέστησε τα εκεί σύνορα. Στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας οι σχέσεις µε τους Πέρσες παρουσίασαν για άλλη µια φορά επιδείνωση. Το θέµα ξεκίνησε όταν, το 356, ο ύπαρχος της Ανατολής Στρατήγιος Μουσωνιανός ήλθε αυτόβουλα σε επαφή µε τους Πέρσες για να διαπραγµατευτεί ειρήνη µεταξύ των δύο κρατών. Ο βασιλέας των Περσών Σαπώρης Β απαίτησε µε επιστολή του την Αρµενία και τη Μεσοποταµία για την υπογραφή της συνθήκης. Ο Κωνστάντιος έλαβε την επιστολή το 358 και απάντησε αµέσως ότι οι απαιτήσεις του βασιλέα ήταν παράλογες και ότι ο ρωµαϊκός στρατός ήταν ανώτερος του περσικού. Ταυτόχρονα, για να καθυστερήσει τον Σαπώρη, έστειλε στην Κτησιφώντα διπλωµατική αποστολή, στην οποία συµµετείχε και ο εξαίρετος διπλωµάτης «εθνικός» φιλόσοφος Ευστάθιος, µε δώρα. Η αποστολή απέτυχε και την άνοιξη του 359 ο Σαπώρης εισέβαλε στη Μεσοποταµία. Ταυτόχρονα, οι δολοπλοκίες των αυλικών του Κωνσταντίου έφτασαν στο κατακόρυφο, αποδυναµώνοντας καταλυτικά την πλευρά των Βυζαντινών. Ανακλήθηκε από το µέτωπο ο ικανός στρατηγός Ουρσικίνος και στη θέση του στάλθηκε ο µειωµένων ικανοτήτων και ηλικιωµένος Σαβινιανός. Επίσης διώχθηκε ένας άλλος Ανδρική χάλκινη πόρπη του β µισού του 4ου αιώνα σε σχήµα

πλούσιος, ανώτερος υπάλληλος, ο Αντωνίνος, που βρισκόταν στην υπηρεσία του δουκός (στρατιωτικού διοικητή) της Μεσοποταµίας. Για να σωθεί ο Αντωνίνος αυτοµόλησε στους Πέρσες και πρόδωσε όλα τα στρατιωτικά µυστικά των Βυζαντινών στον Σαπώρη. Ο Ουρσικίνος διατάχθηκε τελικά να επιστρέψει στο µέτωπο και να πολεµήσει υπό τις διαταγές του Σαβινιανού. Οδήγησε λοιπόν τον ρωµαϊκό στρατό στην πρώτη σύγκρουση µε τον Σαπώρη. Ο Πέρσης βασιλιάς, καθοδηγηµένος από τον Αντωνίνο, εισέβαλε στη Μεσοποταµία αλλά αυτή τη φορά δεν επιτέθηκε εναντίον της Νίσιβης. Πέρασε τον Τίγρη και πολιόρκησε την πόλη Άµιδα, στον Άνω Τίγρη. Ο αυτοκρατορικός στρατός, µε επικεφαλής τον στρατηγό Σαβινιανό, δεν µπόρεσε να παράσχει καµία ουσιαστική βοήθεια και έτσι η πόλη, αφού αντιστάθηκε για εβδοµήντα πέντε περίπου ηµέρες, υπέκυψε στην περσική πολιορκία, καταλήφθηκε και καταστράφηκε, στις 6 Οκτωβρίου του 359. Πάντως ο στρατός του Σαπώρη είχε πολύ µεγάλες απώλειες και η εξάντληση τον εξανάγκασε να επιστρέψει στην Περσία. Οι θλιβερές ειδήσεις εξανάγκασαν τον Κωνστάντιο να κατευθυνθεί, από το Σίρµιο (στα βόρεια του Δούναβη) όπου διηύθυνε τον αγώνα κατά των βαρβάρων, στην Κωνσταντινούπολη (359) και το επόµενο έτος στην Ανατολή, όπου ο Σαπώρης συνέχιζε τις πολεµικές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα έδωσε διαταγή να µετακινηθούν στην Ανατολή 300 επίλεκτοι στρατιώτες από κάθε σώµα και τα τέσσερα καλύτερα «συµµαχικά» σώµατα από τον στρατό της Γαλατίας. Κατά την παραµονή του στην Κωνσταντινούπολη, τον χειµώνα του 359-60, υλοποίησε µεταρρυθµίσεις που εξίσωσαν την πόλη µε τη Ρώµη. Εσωτερική πολιτική Για την προβολή και την ανύψωση της Κωνσταντινούπολης ο Κωνστάντιος καθόρισε, µε σειρά νόµων, τα σχετικά µε την ένταξη στη σύγκλητο της πόλης και τις αρµοδιότητές της. Το 359 ο αυτοκράτορας εξίσωσε τη σύγκλητο της Κωνσταντινούπολης µε εκείνη της Ρώµης και τα µέλη της αυξήθηκαν από 300 (το 357) σε 2.000. Η αύξηση αυτή οφειλόταν στο ότι απέκτησαν τον τίτλο του συγκλητικού και οι κάτοχοι αξιωµάτων, οι οποίοι τον διατηρούσαν και µετά την έξοδό τους από την υπηρεσία ενώ τον αποκτούσαν και οι διάδοχοί τους. Με τον τρόπο αυτό περιορίστηκε η ανάπτυξη της εξ αίµατος αριστοκρατίας που κατείχε τον τίτλο του συγκλητικού µε κληρονοµικό δικαίω- µα και ενισχύθηκε η υπαλληλική αριστοκρατία. Οι συγκλητικοί ήταν µεγαλοκτηµατίες, Ασηµένιο πινάκιο του 4ου αιώνα στο οποίο αναπαρίσταται Τα υπατικά δίπτυχα διανέµονταν από τους υψηλά ιστάµενους αξι-

εκτός από εκείνους που είχαν εισέλθει στη σύγκλητο λόγω του µεγάλου τους αξιώ- µατος. Εξαιτίας δε του µεγάλου αριθµού τους, διαφοροποιήθηκαν αξιολογικά: πάνω από την αρχική τάξη των clarissimi βρέθηκαν οι illustres και spectabiles. Βέβαια, δεν είχαν όλοι οι συγκλητικοί το δικαίωµα να µετέχουν στις εργασίες του σώµατος. Μόνον οι ανώτατοι συγκλητικοί είχαν αυτό το προνόµιο, όσοι είχαν διατελέσει κοιαίστωρες ή πραίτωρες. Τον χειµώνα του 359-60 που ο Κωνστάντιος παρέµεινε στην Κωνσταντινούπολη, στην πορεία του προς την Ανατολή, εισήγαγε και το αξίωµα του επάρχου της πόλεως (praefectus urbi) αντικαθιστώντας τον ως τότε ανθύπατο διοικητή της πόλεως και εξισώνοντας έτσι, ολοκληρωτικά, την Κωνσταντινούπολη µε τη Ρώµη. Η πρώτη αυτοκρατορική ή δηµόσια βιβλιοθήκη Ο φιλόσοφος, καθηγητής φιλοσοφίας και συγκλητικός της Κωνσταντινούπολης Θεµίστιος ( ) στον 4ο Λόγο που εκφώνησε προς τιµήν του Κωνσταντίου Β την 1η Ιανουαρίου 357 ( ) συγχαίρει τον αυτοκράτορα επειδή συγκρότησε στην πρωτεύουσα µια συλλογή έργων της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας. ( ) Το 357, σ ένα µεγάλο αυτοκρατορικό κέντρο αντιγραφής, οργανωµένο και επιχορηγούµενο από το κράτος, µια οµάδα καλλιγράφων µετέγραφε τα έργα των Ελλήνων ποιητών, φιλοσόφων, ρητόρων, ιστορικών, όχι µόνον των πιο µεγάλων, αλλά όλων εκείνων που ήταν ακόµη δυνατόν να βρεθούν χειρόγραφά τους. Γιατί είναι βέβαιο ότι έγινε ευρύτατη έρευνα για να συγκεντρωθούν τα παλαιά αυτά χειρόγραφα, για τα οποία ο Θεµίστιος λέει καθαρά ότι ήταν σχεδόν κατεστραµµένα. Ήταν ακόµη, σχεδόν πάντοτε, ειλητάρια, τα περισσότερα από πάπυρο: τα µετέγραψαν, το καθένα ίσως σε πολλά αντίγραφα, σε κώδικες, συνήθως από περγαµηνή. Έτσι (στην Κωνσταντινούπολη) σχηµατίστηκε µια τεράστια συλλογή βιβλίων, όπου περισυλλέχθηκαν η λογοτεχνία και η σκέψη της αρχαίας Ελλάδας, ενώ πήγαιναν να εξαφανιστούν (λόγω της αλλαγής νοοτροπίας και του θριάµβου του Χριστιανισµού). Το κέντρο αντιγραφής του Κωνσταντίου προϋποθέτει την ύπαρξη µιας βιβλιοθήκης. ( ) Έχουµε κάθε λόγο να πιστεύουµε ότι η πρώτη αυτοκρατορική ή δηµόσια βιβλιοθήκη χτίστηκε Σηµαντικές πληροφορίες για την πρωτοβυζαντινή διοίκηση

στην Κωνσταντινούπολη στα χρόνια του Κωνσταντίου, και όχι του Κωνσταντίνου. Σ αυτήν στεγάστηκαν τα χειρόγραφα που συγκεντρώθηκαν από παντού για να δοθούν έπειτα στους καλλιγράφους και από τα δικά τους χέρια βγήκαν οι νέοι κώδικες. ( ) Πόση σηµασία έδινε στη λογοτεχνική παιδεία ο Κωνστάντιος, εµπνευσµένος ίσως από τον Θεµίστιο, φαίνεται στον ακόλουθο νόµο που απέλυσε στην Κωνσταντινούπολη: «Στη διακεκριµένη τάξη των δεκουριών ( ) µε κανέναν τρόπο να µην καταλαµβάνει κάποιος θέση πρώτης τάξεως αν δεν είναι πιστοποιηµένο ότι διαπρέπει στη χρήση και στην άσκηση των ελευθερίων σπουδών και ότι είναι τόσο καλλιεργηµένος στα γράµµατα ώστε τα λόγια του εκστοµίζονται χωρίς (να δηµιουργείται στο ακροατήριό του) δυσφορία από ένα (λεκτικό) σφάλµα: αυτό επιθυµούµε να κοινοποιηθεί σε όλους. Και για να µην αρνηθούµε στη λογοτεχνία που είναι η επιφανέστερη από όλες τις αρετές τις ανταµοιβές (που της ταιριάζουν), η πρόνοιά µας θα τιµήσει προάγοντας σε επιφανέστερον εκείνον που χάρη στις σπουδές και στη δεινότητα του λόγου του θα φανεί αντάξιος της πρώτης θέσης». Στον τοµέα αυτόν ο Κωνστάντιος βρήκε έναν άξιο διάδοχο στο πρόσωπο του Ιουλιανού. (Βλ. P. Lemerle, «Ο πρώτος βυζαντινός ουµανισµός» (µετάφρ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου), Αθήνα 1981, σσ. 56-60). Ο Θεµίστιος επαινεί τον Κωνστάντιο Β για τη συγκρότηση της Στα πλαίσια της εσωτερικής πολιτικής του ο Κωνστάντιος, µετά από συνεχείς διαµαρτυρίες και παρακλήσεις των πόλεων, επέτρεψε σ αυτές να κρατούν το 1/4 από τα έσοδα των διαπυλίων τελών, δηλαδή των τελών που εισπράττονταν κατά την είσοδο ή έξοδο εµπορευµάτων στις πόλεις, τα οποία είχε οικειοποιηθεί το κράτος λόγω του µεγάλου ύψους τους. Έθεσε όµως τον όρο να χρησιµοποιούνται αυτά τα χρήµατα για την επισκευή και συντήρηση των τειχών και των δηµοσίων κτιρίων. Από την άλλη πλευρά, για να αντεπεξέλθει στα τεράστια έξοδα των διοικητικών του µεταρρυθµίσεων και των συνεχών πολέµων αύξησε υπέρογκα τη φορολογία. Επί της εποχής του διορίστηκαν χιλιάδες διοικητικοί υπάλληλοι χωρίς άλλο σκοπό, παρά µόνο για να προβάλλουν το µεγαλείο και τον πλούτο του αυτοκράτορα. Επίσης πολλαπλασιάστηκαν τα µέλη των µαγιστριανών (agentes in rebus), των βασιλικών ταχυδρόµων, µέσω των οποίων ελεγχόταν η διοίκηση του κέντρου και της επαρχίας. Οι υπάλληλοι αυτοί ήταν επίσης εξουσιοδοτηµένοι να συλλέγουν πληροφορίες για τις επιδόσεις

και τη συµπεριφορά των υπαλλήλων της επαρχίας και τις απόψεις των υπηκόων. Η schola των agentes in rebus ήταν αυστηρά ιεραρχηµένη και οι agentes, µε συνεχείς προαγωγές, προορίζονταν να καταλάβουν θέσεις προϊσταµένων υπηρεσιών των επαρχιών. Έτσι η κεντρική διοίκηση και ο αυτοκράτορας είχαν πάντοτε τη δυνατότητα να πληροφορούνται ό,τι συνέβαινε στις επαρχίες της αυτοκρατορίας. Μεγάλη επιβάρυνση για το δηµόσιο ταµείο ήταν η κατάχρηση των δηµοσίων οχηµάτων από πληθώρα επισκόπων και άλλων εκκλησιαστικών ανδρών για να µετακινούνται από τόπο σε τόπο και να παρευρίσκονται στις διάφορες συνόδους. Τέλος ο Κωνστάντιος φρόντιζε να κρατά πάντοτε υπό έλεγχο τους στρατιωτικούς, οι οποίοι δεν απέκτησαν ποτέ τον τίτλο του clarissimus (λαµπρότατος) και ήταν πάντοτε από τις διαταγές των επάρχων των πραιτωρίων. Θρησκευτική πολιτική Στα πλαίσια της θρησκευτικής πολιτικής του ο Κωνστάντιος στράφηκε εναντίον των πολυθεϊστών και των ορθοδόξων χριστιανών. Σε σχέση µε την πολυθεϊστική θρησκεία, το 353 απαγόρευσε τις νυκτερινές θυσίες και το 356 όρισε την ποινή του θανάτου για όσους τελούσαν θυσίες όπως είχε κάνει και ο Κώνστας αλλά επιπλέον και για όσους λάτρευαν τους «εθνικούς» θεούς. Το 357 εξέδωσε νόµο που όριζε την ποινή του θανάτου για όσους ασκούσαν τη µαντεία. Παρόλα αυτά διατήρησε τον τίτλο του ύπατου αρχιερέως (pontifex maximus). Στις 28 Απριλίου του 357 ο Κωνστάντιος επισκέφθηκε τη Ρώµη. Η επίσκεψή του είχε µορφή θριάµβου αλλά τελικά ο ίδιος εντυπωσιάστηκε βαθιά από το µεγαλείο της πόλης. Ο Κωνστάντιος δεν τόλµησε να καταδιώξει την «παραδοσιακή» θρησκεία όπως σχεδίαζε, περιορίστηκε µόνο να αφαιρέσει από την αίθουσα συνεδριάσεων της συγκλήτου τον βωµό της Νίκης. Η κίνηση αυτή προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των Ρωµαίων αριστοκρατών οι οποίοι αγωνίστηκαν στη συνέχεια να την ακυρώσουν. Στις 19 Μαΐου ο Κωνστάντιος αναχώρησε από τη Ρώµη και κατευθύνθηκε προς το Σίρµιο για να ξεκινήσει τους, επιτυχηµένους, αγώνες του κατά των Σαρµατών και Κουάδων οι οποίοι διήρκεσαν τα δύο επόµενα έτη. Το 359 εγκατέλειψε το Σίρµιο και κατευθύνθηκε προς την Ανατολή, για να αντιµετωπίσει τους Πέρσες. Αναφορικά µε τη στάση του απέναντι στη χριστιανική Εκκλησία, ο Κωνστάντιος θεωρούσε τον εαυτό του «επίσκοπον των εκτός» και «επίσκοπον των επισκόπων». Αυτό σή-

µαινε ότι εφάρµοσε απόλυτα την πολιτική του καισαροπαπισµού. Απαιτούσε απόλυτη υπακοή από τους επισκόπους, ταυτόχρονα όµως, µε σχετική νοµοθεσία, αύξησε σηµαντικά τα προνόµιά τους και το κύρος του επισκοπικού αξιώµατος. Είχε προσωπική άποψη επί του δόγµατος, που ήταν ακραία αρειανιστική, και αυτό τον ώθησε να εξαπολύσει διωγµό κατά των ορθοδόξων επισκόπων και εν γένει των οπαδών της ορθοδοξίας. Ο Όσιος Κορδούης αναγκάστηκε να ασπαστεί τον αρειανισµό, οι άλλοι αντιφρονούντες επίσκοποι εξορίστηκαν και ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας, φανατικός υπέρµαχος της ορθοδοξίας, κυνηγήθηκε αλύπητα. Ο Κωνστάντιος συγκάλεσε συνόδους στην Αρελάτη (φθινόπωρο 353) και στο Μεδιόλανο (355) που καταδίκασαν εκ νέου τον Αθανάσιο. Στα τέλη του θέρους του 355 έστειλε στην Αλεξάνδρεια τον νοτάριο Διογένη για να καθαιρέσει και να εξορίσει τον Αθανάσιο. Ο Διογένης απέτυχε, λόγω της υποστήριξης του λαού προς τον Αθανάσιο και γι αυτό, στη συνέχεια, ο Κωνστάντιος απέστειλε τον δούκα (στρατιωτικό διοικητή) Συριανό µε πέντε χιλιάδες στρατιώτες. Αυτός κατόρθωσε να εκδιώξει τον Αθανάσιο, αλλά όχι και να τον συλλάβει. Καθαιρέθηκε πάντως, τελικά, ο Αθανάσιος και τη θέση του ορίστηκε να αναλάβει ο Γεώργιος Καππαδοκίας. Όµως, µόνον την 24η Φεβρουαρίου του 357 κατόρθωσε τελικά ο εν λόγω επίσκοπος να έλθει στην Αλεξάνδρεια, εξαιτίας της αντίδρασης του λαού. Τον Οκτώβριο του 357 οι οπαδοί του Αθανασίου εξεδίωξαν τον Γεώργιο και κατέλαβαν τις εκκλησίες της πόλης. Ο αυτοκρατορικός νοτάριος Παύλος άσκησε διώξεις εναντίον τους και στις ταραχές συµµετείχαν και πολυθεϊστές της πόλης. Τελικά, το φθινόπωρο του 361, κατεστάλη η αντίδραση όλων, αφού κάηκε και το Σεραπείον της πόλης. Εν µέσω των παραπάνω εξελίξεων ο Κωνστάντιος αποφάσισε, στις αρχές του 357, να συγκαλέσει σύνοδο για να επιβάλει µε την κανονική οδό το αρειανιστικό δόγµα. Εκτός από τους αρειανιστές (που υποστήριζαν το ανόµοιον Χριστού - Υιού και Πατρός) και τους ορθοδόξους (που υποστήριζαν το οµοούσιον των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος) υπήρχαν και οι σαβελλιανοί (αίρεση που ξεκίνησε τον 3ο αιώνα στη Ρώµη) οι οποίοι υποστήριζαν ότι υπήρχε µία, ενιαία θεότητα που «λειτουργούσε» µε τρεις τρόπους: ως πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύµα, και οι µετριοπαθείς αρειανιστές που υποστήριζαν όχι το οµοούσιον-ταυτότητα, αλλά το οµοιούσιον-οµοιότητα Πατρός και Υιού. Στις αρχές του 357 συγκλήθηκε σύνοδος στο Σίρµιο που επέβαλε την αρειανιστική άποψη της ανοµοιότητος Πατρός και Υιού. Όµως, οι αντιδράσεις που προέκυψαν προ- Ο Κωνστάντιος έλαβε µέτρα εναντίον των πολυθεϊστών στη

κάλεσαν νέα σύνοδο, το φθινόπωρο του ιδίου έτους, στην ίδια πόλη, η οποία θέσπισε µετριότερες θέσεις: ο Πατήρ ήταν ανώτερος του Υιού και το µυστήριο της γέννησης του Υιού ήταν κατανοητό µόνο στον Πατέρα και τον Υιόν του. Τη διατύπωση αυτή δέχθηκαν και ο Όσιος Κορδούης και ο εξόριστος πάπας Λιβέριος (352-66) που πέτυχε, µετά την υποχώρησή του αυτή, τη χάρη του αυτοκράτορα. Εντούτοις οι µετριοπαθείς αρειανοί συγκάλεσαν νέα σύνοδο στην Άγκυρα, στις αρχές του 358, η οποία διακήρυξε την πλήρη οµοιότητα Πατρός και Υιού. Σε τρίτη σύνοδο, στο Σίρµιο, τον Ιούνιο του 358, το αυτό αποδέχθηκαν και οι δυτικοί µετριοπαθείς αρειανιστές. Τέταρτη σύνοδος, πάλι στο Σίρµιο, ολοκλήρωσε τη διατύπωση, αφήνοντάς την αρκετά ασαφή και αόριστη: «λέγοµεν όµοιον τον Υιόν κατά πάντα, ως και αι άγιαι γραφαί λέγουσι και διδάσκουσι» (Αθανασίου του Μεγάλου, Επιστολή περί των συνόδων). Ο Κωνστάντιος, αφενός θεωρώντας ότι η διατύπωση αυτή έπρεπε να επικυρωθεί και από οικουµενική σύνοδο και αφετέρου για να ικανοποιήσει ανατολικούς και δυτικούς επισκόπους συγκάλεσε, το 359, δύο συνόδους, µία στο Αρίµινον (Ρίµινι) και µία στη Σελεύκεια της Κιλικίας. Εντούτοις πάλι οι απόψεις στις συνόδους δεν συνέκλιναν και έτσι ο Κωνστάντιος υποχρέωσε όλους να δεχθούν τη διατύπωση: «όµοιον κατά τας γραφάς, ου την γέννησιν ουδείς είδεν» (Θεοδωρήτου, Εκκλησιαστική ιστορία). Τον Ιανουάριο του 360 ο Κωνστάντιος συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη η οποία επισφράγισε την απόφασή του και καθαίρεσε τους αντιφρονούντες. Μεταξύ των καθαιρεθέντων ήταν και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μακεδόνιος, τον οποίο αντικατέστησε ο Ευδόξιος Αντιοχείας (360-70). Για την εκλογή του συγκλήθηκε από τον αυτοκράτορα ειδική σύνοδος από εβδοµήντα δύο επισκόπους, γεγονός που προσέδωσε αίγλη στην Κωνσταντινούπολη ως προς τη διευθέτηση των εκκλησιαστικών ζητηµάτων. Αντιπαλότητα Κωνσταντίου και Ιουλιανού Ενώ ο Κωνστάντιος ασχολούνταν µε τα θρησκευτικά ζητήµατα στην Κωνσταντινούπολη, έφτασε στο Παρίσι, όπου έδρευε ο Ιουλιανός, η διαταγή του αυτοκράτορα να αναχωρήσει αµέσως για το ανατολικό µέτωπο το επίλεκτο τµήµα των δυνάµεων για να χρησιµοποιηθεί στον πόλεµο κατά των Περσών. Φαινοµενικά η απαίτηση του Κωνσταντίου δεν ήταν παράλογη, διότι η καταστροφή της Άµιδας είχε καταδείξει το µέγεθος Αρειανοί καίνε ναό ορθοδόξων µικρογραφία εικονογραφηµέ- Αργυρό πινάκιο µε απεικόνιση του αυτοκράτορα Κωνστάντιου

της δύναµης των Σασσανιδών Περσών και την ανάγκη της ανάλογης προετοιµασίας των βυζαντινών δυνάµεων για την απόκρουση του εχθρού. Από την άλλη πλευρά όµως ο Ιουλιανός, εξαιτίας των επιτυχιών του, είχε κερδίσει την αγάπη των στρατιωτών του και είχε ισχυροποιήσει τη φήµη του ως καλού στρατηγού. Πράγµατι, η πρώτη προσωπική του εκστρατεία κατά των γερµανικών φύλων στον Ρήνο, το 357, µε ρωµαϊκό και ξένο συµµαχικό στρατό, στέφθηκε µε λαµπρή νίκη στο Αργεντοράτο (Στρασβούργο). Το 358 και 359 πέτυχε και άλλες νίκες και έτσι δόθηκε η ευκαιρία για την ανοικοδό- µηση των πόλεων στις όχθες του Ρήνου, τον ανεφοδιασµό µε σίτο από τον βορρά και τη σταθεροποίηση των συνόρων. Οι στρατιωτικές του ικανότητες, η αναδιάρθρωση της Γαλατίας, η δίκαιη διακυβέρνηση της περιοχής και εν γένει η σώφρων πολιτική που ασκούσε προκάλεσαν τον φθόνο των συνεργατών του Κωνσταντίου οι οποίοι τον συκοφαντούσαν διαρκώς στον αυτοκράτορα. Ο Κωνστάντιος δεν άργησε να πεισθεί και να υποψιαστεί τον Ιουλιανό ως ανταπαιτητή του θρόνου. Γι αυτό, το 359, τον αποστέρησε σταδιακά από όλους τους στενούς συνεργάτες του. Ύστερα απ αυτό, η διαταγή του για αποµάκρυνση των επίλεκτων στρατευµάτων από τη Γαλατία θύµιζε την τακτική που είχε εφαρµόσει για να εξοντώσει τον Γάλλο. Ο «εθνικός» συγγραφέας Ευνάπιος αφηγείται ότι ο «Ιουλιανός στάλθηκε ως καίσαρας στη Γαλατία, από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο, όχι τόσο για να κυβερνήσει εκεί παρά για να χαθεί µε βίαιο τρόπο κατά την άσκηση της εξουσίας του. Εντούτοις ο Ιουλιανός, αντίθετα από τις προσδοκίες των εχθρών του, επέζησε κρύβοντας την αφοσίωσή του στους θεούς, αλλά ξεπερνώντας τα εµπόδια χάρη σ αυτή την αφοσίωση. Διέσχισε τον Ρήνο, νίκησε και υποδούλωσε όλες τις βαρβαρικές φυλές πέραν του ποταµού, παρά τις αναρίθµητες συνωµοσίες που επινοήθηκαν εναντίον του. Καταλυτική για τη διάλυση των απαισιόδοξων συναισθηµάτων του και την ανύψωση του ηθικού του ήταν την περίοδο αυτή η επίσκεψη του ιεροφάντη των Ελευσινίων µυστηρίων Νεστορίου, κοντά στον οποίο είχε µαθητεύσει ο Ιουλιανός όταν κατά τη νεότητά του είχε επισκεφθεί την Αθήνα. (Ο θεϊκός Νεστόριος, που προερχόταν από τους κληρονοµικούς ιερείς της Δήµητρας στην Ελευσίνα Ευµολπίδες και χαρακτηρίστηκε ως «µέγας ιερατικός ανήρ», συνδέθηκε στενά µε τη διαµόρφωση της προσωπικότητας και τις ενέργειες του Ιουλιανού). Στη Γαλατία ο Νεστόριος και ο Ιουλιανός πραγµατοποίησαν συγκεκριµένες απόρρητες τελετές, γνωστές µόνο σ εκείνους. Μέσω αυτών ο Νεστόριος θεράπευσε τη λύπη, την Χρυσός σόλιδος του αυτοκράτορα Κωνστάντιου Β (Μουσείο

οργή, τον φόβο, τα πάθη της ψυχής του Ιουλιανού και έτσι ο καίσαρας πήρε κουράγιο να αγωνιστεί για την καθαίρεση της τυραννίας του Κωνσταντίου. Συµβοηθοί του στην πραγµατοποίηση των τελετών αυτών ήταν ο Ορειβάσιος από την Πέργαµο, διάσηµος γιατρός και νεοπλατωνικός θεουργός και κάποιος Ευήµερος από τη Λιβύη που οι Ρω- µαίοι ονόµαζαν Αφρική» (Ευναπίου, Βίοι φιλοσόφων και σοφιστών). Οι απόρρητες τελετές που υπήρξαν καταλυτικές για την αλλαγή της διάθεσης του αυτοκράτορα (διέλυσαν τα απαισιόδοξα συναισθήµατά του, ανύψωσαν το ηθικό του) ήταν η θεουργική µαντεία και η ονειροµαντεία, για να πληροφορηθεί ο Ιουλιανός τη χρονική στιγµή του θανάτου του Κωνσταντίου. Ο ιεροφάντης, µε µαντική ύπνωση, του αποκάλυψε την ηµεροµηνία θανάτου του αυτοκράτορα και τον έκανε να φαντάζεται ότι ήδη είχε καταλάβει τη θέση του. Έτσι, αισθάνθηκε ευτυχής, παντοδύναµος και ικανός να κατακτήσει τη βασιλεία. Όταν συνήλθε, ήταν πληµµυρισµένος από αίσθηµα ψυχικής ευφορίας. Σε γενικές γραµµές, η ανάµειξη της «πρακτικής» θεουργίας µε τον µυστικισµό των µυστηριακών θρησκειών θεωρήθηκε ως πανάκεια από τους νεοπλατωνικούς ιεροφάντες όπως ο Νεστόριος και το αποκορύφωµά της ήταν η τελεστική (η τελετουργική εµψύχωση των αγαλµάτων των θεών µε το πνεύµα τους) και η υπερφυσική µαντεία. Οι πρακτικές αυτές ήταν εύκολο να παρεξηγηθούν και να ταυτιστούν µε τη µαύρη µαγεία της εποχής. Γι αυτόν τον λόγο ο ιστορικογράφος Αµµιανός Μαρκελλίνος σπεύδει να τονίσει ότι οι ενασχολήσεις αυτές του Ιουλιανού δεν είχαν καµία σχέση µε το γεγονός ότι κάποιοι κακόβουλοι τις ταύτιζαν µε τις βλαπτικές, λαϊκές, σατανικές τέχνες. Αντίθετα αποτελούσαν τµήµα των γνώσεων των φιλοσόφων. Πάντως, µόλις έφτασε η διαταγή του Κωνσταντίου στη Γαλατία να αναχωρήσουν όλα τα επίλεκτα και εµπειροπόλεµα στρατεύµατα για την Ανατολή, εκείνα, αφενός λόγω της αγάπης τους για τον Ιουλιανό, αφετέρου εξαιτίας του φόβου ότι άφηναν πίσω τις οικογένειές τους στο έλεος των εχθρών, αρνήθηκαν να υπακούσουν, επαναστάτησαν και ανακήρυξαν ως αυτοκράτορα τον Ιουλιανό (Παρίσι, Φεβρουάριος 360). Φαίνεται ότι ο Ιουλιανός προσπάθησε να πείσει τους στρατιώτες του ότι θα έστελνε τις οικογένειες µαζί τους, µε κρατικά έξοδα και κατόπιν τους υποσχέθηκε να µιλήσει στον Κωνστάντιο ώστε να παραµείνουν τα στρατεύµατα στη Γαλατία. Κατά βάθος όµως είχε αποφασίσει να αναλάβει την εξουσία, ως σωτήρας της αυτοκρατορίας. Ανασταλτικούς παράγοντες στην επιθυµία του αυτή αποτελούσαν η στρατιωτική υπεροχή του Κωνστα- Άποψη του Τελεστηρίου (5ος αιώνας π.χ. - 2ος αιώνας µ.χ.)

ντίου και ο φόβος των εχθρών του στο στενό του περιβάλλον. Τότε ξαφνικά διαδόθηκε ότι ο Ιουλιανός σκοτώθηκε και εξεγέρθηκαν εκ νέου υπέρ αυτού τα στρατεύµατα, ενώ έσπευσαν να επιστρέψουν και εκείνα που είχαν ξεκινήσει για την Ανατολή. Παρ όλες όµως τις ευνοϊκές γι αυτόν εξελίξεις ο Ιουλιανός προσπάθησε να συµβιβαστεί µε τον αυτοκράτορα. Του ζήτησε να τον αναγνωρίσει ως συνάρχοντα και να του επιτρέψει την πλήρη εξουσία στη Γαλατία, διορίζοντας εντούτοις δικό του έπαρχο των πραιτωρίων. Ο Κωνστάντιος απάντησε περιφρονητικά ότι ο Ιουλιανός θα έπρεπε να αρκεστεί στον τίτλο του καίσαρα. Η επιστολή διαβάστηκε µπροστά στα στρατεύµατα της Γαλατίας προκαλώντας την οργή τους. Και πάλι όµως ο Ιουλιανός δίστασε να στραφεί κατά του αυτοκράτορα. Τότε συνέβησαν δύο καθοριστικά γεγονότα πέθαναν η Ευσεβία, σύζυγος του Κωνσταντίου και προστάτιδα του Ιουλιανού και η Ελένη, αδελφή του Κωνσταντίου και σύζυγος του Ιουλιανού. Οι θάνατοι αυτοί στάθηκαν καταλυτικοί, διότι διέρρηξαν τους συνεκτικούς δεσµούς µεταξύ των δύο ανδρών. Πάντως, η σύγκρουση των δύο αντιπάλων αναβλήθηκε διότι και οι δύο ήταν απασχοληµένοι, ο µεν Κωνστάντιος µε τους Πέρσες, ο δε Ιουλιανός µε τους Φράγκους και τους Αλαµαννούς στον Ρήνο. Σελίδες από έργο του Αµµιανού Μαρκελλίνου σε έκδοση του Ο Κωνστάντιος κατά των Περσών Ο Κωνστάντιος, την άνοιξη του 360, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε κοντά στη Νίσιβι όπου περίµενε την περσική αντίδραση. Ο Σαπώρης Β προχώρησε στον Τίγρη ποταµό, κυρίευσε τα Σίγγαρα και κατόπιν την πόλη Βεζαβδέ. Κατέσφαξε τον στρατό και τους κατοίκους και των δύο πόλεων και όσους επέζησαν τους αιχµαλώτισε. Η τρίτη πόλη που επεχείρησε να καταλάβει ήταν η Βίρτα, αλλά απέτυχε και αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Ο Κωνστάντιος, αφού εξασφάλισε τη συµµαχία του βασιλέα των Αρµενίων Αρσάκη, κατευθύνθηκε προς την Έδεσσα. Το φθινόπωρο του 360 µετέβη στην Άµιδα η οποία ήταν ακόµη σε ερειπώδη κατάσταση και από εκεί στη Βεζαβδέ την οποία πολιόρκησε. Απέτυχε όµως να την καταλάβει και υποχώρησε στην Αντιόχεια για τον χειµώνα. Την άνοιξη του 360 βρισκόταν ακόµη στην Αντιόχεια όπου είχε τελέσει νέο γάµο, µε τη Φαυστίνα. Ο Ιουλιανός κατά των Φράγκων και των Αλαµαννών Το καλοκαίρι του 360 ο Ιουλιανός επεχείρησε µια νικηφόρα εκστρατεία κατά των Φρά- Βυζαντινοί εκδιώκουν Πέρσες µικρογραφία από Χρονικό του

γκων του Κάτω Ρήνου. Κινήθηκε στη συνέχεια κατά µήκος του ποταµού, οχύρωσε την περιοχή και κατευθύνθηκε στη Βίεννα (Vienna, σηµ. Vienne) της Γαλατίας όπου άρχισε να ετοιµάζεται κατά του Κωνσταντίου. Τον χειµώνα του 360-61 οι Αλαµαννοί επέδραµαν ξαφνικά στα ρωµαϊκά εδάφη και αφού τους απέκρουσε, πέρασε τον Ρήνο, τους επιτέθηκε, τους νίκησε κατά κράτος και τους υποχρέωσε να συνάψουν συνθήκη ειρήνης. Ανακάλυψε µάλιστα ότι ο Κωνστάντιος είχε έλθει σε επαφή µε τους Αλαµαννούς για να τον κτυπήσουν από κοινού. Τότε συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχε κανένα περιθώριο συνεννόησης µε τον αυτοκράτορα και στις αρχές του 361, στο στρατόπεδό του κοντά στη Βασιλεία, κάλεσε τους στρατιωτικούς και τους πολιτικούς του κύκλου του και τους ζήτησε να του ορκιστούν πίστη. Οι περισσότεροι δέχθηκαν και οι ελάχιστοι που παρέµειναν πιστοί στον Κωνστάντιο αντικαταστάθηκαν από έµπιστους του Ιουλιανού. Επειδή ο στρατός του ήταν µικρός, ξεκινώντας την εκστρατεία του κατά του Κωνσταντίου, τον διήρεσε σε τρία µέρη. Το πρώτο, µε αρχηγό τον στρατηγό Ιοβίνο, προχώρησε µέσω της βόρειας Ιταλίας, το δεύτερο, µε αρχηγό τον στρατηγό Νευίτα, προχώρησε µέσω της Ραιτίας και το τρίτο, µε επικεφαλής τον ίδιο, κινήθηκε διά του Μέλανος Δρυµού έως τον Δούναβη και από εκεί, από το σηµείο που ο ποταµός ήταν πλωτός, µε πλοία προς την Ανατολή. Όλοι είχαν ως προορισµό την Κωνσταντινούπολη και, καθώς κατευθύνονταν από τρεις πλευρές, στην πορεία τους προκαλούσαν την εντύπωση στον πληθυσµό της αυτοκρατορίας ότι ήταν πολύ περισσότεροι απ ό,τι ήταν στην πραγµατικότητα. Έτσι οι περιοχές που προσπερνούσαν παρέµεναν σε ουδετερότητα και ο Ιουλιανός έφτασε σε τέσσερις µήνες στο Ιλλυρικόν και κατέλαβε το Σίρµιο. Εκεί παρέταξε τις δυνάµεις του, εκτός δύο λεγεώνων στις οποίες δεν είχε πολλή εµπιστοσύνη και γι αυτό τις έστειλε στη Γαλατία. Τον Οκτώβριο του 361 κατέλαβε τα στενά Σούκεις (Succi) που του έδιναν διέξοδο στη Θράκη και στην Κωνσταντινούπολη και προχώρησε στη Ναϊσσό, όπου έστησε το στρατηγείο του. Από εκεί άρχισε να στέλνει επιστολές σε σηµαντικές πόλεις εκθέτοντας όσα είχε υποφέρει από τον Κωνστάντιο και ανακοινώνοντας το πολιτικό του πρόγραµµα και έλαβε διάφορα διοικητικά µέτρα για τις περιοχές που τον αναγνώρισαν. Εντούτοις προέκυψαν απροσδόκητες εξελίξεις. Αφενός η ρωµαϊκή σύγκλητος παρέ- µεινε πιστή στον Κωνστάντιο και δεν αναγνώρισε τον Ιουλιανό, αφετέρου οι δύο Το 360 ο Ιουλιανός επεχείρησε µια νικηφόρα εκστρατεία κατά

λεγεώνες που ο Ιουλιανός είχε στείλει στη Γαλατία αποστάτησαν καθ οδόν, κατέλαβαν την πόλη Ακυληία και τον αποκήρυξαν. Η ενέργεια αυτή είχε σοβαρό αντίκτυπο διότι θα έκλεινε τον δρόµο προς τη Γαλατία απ όπου ο Ιουλιανός περίµενε ανεφοδιασµό. Ο Κωνστάντιος, ευρισκόµενος στην Αντιόχεια, όταν πληροφορήθηκε ότι ο Ιουλιανός ερχόταν προς τη Ναϊσσό µε στρατό αδιαφόρησε και παρέµεινε στη Μεσοποταµία για να αντιµετωπίσει τους Πέρσες. Ασχολήθηκε µε την ανασύνταξη του στρατού του και µε την εξασφάλιση της συµµαχίας των βασιλέων της Αρµενίας Αρσάκη και της Ιβηρίας Μεριβάνη. Εντούτοις προειδοποίησε τον κόµητα της Αφρικής Cretio και τους άλλους στρατιωτικούς αξιωµατούχους να διασφαλίσουν τις επαρχίες τους από ενδεχόµενη επίθεση του Ιουλιανού. Χάλκινο νόµισµα του Ιουλιανού (Μουσείο Τέχνης Γουόρτσε- Η αντίδραση του Κωνσταντίου Ο θάνατός του Την άνοιξη του 361 ο Κωνστάντιος πέρασε τον Ευφράτη, κατευθύνθηκε προς την Έδεσσα και άρχισε να επιτηρεί τον ποταµό Τίγρη περιµένοντας ενδεχόµενη επίθεση των Περσών. Τελικά διαπίστωσε ότι οι Πέρσες δεν επρόκειτο να επιτεθούν και έτσι επέστρεψε στην Αντιόχεια και από εκεί αποφάσισε να γυρίσει πίσω για να συγκρουστεί µε τον Ιουλιανό. Φτάνοντας όµως στην Κιλικία, αρρώστησε στην Ταρσό και παρουσίασε υψηλό πυρετό. Μόλις πρόφτασε να βαπτιστεί από τον αρειανιστή επίσκοπο Ευζώιο και πέθανε στην πόλη Μοψουκρήναι, όπου στάθµευσε, στις 5 Νοεµβρίου του 361. Διαδόθηκε τότε ότι τη στιγµή του θανάτου του αναγνώρισε τον Ιουλιανό ως διάδοχό του. Ίσως η διάδοση να προερχόταν από ανθρώπους του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος που θεωρούσαν τον Ιουλιανό ως τον καταλληλότερο διάδοχο του Κωνσταντίου. Πάντως, εστάλησαν αµέσως αξιωµατούχοι στον Ιουλιανό για να τον ενηµερώσουν για τον θάνατο του αυτοκράτορα και να τον καλέσουν να αναλάβει την εξουσία. Ο Ιουλιανός κινήθηκε γρήγορα µέσω των στενών Σούκεις και της Φιλιππούπολης προς την Κωνσταντινούπολη. Στην Ηράκλεια τον προϋπάντησε ο λαός της Κωνσταντινούπολης και τον συνόδευσε ως την πρωτεύουσα, όπου εισήλθε την 11η Δεκεµβρίου του 361. Ιουλιανός (361-363) Ο Ιουλιανός, ορφανός ήδη από µητέρα, έχασε το 337 όλους τους συγγενείς του. Μάλλον στα τραγικά αυτά γεγονότα οφείλονται η υπεραισθησία και η ψυχική αστά-