OΣΤΕΟΛΟΓΙΑ Η οστεολογία είναι η µελέτη των οστών. Οστά είναι σκληρά όργανα που σχηµατίζονται από οστίτη ιστό. Τα οστά συνδέονται µεταξύ τους µε τις αρθρώσεις και σχηµατίζουν το σκελετό του ανθρώπου. Ο σκελετός χρησιµεύει για να στηρίζει τα µαλακά µόρια και να προστατεύει τα σπλάγχνα που είναι µέσα σε οστείνες κοιλότητες. Σύσταση των οστών Τα οστά αποτελούνται από: α) οργανικό µέρος και β) ανόργανο µέρος. Το οργανικό µέρος, που λέγεται οστέινη ουσία, αποτελείται από κύτταρα, ινίδια και µεσοκυττάρια ουσία, η οποία λέγεται θεµέλια ουσία. Το ανόργανο µέρος αποτελείται από διάφορα άλατα (π.χ. ασβεστίου). Τα άλατα αυτά δίνουν στο οστό τη σκληρότητά του και τη σταθερότητά του. Ετσι κάθε διαταραχή που αφορά την πρόσληψη ή την αποµάκρυνση του ασβεστίου έχει επιπτώσεις στο σκελετό (π.χ. η ραχίτιδα). ΜΥΟΛΟΓΙΑ Η µυολογία είναι η µελέτη των µυών Ποια είναι τα είδη των µυών; α. γραµµωτοί µύες, οι οποίοι κινούνται µε τη θέλησή µας. Βρίσκονται στο σκελετό. β. λείοι µύες, οι οποίοι συσπώνται χωρίς τη θέλησή µας. Βρίσκονται στα κοίλα σπλάγχνα π.χ. στόµαχος και στα αγγεία. γ. γραµµωτός καρδιακός µυς, που βρίσκεται στην καρδιά. Ποια η λειτουργία των µυών; Η κίνηση του σκελετού και των σπλάγχνων. Ειδικότερα οι µύες έχουν: α. εκτατικότητα, δηλαδή δυνατότητα να εκτείνονται, να µακραίνουν β. συσπαστικότητα, δηλαδή δυνατότητα να συσπώνται, να συστέλλονται, να κονταίνουν. γ. ελαστικότητα δ. τόνο, δηλαδή είναι σε κατάσταση «εγρήγορσης» στην ηρεµία Επιπλέον οι λείοι µύες συσπώνται κατά κύµατα, δηλαδή περιοδικά Τι είναι µυϊκό κύτταρο; Το µυϊκό κύτταρο είναι το κύτταρο του µυϊκού ιστού. Λέγεται και µυϊκή ίνα. Η µυϊκή ίνα ή µυϊκό κύτταρο διακρίνεται στη γραµµωτή µυϊκή ίνα που υπάρχει στους γραµµωτούς µύες και στη λεία µυϊκή ίνα που υπάρχει στους λείους µύες. Τι γνωρίζετε για τη γραµµωτή µυϊκή ίνα; Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 5
Είναι µεγάλη, έχει σχήµα κυλίνδρου µε στρογγυλά άκρα, έχει πολλά µιτοχόνδρια, έχει πολλούς πυρήνες (περίπου 100), εµφανίζει γραµµώσεις και κάνει γρήγορη σύσπαση. Τι γνωρίζετε για τη λεία µυϊκή ίνα; Είναι πολύ πιο µικρή από τη γραµµωτή, έχει σχήµα σωλήνα, έχει µόνο ένα πυρήνα, δεν έχει γραµµώσεις, κάνει σύσπαση αργή αλλά δυνατή. Ποιες είναι οι ιδιότητες της µυϊκής ίνας; α. διεγείρεται µε ερεθίσµατα από τα νεύρα β. συστέλλεται µε τη βοήθεια της ακτίνης και της µυοσίνης. Γραµµωτοί µυικοί ιστοί Συστολή µυικών ινών Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 6
ΑΙΜΑ Το αίµα είναι ιστός του ανθρωπίνου σώµατος. Αποτελείται από υγρό στοιχείο ( το πλάσµα) και από κύτταρα (έµµορφα συστατικά). Τα έµµορφα συστατικά του αίµατος είναι : α) τα ερυθρά αιµοσφαίρια, β) τα λευκά αιµοσφαίρια και γ) τα αιµοπετάλια. Το αίµα χρησιµεύει για τη µεταφορά του Ο 2 και άλλων ουσιών καθώς επίσης και στην άµυνα του οργανισµού, όπως και στην αιµόσταση (πήξη του αίµατος). ΕΡΥΘΡΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ Τα ερυθροκύτταρα ή ερυθρά αιµοσφαίρια παράγονται στο µυελό των οστών. Το αρχικό κύτταρο είναι η προερυθροβλάστη, η οποία µετά από αρκετές διαιρέσεις και αφού χάσει τον πυρήνα της µετατρέπεται σε ερυθροκύτταρο. Τα ερυθρά αιµοσφαίρια έχουν σχήµα αµφίκοιλου δίσκου. Το σχήµα αυτό τους επιτρέπει να περνούν εύκολα µέσα από τα τριχοειδή. Σε αυτό βοηθά και η ευλιγυσία της κυτταρικής τους µεµβράνης. Τα ερυθροκύτταρα περιέχουν µια πρωτείνη την αιµοσφαιρίνη, η οποία δεσµεύει το Ο 2. Τα ερυθρά ζούν στο αίµα για 120 ηµέρες. Κατόπιν καταστρέφονται και απελευθερώνουν την αιµοσφαιρίνη που περιέχουν. Η φυσιολογική τους τιµή είναι 4,5-5,5 εκατοµµύρια/ml. ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΝΗ Είναι µια πρωτείνη σφαιρικού σχήµατος που αποτελείται από την αίµη και τη σφαιρίνη. Τη σφαιρίνη αποτελούν τέσσερις πολυπεπτιδικές αλυσίδες, ενώ η αίµη περιέχει σίδηρο (Fe). Ο σίδηρος της αίµης είναι αυτός που δεσµεύει το Ο 2. Υπάρχουν διάφορες µορφές αιµοσφαιρίνης ανάλογα µε το είδος των πολυπεπτιδικών αλυσίδων : Η αιµοσφαιρίνη Α που αποτελείται από 2α και 2β αλυσίδες Η αιµοσφαιρίνη F που αποτελείται από 2α και 2γ αλυσίδες κ.α. Η αιµοσφαιρίνη Α είναι η κύρια αιµοσφαιρίνη του ενήλικα ενώ η F είναι σε περίσσεια στα νεογνά. Εκτός από τους παραπάνω τύπους αιµοσφαιρίνης που είναι φυσιολογικοί, υπάρχουν και παθολογικές αιµοσφαιρίνες, οι οποίες δεν είναι σε θέση να µεταφέρουν το οξυγόνο όπως οι φυσιολογικές. Αυτές είναι η αιµοσφαιρίνη S που απαντάται στη δρεπανοκυτταρική αναιµία και η αιµοσφαιρίνη της µεσογειακής αναιµίας. Στην τελευταία περίπτωση έχουµε ελαττωµένη σύνθεση ή ακόµα και πλήρη έλλειψη της α η της β αλυσίδας. Όταν καταστραφεί το ερυθρό (µετά τις 120 µέρες),τότε διασπάται και η αιµοσφαιρίνη. Στη συνέχεια ο µεν Fe ξαναχρησιµοποιείται για το σχηµατισµό νέας αιµοσφαιρίνης, η δε αίµη µετατρέπεται σε χολερυθρίνη και αποβάλλεται στα ούρα και στα κόπρανα. Αιµατοκρίτης Αναιµία Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 7
Αιµατοκρίτης είναι το ποσοστο % του όγκου των ερυθροκυττάρων σε σχέση µε τον ολικό όγκο του αίµατος. Φυσιολογικά στον ενήλικα ανέρχεται στην τιµή του 45% κατά µέσο όρο. Αναιµία είναι η ελάττωση του αιµατοκρίτη.μπορεί να οφείλεται σε µειωµένη παραγωγή ερυθροκυττάρων, σε απώλειά τους (αιµορραγία), σε καταστροφή τους (αιµόλυση) κ.ά. ΛΕΥΚΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ Ο συνολικός τους αριθµός είναι φυσιολογικά 4.000 10.000 /ml.παράγονται στο µυελό των οστών. ιακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες : Α) πολυµορφοπύρηνα Β) λεµφοκύτταρα και Γ) µονοπύρηνα ή µονοκύτταρα. Τα πολυµορφοπύρηνα ονοµάζονται µε αυτό τον τρόπο γιατί ο πυρήνας τους µπορεί να πάρει διάφορα σχήµατα ( πολύµορφος πυρήνας). Λέγονται και κοκκιοκύτταρα, γιατί στο κυτταρόπλασµά τους περιέχουν κοκκία. Υπάρχουν 3 ειδών κοκκιοκύτταρα : 1) τα ουδετερόφιλα πολυµορφοπύρηνα, που τα κοκκία τους βάφονται µε ουδέτερες χρωστικές 2) τα ηωσινόφιλα πολυµορφοπύρηνα, που τα κοκκία τους βάφονται µε όξινες χρωστικές και 3) τα βασεόφιλα πολυµορφοπύρηνα, που τα κοκκία τους βάφονται µε βασικές χρωστικές. Τα λεµφοκύτταρα παράγονται εκτός από το µυελό των οστών και από άλλα όργανα. ιακρίνονται σε Β και σε Τ λεµφοκύτταρα. Τα µονοκύτταρα έχουν µεγάλο πυρήνα. Λευκοκυτταρικός τύπος είναι το ποσοστό % των διαφόρων µορφών των λευκοκυττάρων. Είναι χρήσιµο να γνωρίζουµε όχι µόνο το συνολικό αριθµό των λευκών στο αίµα, αλλά και το ποσοστό τους (λευκοκυτταρικός τύπος ), γιατί αυτός µεταβάλλεται ανάλογα σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Τα λευκά αιµοσφαίρια παίζουν σηµαντικό ρόλο στην άµυνα του οργανισµού µέσω δύο σηµαντικών λειτουργιών που είναι η φλεγµονή και η ανοσία. Φλεγµονή Είναι η αντίδραση του οργανισµού σε κάποιο βλαπτικό παράγοντα (π.χ. µικρόβιο, τραυµατισµός κ.λ.π). Στην πρώτη γραµµή άµυνας είναι τα µονοπύρηνα των ιστών, κατόπιν ενεργοποιούνται τα ουδετερόφιλά και τέλος τα µονοπύρηνα του αίµατος. Τα σηµεία της φλεγµονής είναι : οίδηµα (διόγκωση), πόνος, ερυθρότητα, θερµότητα. Ανοσία Είναι η ικανότητα του οργανισµού να προστατεύεται από τα µικρόβια και τα προιόντα τους. ιακρίνεται στη φυσική (µε αυτή γεννιόµαστε ) και σε επίκτητη (την αποκτούµε κατά τη διάρκεια της ζωής µας). Στη φυσική ανοσία υπάγεται και η προστασία που µας παρέχει το δέρµα ως φραγµός στην είσοδο µικροβίων στον οργανισµό. Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 8
Στην επίκτητη ανοσία κεντρικό ρόλο παίζουν τα λεµφοκύτταρα. Η επίκτητη ανοσία µπορεί να είναι : 1) χυµική ή 2) κυτταρική Στη χυµική ανοσία έχουµε την παραγωγή αντισωµάτων από τα Β λεµφοκύτταρα. Τα αντισώµατα αυτά έχουν την ικανότητα να συνδέονται µε τα µικρόβια ή τα προιόντα τους (αντιγόνα) και να τα καταστρέφουν. Στην κυτταρική ανοσία πρωταγωνιστής είναι το Τ λεµφοκύτταρο. Η ανοσία ακόµη χωρίζεται στην ενεργητική και στην παθητική ανοσία. Στην ενεργητική ανοσία χορηγούµε στο άτοµο νεκρούς ή εξασθενηµένους µικροοργανισµούς ή τµήµατά τους προκειµένου να προκαλέσουµε την παραγωγή αντισωµάτων (εµβολιασµός). Έτσι σε επόµενη έκθεση του οργανισµού στο µικροοργανισµό αυτό, ο οργανισµός θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί άµεσα και να τον καταστρέψει. Στην παθητική ανοσία χορηγούµε έτοιµα αντισώµατα στον οργανισµό.(π.χ. αντιτετανικός ορός). Παθητική ανοσία είναι και η ανοσία που αναπτύσσεται στο εµβρυο λόγω του ότι έτοιµα αντισώµατα περνούν από την κυκλοφορία της µητέρας στη δική του. Κάτι παρόµοιο συµβαίνει και στο θηλασµό, όπου έτοιµα αντισώµατα περνούν διαµέσου του γάλακτος από τη µητέρα στο βρέφος. ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑ Τα αιµοπετάλια δεν είναι ολόκληρα κύτταρα, αλλά κοµµάτια κυττάρων, των µεγακαρυοκυττάρων που βρίσκονται στο µυελό των οστών. Ο φυσιολογικός τους αριθµός ανέρχεται στα 300.000/µl. Παίζουν σηµαντικό ρόλο στην πήξη του αίµατος (αιµόσταση). Μηχανισµός της πήξης. Γίνεται µε τα παρακάτω στάδια: 1. συστολή του αγγείου δηλαδή µικραίνει το άνοιγµα του αγγείου για να µη χάνεται µεγάλη ποσότητα αίµατος. 2. σχηµατισµός αιµοπεταλιακού θρόµβου. Συγκεντρώνονται αιµοπετάλια που φράζουν το άνοιγµα του αγγείου. 3. µετατροπή του ινωδογόνου σε ινώδες το οποίο σχηµατίζει ένα δίκτυο πάνω στο οποίο προσκολλούνται περισσότερα αιµοπετάλια και άλλα κύτταρα. Με αυτό τον τρόπο σταµατά η αιµορραγία. Κατόπιν αφού αποκατασταθεί το τοίχωµα του αγγείου ενεργοποιείται ο µηχανισµός της ινωδόλυσης που είναι ο αντίθετος µηχανισµός από την πήξη και σκοπό έχει την αποκατάσταση της βατότητας του αγγείου. Η πήξη και η ινωδόλυση στον οργανισµό είναι σε ισορροπία. ΑΝΤΙΓΟΝΟ ΑΝΤΙΣΩΜΑ Αντιγόνο είναι κάθε ουσία που προκαλεί την παραγωγή αντισωµάτων από τον οργανισµό. Αντίσωµα είναι πρωτείνη που παράγεται από τα Β λεµφοκύτταρα, συνδέεται µε το αντιγόνο και προκαλεί την καταστροφή του. ΟΜΑ ΕΣ ΑΙΜΑΤΟΣ Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 9
Οι οµάδες αίµατος είναι αντιγόνα που βρίσκονται στην επιφάνεια των ερυθροκυττάρων. Υπάρχουν πολλά τέτοια αντιγόνα. Τα κυριότερα είναι το σύστηµα ΑΒΟ και το σύστηµα Rhesus. Σύστηµα ΑΒΟ Υπάρχουν δύο ειδών συγκολλητινογόνα (αντιγόνα) στην επιφάνεια των ερυθρών αιµοσφαιρίων : το Α και το Β. Επιπλέον υπάρχουν δύο ειδών συγκολλητίνες (αντισώµατα) στο πλάσµα του αίµατος : η αντι Α και η αντι Β. Φυσιολογικά στο ίδιο άτοµο δεν µπορεί να βρίσκεται ένα αντιγόνο και η αντίστοιχη συγκολλητίνη, γιατί θα προκληθεί συγκόλληση. Έτσι: Η οµάδα αίµατος Α έχει στα ερυθρά το συγκολλητινογόνο Α και στο πλάσµα τη συγκολλητίνη αντι-β. Η οµάδα αίµατος Β έχει στα ερυθρά το συγκολλητινογόνο Β και στο πλάσµα τη συγκολλητίνη αντι-α. Η οµάδα αίµατος ΑΒ έχει στα ερυθρά το συγκολλητινογόνο Α ΚΑΙ το συγκολλητινογόνο Β, ενώ ΕΝ ΕΧΕΙ συγκολλητίνες. Η οµάδα αίµατος Ο ΕΝ ΕΧΕΙ συγκολλητινογόνα, ενώ έχει στο πλάσµα συγκολλητίνη αντι- Α ΚΑΙ συγκολλητίνη αντι-β. Σύστηµα Rhesus Το αντιγόνο Rhesus βρίσκεται και αυτό στην επιφάνεια των ερυθρών αιµοσφαιρίων. Όταν το άτοµο το έχει, χαρακτηρίζεται ως Rhesus θετικό (Rh +), ενώ όταν δεν το έχει χαρακτηρίζεται ως Rhesus αρνητικό (Rh -). Στα Rh + άτοµα δεν υπάρχουν αντισώµατα αντι-rh, γιατί τότε θα γινόταν συγκόλληση. Ούτε στα άτοµα Rh - υπάρχουν αντι-rh αντισώµατα, αλλά δηµιουργούνται όταν τα άτοµα αυτά ευαισθητοποιηθούν. Αυτό µπορεί να συµβεί σε µετάγγιση µε Rh+ αίµα ή σε κύηση Rh+ εµβρύου από µητέρα Rh (αιµολυτική νόσος των νεογνών). οκιµασία διασταύρωσης Είναι η εξέταση που προηγείται της µετάγγισης και µε την οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη συγκόλλησης µεταξύ του αίµατος του δότη και του αίµατος του δέκτη. Αν προκληθεί συγκόλληση το αίµα αυτό είναι ακατάλληλο για µετάγγιση στο συγκεκριµένο ασθενή, γιατί θα του προκαλέσει αιµόλυση (αιµολυτική αντίδραση στη µετάγγιση). Στη δοκιµασία της διασταύρωσης παίρνουµε ερυθρά αιµοσφαίρια από το δότη και τα αναµιγνύουµε µε ορό αίµατος από το δέκτη (άρρωστο), προσθέτοντας και αντιορούς. Αν συµβεί συγκόλληση δε γίνεται µετάγγιση µε αυτό το αίµα. Μετάγγιση Είναι η διαδικασία κατά την οποία µεταφέρουµε µια ποσότητα αίµατος από ένα άτοµο που είναι υγιές σε άλλο άτοµο που το έχει ανάγκη, π.χ. σε άτοµο που αιµορραγεί ή έχει βαριά αναιµία. Πριν γίνει η µετάγγιση το αίµα του δότη ελέγχεται για τον καθορισµό της οµάδας αίµατος και του παράγοντα Rhesus καθώς και για την ανίχνευση ηπατίτιδας, σύφιλης και AIDS. Επίσης γίνεται η δοκιµασία της διασταύρωσης. Αν αυτή είναι αρνητική προχωρούµε στη µετάγγιση. Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 10
Κατά τη µετάγγιση τα άτοµα οµάδας Ο είναι παγκόσµιοι δότες, δηλαδή δίνουν σε όλες τις οµάδες και τα άτοµα οµάδας ΑΒ είναι παγκόσµιοι δέκτες δηλαδή παίρνουν από όλες τις οµάδες. Επίσης : 1. Η οµάδα Α δίνει αίµα στην οµάδα Α και στην οµάδα ΑΒ και παίρνει από την Α και την Ο. 2. Η οµάδα Β δίνει αίµα στην οµάδα Β και στην οµάδα ΑΒ και παίρνει από την Β και την Ο. 3. Η οµάδα ΑΒ δίνει αίµα στην ΑΒ ΜΌΝΟ και παίρνει από ΟΛΕΣ. 4. Η οµάδα Ο δίνει αίµα σε ΟΛΕΣ και παίρνει ΜΟΝΟ από Ο. λευκό αιµοσφαίριο ερυθρό αιµοσφαίρο αιµοπετάλιο Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 11
ερυθροκύτταρο ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: 1. Ποιος είναι ο ορισµός του αίµατος; 2. Ποιες είναι οι οµάδες αίµατος; 3. Τι είναι ο παράγοντας Rhesus; 4. Τι είναι αιµολυτική αντίδραση στην µετάγγιση; 5. Τι είναι διασταύρωση αίµατος; Σηµειώσεις ιονυσίας Γιαννοπούλου, ιατρού Βιοπαθολόγου 12