ΔOMH KAI ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ - ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΣ

Transcript

1 ΔOMH KAI ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ - ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΣ

2 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ Το αίμα αποτελεί το 7% του βάρους του ανθρώπινου σώματος και, ο μέσος ενήλικας έχει συνολικό όγκο στα 5 λίτρα, από τα οποία τα 2,7 έως 3 λίτρα είναι πλάσμα άμορφο συστατικό, και τα έμμορφα κυτταρικά στοιχεία που αιωρούνται σε αυτό: ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια. Το αίμα αποτελείται κατά 22% από στερεά και κατά 78% από νερό Όλα τα είδη κυττάρων παράγονται στον μυελό των οστών Εκτός από οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα και άζωτο το αίμα μεταφέρει και μικρές ποσότητες διαλυμένων χημικών ουσιών, όπως υδατάνθρακες (γλυκόζη), πρωτεΐνες (λευκώματα), ορμόνες, λίπη και αζωτούχες ενώσεις

3 Ερυθροκύτταρα (1) Είναι ο πιο πολυπληθής τύπος κυττάρου του αίματος και ο βασικός μηχανισμός για τη μεταφορά οξυγόνου (O 2 ) στους διάφορους ιστούς του οργανισμού αλλά και για την απομάκρυνση του CO2 από τα κύτταρα. Τα ερυθροκύτταρα δεσμεύουν οξυγόνο στους πνεύμονες και το μεταφέρουν στους ιστούς ταξιδεύοντας διαμέσου ακόμα και των πιο μικρών αγγείων. Τα ώριμα ερυθροκύτταρα είναι ελαστικοί, αμφίκοιλοι δίσκοι που έχουν απωλέσει τον πυρήνα και τα περισσότερα κυτταρικά οργανίδια. Το κυτταρόπλασμά τους είναι πλούσιο σε αιμοσφαιρίνη, μια πρωτεΐνη που περιέχει σίδηρο και από την οποία γίνεται η δέσμευση του οξυγόνου και σ αυτήν οφείλεται το ερυθρό χρώμα του αίματος

4 Ερυθροκύτταρα (2) Κάθε δευτερόλεπτο παράγονται 2,4 εκατομμύρια νέα ερυθροκύτταρα από το μυελό των οστών. Η όλη διαδικασία επάγεται από την ορμόνη ερυθροποιητίνη που παράγεται από τα νεφρά και σε μικρή ποσότητα (περίπου 10%) στο ήπαρ. Έχουν διάρκεια ζωής στην κυκλοφορία του αίματος ημέρες προτού φαγοκυτταρωθούν -"ανακυκλωθούν" από μακροφάγα. Κάθε πλήρης κυκλοφορία ενός ερυθροκυττάρου διαρκεί περίπου 20 δευτερόλεπτα Τα ερυθρά αιμοσφαίρια αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο του ανθρώπινου σώματος (25%) του συνόλου των κυττάρων

5 Ερυθροκύτταρα (3) Οι ασθένειες που σχετίζονται με τα ερυθροκύτταρα είναι: -ANAIMIEΣ : σιδηροπενική αναιμία (λόγω έλλειψης σιδήρου) δρεπανοκυτταρική αναιμία (γενετική ασθένεια) μεγαλοβλαστική αναιμία (αυτοάνοση ασθένεια) απλαστική αναιμία (ανικανότητα παραγωγής του μυελού) -ΑΙΜΟΛΥΣΗ : παθολογική καταστροφή ερυθροκυττάρων -ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΑΙΜΙΕΣ : υπερβολικά υψηλός αριθμός ερυθροκυττάρων στο αίμα -ΜΙΚΡΟΑΓΓΕΙΟΠΑΘΕΙΕΣ : ύπαρξη στο αίμα θραυσμάτων ερυθροκυττάρων

6 Λευκοκύτταρα Τα λευκοκύτταρα είναι πολύ λιγότερα στο αίμα σε σύγκριση με τα ερυθροκύτταρα Περιέχουν πυρήνα και υποκυτταρικά οργανίδια Εκτός από το αίμα, βρίσκονται και σε διάφορους ιστούς του οργανισμού

7 Εξωαγγειακά Λευκοκύτταρα Η παρουσία των λευκοκυττάρων έξω απο το αιμοφόρο αγγείο είναι αποτέλεσμα της κινητικότητάς τους Μετακινούνται μέσω των πόρων στα τριχοειδή και μεταναστεύουν στους ιστούς Η ικανότητα μετακίνησής τους είναι βασική για να διεκπεραιώνουν τον ρόλο τους: την άμυνα του οργανισμού έναντι εξωτερικών παραγόντων (πχ βακτήρια και ιούς)

8 Ταξινόμηση Λευκοκύτταρων Με βάση τη δομή και τη χημική τους συγγένεια Χρήση μικροσκοπίου Αντίδραση με διάφορες χρωστικές (π.χ. Wrights, Romanowsky)

9 Λευκοκύτταρα Μηκοκκιώδη Κοκκιώδη λεμφοκύτταρα μονοκύτταρα ουδετερόφιλα βασεοφιλα ηωσινόφιλα 20-25% 3-8% 50-70% <1% 1-4%

10 Μορφολογία Είδος Λειτουργία Ουδετερόφιλα Πολυμορφοπύρηνα κοκκιοκύτταρα Ηωσινόφιλα Φαγοκυτταρώνουν μικροοργανισμούς, μη φυσιολογικών κυττάρων και ξένων σωματιδίων Εκκρίνουν παρασιτοκτόνα ένζυμα, συνεισφέρουν στην αλλεργική αντίδραση Βασεόφιλα Εκκρίνουν χημικούς μεσολαβητές της φλεγμονής και των αλλεργικών αντιδράσεων Μονοκύτταρα Μακροφάγα Λεμφοκύτταρα Εκκρίνουν κυτταροκίνες, φαγοκυτταρώνουν μικροοργανισμούς Τα πλασματοκύτταρα εκκρίνουν αντισώματα Τα Τ-βοηθητικά λεμφοκύτταρα εκκρίνουν κυτταροκίνες που ενεργοποιούν πολλά είδη κυττάρων Τα Τ-κυτταροτοξικά λεμφοκύτταρα εκκρίνουν παράγοντες που οδηγούν στο θάνατο τα μολυσμένα κύτταρα και τα καρκινικά κύτταρα

11 Ουδετερόφιλα 50-70% των λευκοκυττάρων Μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες στην άμυνα: την φαγοκυττάρωση μη φυσιολογικών κυττάρων και ξένων σωματιδίων Μόλις παράγονται, βρίσκονται στην κυκλοφορία για 7-10 ώρες και έπειτα μεταναστεύουν στους ιστούς όπου ζουν 1-4 μέρες. Κατά τη διάρκεια λοίμωξης ο αριθμός τους αυξάνεται πάρα πολύ και είναι κλινική ένδειξη λοίμωξης

12 Ηωσινόφιλα Αποτελούν το 1-4% των λευκοκυττάρων Είναι λιγο μεγαλύτερα από τα ουδετερόφιλα και έχουν συνήθως δύο λοβούς στον πυρήνα Λειτουργία: καταστροφή παρασίτων, αντιμετώπιση λοιμώξεων, φλεγμονώδης και αλλεργικές αντιδράσεις (πχ αλλεργική αντίδραση στα φάρμακα κλπ) αλλά έχουν και ικανότητα φαγοκυττάρωσης Παραμένουν στην κυκλοφορία 6-12 ώρες και επιβιώνουν στους ιστούς 2-3 μέρες

13 Βασεόφιλα Αποτελούν το 0,1% των λευκοκυττάρων Οι πυρηνικοί λοβοί τείνουν να διπλώσουν, δημιουργώντας έναν συμπαγή πυρήνα Είναι πλούσια σε ισταμίνη, σεροτονίνη και ηπαρίνη (πολυ σημαντικές για τις αλλεργικές αντιδράσεις) και απελευθερώνουν αυτούς τους χημικούς μεσολαβητές σε φλεγμονές και της αλλεργικές αντίδρασείς Δεν φαγοκυτταρώνουν: πιθανώς δρουν με απελευθέρωση τοξκών μορίων που επιδρούν πάνω στους εισβολείς παράσιτα

14 Μονοκύτταρα Αποτελούν το 3-8% των λευκοκυττάρων Είναι τα μεγαλύτερα σε μέγεθοςκαι έχουν μεγάλο, ακανόνιστο πυρήνα, σχήματος αυγού ή πετάλου Δρούν μέσω φαγοκυττάρωσης Η Μονοκυττάρωση εμφανίζεται σε χρόνιες λοιμώξεις (φυματίωση, νόσος του Crohn) και τη λευχαιμία Βρίσκονται στην κυκλοφορία μόνο για μερικές ώρες πριν μεταναστεύσουν στους ιστούς, όπου διαφοροποιούνται σε μακροφάγα

15 Λεμφοκύτταρα (1) Αποτελούν το 20-25% των λευκοκυττάρων Παράγονται στον μυελό των οστών και το θύμο αδένα Έχουν ομοιόμορφο πυρήνα, είναι μικρού μεγέθους, με μικρό κυτταρόπλασμα που πολλές φορές περιέχει κοκκία. Λειτουργία: παρέχουν στο ανοσοποιητικό σύστημα ποικιλία, ειδίκευση, μνήμη και την ικανότητα να ξεχωρίζει τα ξένα από τα κύτταρα του ίδιου του οργανισμού

16 Λεμφοκύτταρα (2) Είδη: B λεμφοκύτταρα: παράγουν αντισώματα T λεμφοκύτταρα: επιτίθενται στα ξένα κύτταρα απ ευθείας Κύτταρα φυσικοί φονείς (Natural killer cells): ανιχνεύουν και καταστρέφουν μη φυσιολογικά κύτταρα ιστών, όπως τα καρκινικά. Το 85% των λεμφοκυττάρων είναι είτε T είτε NK

17 Ωρίμανση

18 Λεμφοκύτταρα (3)

19 Αιμοπετάλια 1-3µm Ø - 150, ,000 σε 1 µl Παράγονται στον μυελό των οστών και είναι τα υτταροπλασματικά θραύσματα των μεγακαρυοκυττάρων Χρόνος ζωής: 7-10 μέρες Λειτουργία: αιμόσταση: Απελευθερώνουν χημικές ουσίες απαραίτητες για τη διαδικασία τηςθρόμβωσης. Σχηματίζουν το προσωρινό φράγμα στο κατεστραμένο αγγείο. Σύσπαση των ιστών μετά τον σχηματισμό του θρόμβου

20 Φυσιολογικός μηχανισμός αιμόστασης Διακρίνεται σε 3 φάσεις: Πρωτογενής αιμόσταση Δευτερογενής αιμόσταση ή πήξη του αίματος Ινωδόλυση

21 Πρωτογενής αιμόσταση Αιμοφόρο Αγγείο Προσκόληση αιμοπεταλίων Συσσώρευση αιμοπεταλίων PF3 Ενδοθήλιο Υπενδοθηλιακός χώρος Λείος μυς Εκτεθιμένα μόρια κολλαγόνου Μεσοκυττάριο υγρό

22 Πρωτογενής αιμόσταση (Δημιουργία θρόμβου) Αγγειακή Βλάβη Μεταβολή επιφάνειας ενδοθηλίου (έκθεση κολλαγόνου) Πρωτογενής αιμόσταση Αιμοπετάλια Ενεργοποίηση και συσσώρευση Απελευθέρωση μεσολαβητών Σύνθεση θρομβόξάνης Α2

23 Δευτερογενής αιμόσταση - Πήξη Η μετατροπή του αίματος σε ένα κολλώδες πήγμα θρόμβος Ανενεργές πρωτεΐνες του πλάσματος ενεργοποίηση Αποτέλεσμα: ινωδογόνο ινώδες Το ινώδες πολυμερίζεται και σταθεροποιεί το αιμοπεταλιακό βύσμα (θρόμβος), εμποδίζοντας την αιμορραγία Ένα ανεπαρκές σύστημα πήξης οδηγεί σε αιμορραγίες Ένα υπερδραστήριο σύστημα πήξης οδηγεί σε θρομβώσεις

24 Γενικά δηλαδή Τραυματισμός του αγγείου 2. Συσσώρευση αιμοπεταλίων 3. Εμφάνιση ινώδους 4. Σχηματισμός θρόμβων 5. <απομάκρυνση θρόμβου

25 Ινωδόλυση Ο μηχανισμός της ενεργοποιείται προς την κατεύθυνση: λύσης του θρόμβου αποκατάστασης της ομαλής ροής του αίματος. Κεντρικό ένζυμο της ινωδόλυσης: η πλασμίνη. Αρχικά ενεργοποιείται η πλασμίνη. Σε δεύτερο στάδιο το ινώδες διασπάται υδρολυτικά σε προϊόντα αποδόμησής του.

26 Τραυματισμός του αγγείου Προσκόλληση και Συσσώρευση Ενδογενής οδός Αγγειακή φάση Αιμοπεταλιακή φάση Εξωγενής οδός Γενικά ο μηχανισμός αιμόστασης Φάση πήξης Συστολή θρόμβου Περιορισμός θρόμβου

27 ΟΜΑΔΕΣ ΑΙΜΑΤΟΣ (1) Το αίμα χωρίζεται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με την παρουσία ουσιών στην επιφάνεια της μεμβράνης που περιβάλλει τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Οι ουσίες αυτές από χημική άποψη είναι πρωτεΐνες και ονομάζονται αντιγόνα.

28 ΟΜΑΔΕΣ ΑΙΜΑΤΟΣ (2) Τα αντιγόνα των ερυθροκυττάρων ανήκουν κυρίως σε δυο αντιγονικά συστήματα, το σύστημα ΑΒΟ και το σύστημα Rhesus (ρέζους), από τα οποία έχουν πάρει την ονομασία οι ομάδες αίματος στον άνθρωπο. Έτσι π.χ όταν υπάρχει το αντιγώνο Α στη επιφάνεια της μεμβράνης τότε το αίμα ανήκει στην κατηγορία Α. Αν υπάρχει και ο παράγοντας Ρέζους, έχουμε Α+.

29 ΔΟΤΕΣ ΚΑΙ ΔΕΚΤΕΣ Κάθε ομάδα μπορεί να πάρει από την ίδια ομάδα. Άτομα ομάδος ΑΒ είναι πανδέκτες (δέχονται αίμα από όλες τις ομάδες), ενώ άτομα ομάδος Ο είναι πανδότες, δηλαδή μπορούν να δώσουν αίμα σε άτομα όλων των ομάδων. Σε άμεση ανάγκη μετάγγισης (π.χ. σε πολυτραυματία) δίνουμε Ο-, (Rhesus - ) αίμα.

30

31 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ? Μετάγγιση αίματος είναι η χορήγηση αίματος ενός ατόμου σε άλλο άτομο. Το αίμα αυτό μέσα στο σώμα του λήπτη αντικαθιστά προσωρινά εκείνο που του λείπει, μέχρι να δοθεί καιρός στο μυελό των οστών, που είναι αιμοποιητικό όργανο, να αναπλάσει αίμα. Εκτός από αίμα, μπορεί να γίνει μετάγγιση ερυθροκυττάρων, πλάσματος και αιμοπεταλίων.

32 ΈΛΕΓΧΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΠΡΟ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗΣ Το αίμα θα ελεγχτεί σε ποια ομάδα ανήκει και θα εξεταστεί για: Ηπατίτιδα Β, Ηπατίτιδα C, Σύφιλη & AIDS Στη συνέχεια το αίμα φυγοκεντρείται και κλασματοποιείται στα συστατικά του: Ασκός ερυθροκυττάρων Ασκός πλάσματος Ασκός αιμοπεταλίων

33 ΠΟΙΟΙ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΑΙΜΑ? Οι χιλιάδες τραυματίες των τροχαίων ατυχημάτων που έχουν ανάγκη από φιάλες, ανάλογα με την περίπτωση. Τα άτομα στη χώρα μας που πάσχουν από Μεσογειακή Αναιμία, στην πλειοψηφία τους παιδιά. Για κάθε ασθενή απαιτούνται 30 φιάλες το χρόνο, (συνολικά φιάλες το χρόνο). Όσοι πάσχουν από διάφορες αιματολογικές ασθένειες (λευχαιμία, αιμορροφιλία κα.) για την κάλυψη των οποίων απαιτούνται έως και 50 φιάλες αίματος Περιστατικά βαριάς γαστρορραγίας και xρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας Ορισμένες έγκυες που παρουσιάζουν προβλήματα κατά τον τοκετό, καθώς και ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε κάποια χειρουργείο (ορθοπεδική, καρδιοχειρουργική κα.).

34 Πως καλύπτονται οι ανάγκες Οι ετήσιες ανάγκες της χώρας μας είναι περίπου μονάδες αίματος. Ελβετικός Ερυθρός Σταυρός 2% Ένοπλες δυνάμεις 5% Εθελοντές αιμοδότες 40% Συγγενείς 53% Είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρώπη που κάνουμε εισαγωγή αίματος. Όλες οι υπόλοιπες χώρες καλύπτονται από εθελοντές!

35 Πόσοι χρεάζονται??? Για να επιτευχθεί αυτάρκεια στη χώρα μας, αρκεί το 5% του πληθυσμού (1 στους 20) να αιματοδοτεί εθελοντικά μία με δύο φορές το χρόνο!

36