Οι βυζαντινοί μοναχοί και η Eλληνική γλώσσα στη μεσαιωνική περίοδο στο Σαλέντο CATERINA MALANDUGNO Φοιτήτρια Το 741 ο Κωνσταντίνος Κοπρώνυμος ακολουθώντας τα βήματα του Λεόντος Γ ξεκίνησε μία σκληρή καταδίωξη εναντίον των εικόνων, που απαιτούσε την απομάκρυνσή τους από τις εκκλησίες. Οι εικονοκλάστες ισχυρίζονταν ότι πολλοί χριστιανοί χρησιμοποιούσαν τις εικόνες δεισιδαιμονικά και ότι η κατάχρηση και προσκύνηση των εικόνων στις εκκλησίες είχε καταντήσει εικονολατρία. Τότε πλήθος μοναχών ρίχτηκαν στις φυλακές για την απείθειά τους, γιατί αρνούνταν να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις της Συνόδου και μερικοί απομακρύνθηκαν σε διάφορους προορισμούς. Πολλοί Μοναχοί απο την Κωνσταντινούπολη που κατευθύνθηκαν προς τη Δύση βρήκαν φιλοξενία σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας και μερικοί έφτασαν στο Salento όπου εγκαταστάθηκαν στην αρχή σε φυσικά καταφύγια, γνωστά σήμερα ως «Laure 1
basiliane», οπου στην είσοδο ήταν πάντα παρούσα μια εικόνα της Παναγίας. Σε όλη την περιοχή οι μοναχοί ίδρυσαν εκκλησίες και μοναστήρια τα οποία έγιναν γρήγορα σημαντικά πολιτιστικά και κοινωνικά κέντρα, εφόσον οι Μοναχοί ήταν ιδιαίτερα μορφωμένοι, είχαν τη δυνατότητα να διαβάζουν και να γράφουν, κάτι σπάνιο για την εποχή. Ένα από τα πιο γνωστά και σημαντικά μοναστήρια, που εμπνεύστηκε από τον κανόνα του Αγίου Βασιλείου, ήταν το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Κάσολε, κοντά στο Οτράντο, που ιδρύθηκε το 1098-1099 χάρη στη θέληση του Βοημούνδου Ι, πρίγκιπα Αντιοχείας και Τάραντα, και της μητέρας του Κωνσταντίας. Ο Βοημούνδος χρηματοδότησε την κατασκευή του μοναστηριού, προκειμένου να κερδίσει την εμπιστοσύνη των κατοίκων της περιοχής του Σαλέντο. Στο αποκορύφωμα του, το Κάσολε ήταν το πιο σημαντικό μοναστήρι σε όλη τη νότια Ιταλία, είχε πολλές ιδιοκτησίες και υπό την επίβλεψή του πολλές εκκλησίες. Ήταν ένα από τα μοναστήρια που πλήρωναν τους υψηλότερους φόρους και γνώρισε μεγάλη φήμη, ακόμη και στην παπική έδρα, η οποία, σε αρκετές περιπτώσεις, χρησιμοποιούσε τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του μοναστηριού για αποστολές στην Κωνσταντινούπολη 2
Ήταν φάρος πολιτισμού, σημείο συνάντησης μεταξύ Ρώμης και Βυζαντίου και για αιώνες μια γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, γεγονός που συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στο πέρασμα του ελληνικού πολιτισμού στη Δύση και του λατινικού πολιτισμού στην Ανατολή. Το μοναστήρι του Casole ήταν τότε ότι θα λέγαμε σήμερα ένα πανεπιστήμιο. Σε αυτό το «φρούριο της γνώσης» συναντιόταν Έλληνες, Εβραίοι, Λατίνοι, που συζητούσαν με πάθος στις συνομιλίες τους διάφορα προβλήματα. Σπούδαζαν Αριστοτέλη και Πλάτωνα και συνδύαζαν την κοσμολογία, επιστημολογία και ηθική των αρχαίων με τις αγωνίες και τις θρησκευτικές ανησυχίες της εποχής, μέσω μιας πνευματικής πρακτικής του φιλοσοφικού και θεολογικού λόγου. Το 1160, ο ηγούμενος Νικήτα έχτισε δίπλα στο μοναστήρι, την πρώτη φοιτητική εστία του δυτικού πολιτισμού. Όσοι ήθέλαν να μελετήσουν τα Ελληνικά Γράμματα και στη συνέχεια τα Λατινικά, είχαν δωρεάν φιλοξενία, διατροφή και τους καθηγητές στη διάθεσή τους. Ερχόταν να μελετήσουν και να διδάξουν από όλη την Ευρώπη. Εδώ γινόταν η μεταγραφή για τους ελληνικούς κώδικες, και η μεταφρασή τους στα λατινικά για να σταλούν προς τη Δύση καθώς και η μεταγραφή για λατινικά χειρόγραφα, και η μετάφρασή τους στα ελληνικά για να σταλούν στην Ανατολή μεταξύ των οποίων και η De 3
Trinitate του Αγίου Αυγουστίνου και οι Διάλογοι του Αγίου Γρηγορίου του Μεγάλου, και όλα αυτά πολύ πριν ιδρυθούν τα πανεπιστήμια από πρίγκιπες και αυτοκράτορες στη βόρεια Ευρώπη. Επίσης, ο Άγιος Νικόλαος του Κάσολε φημίζεται επίσης για τη βιβλιοθήκη του, η οποία δεν ήταν μόνο υπηρεσία προς το Μοναστήρι, αλλά ήταν ανοικτή και για το κοινό. Μέσα σε λίγα χρόνια το Κάσολε έγινε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα πολιτισμού και θρησκείας του Μεσαίωνα. Με την καταστροφή του μοναστηριού από τους Τούρκους το 1480, η βιβλιοθήκη καταστράφηκε. Ευτυχώς, λίγα χρόνια πριν, εκατοντάδες βιβλία συλλέχθηκαν από τον Καρδινάλιο Βασίλειο Βησσαρίων, Μητροπολίτη Νικαίας, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος αργότερα έδωσε στη Βενετία όλη την πλούσια συλλογή των κωδικών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είχε πάρει από τη Μονή του Αγίου Νικολάου του Κάσολε Οτράντο. Σήμερα, τα λίγα βιβλία της βιβλιοθήκης του Κάσολε που διέφυγαν την τουρκική καταστροφή βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την Ευρώπη. Μετά την καταστροφή από τους Τούρκους, το Κάσολε παρέμεινε εγκαταλελειμμένο μέχρι το 1527, όταν ανακαινίστηκε μόνο η εκκλησία. Αλλά ο Ηγούμενος-καγκελάριος ήταν μέλος του Λατινικού κλήρου, όχι πια του ελληνικού. Τα 4
επόμενα χρόνια υποβλήθηκε σε μια διαδικασία αργής πτώσης μέχρι την οριστική εγκατάλειψη στις αρχές του 1800. Η Μονή του Κασολε ήταν ένα σημαντικό κέντρο για τη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα μέχρι τις αρχές της Αναγέννησης, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο δυτικό πολιτισμό, παρόλο που αυτό δεν αναγνωρίστηκε παρά μόνο τα τελευταία χρώνια. Στο Otranto, υπήρξε εκτεταμένη παρουσία ελληνικών μοναστηριών, και σε μερικά απ αυτά π.χ. Ναρντό, Σολέτο, Καλλίπολη και Μάλιε, υπήρχαν ιερείς που είχαν τα δικά τους "Scriptoria" στα οποία αντιγράφονταν αρχαία χειρόγραφα. Από το scriptorium του Casole εξαρτιόνταν άλλα δυο "Scriptoria", του Gallipoli, πιθανώς συνδεδεμένο με τη Μονή του Αγίου Mauro, και της Nardό. Εδώ μεταγράφονταν κείμενα για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Στην Καλλίπολη και στη Ναρντό, γύρω στο 1000, αντιγράφηκαν ο Όμηρος, ο Ησίοδος και ο Αριστοφάνης. Σύμφωνα με μύθο που μας αναφέρει ο ιστορικός της Ναρντό Giovanni Bernardino Tafuri, το 761 βυζαντινοί Μοναχοί ξεκινώντας από την Κωνσταντινούπολη, έφτασαν στις ακτές της Ναρντό χάρη σ' έναν ισχυρό άνεμο. Ο Πάπας Παύλος Α σε μια επιστολή " Clero et Populi Neritoni", το 761, αποφάσισε ότι, εφόσον 5
είχε μείνει κενή η Επισκοπική Έδρα της Ναρντό, θα εκλεγόταν ο Αρχιμανδρίτης των Ελληνικών μοναχών. Η Βυζαντινοί μοναχοί που διεύθυναν την Επισκοπική έδρα για τρείς αιώνες, είχαν φέρει μαζί τους και δώρισαν στην πόλη τα λείψανα του Αγίου Γρηγορίου του Επιφωτιστή και τον Μαύρο Σταυρό, των οποίων οι θαυματουργές δυνατότητες είναι γνωστές μέχρι σήμερα. Κατά τη βυζαντινή εποχή και την ίδρυση της βυζαντινής Μονής, η ελληνική Γλώσσα έγινε η κυρία Γλώσσα της Ναρντό και η Μονή κυβέρνούσε την πόλη όχι μόνο πνευματικά αλλά και κοινωνικά και πολιτιστικά. Στη Μονή ιδρύθηκε η <<Scholae Scriptoriae>>, και η Ναρντό έγινε έδρα ξακουστής Ακαδημίας Ελληνικών Επιστημών και οι μοναχοί δίδασκαν Φιλοσοφία και Θεολογία. Η ελληνική ορθογραφία διορθώθηκε, βελτιώθηκε και τελειοποιήθηκε σε σημείο που γινόταν λόγος για "litterae neretinae" ως ένα νέο στυλ της ελληνικής γραφής. 6