ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΑΝΑΓΙΑ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ). Του Αντιστρατήγου ε. α. Παναγιώτη Πανταζή.

ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΑΝΑΓΙΑ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ). Του Αντιστρατήγου ε. α. Παναγιώτη Πανταζή. Περιγραφή: Όταν λέµε Παναγία (Κοίµηση της Θεοτόκου) [Παναΐα (Κοίµηση τ ς Θιουτόκου)] εννοούµε το Εκκλησάκι που βρίσκεται Νοτιοανατολικά του Χωριού, µετά το Σωληνάρι (Σουληνάρ ) και πριν φτάσουµε στο Παλιοφραντζί (Παλιουφραντζί). Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 1, βλέπουµε το Εκκλησάκι, όπως φαίνεται από το τοπωνύµιο Αλογοβορός (Αλουγουβ ρός), το οποίο είναι Νότια της Παναγίας στην πλαγιά του παρακειµένου µεγάλου υψώµατος µε την ονοµασία «Προφήτης Ηλίας». Φωτ. Νο 1: Η Παναγία από το τοπωνύµιο Αλογοβορός, Στην φωτογραφία, εκτός από την Εκκλησία, βλέπουµε το δρόµο ο οποίος έρχεται από το χωριό, µέσω Σωληναριού, και το δρόµο που συνεχίζει προς Παλιοφραντζί. Επίσης βλέπουµε το σηµείο όπου είναι ο τάφος του κτήτορα της Εκκλησίας, του Βασιλείου Μαργαρίτη. Από κοντά η Εκκλησία φαίνεται στις επόµενες δύο φωτογραφίες, Νο 2 και Νο 3: Φωτ. Νο 2: Η Εκκλησία όπως φαίνεται από τη Βόρεια πλευρά.

Φωτ. Νο 3: Η Εκκλησία όπως φαίνεται από την Ανατολική πλευρά της. Ας δούµε, τώρα, και το εσωτερικό της Εκκλησίας. Σ αυτό θα µας βοηθήσει η επόµενη φωτογραφία, Νο 4: Φωτ. Νο 4: Το τέµπλο της Εκκλησίας Η µικρή Ειρήνη που φαίνεται στο Τέµπλο. Η µικρούλα που φαίνεται µπροστά στην Ωραία Πύλη είναι η εγγονούλα µου Ειρήνη, κόρη του γιου µου Νίκου, που, τότε, ήταν τριών ετών. Στην δεξιά φωτογραφία φαίνεται, η ίδια, σε ηλικία 5 1/2 ετών. Από την επόµενη φωτογραφία, Νο 5, που είναι µέρος της πρόσοψης της Εκκλησίας, επάνω από την κύρια (Βόρεια) είσοδό της, θα πληροφορηθούµε πότε κτίστηκε και πότε επεκτάθηκε αυτή. Ας τη δούµε: Φωτ. Νο 5: Μέρος της πρόσοψης της Εκκλησίας επάνω από τη Βόρεια κεντρική είσοδο. 2

Στη φωτογραφία αυτή παρατηρούµε τα εξής: Στο αριστερό: Μία εντοιχισµένη µαρµάρινη πλάκα, φωτογραφία Νο 6, η οποία γράφει τα ακόλουθα: ΑΝΗΓΕΡΘΗ Ο ΝΑΟΣ ΟΥ ΤΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΑΠΑ ΝΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΑΡΓΑ ΡΙΤΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ 1899 ΜΑΡΤΙΟΥ 22 Φωτ. Νο 6: Η αριστερή µαρµάρινη πλάκα. Στο µέσον: Υπάρχει µια ξεθωριασµένη εικόνα της Κοιµήσεως Της Θεοτόκου, η οποία φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο 7: Φωτ. Νο 7: Η εικόνα της Κοιµήσεως Της Θεοτόκου. τα εξής: Στο δεξιό: Μία άλλη εντοιχισµένη µαρµάρινη πλάκα, Φωτογραφία Νο 8, η οποία γράφει 3

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΝ ΕΤΕΙ 15 9-1972 ΑΠΑΝΗΣ ΤΩΝ ΕΝΟΡΙΤΩΝ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ Φωτ. Νο 8: Η δεξιά µαρµάρινη πλάκα. Να παρατηρήσουµε εδώ ότι δεν πρόκειται περί ανεγέρσεως, αλλά περί επεκτάσεως του αρχικού Ναού. Άρα µπορούµε να αναφέρουµε, συνοπτικά, τα εξής: Η επίσηµη ονοµασία του ναού είναι «Ιερός Ναός Της Κοιµήσεως Της Θεοτόκου». Ό ναός κτίστηκε µε δαπάνες του Βασιλείου Μαργαρίτη και εγκαινιάστηκε στις 22 Μαρτίου 1899. Επεκτάθηκε στις 15 Σεπτεµβρίου 1972 µε χρήµατα των Κωσταλεξιωτών. Ο κτήτορας του Ναού, Βασίλειος Μαργαρίτης, µόνασε, για κάποια χρόνια, εκεί, και παρακάλεσε όπως, µετά το θάνατό του, ενταφιασθεί στο σηµείο όπου είναι ο τάφος του. Ο τάφος του, λοιπόν, είναι στο µικρό ύψωµα Βορείως της Εκκλησίας, απ όπου µπορεί να «αγναντεύει» όλη την κοιλάδα του Σπερχειού. Ας δούµε τον τάφο του στη επόµενη φωτογραφία, Νο 9: Φωτ. Νο 9: Ο τάφος του Βασιλείου Μαργαρίτη. Ο τάφος ανακαινίσθηκε και έχει, πλέον, άλλη µορφή. Αυτό, όµως, θα του δούµε στη συνέχεια. Η εντοιχισµένη, στον τάφο, πλάκα, φωτογραφία Νο 10, γράφει τα εξής: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Γ. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΤΗΤΩΡ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ «ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ» ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΤΗ 13 ΑΠΡΙΛΙ ΟΥ 1918 ΕΤΩΝ 80 ΚΩΣΤΑΛΕΞΗ Φωτ. Νο 10: Η εντοιχισµένη, στον τάφο του Μαργαρίτη, πλάκα. 4

Να κάνουµε, εδώ, δύο παρατηρήσεις: Η µία: Το «ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ» σηµαίνει ότι ήταν ψάλτης και «αναγίγνωσκε» τα ιερά βιβλία. Η άλλη: Το «ΚΩΣΤΑΛΕΞΗ» είναι γραµµένο λάθος. Το ορθό, είναι το «ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ» (ουδέτερο). Η πλάκα αυτή είναι µεταγενέστερη του θανάτου του Μαργαρίτη. Η παράδοση και τα ευρήµατα: Για την περαιτέρω συγγραφή της ιστορίας της Εκκλησίας συγκεντρώθηκαν πληροφορίες από την παράδοση, από διάφορα ευρήµατα που ανακαλύφθηκαν τυχαία, καθώς και από ένα παλαιό έγγραφο, το οποίο θα το αναφέρουµε στη συνέχεια. Ας τα εξετάσουµε µε τη σειρά: Η παράδοση: Κατά την Κωσταλεξιώτικη και Φραντζιώτικη παράδοση ήταν, στον φραντζιώτικο Αϊ Λιά, ένα µεγάλο Μοναστήρι. 1 Το Μοναστήρι αυτό, µάλιστα, είχε πολλά γίδια και πρόβατα και, το γάλα που άρµεγαν, το έστελναν, στο δικό µας το Μοναστήρι της Παναγίας (Παναΐας), µε σωλήνα κατασκευασµένο από πήλινα γκιούνια 2. Λόγω της µεγάλης απόστασης και της ταχύτητας µε την οποία κινούνταν το γάλα, στον κατήφορο προς την Παναγία, αποχωρίζονταν το βούτυρο, όταν έφτανε σ αυτή. Ένα Γκιούνι (Γκιούνι), 3 από το σωλήνα, βρέθηκε στην Παναγία και, έτσι, αποδεικνύεται ότι, ο θρύλος, δεν είναι ένα απλό παραµύθι, αλλά απηχεί ένα πραγµατικό γεγονός και, κατά συνέπεια, επιβεβαιώνεται η ύπαρξη των µοναστηριών τόσο στον Αί Λιά, όσο και στην Παναγία (Παναΐα). Το Γκιούνι, αυτό, φαίνεται στη επόµενη φωτογραφία, Νο11. Φωτ. Νο 11: Το γκιούνι Τα ευρήµατα: Στο υτικό προαύλιο της Εκκλησίας και στη γύρω, εγγύς, περιοχή του βρέθηκαν τα ακόλουθα αντικείµενα, το καθ ένα των οποίων έχει τη δική του σηµασία και συµβάλλει, ανάλογα, στη διαµόρφωση της ιστορίας της Εκκλησίας. 1 Ο Αϊ Λιάς είναι νότια της Παναγίας και στην πλαγιά του µεγάλου υψώµατος µε το όνοµα «Προφήτης Ηλίας». 2 Γκιούνια = πήλινοι σωλήνες. Ήταν στενοί από το ένα µέρος και φαρδείς από το άλλο και µε τέτοιον τρόπο, ώστε να µπορούν να συναρµολογηθούν µεταξύ τους. Η λ. «γκιούνι» είναι τουρκικής προελεύσεως. 3 Το βρήκε και το περισυνέλεξε ο ηµήτριος Σ. Κανατάς. Φυλάσσεται στο Λαογραφικό µας Μουσείο. Βρέθηκε, επιφανειακά, στο νότιο µέρος της Εκκλησίας. 5

Τα ευρήµατα είναι τα ακόλουθα: Προχριστιανικά Ευρήµατα: α. ύο τοξωτά τµήµατα από χάλκινο βραχιόλι: Φέρουν αβαθείς διακοσµητικές αυλακώσεις στην εξωτερική επιφάνεια. Ανάγονται στη γεωµετρική εποχή (1100 700 π. Χ.). εν διατίθεται εικόνα ή περίγραµµα ή οι φωτογραφίες των 4. β. Τρεις Αγνύθες: 5 Τις βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία, Νο 12: Φωτ. Νο 12: Οι τρεις Αγνύθες. Η ονοµασία της λέξεως «αγνύθες» προέρχεται από την αρχαία λέξη «αγνύς». Οι αγνύθες ήταν υφαντικά βάρη (βαρίδια του αργαλειού). Τα χρησιµοποιούσαν, για να τεντώνουν και να κρατούν, στη θέση τους, τα νήµατα του στηµονιού, στον κατακόρυφο αργαλειό που χρησιµοποιούσαν στην αρχαιότητα. Για να το πετύχουν αυτό έδεναν, την κάτω άκρη της κλωστής του στηµονιού, στην οπή της αγνύθας που είχε στην κορυφή της (Στην προηγούµενη φωτογραφία φαίνεται οι τρύπες στις κορυφές των αγνυθών). Η αγνύθα, µε το βάρος της, κρατούσε, το νήµα του στηµονιού, τεντωµένο και στη θέση του. Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό το θέµα, σας παραθέτω τις δύο επόµενες φωτογραφίες, Νο 13 και Νο 14: (1). Η πρώτη: 4 Βρέθηκαν στο δυτικό προαύλιο της Εκκλησίας. Φυλάσσονται στη Ι Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Λαµίας. 5 Τόσο οι αγνύθες όσο και το επόµενο εύρηµα (το µισό καπάκι λυχναριού) βρέθηκαν, επιφανειακά, στο χωράφι που είναι νοτιοδυτικά της βρύσης της Παναγίας. Η εκτίµησή µου είναι ότι µεταφέρθηκαν, εκεί, από το νερό της βροχής και από θέση που είναι ανατολικότερα στο ύψος της Εκκλησίας. Φυλάσσονται στη Ι Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Λαµίας. 6

Φωτ. Νο 13: Αρχαίος κατακόρυφος Αργαλιός. Όπως ξέρουµε από την Οδύσσεια, η Πηνελόπη, είχε πει στους µνηστήρες, ότι θα παντρεύονταν κάποιον από αυτούς, µόλις τελείωνε κάποιο υφαντό, που ύφαινε στον αργαλειό της. Την νύχτα, όµως, ξεΰφαινε ό,τι είχε υφάνει την ηµέρα και, έτσι, αργούσε να τελειώσει το υφαντό. Τούτο το έκανε µε την ελπίδα µήπως, εν τω µεταξύ, γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία. Στην ανωτέρω φωτογραφία βλέπουµε την Πηνελόπη, τον αργαλειό της και έναν µνηστήρα. Βλέπουµε ότι, ο αργαλειός, είναι κατακόρυφος. Βλέπουµε, ακόµη, τις κλωστές του στηµονιού και, στις κάτω άκρες τους, τις δεµένες, σ αυτές, αγνύθες (µε το άσπρο χρώµα), οι οποίες τις κρατούν τεντωµένες και στη θέση τους 6. (2). Η δεύτερη: Φωτ. Νο 14: Ένας άλλος αρχαίος κατακόρυφος Αργαλειός Στη φωτογραφία φαίνεται µία µελανόµορφη Λήκυθος, του 550 π. Χ., από τη Βάρη της Αττικής. Βλέπουµε δύο γυναίκες να υφαίνουν σε κατακόρυφο αργαλειό. Στο κάτω µέρος διακρίνονται οι πυραµιδοειδείς αγνύθες, οι οποίες κρατούν τεντωµένα τα στηµόνια του αργαλειού. Σηµειώνεται ότι, ένας µεγάλος κατακόρυφος αργαλειός της αρχαιότητας µπορούσε να έχει και 65 70 αγνύθες. Στους νεολιθικούς οικισµούς της κυρίως Ελλάδος και της Κρήτης (Νεολιθική Εποχή: 6000 π Χ. 3000 π. Χ.) έχουν βρεθεί πήλινες αγνύθες µε κωνικό σχήµα ή ορθογώνιες µε τρύπες στην κορυφή ή σε όλες τις γωνίες. Επίσης έχουν βρεθεί πήλινοι δακτύλιοι ή απλοί βώλοι ψηµένου πηλού µε τρύπα για το κρέµασµα. Στην ιστορική περίοδο έχουµε τρία είδη 6 Η εικόνα προέρχεται από αρχαίο αγγείο. 7

Αγνυθών: Τις κωνικές, τις πυραµιδοειδείς και τις δισκοειδείς. Οι αγνύθες της φωτογραφίας Νο 12 είναι πυραµιδοειδείς. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 15, βλέπουµε αγνύθες διαφόρων µεγεθών και σχηµάτων, οι οποίες εκτίθενται στο Μουσείου του αεροδροµίου «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» και οι οποίες βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές που έγιναν στο χώρο που κατασκευάστηκε το αεροδρόµιο. Χρονολογούνται κατά το 11 ο και 12 ο αιώνα π. Χ. Φωτ. Νο 15 : Οι αγνύθες του Μουσείου του αεροδροµίου «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» Από τα τέλη του 1 ου αιώνα µ. Χ. έπαψε να χρησιµοποιείται ο κατακόρυφος αργαλειός και χρησιµοποιείται, µέχρι σήµερα, ο οριζόντιος. Εποµένως, οι αγνύθες που βρέθηκαν, στην περιοχή της Παναγίας, είναι ένα πανάρχαιο εύρηµα. γ. Μισό καπάκι από το επάνω µέρος αρχαίου λυχναριού: Ο λύχνος είναι µία συσκευή που παράγει φως, µε τη βοήθεια θρυαλλίδας, δια της οποίας προκαλείται η καύση ελαίου ή άλλης λιπαράς ουσίας. Οι συσκευές αυτές επινοήθηκαν, από αρχαιότατους χρόνους, από τους ανατολικούς λαούς. Οι λαοί αυτοί µεταχειρίζονταν, σαν λύχνους, αβαθή δοχεία ή κελύφη αβγών ή οστράκων, τα οποία τα γέµιζαν µε λάδι και αλάτι, τοποθετώντας µία θρυαλλίδα στο µέσον [ήταν, δηλαδή, κάτι σαν τα ποτήρια µε το λάδι και το φυτίλι (θρυαλλίδα) που χρησιµοποιούµε στα καντήλια των εκκλησιών]. Οι αρχαιότεροι λύχνοι που βρέθηκαν στην Ελλάδα, ανήκουν στη Νεολιθική Περίοδο. Οι λύχνοι αυτοί είναι βαθιά λίθινα δοχεία µε ένα γλωσσοειδές στόµιο, το οποίο έφερε την ονοµασία µύξος. Τέτοιοι λύχνοι βρέθηκαν στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας και στην Ελάτεια της Φθιώτιδας. Καθ όλους τους ιστορικούς χρόνους, ο λύχνος, από οποιαδήποτε ύλη και αν ήταν κατασκευασµένος (πήλινος ή µεταλλικός) είχε, συνήθως, το σχήµα στρογγυλού δοχείου, το οποίο περιείχε το λάδι µε έναν ή περισσοτέρους µύξους, από τους οποίους εξέρχονταν η θρυαλλίδα (το φυτίλι), η οποία απορροφούσε το λάδι και η οποία, όταν άναβε, παρείχε το φως. Από τον αριθµό των µύξων οι λύχνοι λάβαιναν την ονοµασία µονόµυξοι, δίµυξοι, τρίµυξοι κοκ. 8

Ο πρωταρχικός τύπος λύχνου κατά τους ίδιους χρόνους είναι ανοικτό δοχείο, κυκλικό ή ωοειδές, µε ένα µόνο µύξο και χωρίς λαβή. Με την πάροδο του χρόνου ο µύξος επιµηκύνεται και η άνω επιφάνεια του λύχνου καλύπτεται µε καπάκι για την προφύλαξη του λαδιού. Οι λύχνοι, που είχαν το σχήµα που προαναφέρθηκε, πήραν την ονοµασία δελφινόσχηµοι. Το εύρηµα το οποίο βρέθηκε στην Παναγία, το βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία, Νο 16: Φωτ. Νο 16: Κάλυµµα (Καπάκι) Λύχνου. Πρόκειται για το µισό καπάκι ενός κυκλικού λύχνου, το οποίο είναι διακοσµηµένο, περιφερειακά, µε ανάγλυφους ρόδακες. Στο κέντρο φέρει ένα µεγάλο ανάγλυφο ρόδακα από τον οποίο φαίνεται ο µισός. Από όσα αναφέρθηκαν προηγουµένως, γίνεται προφανές ότι πρόκειται για ένα, ακόµη, πανάρχαιο εύρηµα. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 17, βλέπουµε ένα δελφινόσχηµο και µελανοβαφή λύχνο από αυτούς που εκτίθενται στο Μουσείο του αεροδροµίου «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ». Φωτ. Νο 17: Ο δελφινόσχηµος και µελανοβαφής λύχνος του Μουσείου του αεροδροµίου «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» Ο λύχνος δεν φέρει χερούλι, αλλά δύο προεξέχουσες λαβές, στα πλάγια, και έχει έναν µύξο Θεωρώ ενδιαφέρον να αναφέρω, για τους λύχνους, και τις ακόλουθες πληροφορίες της αρχαιότητας: Στο ιερό της Παλλάδος Αθηνάς, στον Παρθενώνα, υπήρχε ο λεγόµενος λύχνος του Καλλιµάχου. Ο λύχνος αυτός, κατά τον περιηγητή Παυσανία, ήταν κατασκευασµένος από χρυσό και ήταν τόσο µεγάλος, ώστε, το λάδι που χωρούσε, ήταν αρκετό για να καίει νυχθηµερόν και να διατηρεί άσβεστο το φως για όλο το χρόνο. 9

Είναι γνωστή η φράση που λέγονταν στην αρχαιότητα: «περί λύχνων αφάς», δηλαδή την ώρα κατά την οποία άναβαν οι λύχνοι, ήτοι µόλις άρχιζε η νύχτα και ήταν απαραίτητο το φως των λύχνων. Συµπέρασµα από τα προχριστιανικά ευρήµατα: Από τα ευρήµατα αυτά εξάγουµε το προφανές συµπέρασµα ότι, η περιοχή της Παναγίας, κατοικείτο από τα πανάρχαια χρόνια. Αν, τα ανωτέρω, τα συνδυάσουµε µε τα αρχαία ευρήµατα που βρέθηκαν στην περιοχή της Ροδιάς: (ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ), µε τις πανάρχαιες αιχµές βελών που βρέθηκαν στον Αλογοβορό: ΒΙΒΛΙΟ ΟΓ ΟΟ (ΑΛΟΓΟΒΟΡΟΣ) και τις αγνύθες και τα άλλα ευρήµατα που βρέθηκαν στο Παλιοφραντζί: ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΕΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΊ), µπορούµε να συµφωνήσουµε στην άποψη ότι, όλος ο χώρος που περιλαµβάνει τις ανωτέρω περιοχές, κατοικήθηκε, επίσης, από την αρχαιότατη εποχή. Μεταχριστιανικά ευρήµατα: α. Τεµάχιο ψηφιδωτής εικόνας: 7 Το βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία, Νο 18: Φωτ. Νο 18: Τεµάχιο ψηφιδωτής εικόνας Με τέτοιες ψηφιδωτές εικόνες διακοσµούσαν, τις εκκλησίες, στη Βυζαντινή εποχή. Αυτό σηµαίνει ότι, στο σηµείο που βρέθηκε το ψηφιδωτό, πρέπει να υπήρχε Εκκλησία, η οποία καταστράφηκε. Και, ακόµη, για να είναι διακοσµηµένη, αυτή, µε τέτοιες εικόνες, σηµαίνει ότι ήταν µεγάλη και πλούσια και υπήρχε µεγάλη προσέλευση πιστών τόσο από τη γύρω περιοχή, όσο και από µακρινές περιοχές. Θα πρέπει να δεχθούµε ότι, αν υπήρχε στην περιοχή της Εκκλησίας Μοναστήρι, τότε, το ανωτέρω τεµάχιο του ψηφιδωτού, θα προέρχεται από το καθολικό του Μοναστηριού. β. Τεµάχιο διακοσµητικού µαρµάρου: 8 Φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 19: 7 Βρέθηκε στο δυτικό προαύλιο της Εκκλησίας. Φυλάσσεται στη Ι. Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Λαµίας. 8 Βρέθηκε στο δυτικό προαύλιο της Εκκλησίας. 10

Φωτ. Νο 19: Το τεµάχιο διακοσµητικού µαρµάρου Τέτοιου είδους διακοσµητικά µάρµαρα χρησιµοποιούνται για τη διακόσµηση Εκκλησιών από την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Και η ύπαρξη αυτού του µαρµάρου σηµαίνει ύπαρξη µεγάλης και πλούσιας Εκκλησίας. γ. ύο αγκωνάρια: Τα βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία, Νο 20: Φωτ. Νο 20: Τα δύο αγκωνάρια. Τα αγκωνάρια αυτά αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες καθαρισµού και επεκτάσεως του βόρειου προαυλίου της Εκκλησίας. Την εργασία, αυτή, την πρόσφερε, τον Σεπτέµβριο του 2001, ο Βασίλειος Κανατάς του Παναγιώτου, ο οποίος ανέβασε, εκεί, έναν γαιοπροωθητή και έναν εκσκαφέα. Τον βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία, Νο 21, επί το έργον. 11

Φωτ. Νο 21: Ο Βασίλειος Κανατάς επί το έργον Η θέση στην οποία αποκαλύφθηκαν είναι η βορειοδυτική παρυφή του βορείου προαυλίου της Εκκλησίας και στο σηµείου, ακριβώς, που αρχίζει το απέναντι µικρό ύψωµα. Εκεί αποκαλύφθηκε και η ύπαρξη ενός τοίχου, κατά τη διεύθυνση Ανατολή ύση, µέρος του οποίου αποτελούσαν και τα δύο αγκωνάρια. Τα ίχνη του τοίχου φαίνονται στο δεξιό µέρος του γαιοπροωθητή, όπου, το χώµα, είναι λίγο άσπρο. Τα άσπρα χώµατα προέρχονται από το ασβεστοκονίαµα του τοίχου. Τα αγκωνάρια είναι ένα µικρό και ένα µεγάλο. Η ύπαρξή τους, εκεί, σηµαίνει και την ύπαρξη ενός ισχυρού τοίχου, ο οποίος αποτελούσε µέρος ενός µεγάλου και δυνατού κτιρίου. Και, βέβαια, θα πρέπει να δεχθούµε ότι, ένα µεγάλο κτίριο, δεν θα ήταν µόνο του, αλλά θα συνοδεύονταν και από άλλα µικρότερα, τα οποία, όλα µαζί, θα συνιστούσαν συγκρότηµα κτιρίων. 9 δ. Θραύσµατα διαφόρων κεραµικών και υπολείµµατα δοχείου: Φαίνονται στις επόµενες τρεις φωτογραφίες, Νο 22, Νο 23 και Νο 24: Φωτ. Νο 22: Έγχρωµα κεραµικά Φωτ. Νο 23: ιάφορα κεραµικά και υπολείµµατα δοχείου 9 Το µικρό αγκωνάρι, µαζί µε κάποιες άλλες καλοπελεκηµένες πέτρες, τις έκλεψαν το 2004. Θα έκλεβαν και το µεγάλο, αλλά, προφανώς, είναι πολύ βαρύ και δεν µπορούσαν να το σηκώσουν. 12

Φωτ. Νο 24: ιάφορα µεγαλύτερα κεραµικά. Βρέθηκαν, επιφανειακά, στο δυτικό προαύλιο της Εκκλησίας ή συγκεντρώθηκαν από το ανάχωµα του δρόµου δυτικά του προαυλίου. Ανάλυση του περιεχοµένου των φωτογραφιών: Φωτογραφία Νο 22: Πρόκειται για επισµαλτωµένα έγχρωµα θραύσµατα κεραµικών. Προέρχονται, ασφαλώς, από επισµαλτωµένα κεραµικά αντικείµενα, κυρίως πιάτα, τα οποία τα αφιέρωναν οι πιστοί, παλιά, στις εκκλησίες. Από την άποψη αυτή έχουµε ένα επιβεβαιωτικό στοιχείο για την ύπαρξη ναού στη θέση της σηµερινής Εκκλησίας. Φωτογραφία Νο 23: Στη φωτογραφία αυτή παρατηρούµε τα εξής: Στο πίσω και αριστερό µέρος: Τρία τεµάχια από υπολείµµατα ενός µεγάλου δοχείου και συγκεκριµένα: Τη βάση του και δύο τεµάχια από το υπόλοιπο µέρος του. Η βάση του είναι κυκλική. Αυτό σηµαίνει ότι, το δοχείο, είχε στρογγύλη µορφή. Στο κέντρο της βάσης υπάρχει µία οπή, από την οποία, προφανώς, άδειαζαν τα υγρά µε τα οποία γέµιζαν το δοχείο. Γύρω από το δοχείο ήταν στερεωµένες ταινίες από µόλυβδο, οι οποίες, προφανώς, σχηµάτιζαν κάποια γράµµατα. Στη φωτογραφία βλέπουµε ένα µολύβδινο «Τ», το οποίο συνδέει τα δύο αριστερά, από τη βάση, τεµάχια. Από αυτό και µόνο το στοιχείο δεν είναι δυνατό να συµπεράνουµε, ποια ήταν και τα υπόλοιπα γράµµατα. Η ύλη µε την οποία ήταν κατασκευασµένο το δοχείο δεν είναι ψηµένο κεραµίδι, αλλά από µία άλλη ύλη η οποία είναι µεν σκληρή αλλά τρίβεται εύκολα. Εσωτερικά και εξωτερικά υπήρχε ειδική επάλειψη, µε την οποία, το δοχείο, γίνονταν στεγανό. Το εύθραυστο του δοχείου σηµαίνει ότι, αυτό, ήταν σταθερά τοποθετηµένο σε ένα σηµείο και δεν το µετακινούσαν, από το φόβο µήπως θραυστεί. Από όλα τα ανωτέρω δηµιουργείται η εντύπωση, ότι πρόκειται για δοχείο, το οποίο, κατά πάσα πιθανότητα, το χρησιµοποιούσαν για κολυµβήθρα. Αν, αυτό, είναι αληθές, τότε, στη θέση της σηµερινής Εκκλησίας ήταν άλλη παλαιότερη και, αν πρόκειται περί Μοναστηριού, τότε, η Εκκλησία αυτή, ήταν το Καθολικό του Μοναστηριού. Στο εµπρός και δεξιό µέρος: Τεµάχια κεραµιδιών τα οποία προέρχονται από διάφορα κεραµικά µε διακοσµητικές εγχαράξεις. Τέτοια κεραµικά χρησιµοποιούνταν για διακόσµηση εκκλησιών. Το στενό µέρος ενός γκιουνιού, το οποίο, πιθανόν, να προέρχεται από το σωλήνα, µε τον οποίο µετέφεραν το γάλα από τον Αϊ Λιά ή το νερό από κάποιο υδραγωγείο. Μία αγνύθα, η οποία είναι η ίδια µε τη µία από τις τρεις αγνύθες που παρουσιάζονται σε φωτογραφία Νο 12. 13

Φωτογραφία υπ αριθµ. 3: Μεγάλα τεµάχια χονδρών κεραµιδιών. Από αυτά, τα δύο, έχουν χαραγµένες, επάνω τους, καµπύλες γραµµές, τα δύο είναι κυρτά (τα δύο πρώτα της φωτογραφίας) και τα άλλα δύο επίπεδα. Προέρχονται, προφανώς είτε από τη στέγη του υφισταµένου, εκεί, κτίσµατος, είτε από πήλινα διακοσµητικά κεραµικά. Σε όποια κατηγορία και αν ανήκουν, πάντως, υποδηλώνουν ότι εξυπηρετούσαν τις ανάγκες ενός µεγάλου κτιρίου, το οποίο υπήρχε εκεί. ε. ιάφορα σιδηρά αντικείµενα: Φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 25: Φωτ. Νο 25: Τα σιδηρά αντικείµενα. Βρέθηκαν, επιφανειακά, στο βόρειο προαύλιο της Εκκλησίας. Τα αντικείµενα, αυτά, είναι: Μία λαβή πόρτας, ένας κρίκος (το µεγάλο µήκος του στελέχους του υποδηλώνει και το µεγάλο πάχος του ξύλου στο οποίο ήταν περασµένος) και µία χειροποίητη πρόκα. Αυτά είναι πολύ παλιά αντικείµενα και επιβεβαιώνουν, για µία ακόµη φορά, την ύπαρξη του µεγάλου κτιρίου στην εξεταζόµενη περιοχή. στ. ιάφορα δακτυλίδια: Σ αυτή τη φωτογραφία, Νο 26, παρατηρούµε τρία δακτυλίδια, τα οποία βρέθηκαν, επιφανειακά, στο κάτω µέρος του αναχώµατος του δρόµου δυτικά από την Εκκλησία. Φωτ. Νο 27: Τα δακτυλίδια. Τα δακτυλίδια αυτά είναι ένα πάρα πολύ σηµαντικό εύρηµα, διότι αποδεικνύουν, αναµφισβήτητα, τα ακόλουθα: 14

Την ύπαρξη Εκκλησίας αφιερωµένης σε σηµαντικό Άγιο Πρόσωπο, στο οποίο, οι πιστοί, απέθεταν τις ελπίδες των, για τη συµπαράστασή του σε δύσκολα προβλήµατα που αντιµετώπιζαν στη ζωή τους. Και η επίκληση της συµπαράστασης γίνονταν δια της καταθέσεως των δακτυλιδιών τους, γεγονός το οποίο αποτελεί αρχαία παράδοση, η οποία τηρείται µέχρι και σήµερα Η εµπιστοσύνη των ανθρώπων, προς το Άγιο Πρόσωπο στο οποίο ήταν αφιερωµένη η Εκκλησία, ήταν τέτοια που προσήλκυε πολλούς ανθρώπους για να προσευχηθούν. Τούτο σηµαίνει ότι, η Εκκλησία, είχε µεγάλη φήµη. Ένεκα τούτου εκτιµώ, ότι θα την επισκέπτονταν πολλοί άνθρωποι και µάλιστα από πολύ µακριά. Το πιθανότερο είναι µία τέτοια Εκκλησία να ανήκε σε Μοναστήρι Το πρώτο από τα δακτυλίδια της φωτογραφίας είναι ασηµένιο µε εγχάρακτο διακοσµητικό σχεδίασµα στην κεφαλή του. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 27, φαίνεται αυτό το σχεδίασµα. Φωτ. Νο 28: Το εγχάρακτο διακοσµητικό σχεδίασµα. ζ. Όστρακα κοχυλιών: Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 29, φαίνονται τρία όστρακα κοχυλιών. Φωτ. Νο 29: Τα όστρακα των κοχυλιών. Τα όστρακα βρέθηκαν δυτικά της Εκκλησίας, στην κατάπτωση των χωµάτων προς το δρόµο που έρχεται από το Σωληνάρι. Και, βέβαια, δηµιουργεί απορία το γεγονός, ότι βρέθηκαν όστρακα κοχυλιών στην Εκκλησία της Παναγίας. Η ύπαρξή τους αποδεικνύει ότι 15

ζούσαν, εκεί, Καλόγεροι, οι οποίοι έτρωγαν, στις περιόδους των νηστειών, θαλασσινά και συνεπώς και κοχύλια, τα όστρακα των οποίων τα πετούσαν εκεί γύρω. Έτσι δικαιολογείται η ύπαρξη των κοχυλιών, εκεί που βρέθηκαν. Καλόγεροι, βέβαια, σηµαίνει Μοναστήρι. Άλλη µία επιβεβαίωση περί υπάρξεως του Μοναστηριού. η. Το νόµισµα: Στο ίδιο σηµείο στο οποίο βρέθηκαν τα αγκωνάρια της φωτογραφίας Νο 20, βρέθηκε και το νόµισµα της επόµενης φωτογραφίας Νο 30. Πρόκειται για έναν Ανώνυµο Βυζαντινό Φόλλι, του 11 ου αιώνος, ο οποίος, στην όψη που φαίνεται στη φωτογραφία, γράφει: 1C XC. Ν Ι Κ Α Φωτ. Νο 21: Ο Ανώνυµος Βυζαντινός Φόλλις. Συµπεράσµατα από τα µεταχριστιανικά ευρήµατα: Όλα τα ευρήµατα συντείνουν στο να µας επιβεβαιώσουν, ότι, στη θέση της σηµερινής Εκκλησίας, υπήρχε ένα µεγάλο και πλούσιο Μοναστήρι, το οποίο λειτουργούσε µέχρι τον 11 ο αιώνα. Το Μοναστήρι αυτό θα εξυπηρετούσε και τις θρησκευτικές ανάγκες των κατοίκων των δύο εκατέρωθεν αρχαίων οικισµών [«Φραντζί» (το σηµερινό Παλιοφραντζί) και «Παλιού Χωριού», στη θέση Ροδιά]. Πέραν τούτου, όµως, µπορούµε να δεχθούµε, ότι είχε ευρύτερη απήχηση και το επισκέπτονταν και προσκυνητές από µακρινές περιοχές. Το Μοναστήρι αυτό είχε συνάφεια ή συνεργασία, µε το Μοναστήρι, που ήταν στο Φραντζιώτικο Αϊ Λιά. Τα σηµεία αυτά φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 30: 16

Φωτ. Νο 30: Παναγία, Παλιό Χωριό, Παλιοφραντζί, Άϊ Λιάς. Πληροφορίες από έγγραφο του 1833: Το έγγραφο αυτό είναι η υπ αριθµ. 1833 «Έκθεσις εγκαταστάσεως επί του χωρίου Φραντσί» 10 του Υποστρατήγου Βάσσου Μαυροβουνιώτη, η οποία συντάχθηκε από το Συµβολαιογράφο της περιφερείας του Ειρηνοδικείου Λαµίας Πέτρο Μοναστηριώτη. Το έγγραφο φέρει ηµεροµηνία 4 Μαϊου 1833. Για τον ακριβή προσδιορισµό των ορίων του χωρίου «Φραντσί» και την, εν συνεχεία, παράδοσή του στο Βάσσο Μαυροβουνιώτη συγκροτήθηκε µεικτή επιτροπή αποτελούµενη από τους: Νοµαρχιακό Γραµµατέα του Νοµού Φθιώτιδος και Φωκίδος (Νοµάρχη) Πάνο Μοναστηριώτη, τον Οικονοµικό Έφορο Φθιώτιδος Ιωάννη Χαντσόπουλο, τον Υποστράτηγο Βάσσο Μαυροβουνιώτη, δύο µάρτυρες από το χωριό «Φραντσί», τους Νικόλαο Μανίκα και Νικόλαο Πολύχρονο, καθώς και έναν επιπρόσθετο µάρτυρα τον ποιµένα Αθανάσιο Γυπτάκη κάτοικο Κωσταλεξίου. Και ενώ είχαν προσδιορισθεί τα περιφερειακά όρια της φραντζιώτικης περιοχής, η οποία θα παρεδίδετο στον Μαυροβουνιώτη, παρενέβη ο Οικονοµικός Έφορος και δήλωσε ότι «Έξαιρεί ρητώς της παραδόσεως τα εφεξής µοναστηριακά κτήµατα, άπερ 11 µένουν εις την άµεσον κυριότητα και κατοχήν του ηµοσίου, κείµενα εντός των ορίων του Φραντσιού». Ακολουθεί, στην «Έκθεση», ο προσδιορισµός όλων των κτηµάτων (θέση, έκταση και σύνορα) τα οποία είναι µοναστηριακά και διαχειρίζονται από το «Εκλησιαστικόν Ταµείον». Σαν Μοναστήρια αναφέρονται: Η «µονή του Προφήτου Ηλιού» και η «Παναγία». Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης αντέτεινε ότι: εν υπάρχουν, εντός των ορίων του χωρίου Φραντσί, κτήµατα, τα οποία να ανήκουν στο «Εκκλησιαστικόν Ταµείον». Έχει τίτλους µε τους οποίους αποδεικνύεται ότι, τα σηµειωθέντα κτήµατα, είναι ιδιοκτησία του. Μοναστήρι «υπό το όνοµα Παναγία και Προφήτης Ηλίας δεν υπήρξαν πώποτε, 12 ούτε, ήδη, υπάρχουσιν». Ο Οικονοµικός Έφορος «αντεπέφερεν 13 ότι, όλα τα ανωτέρω σηµειωθέντα κτήµατα, θεωρεί ως υπάρχοντα υπό την κυριότητα και διακατοχήν του Εκκλησιαστικού Ταµείου και δεν συµπεριλαµβάνει αυτά εις την παράδοσιν του λοιπού χωρίου Φραντσί. Ως µοναστηριακά κτήµατα, ανήκοντα στο Μοναστήρι της «Παναγίας», αναφέρονται 8 αγροτεµάχια συνολικής εκτάσεως 80 στρεµµάτων και 312 τετραγωνικών µέτρων. 10 Από την «Έκθεση» αυτή είχε την καλοσύνη, η Κυρία Θεοδώρου Αφροδίτη Φιλόλογος - να µου δωρίσει ένα αντίγραφο. 11 Άπερ = τα οποία. 12 Πώποτε = ποτέ. 13 Αντεπέφερεν = ανταπάντησε. 17

Σε δύο, από τα ανωτέρω κτήµατα, αναφέρεται ότι συνορεύουν «µε το κτίριον της Παναγίας». Συµπεράσµατα από τις ανωτέρω πληροφορίες: Επιβεβαιώνεται απολύτως το συµπέρασµα, το οποίο προέκυψε από την εξέταση των µεταχριστιανικών ευρηµάτων, περί υπάρξεως, παλιά, Μοναστηριού στη θέση της σηµερινής Εκκλησίας της Παναγίας. Μετά την καταστροφή του Μοναστηριού, όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια, εξακολουθούσαν, τα κτήµατα αυτά, να θεωρούνται µοναστηριακά και τα διαχειρίζονταν το «Εκκλησιαστικόν Ταµείον». Προέκυψε νέα πληροφορία, σύµφωνα µε την οποία, το 1833, υπήρχε «κτίριον της Παναγίας». Αυτό σηµαίνει ότι, µετά την καταστροφή του Μοναστηριού για την οποία θα αναφερθούµε κατωτέρω, οι πιστοί, κατασκεύαζαν πάντοτε, εκεί, κάποιο εικόνισµα ή Εκκλησάκι σε ανάµνηση της λατρείας της Παναγίας. Θέλω να πω, µε άλλα λόγια, ότι η ανάµνηση του Μοναστηριού και της Παναγίας, δεν χάθηκε ποτέ από τις σκέψεις των ανθρώπων, αλλά παρέµεινε σαν τόπος λατρείας της Παναγίας και σαν τόπος διατηρήσεως των εθίµων εορτασµού της δύο φορές το χρόνο, ήτοι τη δεύτερη µέρα του Πάσχα και στις 15 Αυγούστου. Άρα, οι ανωτέρω εορτασµοί, είναι πανάρχαιο έθιµο, το οποίο τηρούν οι Κωσταλεξιώτες και οι Φραντζιώτες και πρέπει να διατηρηθεί µε κάθε τρόπο. Ο Μαργαρίτης, για να κατασκευάσει την Εκκλησία του 1899, ή γκρέµισε την προϋπάρχουσα Εκκλησία και έκτισε καινούρια ή την επεξέτεινε. Νόµισµα του 1846: Στο δρόµο, δυτικά της Εκκλησίας, βρέθηκε ένα νόµισµα, οι όψεις του οποίου φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 31: Προσθία όψη Οπισθία όψη Φωτ. Νο 31: Το νόµισµα που βρέθηκε στην Παναγία. Το νόµισµα, στην προσθία του όψη, φέρει το βασιλικό θυρεό (Βασιλιάς ο Όθωνας) και, περιφερειακά, τις λέξεις ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΟΣ. Στην οπισθία του όψη φέρει, περιφερειακά, δάφνινο στεφάνι και στο κέντρο γράφει: 5 ΛΕΠΤΑ 1846 Το νόµισµα αυτό το έχασε, προφανώς, κάποιος προσκυνητής, που είχε επισκεφθεί την Εκκλησία κάποιον δεκαπενταύγουστο ή κάποια δεύτερη ηµέρα του Πάσχα και κάποιο έτος µετά το 1846. Άρα επιβεβαιώνεται η ύπαρξη της Εκκλησίας και η τέλεση των εορτών και µετά το έτος αυτό. Η ίδρυση και η καταστροφή του Μοναστηριού: Η ίδρυση: 18

εν διαθέτουµε καµία πληροφορία, για το πότε ιδρύθηκε το Μοναστήρι της Παναγίας. Για το Μοναστήρι των Αγίων Ταξιαρχών των Κοµποτάδων η παράδοση αναφέρει, ότι ιδρύθηκε επί «Ιουστινιανού Αυτοκράτορος της Κωνσταντινουπόλεως». 14 Ο Ιουστινιανός ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 527 µέχρι το 565 µ. Χ. και, εκτός των άλλων πολλών κτισµάτων, έκτισε και πλήθος ναών και µοναστηριών. Είναι αυτός ο οποίος έκτισε το µέγιστο ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. εν αποκλείεται, την ίδια περίοδο, να ιδρύθηκε και το Μοναστήρι της Παναγίας. Η καταστροφή: Εκτός από το Μοναστήρι της Παναγίας υπήρχαν, γύρω από αυτό και όπως αναφέραµε και ανωτέρω, οι οικισµοί του Φραντζί (το σηµερινό Πλιοφραντζί) και το «Παλιό χωριό» στη θέση της Ροδιάς. Επί πλέον υπήρχε και το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Για το «Παλιό χωριό» έχει επιβεβαιωθεί η καταστροφή του από σεισµό, ο οποίος έγινε µετά το 1224 µ. Χ. και πριν από το 1466 µ. Χ. Για τον παλιό οικισµό του Φραντζί και τα δύο Μοναστήρια δεν υφίσταται, από την παράδοση, καµία πληροφορία, για το πώς έπαψαν να υπάρχουν. Η µία άποψη, για την καταστροφή τους, είναι ότι καταστράφηκαν από τον ίδιο σεισµό που κατέστρεψε το «Παλιό Χωριό». Και τούτο δικαιολογείται από το γεγονός ότι, ο σεισµός αυτός, ήταν πολύ µεγάλης εντάσεως και, ασφαλώς, δεν θα κατέπεσαν µόνο τα βράχια, τα οποία καταπλάκωσαν και κατέστρεψαν το «Παλιό Χωριό», αλλά θα καταστράφηκαν και όλοι οι πλησίον οικισµοί και τα Μοναστήρια. Η άλλη άποψη είναι να καταστράφηκε, και το δικό µας Μοναστήρι της Παναγίας, κατά τον αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας από τους Τούρκους, όπως καταστράφηκε το Μοναστήρι των Αγίων Ταξιαρχών και, πιθανόν, το Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Προσωπικώς αποκλίνω υπέρ της πρώτης περιπτώσεως. Η βρύση της Παναγίας, ο συνδετικός δρόµος Εκκλησία - βρύση και ο τάφος του Μαργαρίτη: Στη Γενική Συνέλευση της Αδελφότητας Κωσταλεξιωτών, του έτους 2003, αποφασίστηκαν τα εξής: Η αναστήλωση της βρύσης της Παναγίας, η διάνοιξη του παλαιού δρόµου Εκκλησία βρύση, ο οποίος είχε κλείσει από τα πουρνάρια, και η αποκατάσταση του τάφου του κτήτορα της Εκκλησίας Βασιλείου Μαργαρίτη. Τούτο έγινε ύστερα από πρόταση του γράφοντος. Η απόφαση ήταν οµόφωνη από όλους τους παρισταµένους στη Συνέλευση. Για το σκοπό αυτό ο Πρόεδρος του ιοικητικού Συµβουλίου της Αδελφότητας, αείµνηστος σήµερα, Ιωάννης Παπακυριαζής, εξασφάλισε, από διάφορους φορείς, τα ανάλογα χρήµατα για την εκτέλεση των ανωτέρω εργασιών. Το εκέµβριο του 2004, το νέο ιοικητικό Συµβούλιο µε Πρόεδρο το Θωµά Ευθυµίου Λάζο, αποφάσισε την υλοποίηση τους. Την εργασία την ανέθεσαν στο χωριανό µας ηµήτριο Σπύρου Κανατά. Σε εκτέλεση αυτής της εργασίας, ο Βασίλειος Παναγιώτου Κανατάς, ανέβασε, στην Παναγία, τρία µεγάλα µηχανήµατα. Με τα µηχανήµατα αυτά και µε χειριστή τον ίδιο έγιναν, στις 8, 9 και 10 Αυγούστου 2005, οι ακόλουθες εργασίες: Εκκαθάριση και διευθέτηση του χώρου της βρύσης και του τάφου του Μαργαρίτη, ιάνοιξη δρόµου από την Εκκλησία µέχρι τη βρύση. Η βρύση: Η βρύση βρίσκεται σε απόσταση 100 µέτρων, περίπου, Νοτιοδυτικά της Εκκλησίας. Είναι πανάρχαια κατασκευή και, η εκτίµησή µου είναι, ότι έχει κατασκευασθεί από της κτήσεως του Μοναστηριού. εν χωρά καµία αµφιβολία ότι, από τη βρύση αυτή, θα κάλυπταν τις ανάγκες τους, σε νερό, οι καλόγεροι του Μοναστηριού. Επίσης, µε το νερό της ίδιας βρύσης, θα πότιζαν τα περιβόλια, τα οποία θα είχαν, οι καλόγεροι, στα παρακείµενα χωράφια. Η βρύση, όπως ήταν πριν από τις 8 Αυγούστου 2005, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 32: 14 Βλέπε σχετική επιγραφή, εκ της προσόψεως Μοναστηρίου των Ταξιαρχών στο ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ (ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ), Φωτ. Νο 13. 19

Φωτ. Νο 32: Η βρύση της Παναγίας όπως ήταν πριν τη 10 η Αυγούστου 2005. Στις επόµενες φωτογραφίες, Νο 33, Νο 34 και Νο 35, φαίνονται τρεις διαδοχικές φάσεις από τις εργασίες εκκαθαρίσεως και αποψιλώσεως του χώρου της βρύσης. Φωτ. Νο 33: Εκκαθάριση και αποψίλωση του χώρου επάνω από τη βρύση. Στο κάτω δεξιά µέρος της φωτογραφίας διακρίνεται η παλιά βρύση χαµένη µέσα στα πουρνάρια και τα αρκουδόβατα (αρκ δόβατα). Φωτ. Νο 34: Η βρύση όπως αποκαλύφθηκε µετά την αποψίλωση του περιβάλλοντος χώρου. 20

Όπως βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία, η βρύση, είναι καταχωσµένη από τα χώµατα, τα οποία, το νερό της βροχής, έχει κατεβάσει από τα ψηλότερα σηµεία. Φωτ. Νο 35: Εκκαθάριση του χώρου της βρύσης από τα χώµατα. Στη φωτογραφία φαίνεται καθαρά ο Βασίλης Κανατάς, ο οποίος χειρίζεται το µηχάνηµα. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 36, φαίνεται η ίδια η βρύση, όπως αποκαλύφθηκε από τα πουρνάρια και τα χώµατα. Φαίνεται καθαρά τι έχει αποµείνει από την παλιά βρύση. Φωτ. Νο 36: Η βρύση µετά την εκκαθάριση και τη διάνοιξη του χώρου της. Κατά τις ανωτέρω εργασίες, στο χώρο της βρύσης, παρατηρήθηκαν τα εξής: Τα πουριά: Παρατηρήθηκαν µεγάλες ποσότητες από πουρί, το οποίο παρήγαγε το τρεχούµενο νερό της βρύσης. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 37, βλέπουµε ένα τεµάχιο πουριού, το οποίο είχε δηµιουργηθεί κάτω, ακριβώς, από την κάνουλα της βρύσης και ακουµπούσε στο έδαφος. Η εξωτερική του επιφάνεια είναι καλυµµένη µε µούσκλια. 21

Φωτ. Νο 37: Η εµπροσθία όψη του πουριού που ήταν κάτω από την κάνουλα της βρύσης. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 38, βλέπουµε το πίσω µέρος του ίδιου πουριού, το οποίο ήταν σε επαφή µε τον τοίχο της βρύσης. Φωτ. Νο 38: Η οπισθία όψη του πουριού που ήταν κάτω από την κάνουλα της βρύσης. Τέλος στην επόµενη φωτογραφία, Νο 39, βλέπουµε ένα άλλο τεµάχιο πουριού. Φωτ. Νο 39: Ένα άλλο τεµάχιο πουριού. 22

Τα ανωτέρω πουριά δηµιουργήθηκαν, ασφαλώς, από άλατα, τα οποία περιέχει το νερό. Το λιγοστό νερό της βρύσης: Όντως, το νερό που έτρεχε, ήταν λιγοστό. Σχηµατίσθηκε η εντύπωση ότι, το φαινόµενο, προέκυψε από τη δηµιουργία πουριού στο σωλήνα εκροής του νερού. Για να διαπιστωθεί αν θα αυξηθεί ή όχι η ποσότητα του τρεχούµενου νερού ο ηµήτριος Κανατάς έβαλε, µέσα στην τρύπα εκροής του, µία σιδηρόβεργα, η είσοδος της οποίας, στην αρχή δυσκολεύτηκε. Μετά από µερικά κτυπήµατα εισέδυσε µέσα στο σωλήνα και, ταυτόχρονα, αυξήθηκε και η ποσότητα του τρεχούµενου νερού. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 40, φαίνεται ο ηµήτριος Κανατάς, την ώρα που προσπαθεί να εισάγει τη σιδηρόβεργα µέσα στο σωλήνα εκροής του νερού. Φωτ. Νο 40: Ο ηµήτριος Κανατάς την ώρα που προσπαθεί να αυξήσει την ποσότητα του τρεχούµενου νερού. Και βέβαια, θα ήταν παράληψη, να µη δείτε, στην επόµενη φωτογραφία, Νο 41, και τον γράφοντα, να δοκιµάζει το νερό της βρύσης. Φωτ. Νο 41: Ο γράφων δοκιµάζει το νερό της βρύσης. Η ανακατασκευή της βρύσης: Κατ αρχήν αποφασίστηκε ότι, η κούπα της βρύσης και ό,τι έχει αποµείνει, από τον τοίχο της, να παραµείνουν όπως έχουν. Στη συνέχεια να γίνει ο καθαρισµός τους και η στερέωσή τους, ώστε να διατηρηθούν στη θέση τους. Τέλος να συµπληρωθεί η υπάρχουσα κατάσταση µε τοίχο τη ίδιας µορφής µε αυτόν που υπάρχει και µε πέτρες από την περιοχή κοντά στη βρύση. Το αποτέλεσµα της ανακατασκευής και, γενικά, της αποκατάστασης της βρύσης, από το ηµήτριο Κανατά, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία. 23

Φωτ. Νο 41: πέρας της ανακατασκευής της. Αν συγκρίνουµε τη φωτογραφία αυτή µε τις δύο προηγούµενες, παρατηρούµε τα εξής: Το παλαιό µέρος της βρύσης διατηρήθηκε ολόκληρο. Τα κτίσιµο της νέας λιθοδοµής έγινε κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να οµοιάζει µε τον παλαιό και, γενικά, µε βυζαντινή κατασκευή. Η επίστεψη του τοίχου έγινε µε πέτρες που προέκυψαν από την επεξεργασία των πουριών που αποκαλύφθηκαν κατά την εκκαθάριση της περιοχής της βρύσης. Γενικά, η όλη εργασία, ταυτίζεται πλήρως µε την παράδοση, όπως αυτή φαίνεται: Απ ό,τι είχε αποµείνει από την οικοδοµή της βρύσης, µε την ιστορία της περιοχής και µε το περιβάλλον. Κατόπιν όλων των ανωτέρω αξίζουν θερµά συγχαρητήρια: Στο ιοικητικό Συµβούλιο της Αδελφότητας Κωσταλεξιωτών για την απόφαση ανακατασκευής της βρύσης. Στον ηµήτριο Κανατά για την πίστη του στην παράδοση και την τέχνη µε την οποία την µετουσίωσε στην κατασκευή της βρύσης Στον Βασίλη Κανατά για το εξαιρετικό ενδιαφέρον µε το οποίο αποψίλωσε από τα δέντρα και ξεκαθάρισε από τη χώµατα τη γύρω από τη βρύση περιοχή Σε όσους, κατά τον ένα ή άλλο τρόπο, ενδιαφέρθηκαν και βοήθησαν στην εκτέλεση του έργου. Τα ευρήµατα στην περιοχή της βρύσης: Κατά τη διάρκεια των εκσκαφών στην περιοχή της βρύσης, βρέθηκαν τα ακόλουθα ευρήµατα: Τεµάχια κεραµιδιών από πήλινους σωλήνες, τα οποία φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 42: Φωτ. Νο 42: Τεµάχια των κεραµιδιών από πήλινους σωλήνες. 24

Στο δεξιό τεµάχιο φαίνεται να είναι κολληµένο, ακόµη, το παλαιό ασβεστοκονίαµα. Τα κεραµίδια είναι ακουµπισµένα επάνω σε µία πέτρινη πλάκα. Προέρχεται, προφανώς, από την επικάλυψη κάποιου διπλανού πεζουλιού της βρύσης, που, τώρα, δεν υπάρχει. Με τους πήλινους σωλήνες, που αντιπροσωπεύουν τα ανωτέρω κεραµικά, µπορούµε να συµπεράνουµε ότι µεταφέρετο νερό και από άλλη περιοχή. Τεµάχια από διάφορα κεραµίδια, τα οποία φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 43: Φωτ. Νο 43: ιάφορα τεµάχια κεραµιδιών. Όλα τα κεραµίδια της φωτογραφίας έχουν µεγάλο πάχος και, ιδίως, από τη µέση και αριστερά. εν µπορούµε να γνωρίζουµε τη συγκεκριµένη χρήση των κεραµιδιών αυτών. Εκείνο όµως που µπορούµε να πούµε, µε βεβαιότητα, είναι το ότι, στη θέση της βρύσης, υπήρχαν διάφορες κατασκευές, ίσως κάποιο κτίριο, ίσως κάποια δεξαµενή, άγνωστο. Ο συνδετικός δρόµος Εκκλησία Βρύση: Παλιά υπήρχε ένα µονοπάτι, το οποίο συνέδεε, απ ευθείας, την Εκκλησία µε τη βρύση. Το µονοπάτι αυτό θα χρησιµοποιούσαν, οι καλόγεροι, για τη µεταφορά του νερού. Τα τελευταία χρόνια, το ανωτέρω µονοπάτι, είχε κλεισθεί από τα πουρνάρια και δεν ήταν δυνατή η διέλευση ανθρώπων. Για τη διάνοιξη αυτού του µονοπατιού «τράβηξε», ο Βασίλειος Κανατάς, µερικές «µαχαιριές» µε το γαιοπροωθητή του και το αποτέλεσµα το βλέπετε στην επόµενη φωτογραφία, Νο 44. Το µονοπάτι έγινε δρόµος. Φωτ. Νο 44: Ο νέος δρόµος Εκκλησία - Βρύση 25

Ευρήµατα κατά τη διάνοιξη του δρόµου: Στην αρχή της συνδετικής οδού, από την πλευρά της Εκκλησίας, αποκαλύφθηκαν πολλά θραύσµατα κεραµιδιών. Μέρος από αυτά φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 45, τα οποία είναι τοποθετηµένα επάνω σε µία µεγάλη πέτρα. Φωτ. Νο 45: Τεµάχια κεραµικών στην αρχή της συνδετικής οδού από την πλευρά της Εκκλησίας. Τα κεραµικά αυτά προέρχονται, οπωσδήποτε, από την κεραµοσκεπή του καθολικού της Εκκλησίας ή άλλων κτισµάτων που ήταν εκεί. Μερικά από τα κεραµίδια είναι εγχάρακτα και, προφανώς, εξυπηρετούσαν κάποιες καλλιτεχνικές ανάγκες του Μοναστηριού. Ο τάφος του Βασιλείου Μαργαρίτη: Τον εξωραϊσµό του τάφου τον ανέλαβε και πάλι ο ηµήτριος Κανατάς και τη διάνοιξη της οδού προς αυτόν και του περιβάλλοντος - τον τάφο - χώρου ο Βασίλειος Κανατάς. Στην περιοχή αυτή έγιναν οι ακόλουθες εργασίες: Η εκκαθάριση και διάνοιξη της οδού από το προαύλιο της Εκκλησίας προς τον τάφο. Η εκκαθάριση και διαπλάτυνση του χώρου γύρω από τον τάφο µε αποτέλεσµα να αναδεικνύεται καλύτερα ο τάφος και να είναι δυνατή η πλήρης θέα, από το βορειοδυτικό µέρος του πλατώµατος που δηµιουργήθηκε, σε όλο το βορειοδυτικό µέρος της κοιλάδας του Σπερχειού. Ο τάφος, µε τη νέα του µορφή, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 46: Φωτ Νο 46: Ο τάφος του Μαργαρίτη µε τη νέα του µορφή. 26

Να σηµειώσουµε εδώ ότι οι «πέτρες» του τοίχου του τάφου έχουν διάφορα χρώµατα. Η κατασκευή τους έγινε ως εξής: Ο Κανατάς µετέφερε ειδική ψιλή και έγχρωµη άµµο από κάποια περιοχή. Μέσα στην άµµο έριξε τσιµέντο και ανάλογες έγχρωµες σκόνες. Κατασκεύασε ειδικά καλούπια, για κάθε «πέτρα» χωριστά. Μέσα στα καλούπια αυτά έριξε το κονίαµα που προαναφέρθηκε και, έτσι, προέκυψαν οι «πέτρες». Με τον τρόπο αυτό ο τοίχος του τάφου συνδυάζεται, απόλυτα, µε το χρώµα του γύρω, από αυτόν, χώρου και δίδει την εντύπωση ενός αρχαίου τάφου. Κατά συνέπεια αξίζουν και πάλι συγχαρητήρια στο ηµήτριο Κανατά για την εν γένει µαστορική του. Γενικά συµπεράσµατα από όλα όσα έχουν εκτεθεί µέχρι τώρα: Στη θέση της σηµερινής Εκκλησίας της Παναγίας (Κοίµηση της Θεοτόκου) υπήρχε Μοναστήρι µε την ίδια ονοµασία. Το έτος ιδρύσεώς του είναι άγνωστο. Ίσως να ιδρύθηκε επί Αυτοκράτορος του Βυζαντίου Ιουστινιανού. Το Μοναστήρι καταστράφηκε, πιθανόν, από τον ίδιο σεισµό, ο οποίος κατάστρεψε και το «Παλιό Χωριό» στη θέση του τοπωνυµίου Ροδιά ή καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Παλιγγενεσίας. Πιθανότερη φαίνεται η πρώτη εκδοχή. Πάντως τον 11 ο αιώνα το Μοναστήρι υπήρχε. Μετά την καταστροφή του Μοναστηριού έκτισαν οι πιστοί, στη θέση του Καθολικού του µοναστηριού, κάποιες µικρές εκκλησίες σε ανάµνηση του παλιού Μοναστηριού και της λατρείας, εκεί, της Παναγίας. Αυτό είχε σαν συνέπεια και τη διατήρηση των εθίµων της λατρείας αυτής δύο φορές το χρόνο, ήτοι τη δεύτερη ηµέρα του Πάσχα και στις 15 Αυγούστου. Ένα τέτοιο Εκκλησάκι υπήρχε το 1846. Το 1899, ο Βασίλειος Μαργαρίτης, έκτισε ένα Εκκλησάκι στην ίδια θέση και, το 1972, έγινε η επέκτασή του, προς τα δυτικά, µε δαπάνη των Κωσταλεξιωτών. Το 2005 έγινε αναπαλαίωση της βρύσης της Παναγίας, διανοίχτηκε ο δρόµος Εκκλησία βρύση και αναµορφώθηκε ο τάφος του Μαργαρίτη. Η θέση του Μοναστηριού έχει κατοικηθεί από παλαιοτάτων χρόνων. 27