ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Ομάδα Εργασίας ιαβάτης Ηλίας Θραψίμης Βασίλης Παναγόπουλος Ιωάννης Παπαδοπούλου Μαρία Πλαλή Μαριάνθη Τσουκαλά Βασιλική ΜΗΜ-ΠΜ ΑΤΜ-ΠΜ ΧΜ ΠΜ, Επίκουρος Καθηγήτρια ΕΜΠ ΧΜ ΠΜ, Λέκτoρας ΕΜΠ Αθήνa Απρίλιος 2010

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 2. ΓΕΝΙΚΑ... 5 2.1 Συνοπτική περιγραφή επεισοδίου ρύπανσης του Μαλιακού... 5 2.2 Ειδική αναφορά στη χωρική και χρονική εξέλιξη του επεισοδίου θαλάσσιας ρύπανσης του Μαρτίου 2009... 5 2.3 Ανταπόκριση των φορέων στο επεισόδιο της θαλάσσιας ρύπανσης... 6 2.4 Ανταπόκριση της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ/ΥΠΕΚΑ) 8 2.5 Αξιολόγηση των αιτιών του επεισοδίου... 9 2.5.1 Αποτελέσματα έρευνας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε...9 2.5.2 Αποτελέσματα έρευνας ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ...10 3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 12 3.1 Γενικά... 12 3.1.1 Γεωλογική δομή...13 3.2 Υδροδυναμική συμπεριφορά και ποιότητα των επιφανειακών νερών... 14 3.2.1 Υδρολογικό καθεστώς...14 3.2.2 Ποιότητα νερών...15 3.3 Υδροδυναμική συμπεριφορά και ποιότητα των υπογείων νερών... 17 3.3.1 Υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά και συνθήκες...17 3.3.2 Υδροφόροι ορίζοντες - Ροή υπόγειων νερών...18 3.3.2 Ποιότητα των υπόγειων νερών...18 3.4 Υδροδυναμική συμπεριφορά και ποιότητα των παράκτιων νερών του Μαλιακού Κόλπου... 18 3.4.1 Ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος (Μαλιακός κόλπος)...21 3.5 Πηγές ρύπανσης... 22 4. ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ - ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ... 25 4.1 Αλιευτική δραστηριότητα... 25 4.2 Ιχθυοκαλλιέργεια... 26 5 ΕΙ ΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 27 5.1 Κοινοτική νομοθεσία υδάτων... 27 2

5.2 Ελληνική νομοθεσία υδάτων... 29 5.3 Κοινοτική νομοθεσία υγρών αποβλήτων Η προσαρμογή της Ελληνικής νομοθεσίας για τα υγρών αποβλήτων... 30 5.4 Ειδικό νομοθετικό πλαίσιο για το Μαλιακό κόλπο... 32 5.4.1 Όρια Μαλιακού... 32 5.4.2 Καθεστώς προστασίας Μαλιακού... 34 6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΠΕΙΣΟ ΙΟΥ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΟΥ-ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009... 35 6.1 Παράμετροι μελέτης επεισοδίου... 35 6.1.1 ιαλυμένο οξυγόνο και ανόργανα θρεπτικά άλατα... 36 6.1.2 Οργανικοί ρύποι στη στήλη του νερού... 37 6.1.3 Βαρέα Μέταλλα... 38 6.1.4 Φερτά - Αιωρούμενα... 38 6.1.5 Παθογόνα Επιβλαβή Μικροφύκη... 39 6.2 Ιχθυοτοξικό είδος του γένους Chattonella... 42 6.3 Γενικά για τις επιπτώσεις του ιχθυοτοξικού είδους του γένους Chattonella.... 43 6.4 Μακροχρόνιες επιπτώσεις του επεισοδίου... 44 7. ΜΕΤΡΑ, ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ... 46 7.1 Ερωτήσεις βουλευτών και ευρωβουλευτών... 46 7.2 Η πρόταση του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.... 46 7.3 Προτάσεις του εμπειρογνώμονα συμβούλου ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ... 47 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 49 8.1 Συμπεράσματα... 49 8.2 Προτάσεις... 52 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 55 9.1 Ελληνική Βιβλιογραφία... 55 9.2 ιεθνής Βιβλιογραφία... 56 9.3 Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία... 56 3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά από πρόταση της Μόνιμης Επιτροπής Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (Πρακτικό ΜΕΠΑΑ No. 5/15-7-2009), η ιοικούσα Επιτροπή του ΤΕΕ ανέθεσε με τις αποφάσεις Γ13/Σ29/2009 της 28 ης Ιουλίου 2009 και Β7/Σ35/2009 της 13 ης Οκτωβρίου 2009 σε Ομάδα Εργασίας (ΟΕ) την μελέτη, ανάδειξη και διαμόρφωση πρότασης επίλυσης του προβλήματος της ρύπανσης του Μαλιακού Κόλπου. Την ΟΕ αποτέλεσαν: τα μέλη της ΜΕΠΑΑ: ιαβάτης Ηλίας ΜΗΜ-ΠΜ Παναγόπουλος Ιωάννης ΧΜ Παπαδοπούλου Μαρία ΠΜ, Επίκουρος Καθηγήτρια ΕΜΠ Τσουκαλά Βασιλική ΠΜ, Λέκτορας ΕΜΠ και τα μέλη του Περιφεριακού Τμήματος Ανατολικής Στερεάς του ΤΕΕ: Θραψίμης Βασίλης ΑΤΜ-ΠΜ Πλαλή Μαριάνθη ΧΜ Σκοπός της Έκθεσης αυτής είναι: η αποτύπωση του επεισοδίου στο σύνολο των παραμέτρων του, και στις επιπτώσεις που αυτό επέφερε στο περιβάλλον, στην κοινωνία και στην οικονομική λειτουργία της περιοχής, η αξιολόγηση των αρνητικών επιπτώσεων, η διατύπωση προτάσεων για τη μακροπρόθεσμη αειφόρο διαχείριση της σχετικής παράκτιας ζώνης σε σχέση με τις νέες νομοθετικές απαιτήσεις, η διατύπωση προτάσεων για άμεση διαχείριση έκτακτων περιστατικών θανάτου ψαριών και επεισοδίων ρύπανσης της σχετικής παράκτιας ζώνης. Στη σύνταξη της παρούσας Τεχνικής Έκθεσης χρησιμοποιήθηκαν δευτερογενείς πηγές και στοιχεία από υφιστάμενες μελέτες και δημοσιεύσεις, οι οποίες αναφέρονται αναλυτικά στις βιβλιογραφικές αναφορές της έκθεσης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνονται σε όσους παρείχαν στοιχεία στην ΟΕ και ειδικότερα στους: Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος ΥΠΕΚΑ, Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (Κ.Υ.Υ), Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.), A. Τερζή, Χημικό Μηχανικό Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φθιώτιδας, Ε. ασενάκη Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστήμιου Αθηνών, Γ. Λειβαδά, Ε. Οικονόμου, Μηχανικούς, Περιφερειακή /νση Υδάτων. Ρίζο, Βιολόγο, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φθιώτιδας Γ. Τσάμπρα, Αντινομάρχη, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φθιώτιδας Αιρετούς, επιστήμονες και τεχνικούς της Αυτοδιοίκησης της ευρύτερης περιοχής. 4

2 ΓΕΝΙΚΑ 2.1 Συνοπτική περιγραφή επεισοδίου ρύπανσης του Μαλιακού Το φαινόμενο του μαζικού θανάτου ψαριών, το οποίο έλαβε χώρα στο Μαλιακό κόλπο, το διάστημα μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου 2009 (10/03/09-18/04/09), ήταν πρωτόγνωρο για την περιοχή, όχι όμως και για τον Ελλαδικό χώρο, όπου στο παρελθόν έχουν παρατηρηθεί αντίστοιχα φαινόμενα στον Αμβρακικό κόλπο. Οι μαζικοί θάνατοι ψαριών στο πρόσφατο επεισόδιο, έπληξαν κυρίως τον έσω Μαλιακό και ένα τμήμα του εξωτερικού τμήματος του κόλπου. Οι αρνητικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου ήταν και είναι ιδιαιτέρα σημαντικές και πλήττουν κατά κύριο λόγο την αλιεία και τον τουρισμό. Τα είδη της άγριας ιχθυοπανίδας παυ επλήγησαν περισσότερο ήταν: - μουρμούρες (Lithognafhus mormyrus), - σπάροι (Diplodus annularis), - τσιπούρες (Sparus aurata), - μυλοκόπια (Umbrina cirrosa) κυρίως μεγάλου μεγέθους, - αθερίνες (Atherina spp.), - φρύσσες (Sardinelto aunta) - λιθρίνα (Pagellus erythrinus), - σκιοί (Sciaena umbra), - κέφαλοι (Mugil cephalus). - σαλάχια (Raja spp.) κυρίως μεγάλου μεγέθους. Στις ιχθυοκαλλιεργητικές μονάδες αναφέρθηκαν θάνατοι σε τσιπούρες (Sparus aurata) και ιδιαιτέρα στο ιχθυοτροφείο της περιοχής Αγίου Σεραφείμ ( ΙΑΣ Ιχθυοκαλλιέργειες Α.Β.Ε.Ε.), ενώ δεν αναφέρθηκαν θάνατοι ή άλλες επιπτώσεις σε δίθυρα μαλάκια, τόσο από τις ζώνες αλιείας όσο και από τις μυδοκαλλιέργειες του Μαλιακού κόλπου. Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φθιώτιδας, αντέδρασε άμεσα καλώντας ερευνητικούς φορείς (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., ΕΘΙΑΓΕ, ιδιώτες) οι οποίοι πραγματοποίησαν αυτοψίες και σχετικές μετρήσεις στην περιοχή του ενδιαφέροντος. 2.2 Ειδική αναφορά στη χωρική και χρονική εξέλιξη του επεισοδίου θαλάσσιας ρύπανσης του Μαρτίου 2009 Το χρονικό του φαινομένου ρύπανσης που παρατηρήθηκε στο Μαλιακό κόλπο τον Μάρτιο- Απρίλιο του 2009 συνοψίζεται στον Πίνακα 2.1 (ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ, 2009). 5

Πίνακας 2.1: Το χρονικό του φαινομένου του μαζικού θανάτου ψαριών στο Μαλιακό κόλπο (ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ, 2009). Ημερομηνία Θέση Είδος νεκρών ψαριών 10-03-2009 Αγ. Τριάδα Μουρμούρες 11-03-2009 Αγ. Μαρίνα/Αγ. Τριάδα Μουρμούρες, Τσιπούρα, 13-03-2009 Μώλος Μ ό Μουρμούρες 23-03-2009 Λιβάρι ως Αγ. Μαρίνα Τσιπούρες, Σπάροι, Αθερίνες, Μ ό Αγ. Μαρίνα Σπάροι, Αθερίνες 24-03-2009 Λιβάρι Τσιπούρες 26-03-2009 Αγ. Μαρίνα Τσιπούρες, Μουρμούρες 27-03-2009 Λιβάρι Τσιπούρες, Μουρμούρες 28-03-2009 Αγ. Σεραφείμ Τσιπούρες (Ιχθυοτροφείο ΙΑΣ) 31-03-2009 Αγ. Τριάδα Μουρμούρες, Σαλάχια 02-04-2009 Καραβόμυλος Φρύσσες 03-04-2009 Σκάρφεια Αγ. Τριάδα Σπάροι Σαλάχια 04-04-2009 Μώλος Τσιπούρες, Μουρμούρες Κέφαλοι 05-04-2009 Ράχες Καμένα Βούρλα Μουρμούρες, Κέφαλοι Λιθρίνια 08-04-2009 Αγ. Σεραφείμ Κέφαλοι, Αθερίνες, Σπάροι 09-04-2009 Αγ. Σεραφείμ Κέφαλοι 11-04-2009 Καλόγηρος Σπάροι, Μουρμούρες 13-04-2009 Καραβόμυλος Μυλοκόπια 14-04-2009 Στυλίδα Καλόγηρος Μουρμούρες 18-04-2009 Αχλάδι Μουρμούρες, Αθερίνα Σύμφωνα με την έκθεση πραγματογνωμοσύνης (ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ, 2009) και στοιχεία των Υπηρεσιών της Νομαρχιακής Auτοδιοίκησης Φθιώτιδας, ποσότητες νεκρών ψαριών παρατηρήθηκαν σε διάφορες περιοχές του Μαλιακού κόλπου για περίπου 40 ημέρες και συγκεκριμένα στο διάστημα 10 Μαρτίου με 18 Απριλίου 2009. Oι πρώτες ποσότητες νεκρών ψαριών στο Μαλιακό κόλπο αναφέρθηκαν στις αρμόδιες Υπηρεσίες της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φθιώτιδας στις 10-03-2009 στην περιοχή της Αγ. Τριάδας. Η /νση Αλιείας προχώρησε σε σύρσεις με αλιευτικό εργαλείο προκείμενου να επιβεβαιώσει τους θανάτους και εντόπισε την ίδια ημέρα ποσότητες νεκρών ψαριών (κυρίως μουρμούρες). 2.3 Ανταπόκριση των φορέων στο επεισόδιο της θαλάσσιας ρύπανσης Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φθιώτιδας αντέδρασε άμεσα πραγματοποιώντας σειρά δειγματοληψιών (νερού, ψαριών και οστρακοειδών). Τα δείγματα αναλύθηκαν από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. και το Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων Αθηνών (Κ.Κ.Ι.Α.). Τα αποτελέσματα των τοξικολογικών αναλύσεων για φυτοφάρμακα, βαρέα μέταλλα, οργανικά δηλητήρια, παθογόνα βακτήρια, παράσιτα στα ψάρια και στα οστρακοειδή ήταν αρνητικά (υπ' αριθμ. 2361/19-03-09 έκθεση τοξικολογικής εξέτασης και υπ' αριθμ. 3052/13-04-09 δελτίο αποτελεσμάτων του Κ.Κ.Ι.Α.). Ειδικότερα στα αποτελέσματα του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς για τις Ασθένειες 6

των Ιχθύων του Κ.Κ.Ι.Α. (δελτίο 3052/13-04-09) γίνεται η αναφορά ότι σε επιχρίσματα βραγχίων ψαριών διαπιστώθηκε σημαντικός αριθμός φυτοπλαγκτικών οργανισμών, που απαιτούσαν περαιτέρω ανάλυση. Στις 27-03 2009, κτηνίατροι της Κτηνιατρικής διεύθυνσης της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φθιώτιδας σε συνεργασία με το εθνικό εργαστήριο Αναφοράς Ασθενειών Οστρακοειδών του Κέντρου Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων Θεσσαλονίκης, πραγματοποίησαν αυτοψία στις εκβολές του Σπερχειού ποταμού. Τα αποτελέσματα της αυτοψίας (.Υ./30-03-2009 Υπηρεσιακό Σημείωμα) έδειξαν ότι οι θάνατοι των ψαριών προκλήθηκαν από συνθήκες ανοξίας, εξαιτίας των φερτών υλικών. Τα αποτελέσματα του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. (έγγραφο 1684/01-04-09), αναφέρουν ότι στα δείγματα δεν εντοπίστηκαν: τοξικές οργανικές ουσίες, οι συγκεντρώσεις των ανόργανων θρεπτικών αλάτων ήταν φυσιολογικές, η αφθονία των φυτοπλαγκτικών οργανισμών (συμπεριλαμβανομένου και των επιβλαβών ειδών) ήταν σε φυσιολογικά όρια, υψηλές συγκεντρώσεις άμορφου υλικού. Στις 26-03-2009, 31-03-2009 και 08-04-2009 κλιμάκιο του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. έλαβε δείγματα νερού και ψαριών και πραγματοποίησε μετρήσεις των φυσικο-χημικών παραμέτρων του νερού. Στο ενημερωτικό σημείωμα της 10 ης Απριλίου 2009 του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. αναφέρεται ότι εντοπίστηκαν σε υψηλές ποσότητες στα βράγχια νεκρών ψαριών μικροφύκη του γένους Chattonella. Στις 10-04-2009 δείγματα νερού και εκτρεφόμενων ψαριών από τη θαλάσσια περιοχή του Αγ. Σεραφείμ ελήφθησαν από τη /νση Κτηνιατρικής της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φθιώτιδας. Σύμφωνα με τις αναλύσεις της Εργαστηριακής Μονάδας Θαλάσσιων Τοξικών Μικροφυκών του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (13-04-2009 δελτίο αποτελεσμάτων) στα δείγματα του νερού βρέθηκαν εν δυνάμει ιχθυοτοξικά μικροφύκη των γενών Karena και Chattonella, σε αφθονίες που δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες για την πρόκληση του μαζικού θανάτου ψαριών στο Μαλιακό κόλπο. Στα δείγματα ψαριών δεν διαπιστώθηκαν αλλοιώσεις στα βράγχια αλλά ούτε και κύτταρα δυνητικά υπεύθυνων ιχθυοτοξικών μικροφυκών στο στομαχικό περιεχόμενο τους. Στις 14-04-2009 πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία από ερευνητές του Ινστιτούτου Αλιευτικών Ερευνών (ΙΝ.ΑΛ.Ε) του ΕΘΙΑΓΕ, του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσ/νίκης του ΕΘΙΑΓΕ, του K.K.Ι.A., παρουσία των /νσεων Κτηνιατρικής και Αλιείας Φθιώτιδας σε περιοχές του Μαλιακού κόλπου. Τα αποτελέσματα της δειγματοληψίας αναφέρουν χαμηλές συγκεντρώσεις οξυγόνου (2,70-3,20 mg/l) στα νερά του Μαλιακού κόλπου και σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων και αιωρούμενων σωματιδίων κοντά στις εκβολές του Σπερχειού ποταμού. Στα δείγματα νερού βρέθηκε είδος του γένους Chattonella. Σύμφωνα με την ανάλυση της παραπάνω δειγματοληψίας οι ιδιαίτερα χαμηλές συγκεντρώσεις του φυτοπλαγκτού και της χλωροφύλλης στο νερό, σε συνδυασμό με τις υψηλές συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων και τις πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις του διαλυμένου οξυγόνου αποδεικνύουν ότι τα ιδιαίτερα οξυγονοβόρα φορτία που μεταφέρθηκαν μαζικά, συνέβαλαν στη δημιουργία συνθηκών ανεπαρκούς παρουσίας οξυγόνου, με αποτέλεσμα το θάνατο κυρίως βενθικών ψαριών (π.χ. μουρμούρες). 7

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι η /νση Κτηνιατρικής της Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φθιώτιδας, εφαρμόζει πρόγραμμα παρακολούθησης των θαλασσίων βιοτοξινών στις ζώνες αλιείας και καλλιέργειας οστρακοειδών του Μαλιακού κόλπου. είγματα νερού λαμβάνονται σε εβδομαδιαία βάση από τις ζώνες καλλιέργειας οστράκων του νομού. Στα πλαίσια υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος εξετάστηκαν για την παρουσία επιβλαβών μικροφυκών 9 δείγματα νερού τον Μάρτιο του 2009 και 14 δείγματα νερού τον Απρίλιο 2009 από την Εργαστηριακή Μονάδα Θαλάσσιων Τοξικών Μικροφυκών του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσ/νίκης. Στα εν λόγω δείγματα νερού, με βάση τα δελτία αποτελεσμάτων, δεν βρέθηκαν εν δυνάμει ιχθυοτοξικά μικροφύκη. 2.4 Ανταπόκριση της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ/ΥΠΕΚΑ) Κατόπιν του επεισοδίου θανάτου ψαριών στην παράκτια περιοχή του Ν. Φθιώτιδας, κλιμάκια Επιθεωρητών Περιβάλλοντος της ΕΥΕΠ/ΤΝΕ/ΥΠ.ΧΩ..Ε. μετέβησαν άμεσα από 06.04.09 έως 10.04.09 και από 26.04.09 έως 30.04.09 στην εν λόγω περιοχή και διενήργησαν ελέγχους σε δραστηριότητες και δειγματοληψίες σε αστικά λύματα, υγρά απόβλητα και κανάλια απορροής προς το Μαλιακό (Πίνακας 2.2). Συγκεκριμένα επιθεωρήσεις πραγματοποιήθηκαν στη ΒΙ.ΠΕ. Λαμίας, στην εγκατάσταση του Βιολογικού Καθαρισμού Λαμίας, στους ΧΑ Α Σπερχειάδας, Μακρακώμης και Καμένων Βούρλων, σε χώρο παράνομης απόθεσης στερεών αποβλήτων στο χείμαρρο Βοάγριο ή Πλατανιά, σε κτηνοτροφική μονάδα στις Λιβανάτες, στις βιομηχανίες ΜACOLIVE, VIVARTIA ABEE, ΧΕΛΛΑΦΑΡΜ Α.Ε., ΝΕΧΑΝS ΕΛΛΑΣ ΑΒΕΕ, FORBO EΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΟΛΛΑΣ ΑΒΕΕ. Επιπλέον η ΕΥΕΠ διενήργησε το εκέμβριο του 2009 περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις στην εγκατάσταση επεξεργασίας υγρών αποβλήτων της ΒΙΠΕ Λαμίας, στη μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας ΙΑΣ και στο ΚΕΛ Λαμίας. Πίνακας 2.2: Κατάλογος ελέγχου βιομηχανιών και άλλων δραστηριοτήτων από την ΕΥΕΠ ΕΡΓΟ/ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΥΤΟΨΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΠΡΑΞΗ ΒΕΒΑΙΩΣΗΣ ΠΑΡΑΒΑΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΑΒΙΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΙΣ/ΛΕΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΠΡΟΣΤΙΜΟΥ ΧΑ Α Κ. Βούρλων 10/4/2009 12/5/2009 22/9/2009 22/9/2009 6/2/2004 ΧΑ Α Μακρακώμης. 9/4/2009 25/6/2009 1/10/2009 1/10/2009 01/10/2009 ΧΑ Α Σπερχειάδας 9/4/2009 29/6/2009 1/10/2009 1/10/2009 01/10/2009 ΧΕΛΛΑΦΑΡΜ Α.Ε. 27/4/2009 5/6/2009 18/9/2009 18/9/2009 18/9/2009 FORBO A.B.E.E. 28/4/2009 28/9/2009 10/2/2010 10/2/2010 10/2/2010 NEXANS ΑΒΕΕ ΕΛΛΑΣ 27/4/09 10/3/2010 ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ MACOLIVE Α.Ε. 7/4/2009 6/11/2009 17/03/2010 19/03/2010 19/03/2010 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ ΜΟΝΑ Α ΣΤΗ ΘΕΣΗ «ΒΟΥΡΕΖΕΣ» ΚΕΛ Λαμίας 8/4/2009 31/7/2009 15/03/2010 15/03/2010 15/03/210 7/4/2009 9/12/2009 30/11/2009 ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ VIVARTIA Α.Β.Ε.Ε. 28/4/2009 25/5/2009 18/9/2009 18/9/2009 18/9/2009 ΙΑΣ ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΙΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΒΙΠΕ ΛΑΜΙΑΣ 7/12/2009 ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ 8/12/2009 ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΨΟΣ ΠΡΟΣΤΙΜΟΥ (ΕΥΡΩ) ΝΟΜΑΡΧΗΣ 2.000 ΝΟΜΑΡΧΗΣ 5.400 ΝΟΜΑΡΧΗΣ 22.000 ΝΟΜΑΡΧΗΣ 8.000 ΝΟΜΑΡΧΗΣ 8.000 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 59.500 ΝΟΜΑΡΧΗΣ 5.400 ΝΟΜΑΡΧΗΣ 39.000 8

2.5 Αξιολόγηση των αιτιών του επεισοδίου 2.5.1 Αποτελέσματα έρευνας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. ιεπιστημονικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν, από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., στο Μαλιακό κόλπο, την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2009, με αφορμή το μαζικό θάνατο ψαριών. Κατά τις έρευνες αυτές συγκεντρώθηκαν δείγματα νερού, ιζημάτων, αιωρούμενων σωματιδίων και ιχθύων, τα οποία και αναλύθηκαν στα εργαστήρια του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Η μελέτη των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν, σύμφωνα με την έκθεση «Μαλιακός Κόλπος. Θαλάσσιες περιβαλλοντικές συνθήκες και αίτια μαζικού θανάτου ψαριών» (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., 2009) καταλήγει στα παρακάτω συμπεράσματα: 1. Ουσίες που μεταφέρονται στο Μαλιακό κόλπο από τις εκβολές του ποταμού Σπερχειού επηρεάζουν περισσότερο και πρώτιστα τη νότια ακτή του κόλπου, τουλάχιστον για συνθήκες, όπως αυτές που καταγράφηκαν στη συγκεκριμένη περίοδο των μετρήσεων. 2. Οι συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου κυμάνθηκαν σε υψηλά επίπεδα σε όλη τη στήλη νερού και σε καμιά περίπτωση δεν βρέθηκαν στοιχεία που να υποδηλώνουν πιθανή έλλειψη οξυγόνου. 3. Οι τιμές των φωσφορικών, νιτρωδών και αμμωνιακών αλάτων ήταν μικρές και γενικά μικρότερες από αυτές που έχουν μετρηθεί σε άλλες περιοχές της Ελλάδος (Μεσσηνιακός, Σαρωνικός, Θερμαϊκός, Κορινθιακός) ενώ οι τιμές των νιτρικών αλάτων κυμαίνονταν σε παρόμοια επίπεδα με αυτές που έχουν γίνει σε άλλες παράκτιες περιοχές της χώρας. Αντίθετα, οι τιμές των πυριτικών αλάτων, λόγω της χερσογενούς επίδρασης, ήταν γενικά αυξημένες και σαφώς μεγαλύτερες από αυτές που έχουν μετρηθεί σε άλλες παράκτιες περιοχές της Ελλάδας. 4. Οι οργανικοί ρύποι (οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα, τριαζίνες, DDTs, PCBs, εξαχλωροβενζόλιο, πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, φαινόλες, φθαλικοί εστέρες) με εξαίρεση τους φθαλικούς εστέρες ήταν σε συγκεντρώσεις χαμηλότερες από το όριο ανίχνευσης της μεθόδου και καταδεικνύουν ότι δεν υπήρχε στην περιοχή κανένα σοβαρό πρόβλημα από οργανικές τοξικές ουσίες. 5. Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στο νερό κυμαίνονταν σε χαμηλά επίπεδα καταδεικνύοντας ότι δεν υπάρχει πρόβλημα ρύπανσης από βαρέα μέταλλα στην περιοχή. Από άποψη συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων τα νερά του Μαλιακού κόλπου είναι συγκρίσιμα με αυτά της ανοιχτής θάλασσας του Βορείου Αιγαίου. 6. Με βάση τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων στη στήλη νερού μπορεί αβίαστα να προβληθεί ο ισχυρισμός, ότι κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο των δειγματοληψιών, η θάλασσα του Μαλιακού κόλπου είχε τα χαρακτηριστικά μιας "καθαρής" θάλασσας. 7. Η αιωρούμενη ύλη του Μαλιακού κόλπου αποτελείται από ένα συνδυασμό χερσογενούς προέλευσης στοιχείων και σκελετικών υπολειμμάτων θαλάσσιων οργανισμών. Τόσο τα χερσογενή όσο και βιογενή σωματίδια που παρατηρήθηκαν στο Μαλιακό κόλπο είναι συνηθισμένα και έχουν παρατηρηθεί και σε εκβολικές περιοχές άλλων Ελληνικών κόλπων. 8. Οι λόγοι των συγκεντρώσεων των αζωτούχων προς τα φωσφορικά άλατα (ΣΝ/Ρ) παρουσίαζαν αρκετά μεγάλη διακύμανση, γεγονός που δείχνει κάποια ανισορροπία στο 9

οικοσύστημα, η οποία ενδεχομένως και να σχετίζεται με το πρόβλημα του μαζικού θανάτου ψαριών στην περιοχή, κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, επειδή πιθανά συνδέεται με τη δομή του φυτοπλαγκτού και την εμφάνιση τοξικών ειδών. 9. Στους φυτοπλακτονικούς πληθυσμούς του θαλασσινού νερού υπήρξε μία σημαντική αύξηση (συγκεντρώσεις μερικών εκατοντάδων χιλιάδων κυττάρων ανά λίτρο) του ιχθυοτοξικού είδους Chattonella-like sp. της κλάσης των ραφιδοφυκών. Μερικές από τις συγκεντρώσεις αυτές θα μπορούσαν να προκαλέσουν εκτεταμένους θανάτους ιχθύων. 10. Το παραπάνω είδος φαίνεται ότι είχε μία σημαντική αύξηση στους φυτοπλαγκτονικούς πληθυσμούς της περιοχής, λόγω της έντονης εισόδου γλυκού νερού το Μάρτιο στη θαλάσσια περιοχή (έντονες βροχοπτώσεις, επιφανειακές απορροές Σπερχειού Ποταμού), μείωση της αλατότητας, ευνοϊκές θερμοκρασίες και αύξηση θρεπτικών αλάτων, λόγω της αλλόχθονης εισόδου από τις απορροές (γεωργικές, αστικές, υδατοκαλλιέργειες), τα οποία γρήγορα μπόρεσε να εκμεταλλευθεί αυτό το ευκαιριακό είδος. 11. Παρασιτολογικές, βακτηριολογικές και ιστολογικές εξετάσεις σε δείγματα εκτρεφομένων (σε ιχθυοτροφείο της περιοχής) ιχθύων έδωσαν αποτελέσματα που δεν θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν εκτεταμένους θανάτους ιχθύων. 12. Τα βράγχια άγριων (μη εκτρεφομένων) ιχθύων, ημιθανών, παρουσίαζαν (μακροσκοπικά) εκτεταμένες αλλοιώσεις και πολύ μεγάλη έκκριση βλέννας, που οφείλονται (μικροσκοπική εξέταση ξεσμάτων βραγχίων) στην παρουσία μεγάλης συγκέντρωσης μονοκύτταρων οργανισμών ιχθυοτοξικού είδους του γένους Chattonella. 13. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το φαινόμενο μαζικού θανάτου ιχθύων στο Μαλιακό κόλπο έχει και στο παρελθόν, αρκετές φορές, παρατηρηθεί (έστω και σε μικρότερη έκταση), είναι προφανές ότι η συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί ένα ευαίσθητο οικοσύστημα. Τα αίτια που κατά περιόδους προκαλούν την ανισορροπία του οικοσυστήματος του Μαλιακού κόλπου δεν μπορούν, στην παρούσα φάση, να προσδιορισθούν λόγω της έλλειψης επαρκών ιστορικών επιστημονικών δεδομένων για την περιοχή. 2.5.2 Αποτελέσματα έρευνας ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ Έκθεση πραγματογνωμοσύνης για το συγκεκριμένο επεισόδιο εκπονήθηκε από την εταιρία ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ μετά από ανάθεση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φθιώτιδας. Σκοπός της Έκθεσης Πραγματογνωμοσύνης (ΝΕΑΡΧΟΣ ΕΠΕ,2009), που ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο 2009, ήταν: η αποτύπωση του επεισοδίου στο σύνολο των παραμέτρων του, στην εξελικτική διαδικασία του και στις επιπτώσεις που αυτό επέφερε στο περιβάλλον, στην κοινωνία και στην οικονομική λειτουργία της περιοχής, η αξιολόγηση των αρνητικών οικονομικών επιπτώσεων - ιδιαιτέρως για τους αλιείς της περιοχής που επλήγη- και η διατύπωση προτάσεων για την αποκατάσταση της ζημιάς και της επαναφοράς της περιοχής, τουλάχιστον, στην προ του επεισοδίου κατάσταση. 10

Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αξιολόγηση των μετρήσεων που πραγματοποιήθηκαν δεν θεωρείται επαρκής, γιατί πρώτον πραγματοποιήθηκαν μετά το επεισόδιο και δεύτερον η έλλειψη ανάλογων στοιχείων αντίστοιχων προηγούμενων περιόδων, δεν συμβάλλει στην ουσιαστική ερμηνεία και αξιολόγηση του φαινομένου. 11

3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 Γενικά Η περιοχή μελέτης εκτείνεται χερσαία, σε σημαντικό κομμάτι την λεκάνης του Σπερχειού ποταμού και θαλάσσια στη ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου. Υδρογραφικά, η περιοχή μελέτης ανήκει στο ευρύτερο υδατικό διαμέρισμα (Υ..) της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (07). Ο ποταμός Σπερχειός διασχίζει από τα δυτικά προς τα ανατολικά το βορειοδυτικό τμήμα του Υ.., που περιλαμβάνεται στο νομό Φθιώτιδας. Συνολικά η έκταση της λεκάνης του Σπερχειού ποταμού είναι 1.661km 2. Το διάγραμμα ροής του Υ.. της Ανατολικής Στερεάς για τη λεκάνη του Σπερχειού παρουσιάζεται στο Σχήμα 3.1. Σχήμα 3.1: ιάγραμμα ροής λεκάνης Σπερχειού Υ Ανατολικής Στερεάς (ΥΠ.ΑΝ., 2008) Στη συνέχεια, στον Πίνακα 3.1 παρουσιάζονται τα υδρολογικά ισοζύγια για τις υδρολογικές λεκάνες του Σπερχειού Ποταμού όπως καταγράφονται στο διαχειριστικό σχέδιο του ΥΠ.ΑΝ. για το Υ της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Στο Υ.. Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας η χρήση των υπόγειων υδατικών πόρων μπορεί να είναι μεγαλύτερη από πλευράς χρηστών είναι όμως μικρότερη από πλευράς ετήσιων απολήψιμων όγκων. 12

Πίνακας 3.1: Υδρολογικό ισοζύγιο λεκανών Σπερχειού ποταμού (ΥΠ.ΑΝ., 2008) ιαχ. Λεκάνη Ονομα ιαχ. Λεκάνη Κωδικός Επιφάνεια Κατακρημνήσεις MSHE Πραγματική Εξατμισοδιαπνοή MSHE Βαθειά κατείσδυση MBASIN Επιφανειακή απορροή MBASIN Τροφοδοσία από υδατορεύματα MBASIN (km 2 ) (mm/yr) (mm/yr) % (mm/yr) % (mm/yr) % (mm/yr) Ανω Σπερχειός 0701 237.5 1187.0 510.0 43.0 217.4 18.3 435.5 36.7 209.7 Σπεχειός - Μακρακώμη 0702 395.8 835.0 449.0 53.8 244.8 29.3 250.0 29.9 Βοστρίτσας 0703 287.1 1151.0 513.0 44.6 390.2 33.9 253.4 22.0 Σπερχειός - Υπάτη 0704 242.4 781.0 474.0 60.7 172.2 22.0 141.0 18.1 449.3 Σπερχειός - Εκβολή 0705 495.0 829.0 487.0 58.7 231.2 27.9 117.9 14.2 228.0 Οι διαχειριστικές λεκάνες με τα κύρια γεωλογικά χαρακτηριστικά τους που περιλαμβάνονται στην ευρύτερη περιοχή μελέτης παρουσιάζονται στο Σχήμα 3.2. Η κύρια υπολεκάνη στην περιοχή ενδιαφέροντος είναι η Σπερχειός-Εκβολή [0705]. Σχήμα 3.2: Γεωλογικά χαρακτηριστικά διαχειριστικών λεκανών στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού Κόλπου (ΥΠ.ΑΝ., 2008) 3.1.1 Γεωλογική δομή Η ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου και η πεδιάδα του Σπερχειού χαρακτηρίζεται γεωλογικά από τεταρτογενή ιζήματα όπου διακρίνονται κυρίως οι ακόλουθοι γεωλογικοί σχηματισμοί (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2004): Αποθέσεις κοίτης: πρόκειται για χαλαρά υλικά της κοίτης των κυριότερων κλάδων του ποταμο-χειμάρρειου συστήματος, που αποτελούνται από άμμους και κροκάλες, Αλλουβιακές αποθέσεις: αποτελούν προσχωματικές αποθέσεις που διαμορφώνουν τις παράκτιες πεδινές περιοχές της λεκάνης της Λαμίας. Αποτελούνται από αργιλικά υλικά και άμμους με ποσοστό ασβεστόλιθου. Χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη επιφανειακών λιμναζόντων νερών, λόγω του επιφανειακού φρεατίου ορίζοντα και της συστηματικής άρδευσης της περιοχής, Κώνοι κορημάτων πλευρικά κορήματα: αναπτύσσονται στη βάση του ορεινού περιθωρίου της λεκάνης και αποτελούνται από ασβεστολιθικές κυρίως λατύπες και κροκάλες. Τοπικά περιλαμβάνονται ασβεστόλιθοι μεγάλων διαστάσεων. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονα τεκτονικά ρήγματα διεύθυνσης Α- που καθορίζουν το βύθισμα της κοιλάδας του Σπερχειού. Η κοιλάδα του 13

Σπερχειού αποτελεί ένα ασύμμετρο τεκτονικό βύθισμα. Το βόρειο τμήμα της έχει βυθιστεί και παραμένει σχετικά σταθερό ενώ το νότιο, κυρίως η Οίτη, έχει ανυψωθεί πολλές εκατοντάδες μέτρα. Η κύρια τεκτονική διεύθυνση Α- έως Β -ΑΝΑ ελέγχει και τη διεύθυνση των κλάδων μεγαλύτερης τάξης του υδρογραφικού δικτύου του Σπερχειού. Επίσης η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από μέτρια έως υψηλή σεισμικής επικινδυνότητας. Οροθετείται από δύο μεγάλους σεισμικούς άξονες, του βορείου Αιγαίου που εκτείνεται από τα αρδανέλια προς την κοιλάδα του Σπερχειού και του ρήγματος της Αταλάντης (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2004). 3.2 Υδροδυναμική συμπεριφορά και ποιότητα των επιφανειακών νερών 3.2.1 Υδρολογικό καθεστώς Η ανάλυση των υδρολογικών στοιχείων στην ευρύτερη περιοχή μελέτης συμπεριλαμβανομένης της πεδιάδας του Σπερχειού μέχρι τις εκβολές του στο Μαλιακό κόλπο κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική για την ανάλυση και εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη διαχρονική υδρολογική απόκριση της περιοχής. Η ροή των υδατορευμάτων κατά του χειμερινούς μήνες προέρχεται από πηγές και επιφανειακές απορροές μετατρέποντας τα σε ορμητικούς χείμαρρους που μεταφέρουν εκτός των άλλων και σημαντικές ποσότητες φερτών υλικών στις εκβολές τους (θαλάσσια περιοχή Μαλιακού κόλπου). Το καλοκαίρι οι μόνες παροχές προέρχονται από διάπαρτες πηγές. Η τεκτονική δομή και η στρωματογραφία της περιοχής ευνοεί την ανάπτυξη ενός δενδροειδούς υδρογραφικού δικτύου στα ορεινά και ημιορεινά τμήματα ενώ στις πεδινές περιοχές έχει γραμμική μορφή (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2005). Η πληθώρα αδιαπέρατων σχηματισμών στην υδρολογική λεκάνη ενδιαφέροντος έχουν ως αποτέλεσμα την μειωμένη ικανότητα ανατροφοδότησης του υπόγειου υδροφορέα και τη δημιουργία πλημμυρικών φαινομένων μετά από έντονες βροχοπτώσεις λόγω των σημαντικών ποσοτήτων νερού που το σχετικά μικρό μήκος των παραποτάμων του νοτίου ορεινού τμήματος δεν μπορεί να παροχετεύσει. Σημαντικές ποσότητες νερού καταλήγουν στα κατάντη του Σπερχειού, ο οποίος δε δύναται χωρικά και χρονικά να διοχετεύσει τον υδάτινο όγκο στον Μαλιακό κόλπο. Το δέλτα του Σπερχειού αποτελείται από τα αναχώματα των διακλαδιζομένων κοιτών, των μεταξύ αυτών δελταϊκών ελών και βάλτων, των παλιρροϊκών επιφανειών, το μέτωπο του δέλτα και το προδέλτα. Το παλαιό νότιο τμήμα του δέλτα έχει σταθεροποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ συνεχίζεται η πρόσχωση του βορείου τμήματος (Παρακευόπουλος κ.α., 2004). Η λεκάνη απορροής του Σπερχειού ανέρχεται σε 1.550,07 km 2 και χωρίζεται σε 14 επιμέρους λεκάνες. Οι πλημμυρικές παροχές στην κοίτη του ποταμού Σπερχειού και στην τάφρο Λαμίας παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.2 ενώ η ζήτηση νερού ανά χρήση και ανά προέλευση των υδατικών πόρων παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.3. Το συνολικό μέσο έλλειμμα για όλες τις χρήσεις ανέρχεται σε 11,4% επί του συνόλου της ζήτησης. Το μεγαλύτερο έλλειμμα αφορά αποκλειστικά την αρδευτική χρήση των διαχειριστικών λεκανών με την μεγαλύτερη ζήτηση και καλλιεργούμενες εκτάσεις. Ελλειμματικές λεκάνες είναι οι τρεις υπολεκάνες του Σπερχειού ποταμού (Σπερχειός-Μακρακώμη [0702], Σπερχειός-Υπάτη [0704] και Σπερχειός-Εκβολή [0705] καθώς και η λεκάνη ριστελλόρεμα-βέλλιας. Πίνακας 3.2: Παροχές αιχμής πλημμυρογραφημάτων σε m 3 /sec (Σωτηρόπουλος κ.α., 2006) Περίοδος Ποταμός/Θέση 14

Επαναφοράς Τάφρος Λαμίας Κατάντη Συμβολής Ξηριά ανάντη εκβολής προς Σπερχειό Σπερχειός Ανάντη συμβολής Γοργοποτάμου Κατάντη συμβολής Γοργοποτάμου ανάντη συμβολής τ. Λαμία Σπερχειός (Νέα Κοίτη) Κατάντη συμβολής τ. Λαμίας Σπερχειός (Νέα Κοίτη) Κατάντη συμβολής Ασωπού 10 269 1240 1267 1307 234 20 343 1587 1622 1682 298 50 455 2118 2167 2257 401 100 552 2577 2637 2754 492 200 660 3089 3162 3308 597 500 821 3857 3949 4139 757 Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι τα παραπάνω αφορούν την έλλειψη πόρων του φυσικού συστήματος στην πραγματικότητα οι ελλείψεις είναι πολύ μεγαλύτερες λόγω ανεπάρκειας των υποδομών (π.χ. παλαιά δίκτυα, ανεπαρκείς τρόποι μεταφοράς) (Σωτηρόπουλος κ.α., 2006). Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι σε καμιά από τις φυσικές λίμνες του Υ 07 δεν ήταν διαθέσιμες μετρημένες τιμές στάθμης για να αξιοποιηθούν και να εκτιμηθεί μια τιμή ελάχιστου ύψους στάθμης λίμνης (ΥΠ.ΑΝ., 2008). Πίνακας 3.3: Ζήτηση νερού ανά χρήση (ΥΠ.ΑΝ., 2008) ΧΡΗΣΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΖΗΤΗΣΗ ΝΕΡΟΥ (m 3 ) ΑΡ ΕΥΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ 285.999.319 ΥΠΟΓΕΙΑ 828.619.102 Υ ΡΕΥΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ 5.411.956 ΥΠΟΓΕΙΑ 42.340.744 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ 0,00 ΥΠΟΓΕΙΑ 16.539.295 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ 0,00 ΥΠΟΓΕΙΑ 34.330.090 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ 0,00 ΥΠΟΓΕΙΑ 7.174.440 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ 291.411.275 ΥΠΟΓΕΙΑ 929.003.671 ΣΥΝΟΛΟ 1.220.414.946 3.2.2 Ποιότητα νερών Η ποιότητα των υδάτινων πόρων μιας περιοχής εξαρτάται κυρίως από τις φυσικές και ανθρωπογενείς πιέσεις που δέχεται το φυσικό περιβάλλον. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φυσικών πόρων του χερσαίου και του υδάτινου περιβάλλοντος είναι καθοριστικές για τον προσδιορισμό της ποιότητας των νερών μια περιοχής. 15

Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου και Σπερχειού ποταμού έχουν γίνει από διάφορους φορείς αρκετές διαχειριστικές και περιβαλλοντικές μελέτες (Παιδοπούλου και Καλοφωτιάς, 1992; Ζαλίδης κ.α., 1994; Τερζής, 1995; Κορμάς κ.α., 1995; Γεωργίου, 1995; Γεωργίου, 1996; Μποναζούντας κ.α., 1996), οι οποίες όμως δεν εντάχθηκαν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την περιβαλλοντική προστασία και βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Παράλληλα, υπήρξαν προσπάθειες προστασίας στην περιοχή μέσα από έργα του ΚΠΣ ή άλλα έργα και μελέτες. Α) Πιέσεις στο χερσαίο περιβάλλον 1. Λατομικές δραστηριότητες εξόρυξης αδρανών υλικών εντοπίζονται κατά μήκος του ποταμού και στις παρόχθιες περιοχές του Μαλιακού ιδιαίτερα κατά την περίοδο κατασκευής του οδικού άξονα της ΠΑΘΕ στο πέταλο του Μαλιακού. 2. Οργανική ρύπανση στα εδάφη της περιοχής δεν έχει αποτιμηθεί ποσοτικά όμως η περιοχή αντιμετωπίζει γενικά προβλήματα ρύπανσης λόγω: της διάθεσης των λυμάτων υπεδάφια (είτε μέσω απορροφητικών βόθρων, είτε λόγω διαρροών των σηπτικών βόθρων), της ανεξέλεγκτης διάθεσης των απορριμμάτων από τους οικισμούς της περιοχής, της ευρύτατης χρήσης λιπασμάτων για τις καλλιέργειες με αποτέλεσμα τη διήθηση μέρους τους στο έδαφος. Β) Πιέσεις στο υδάτινο περιβάλλον (επιφανειακά νερά) Η ευρύτερη περιοχή αρδεύεται αποκλειστικά από επιφανειακά και υπόγεια νερά χωρίς να υπάρχει ακριβής προσδιορισμός των ποσοτήτων άρδευσης παρά μόνο έμμεσα από τα υφιστάμενα έργα υποδομής και το είδος των καλλιεργειών. Το αρδευτικό δίκτυο Ανθήλης Μεγάλης Βρύσης (εκβολών Σπερχειού) αρδεύει 37.000 στρέμματα περίπου και χρησιμοποιεί επιφανειακό δίκτυο επενδυμένων διωρύγων. Τροφοδοτείται τόσο με νερά του Σπερχειού κατ εκτίμηση 10x10 6 m 3 /έτος όσο και με πηγαία νερά από τις πηγές της Μεγ. Βρύσης καθώς και καρστικές πηγές από την Οίτη και το Καλλίδρομο κατ εκτίμηση 10x10 6 m 3 /έτος (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2004). Επίσης δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την παροχή και την ποιότητα των νερών των ρεμάτων και χειμάρρων για το νότιο τμήμα του Μαλιακού κόλπου (υπολεκάνη [0711]). Οι πιέσεις που δέχεται το υδατικό δυναμικό αυτής της περιοχής είναι κυρίως (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2005): απόβλητα κτηνοτροφικών μονάδων της περιοχής, απόβλητα των ελαιοτριβείων της περιοχής με υψηλό COD, χαμηλό ph, έντονο χρώμα και δύσκολα βιοδιασπώμενα, ποσότητες λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων τα οποία παρασύρονται από τα νερά της βροχής και καταλήγουν στους υδάτινους αποδέκτες, με αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό τους με θρεπτικά συστατικά και την εμφάνιση φαινομένων ευτροφισμού. Στα πλαίσια της εκπόνησης ενός διαχειριστικού σχεδίου για το Υ.. της Ανατολικής Στερεάς έγινε εκτίμηση των ρυπαντικών φορτίων που αφορούσε στον υπολογισμό της ρύπανσης που προέρχεται από τα αστικά λύματα, τα βιομηχανικά απόβλητα και τις αγροτικές δραστηριότητες (γεωργία κτηνοτροφία) στις διαχειριστικές λεκάνες του Υ 07 Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΠ.ΑΝ., 2008). Από τα αποτελέσματα που φαίνονται στα σχετικά διαγράμματα (Σχήμα 3.3) αναλυτικά για κάθε υπολεκάνη του Υ Ανατολικής Στερεάς διακρίνεται ότι στις 16

τρεις υπολεκάνες του Σπερχειού ποταμού δεν εντοπίζονται μεγάλα ρυπαντικά φορτία. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η εκτίμηση των ρυπαντικών φορτίων σε κάθε διαχειριστική λεκάνη έγινε με τη χρήση παραδοχών για την εκπομπή των φορτίων από διάφορες πηγές ρύπανσης. Σε ότι αφορά τα βιομηχανικά απόβλητα, θα πρέπει να υπάρξει μια συστηματική καταγραφή των βιομηχανικών δραστηριοτήτων/μονάδων, των παραγόμενων αποβλήτων και των μεθόδων επεξεργασίας και διάθεσης τους (ΥΠ.ΑΝ., 2008). Σχήμα 3.3: Ποιοτικά χαρακτηριστικά ανά υπο-λεκάνη στο Υ 07 (ΥΠ.ΑΝ., 2008) 3.3 Υδροδυναμική συμπεριφορά και ποιότητα των υπογείων νερών 3.3.1 Υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά και συνθήκες Η μελέτη των υδρογεωλογικών συνθηκών στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού Κόλπου επιτρέπουν τον προσδιορισμό του ρυθμού κατείσδυσης των επιφανειακών υδάτων από το Σπερχειό ποταμό και νερών απορροής προς τους υπόγειους υδροφορείς. Οι αργιλικές αποθέσεις των Τεταρτογενών ιζημάτων της πεδιάδας του Σπερχειού, που απαντώνται στην παράκτια ζώνη του ποταμού παρουσιάζουν πολύ χαμηλή διαπερατότητα και θεωρούνται πρακτικά αδιαπέρατοι σχηματισμοί. Οι υφιστάμενοι γεωλογικοί σχηματισμοί που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζονται με βάση αποθηκευτικότητας και μεταβιβασιμότητας του νερού σε: σχηματισμούς υψηλής υδροδιαπερατότητας: ασβεστόλιθοι (καρστικός και ρηγματωμένος σχηματισμός), αποθέσεις κοίτης, αλλουβιακές αποθέσεις, αποθέσεις τραβερτίνη και κροκαλοπαγή (πορώδη μέσα) σχηματισμούς μέτριας υδροδιαπερατότητας: υλικά αποσάθρωσης (πορώδεις σχηματισμοί). σχηματισμούς χαμηλής υδροδιαπερατότητας: σχιστοκερατόλιθοι, επιφανειακά τμήματα αποσαθρωμένων περιοχών του πετρώματος. 17

3.3.2 Υδροφόροι ορίζοντες - Ροή υπόγειων νερών Καρστικοί υδροφόροι ορίζοντες απαντώνται στο βορειοανατολικό τμήμα της πεδιάδας του Σπερχειού και οι οποίοι εκφορτίζονται από τις πηγές Αγ. Παρασκευής και Μαυρμαντήλας. Επίσης υδροφορίες αναπτύσσονται μέσα στις αδρομερείς αλλουβιακές αποθέσεις της πεδιάδας και στα αδρομερή ιζήματα των ριπιδίων και των κορημάτων. Η πλευρική τροφοδοσία και η επαλληλία των υδροφορέων κατά μήκος του ποταμού έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη αρτεσιανών υδροφόρων οριζόντων κυρίως στην περιοχή μεταξύ των οικισμών Κόμμα και Ανθήλη (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2004). Οι αδρομερείς αποθέσεις που επικρατούν νότια και βόρεια της πεδιάδας αποτελούν περιοχές τροφοδοσίας των υδροφόρων οριζόντων. Οι σημαντικότερες πηγές γλυκού νερού είναι (ΥΠ.ΧΩ..Ε., 2004): - Πηγές Αγ. Παρασκευής: Αποτελούν βασικά σημεία εκφόρτισης των άνω Κρητιδικών ασβεστόλιθων. Χαρακτηρίζονται υδρογεωλογικά ως πηγές υπερχείλισης και τροφοδοτούν πλευρικά τους υδροφόρους που αναπτύσσονται στα Τεταρτογενή ιζήματα νοτιότερα. - Πηγές Μαυρονέρια: Πρόκειται για μια σειρά σημαντικών αναβλύσεων σε μέτωπο 50 μέτρων στα ΝΑ της κοιλάδας του Σπερχειού στον οικισμό Άνω Βαρδάτες. Πρόκειται για πηγές υπερχείλισης μεταξύ ασβεστολιθικών πετρωμάτων και ιζημάτων της κοιλάδας. - Γεωτρήσεις και φρέατα: Στην περιοχή υπάρχει σημαντικός αριθμός γεωτρήσεων και φρεατίων που εξυπηρετούν την άρδευση χωρίς ιδιαίτερη απόδοση. 3.3.2 Ποιότητα των υπόγειων νερών Στην ευρύτερη περιοχή γίνεται υπερ-άντληση των υπογείων υδροφόρων στρωμάτων για αρδευτικούς σκοπούς. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του αντλούμενου νερού κρίνονται ικανοποιητικά αφού δεν έχουν αναφερθεί συγκεκριμένα προβλήματα. Οι πιθανές πηγές υποβάθμισης της ποιότητας των υπόγειων νερών είναι α) οι οικισμοί της περιοχής λόγω της ευρείας χρήσης απορροφητικών βόθρων και β) τα γεωργικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα τα οποία μέσω των νερών της άρδευσης ή και της βροχής διηθούνται στο έδαφος και ρυπαίνουν τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Με βάση παλαιότερες χημικές αναλύσεις που έχουν διεξαχθεί από το ΙΓΜΕ προκύπτει ότι τα υπόγεια νερά της περιοχής είναι εξαιρετικά καλής ποιότητας. Το χαμηλό όμως παράκτιο τμήμα της πεδιάδας, ΝΑ της Ανθήλης και ιδιαίτερα προς τις πηγές των Θερμοπυλών παρουσιάζει υποβαθμισμένης ποιότητας υπόγεια νερά τα οποία είναι ακατάλληλα για άρδευση και πιθανώς επηρεάζουν τόσο τη θερμοκρασία όσο και την ποιότητα της πηγής των Θερμοπυλών. 3.4 Υδροδυναμική συμπεριφορά και ποιότητα των παράκτιων νερών του Μαλιακού Κόλπου Στην περιοχή μελέτης έχουν γίνει συστηματικές ρευματο-μετρήσεις, από: α) το Πανεπιστήμιο Πατρών (Φερεντίνος, 1987; Φερεντίνος, 1988; Φερεντίνος, 1989) στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος με στόχο το σχεδιασμό της εγκατάστασης επεξεργασίας αποβλήτων στη βιομηχανική περιοχή της Λαμίας και β) το Α.Π.Θ. (Κρεστενίτης, 1997) στα πλαίσια περιβαλλοντικής έρευνας για το έργο της Ζεύξης του Μαλιακού. Τα αίτια της κίνησης των θαλάσσιων μαζών είναι (Αργυρόπουλος κ.α., 1997): οι άνεμοι, η παλίρροια, οι πυκνομετρικές διαφορές, 18

τα κύματα. Ειδικότερα όμως για την περιοχή μελέτης, εξαιτίας της γεωμετρίας της ακτής, τα κύματα δεν αποτελούν κυρίαρχη αιτία στη μετακίνηση της θαλάσσιας μάζας. Επίσης οι άνεμοι, με κύρια διεύθυνση πνοής τη Β και ένταση ασθενή - μέτρια για το μεγαλύτερο ποσοστό του έτος (96% του χρόνου πνέουν άνεμοι ασθενείς έως μέτριοι) δεν αποτελούν καθοριστικό παράγοντα μετακίνησης των θαλάσσιων μαζών. Αντίθετα η παλίρροια, όπως προκύπτει από τα στοιχεία των παλιρροιογράφων στους λιμένες της Χαλκίδας και της Στυλίδας αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα κίνησης της θαλάσσιας μάζας. Πιο συγκεκριμένα το μέσο εύρος της παλίρροιας στο βόρειο λιμένα της Χαλκίδας φθάνει τα 0,40 m, ενώ στο λιμένα της Στυλίδας το μέσο εύρος είναι 0,25 m (η επάλλαξη, δηλαδή η διακύμανση της στάθμης από την κατωτάτη ρηχία στην ανώτατη πλήμμη, είναι 1,40 m) με συνέπεια την κίνηση των θαλάσσιων υδάτων στο Β. Ευβοϊκό κόλπο και το δίαυλο Ωρεών και την ανταλλαγή υδάτων των περιοχών αυτών με το Μαλιακό κόλπο. Στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Μελέτης για το Έργο Ζεύξη του Μαλιακού Κόλπου (Αργυρόπουλος κ.α., 1997) διεξήχθησαν ωκεανογραφικές μετρήσεις (Κρεστενίτης κ.α., 1997), Οι μετρήσεις διεξήχθησαν κατά μήκος τριών χαρακτηριστικών διατομών του Μαλιακού, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.4 που ακολουθεί: στη διατομή Τάπια - Βασιλίνα, βόρειο-ανατολικό όριο της περιοχής με το δίαυλο Ωρεών, στη διατομή Κνημίδα - Λιχάδα, ανατολικό όριο με το Β. Ευβοϊκό, και στη διατομή Χιλιομίλι - Βελάς, θέση κατασκευής του έργου της ζεύξης και ανατολικό όριο του εσωτερικού Μαλιακού. Σχήμα 3.4: ιατομές μέτρησης ωκεανογραφικών παραμέτρων (Αργυρόπουλος κ.α., 1997). Από τη μελέτη των κατανομών της θερμοκρασίας, της αλατότητας και της πυκνότητας στις θέσεις δειγματοληψίας κατά μήκος των τριών διατομών, προέκυψε ότι εξαιτίας των καιρικών συνθηκών την περίοδο των μετρήσεων (μέσα και τέλος φθινοπώρου), και της έντονης 19

παλιρροιακής κυκλοφορίας (που προκαλεί την ομοιόμορφη κίνηση όλης της θαλάσσιας στήλης), έχει γίνει η κατακόρυφη ομογενοποίηση από την ελεύθερη επιφάνεια της θάλασσας μέχρι τον πυθμένα. Η ομογενοποίηση είναι ασθενέστερη στις μετρήσεις Οκτωβρίου, ενώ είναι πλήρης στις μετρήσεις του Νοεμβρίου (Αργυρόπουλος κ.α, 1997). Από τις μετρήσεις των ρευμάτων και την ομογενή κατακόρυφη κατανομή των ταχυτήτων συμπεραίνεται ότι η κυκλοφορία των θαλάσσιων υδάτων είναι κυρίως παλιρροιακή. Στο Σχήμα 3.5 δίνεται η κατακόρυφη κατανομή της ταχύτητας από την επιφάνεια μέχρι τον πυθμένα στη θέση της διατομής Κνημίδα-Λιχάδα, σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές του παλιρροιακού κύκλου. Παρατηρείται ότι η κίνηση όλης της θαλάσσιας στήλης είναι προς την ίδια κατεύθυνση, και εξαρτάται κάθε φορά από τη φάση της παλίρροιας. 0 60 80 100 120 140 Knimida - Lihada o angle (deg ) angle (deg o ) 200 220 240 260 280 300 320 340 360 0 Knimida - Lihada depth (m) -10-20 velocity angle velocity magnitude depth (m) -10-20 velocity magnitude velocity angle -30-30 -40 2-10-1997 afternoon -50 30 40 50 60 70 80 Magnitude (m 2 /sec) -40 2-10-1997 morning -50 40 50 60 70 80 magnitude (m 2 /sec) Σχήμα 3.5: Κατακόρυφη (από την επιφάνεια μέχρι τον πυθμένα) κατανομή της ταχύτητας (Αργυρόπουλος κ.α., 1997) Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες μετρήσεις (Αργυρόπουλος κ.α., 1997) στη φάση μεταβολής της θαλάσσιας επιφάνειας από τη στάθμη της πλήμμης προς χαμηλότερα επίπεδα, παρουσιάζεται κίνηση των θαλασσίων μαζών από το Β. Ευβοϊκό προς το δίαυλο των Ωρεών. Η κίνηση αυτή είναι δεξιόστροφη (αντικυκλωνική), και έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη Β ρεύματος (είσοδος προς τον εσωτερικό Μαλιακό) στο νότιο τμήμα της διατομής Χιλιομίλι - Βελάς και ΝΑ ρεύματος στο βόρειο τμήμα της διατομής. Το ρεύμα αυτό είναι σχετικά μικρής έντασης σε σύγκριση με τα ρεύματα που αναπτύσσονται, στη διάρκεια της ίδιας παλιρροιακής φάσης στις άλλες δύο διατομές, που έγιναν μετρήσεις. Στη φάση της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης από τη ρηχία προς υψηλότερα επίπεδα, εμφανίζεται κίνηση των θαλασσίων μαζών από το δίαυλο των Ωρεών προς το Β. Ευβοϊκό. Η κίνηση αυτή είναι αριστερόστροφη (κυκλωνική) με ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά της αντικυκλωνικής κυκλοφορίας. Το παλιρροιακό ρεύμα που μετρήθηκε είναι αρκετά ισχυρό (~ 40 cm/sec) στις εξωτερικές διατομές της περιοχής (Τάπια - Βασιλίνα και Λιχάδα - Κνημίδα) φθάνοντας μέχρι και 100 cm/sec (Αργυρόπουλος κ.α., 1997). Ενώ στη διατομή Χιλιομίλι - Βελάς, και το βόρειο τμήμα της διατομής Κνημίδα - Λιχάδα (μεταξύ των Λιχαδονήσων και του ακρωτηρίου Λιχάδα) είναι σημαντικά μικρότερο ~ 10 cm/sec. Η κυκλωνική και αντικυκλωνική κυκλοφορία στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου παρουσιάζονται στα σχήματα 3.6 και 3.7. 20

38.95 38.90 Τάπια 38.85 Μαλιακός Κόλπος Χιλιομίλι Βελάς Βασιλίνα Λιχάδα 38.80 Κνημίδα 38.75 22.50 22.55 22.60 22.65 22.70 22.75 22.80 22.85 22.90 Σχήμα 3.6: Σχηματικό διάγραμμα κυκλωνικής κυκλοφορίας θαλασσίων μαζών στο Μαλιακό (Αργυρόπουλος κ.α., 1997) 38.95 38.90 Τάπια 38.85 Μαλιακός Κόλπος Χιλιομίλι Βελάς Βασιλίνα Λιχάδα 38.80 Κνημίδα 38.75 22.50 22.55 22.60 22.65 22.70 22.75 22.80 22.85 22.90 Σχήμα 3.7: Σχηματικό διάγραμμα αντικυκλωνικής κυκλοφορίας θαλασσίων μαζών στο Μαλιακό (Αργυρόπουλος κ.α., 1997) 3.4.1 Ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος (Μαλιακός κόλπος) Ο Μαλιακός είναι ένας στενός κόλπος που δέχεται τα νερά του ποταμού Σπερχειού με σημαντικές ποσότητες φερτών υλικών. Σε αρκετά σημεία του είναι ιδιαίτερα ρηχός. Παρουσιάζει συγκεντρώσεις οργανικών ουσιών ειδικά κοντά στις εκβολές του ποταμού, καθώς και έντονη διαφορά αλατότητας μεταξύ των εκβολών του Σπερχειού και του κόλπου. Στον Μαλιακό κόλπο διοχετεύονται διαμέσου του Σπερχειού ποταμού τα αστικά λύματα της Σπερχειάδας και της Μακρακώμης, τα απόβλητα διαφόρων βιομηχανικών μονάδων που βρίσκονται κατά μήκος της κοιλάδας του, τα λύματα αρκετών οικιστικών περιοχών, σφαγείων, 21

ελαιουργείων, τα περισσότερα από τα οποία δεν υφίστανται βιολογικό ή χημικό καθαρισμό. Σημαντικές ποσότητες ρυπαντικών φορτίων ξεπλένονται από τα εδάφη της περιοχής καθώς και φυτοφάρμακα-λιπάσματα από τις γύρω καλλιεργούμενες εκτάσεις με αποτέλεσμα ο κόλπος να παρουσιάζει έντονα φαινόμενα ευτροφισμού με παρουσία φυκών και αλγών στις παραλίες της Στυλίδας και της Αγ. Μαρίνας (Φερεντίνος, 1989; Ε.Κ.Θ.Ε., 1994; Ζαχαρόπουλος, 1995; Καρύδης 1999). 3.5 Πηγές ρύπανσης Ο Σπερχειός ποταμός είναι ο φυσικός αποδέκτης όλων των λυμάτων της περιοχής της λεκάνης του και των επιπτώσεων όλων των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Αποτελεί σημαντική πηγή ρύπων για τον Μαλιακό, χωρίς όμως οι ποσότητες των ουσιών αυτών να δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα στο σύστημα. Οι βασικές πηγές ρύπανσης της λεκάνης παρουσιάζονται στο Σχήμα 3.8. Σχήμα 3.8: Σημαντικές Σημειακές Πηγές στη Περιοχή Μελέτης (Αρβανίτης, 2009) Α) Σημειακές πηγές: Τα υγρά απόβλητα των εργοστασίων, βιοτεχνιών και ελαιοτριβείων (Πίνακας 3.4), Τα αστικά λύματα των παραποτάμιων και παρόχθιων οικισμών, Οι παράνομες χωματερές (Χ.Α..Α.) κατά μήκος του Σπερχειού, α1) Βιομηχανικές Αγροτικές δραστηριότητες Ο Σπερχειός αποτελεί τον αποδέκτη των απορροών του μεγαλύτερου μέρους των γεωργικών εκτάσεων του νομού Φθιώτιδας. Στον Σπερχειό ποταμό καταλήγουν επίσης, τα επεξεργασμένα αστικά λύματα της πόλης της Λαμίας καθώς και τα επεξεργασμένα λύματα της Βιομηχανικής Περιοχής Λαμίας. 22

α2) Χ.Υ.Τ.Α. Λαμίας Ο Χ.Υ.Τ.Α. της Λαμίας βρίσκεται περί τα 2 χλμ. βορειοανατολικά της πόλης, στην περιοχή του διαμερίσματος Αγίας Παρασκευής εκτός της περιοχής NATURA και δεν καλύπτει τις σύγχρονες προδιαγραφές κατασκευής και λειτουργίας χώρων υγειονομικής ταφής. Έχει δε περιορισμένη διάρκεια ζωής. Σήμερα, βρίσκεται στο στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης η κατασκευή νέου Χ.Υ.Τ.Υ. στην περιοχή της Μακρακώμης που θα εξυπηρετεί τους ήμους της Κεντρικής Φθιώτιδας. Ο υπάρχων Χ.Υ.Τ.Α. θα αποκατασταθεί μετά την παύση λειτουργίας του. α3) Χ.Α..Α.- παράνομες χωματερές Οι ανεξέλεγκτες χωματερές των δήμων Σπερχειάδας και Μακρακώμης που βρίσκονται πλησίον της όχθης του Σπερχειού δέχονται τα απορρίμματα των οικισμών. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία επιβάλλεται να κλείσουν και να αποκατασταθούν άμεσα. a4) Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (Ε.Ε.Λ.) Λαμίας και Καμένων Βούρλων Στη λεκάνη του Σπερχειού λειτουργούν 2 Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων: στη Λαμία και στα Καμμένα Βούρλα. Εκτός από τα λύματα της πόλης και των γύρω οικισμών, δέχονται επεξεργασμένα λύματα από τη Βιομηχανική Περιοχή και άλλες πηγές, όπως τα δημοτικά σφαγεία Λαμίας. α5) Γερμανική Τάφρος Η Γερμανική Τάφρος είναι αποδέκτης: - του Εσχατορέματος της Λαμίας, - του Ξηριά Λαμίας, - των υγρών αποβλήτων δύο τουλάχιστον στάβλων στη διαδρομή, - σκουπιδιών, - πλαστικών εδαφοκάλυψης, - γεωργικών υπολειμμάτων από φυτοφάρμακα και λιπάσματα, με αποτέλεσμα, εμφάνιση φαινομένων υπερτροφισμού σε όλο το μήκος της τάφρου. την καταστροφή της ζωής των πτηνών και των ερπετών, τον κίνδυνο ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα με επικίνδυνες ουσίες. α6) Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων Σπερχειάδας-Μακρακώμης-Στυλίδας Η εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων στη Μακρακώμη κατασκευάστηκε πριν από 15 περίπου χρόνια με σκοπό να εξυπηρετήσει και τη Σπερχειάδα, δεν έχει όμως ακόμη τεθεί σε λειτουργία. Το δίκτυο αποχέτευσης της Σπερχειάδας ολοκληρώθηκε πριν από 5 χρόνια με αποτέλεσμα λόγω της μη λειτουργίας του ΕΕΛ Μακρακώμης τα λύματα να καταλήγουν ανεπεξέργαστα στον αποδέκτη. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στη Στυλίδα όπου η Ε.Ε.Λ. δεν έχει τεθεί σε λειτουργία. Β) ιάχυτες πηγές - Επιφανειακές απορροές: - Τα απόβλητα κτηνοτροφικών μονάδων, - Τα φυτοφάρμακα, τα λιπάσματα και οι συσκευασίες τους, - Επιφανειακές απορροές όμβριων νερών Σπερχειού Ποταμού β1) Κτηνοτροφικά Απόβλητα Οι κύριοι ρύποι που σχετίζονται με κτηνοτροφικές δραστηριότητες, περιλαμβάνουν οργανικό υλικό κατανάλωσης οξυγόνου (BOD), άζωτο, φώσφορο. 23

β2) Επιφανειακές Πηγές Ρύπανσης- Φυτοφάρμακα Εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων «πέφτουν» στην κοιλάδα του Σπερχειού από τον Άγιο Γεώργιο ως τη θάλασσα. Οι αγρότες, επίσης, στον κάμπο της Ανθήλης βρίσκονται σε δικαστική διαμάχη με άλλη βιομηχανία, η οποία -όπως υποστηρίζουνρίχνει απόβλητα σε παραπόταμο του Σπερχειού. Πρόσφατες μετρήσεις της Νομαρχίας δείχνουν πως περιοχές της κοιλάδας έχουν προβλήματα υπέρβασης του ορίου νιτρικών. Πίνακας 3.4: Κυριότερες βιομηχανικές εγκαταστάσεις στη Λεκάνη του Σπερχειού (Αρβανίτης, 2009) Επωνυμία Θέση/Ειδος δραστηριότητας Επεξεργασία Υγρών Αποδέκτης Υγρών Αποβλήτων Αποβλήτων Ε.Ε.Λ.ΛΑΜΙΑΣ ΛΑΜΙΑ /Επεξεργασία Αστικών Παρατεταμένος Αερισμός Αρδευτική Τάφρος Λυμάτων /Μαλιακός Κόλπος Ε.Ε.Λ ΒΙΠΕ ΛΑΜΙΑΣ ΛΑΜΙΑ /Επεξεργασία Βιομηχανικών Παρατεταμένος Αερισμός Περιμετρική Τάφρος Αποβλήτων /Μαλιακός Κόλπος CHIPITA INTERNATIONAL AE Παραγωγή Ειδών ιατροφής Aναερόβια (UASB) Ε.Ε.Λ ΒΙΠΕ ΛΑΜΙΑΣ ΑΘΗΝΑΙΚΗ Ε.Ε.Λ ΒΙΠΕ Παραγωγή Ειδών ιατροφής ΑΡΤΟΠΟΙΙΑ ΛΑΜΙΑΣ ΑΦΟΙ Λ.ΑΚΡΙ Α ΑΕ Προπαρασκευή και Νηματοποίηση Πρωτοβάθμια Υπεδάφια Υφαντικών Ινών ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ Πρωτοβάθμια Λεκάνη Σπερχειού Παραγωγή Φυτικών και Ζωικών ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ελαίων και Λιπών ΕΛΛΑ ΟΣ ΧΑΡΤΟΠΟΙΙΑ Παραγωγή Χαρτοπολτού, Χαρτιού και ιβάθμια Σπερχειός ΦΘΙΩΤΙ ΟΣ Χαρτονιού ΑΦΟΙ ΧΡ.ΖΑΡΚΑ ΟΥΛΑ ΑΕ Παραγωγή τούβλων, Πλακιδίων και Λοιπών ομικών Προϊόντων Λεκάνη Σπερχειού ΑΦΟΙ ΚΥΡΙΤΣΗ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΑΕ EUROMARBLE ΡΙΒΑΣ Ε.Γ.Σ ΛΑΜΙΑΣ AURORA SALMON Παραγωγή Τσιμέντου, Ασβέστη και Γύψου Επεξεργασία Μαρμάρων Χοιροστάσιο Παραγωγή Γαλακτοκομικών Προϊόντων Ιχθυοτροφείο Πέστροφας Σολωμού Λεκάνη Σπερχειού Παρατεταμένος Αερισμός Λεκάνη Σπερχειού ΚΟΥΤΣΟΚΕΡΑΣ Ελαιοτριβείο ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ Ελαιοτριβείο ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Ελαιοτριβείο ΚΑΤΣΑΡΟΣ Ελαιοτριβείο ΧΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Τυροκομείο ΑΜΑΣΤΑΣ ΒΟΘΡΟΙ- ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΙΑΘΕΣΗ ΕΞΟΥ ΕΤΕΡΩΣΗ ΒΟΘΡΟΙ- ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΙΑΘΕΣΗ Λεκάνη Σπερχειού Λεκάνη Σπερχειού Λεκάνη Σπερχειού β3) Επιφανειακές απορροές Ο Σπερχειός ποταμός μεταφέρει στο Μαλιακό σημαντικές ποσότητες αιωρούμενων σωματιδίων οι οποίες εξαρτώνται άμεσα από τη ροή του ποταμού. Στον ποταμό κυριαρχούν οι σωματιδιακές μορφές των μετάλλων, ενώ στη θάλασσα αυξάνονται οι διαλυτές (Ρουσελάκη και ασενάκης, 2009). 24

4. ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ - ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ 4.1 Αλιευτική δραστηριότητα Σύμφωνα με στοιχεία της /νσης Αλιείας Φθιώτιδας, στο Ν. Φθιώτιδας υπάρχει έντονη αλιευτική δραστηριότητα και συγκεκριμένα έχουν καταγραφεί 435 επαγγελματικά αλιευτικά σκάφη, 34 μονάδες θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας και ιχθυογεννητικών σταθμών, 11 μονάδες οστρακοκαλλιέργειας, 3 μονάδες μεταποίησης ιχθύων, 8 συσκευαστήρια, 3 κέντρα αποστολής Οστρακοειδών. Τα κυριότερα αλιευόμενα είδη στις θαλάσσιες περιοχές του Μαλιακού - Β. Ευβοϊκού Κόλπου - ιαύλου των Ωραιών είναι: οι κέφαλοι, τα γοφάρια, οι γλώσσες, τα λαβράκια, οι μουρμούρες, οι μπακαλιάροι, οι τσιπούρες, τα μυλοκόπια, τα φαγκριά, οι καραβίδες, τα στρείδια και τα κυδώνια. Η μέση ετήσια αλιευτική παραγωγή ανέρχεται στους 2.500 τόνους για τα ψάρια και στους 700 τόνους για τα δίθυρα μαλάκια, ενώ οι απασχολούμενοι στη θαλάσσια αλιεία είναι 816 επαγγελματίες αλιείς και οι ερασιτεχνικές άδειες αλιείας ανέρχονται στις 12.000. Οι κλάσεις μήκους των αλιευτικών σκαφών κατηγοριοποιούνται, με βάση τα στοιχεία της /νσης Αλιείας Φθιώτιδας στον ακόλουθο πίνακα 4.1. Επίσης στον πίνακα 4.2 παρουσιάζεται ο αριθμός των αλιευτικών σκαφών του έσω και έξω Μαλιακού κόλπου. Πίνακας 4.1: Αριθμός αλιευτικών σκαφών στο Μαλιακού κόλπου ( /νση Αλιείας Φθιώτιδας) Μήκος (m) Αριθμός σκαφών <6 213 6-9 182 9-12 36 12> 1 18-24 (Γρι-Γρι) 3 Πίνακας 4.2; Αριθμός αλιευτικών σκαφών ανά λιμάνι του έσω και έξω Μαλιακού κόλπου ( /νση Αλιείας Φθιώτιδας) ΛΙΜΑΝΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΚΑΦΩΝ ΛΙΜΑΝΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΚΑΦΩΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ 24 ΚΑΡΑΒΟΜΥΛΟΣ 22 ΑΓΙΑ ΤΡΙΑ Α 20 ΡΑΧΕΣ 19 ΣΤΥΛΙ Α 73 ΑΧΛΑ Ι ΜΟΛΟΣ 13 ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ 10 ΣΚΑΡΦΕΙΑ 4 ΚΑΜΕΝΑ ΒΟΥΡΛΑ 21 ΑΝΘΗΛΗ 11 ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ 7 ΣΥΝΟΛΟ 235 25

4.2 Ιχθυοκαλλιέργεια Ιδιαίτερη έντονη χαρακτηρίζεται, από στοιχεία της /νσης Αλιείας Φθιώτιδας, η ιχθυοκαλλιεργητική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα στο Μαλιακό κόλπο. Η ετήσια παραγωγή των μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας παρουσιάζει αυξητική τάση τα τελευταία 10 έτη με σταθερή παραγωγή περίπου 7.000 τόνων ετησίως. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, οι ιχθυογεννητικοί σταθμοί είναι δυναμικότητας 27.600.000 ιχθυδίων ενώ οι μονάδες οστρακοκαλλιέργειας παράγουν περί τους 2.400 τόνους ετησίως. 26

5 ΕΙ ΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η ελληνική νομοθεσία για την προστασία και τη διαχείριση των υδάτων και τη διαχείριση των υγρών αποβλήτων περιέχει Προεδρικά ιατάγματα, Νόμους, Κοινές ή όχι Υπουργικές Αποφάσεις, Περιφερειακές, Νομαρχιακές Αποφάσεις και Εγκυκλίους, που σε ένα μεγάλο βαθμό αποτελούν προσαρμογή στην αντίστοιχη κοινοτική νομοθεσία. Ως παραδείγματα ήδη προσαρμοσμένων Κοινοτικών Οδηγιών μπορούν να αναφερθούν οι Οδηγίες για την ποιότητα των επιφανειακών νερών από τα οποία αντλείται πόσιμο νερό (75/440), για την ποιότητα του πόσιμου νερού (80/778), για τη ρύπανση από τα απορρυπαντικά (73/404), για την έκχυση επικίνδυνων ουσιών στο υδάτινο περιβάλλον (76/464), για την απαιτούμενη ποιότητα των νερών για τα οστρακοειδή (79/923, 2006/113), για τη διατήρηση της ζωής των ψαριών (78/659), για την προστασία των υπόγειων νερών (80/68, 2006/118), για την προστασία των νερών από την νιτρορρύπανση που προκαλεί η γεωργία (91/676) και φυσικά η οδηγία-πλαίσιο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων (2000/60). 5.1 Κοινοτική νομοθεσία υδάτων Οδηγία 75/440/ΕΟΚ/16.6.1975 Οδηγία 76/160/ΕΟΚ/8.12.1975 Οδηγία 76/464/ΕΟΚΜ.5.1976 Απόφαση 77/795/ΕΟΚ/12.12.1977 Οδηγία 79/869/ΕΟΚ/9.10.1979 Οδηγία 79/923/ΕΟΚ/30.10.1979 Οδηγία 80/68/ΕΟΚ/17.12.1979 Απόφαση 80/686/ΕΟΚ/25.6.1980 Οδηγία 80/778/ΕΟΚ/15.7.1980 Οδηγία 82/176/ΕΟΚ/22.3.1982 Οδηγία 83/513/ΕΟΚ/26.9.1983 Περί της απαιτούμενης ποιότητας των υδάτων επιφάνειας που προορίζονται για την παραγωγή ποσίμου ύδατος στα κράτη μέλη. Περί της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης. Περί ρυπάνσεως που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας. Περί καθιερώσεως κοινής διαδικασίας ανταλλαγής πληροφοριών για την ποιότητα των γλυκών επιφανειακών υδάτων της Κοινότητας. Περί των μεθόδων μετρήσεως και περί της συχνότητας των δειγματοληψιών και της αναλύσεως των επιφανειακών υδάτων τα οποία προορίζονται για την παραγωγή ποσίμου ύδατος στα Κράτη Μέλη. Περί της απαιτούμενης ποιότητας των υδάτων για οστρακοειδή. Περί προστασίας των υπογείων υδάτων από τη ρύπανση που προέρχεται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες. Περί συστάσεως Συμβουλευτικής Επιτροπής στον τομέα του ελέγχου και της μειώσεως της ρυπάνσεως που προξενείται από την έκχυση υδρογονανθράκων στην θάλασσα. Περί της ποιότητας του ποσίμου νερού. Περί των οριακών τιμών και των ποιοτικών στόχων για τις απορρίψεις υδραργύρου από το βιομηχανικό τομέα της ηλεκτρόλυσης των χλωριούχων αλάτων αλκαλίων. Για τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις του καδμίου. 27

Οδηγία 84/491/ΕΟΚ/9.10.1984 Οδηγία 86/280/ΕΟΚ/12.6.1986 Οδηγία 88/347/ΕΟΚ/16.6.1988 Οδηγία 91/271/ΕΟΚ/21.5.1991 Οδηγία 91/676/ΕΟΚ/12.12.1991 Οδηγία 91/692/ΕΟΚ/23.12.1991 Απόφαση 92/446/ΕΟΚ/27.7.1992 Απόφαση 93/481/ΕΟΚ/28.7.1993 Οδηγία 93/75/ΕΟΚ/13.9.1993 Οδηγία 98/83/ΕΚ/3.11.1998 Απόφαση 2850/2000/ΕΚ/20.12.2000 Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ/23.10.2000 Σχετικά με τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις του εξαχλωροκυκλοεξανίου. Σχετικά με τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις ορισμένων επικινδύνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο Ι του παραρτήματος της οδηγίας 76/464/ΕΟΚ. Για την τροποποίηση του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 86/280/ΕΟΚ σχετικά με τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις ορισμένων επικινδύνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο Ι του παραρτήματος της οδηγίας Για την επεξεργασία των οστικών λυμάτων. Για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης. Για την τυποποίηση και τον εξορθολογισμό των εκθέσεων που αφορούν την εφαρμογή ορισμένων οδηγιών για το περιβάλλον. Περί των ερωτηματολογίων για τις οδηγίες που αφορούν τον τομέα των υδάτων. Περί των σχημάτων για την έκθεση των εθνικών προγραμμάτων που προβλέπονται στο άρθρο 17 της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου. Για τις ελάχιστες προδιαγραφές που απαιτούνται για τα πλοία τα οποία κατευθύνονται σε ή αποπλέουν από κοινοτικούς λιμένες μεταφέροντας επικίνδυνα ή ρυπογόνα εμπορεύματα. Σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Για τη θέσπιση κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης. Για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων. Απόφαση 2455/2001/ΕΚ/20.11.2001 Οδηγία 2002/59/ΕΚ/27.6.2002 Οδηγία 2002/915/ΕΚ/18.11.2002 Για τη θέσπιση του καταλόγου ουσιών προτεραιότητας στον τομέα της πολιτικής των υδάτων και τροποποίησης της οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Για τη δημιουργία κοινοτικού συστήματος παρακολούθησης της κυκλοφορίας των πλοίων και ενημέρωσης και την κατάργηση της οδηγίας 93/75/ΕΟΚ του Συμβουλίου Σχετικά με αίτημα παρέκκλισης από διατάξεις του Παραρτήματος III παράγραφος 2 του άρθρου 9 της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ του Συμβουλίου αναφορικά με την προστασία των υδάτων από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης. 28

Κανονισμός 2099/2002/ΕΚ/5.11.2002 Οδηγία 84/2002/ΕΚ/5.11.2002 Για την επιτροπή ασφαλείας στην ναυτιλία και πρόληψης της ρύπανσης από τα πλοία (CΟ33) και για την τροποποίηση των κανονισμών για την ασφάλεια στη ναυτιλία και την πρόληψη της ρύπανσης από τα πλοία. Για την τροποποίηση των οδηγιών για την ασφάλεια στη ναυτιλία και την πρόληψη της ρύπανσης από τα πλοία. 5.2 Ελληνική νομοθεσία υδάτων - Υγειονομική ιάταξη Ε1β 221/22.01.65 (ΦΕΚ 138Β) "Περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων", όπως τροποποιήθηκε δια των Υ Γ1/17831/71 (ΦΕΚ 986Β) και Γ4/1305/74 (ΦΕΚ 801Β). - Ν. 743/77 (ΦΕΚ 319Α) Περί προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος και ρυθμίσεως ειδικών θεμάτων. - Ν. 855/78 (ΦΕΚ 235Α) Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εις Βαρκελώνην το 1976 ιεθνούς Συμβάσεως «περί προστασίας της Μεσογείου θαλάσσης εκ της ρυπάνσεως» μετά του συνημμένου εις αυτήν παραρτήματος, ως και των πρωτοκόλλων αυτής «περί προλήψεως ρυπάνσεως της Μεσογείου θαλάσσης εκ της απορρίψεως ουσιών εκ των πλοίων και των αεροσκαφών», και «περί συνεργασίας διά την καταπολέμησιν ρυπάνσεως της Μεσογείου θαλάσσης εκ πετρελαίου και άλλων επιβλαβών ουσιών» μετά των συνημμένων εις αυτά παραρτημάτων. - N. 1147/81 (ΦΕΚ 110Α) Περί κυρώσεως της υπογραφείσης εις Λονδίνον, Πόλιν του Μεξικού, Μόσχα και Ουάσιγκτον, το 1972 ιεθνούς Συμβάσεως «περί προλήψεως ρυπάνσεως της θαλάσσης εξ απορρίψεως καταλοίπων και άλλων υλικών και άλλων τινών διατάξεων». - ΚΥΑ 46399/1352/86 (ΦΕΚ 438Β) "Απαιτούμενη ποιότητα των επιφανειακών νερών που προορίζονται για "πόσιμα", "κολύμβηση", "διαβίωση ψαριών σε γλυκά νερά" και "καλλιέργεια και αλιεία οστρακοειδών", μέθοδοι μέτρησης συχνότητα δειγματοληψίας και ανάλυση των επιφανειακών νερών που προορίζονται για πόσιμα σε συμμόρφωση με τις οδηγίες του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 75/440/ΕΟΚ, 76/160ΕΟΚ, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/ΕΟΚ και 79/869/ΕΟΚ. - ΚΥΑ 26857/553/88 (ΦΕΚ 196Β) "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία των υπόγειων νερών από απορρίψεις ορισμένων επικίνδυνων ουσιών. - Π 256/89 (ΦΕΚ 121Α) "Άδεια χρήσης νερού. - Π.. 68/95 (ΦΕΚ 48Α) Αποδοχή τροποποιήσεων των Παραρτημάτων της ιεθνούς Σύμβασης «περί προλήψεως ρυπάνσεως της θαλάσσης εξ απορρίψεως καταλοίπων και άλλων υλών και άλλων τινών διατάξεων». - Π.. 55/98 (ΦΕΚ 58Α) Προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος. - ΥΑ 3131.1/01/99 (ΦΕΚ 12Β) "Έγκριση του Γενικού Κανονισμού Λιμένα με αριθ. 18 προϋποθέσεις και μέτρα ασφάλειας για τις εργασίες φόρτωσης ή εκφόρτωσης ή μετάγγισης χύμα πετρελαίου ή χύμα υγρών χημικών (ή και των καταλοίπων τους) ή χύμα υγροποιημένων αερίων που μεταφέρονται με δεξαμενόπλοια. 29

- ΠΥΣ 2/01 (ΦΕΚ 15Α) "Καθορισμός των κατευθυντήριων και οριακών τιμών ποιότητας των νερών από απορρίψεις ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον Κατάλογο ΙΙ της οδηγίας 76/464/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 4ης Μαΐου 1976. - ΚΥΑ 4859/726/01 (ΦΕΚ 253Β) "Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος από απορρίψεις και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον Κατάλογο ΙΙ της οδηγίας του Συμβουλίου της 4ης Μαΐου 1976. - Ν. 3199/03 (ΦΕΚ 280Α) "Προστασία και διαχείριση υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000. - ΚΥΑ 47630/2005 (ΦΕΚ 1688 Β ) Κοινής Υπουργικής Απόφασης, «ιάρθρωση της ιεύθυνσης Υδάτων της Περιφέρειας». - ΚΥΑ 49139/2005 (ΦΕΚ 1695 Β ) Κοινή Οργάνωση της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ημοσίων Έργων - KYA 43504/2005 (Β 1784), "Κατηγορίες αδειών χρήσης υδάτων και εκτέλεσης έργων αξιοποίησής τους, διαδικασία έκδοσης, περιεχόμενο και διάρκεια ισχύος αυτών" - Π 51/2007 Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ 5.3 Κοινοτική νομοθεσία υγρών αποβλήτων Η προσαρμογή της Ελληνικής νομοθεσίας για τα υγρών αποβλήτων Οδηγία 91/271/ΕΚ, για επεξεργασία των αστικών λυμάτων (και ορισμένων βιομηχανικών αποβλήτων). Οδηγία του Συμβουλίου 90/415/ΕΚ, για την τροποποίηση του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 86/280/ΕΚ.(Α,Β) Οδηγία του Συμβουλίου 88/347/ΕΚ, για την τροποποίηση του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 86/280/ΕΚ.(Α,Β) Οδηγία του Συμβουλίου 86/280/ΕΚ, σχετικά με τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο Ι του παραρτήματος της οδηγίας 76/464/ΕΚ.(Α,Β) ΚΥΑ 5673/400/97 (ΦΕΚ 192/Β) Α.ΥΑ 90461/2193/94 (ΦΕΚ 843/Β) Β.Πρ Υπ Συμβ 255/94 (ΦΕΚ 123/Α) Α.ΚΥΑ 55648/2210/91 (ΦΕΚ 322/Β) Β.Πρ Υπ Συμβ 73/90 (ΦΕΚ 90/Α) Α.ΥΑ 90461/2193/94 (ΦΕΚ 843/Β) Β.ΚΥΑ 55648/2210/91 (ΦΕΚ 322/Β) 30

Οδηγία του Συμβουλίου 90/154/ΕΚ, τροποποίηση της 76/464/ΕΚ, περί ρυπάνσεως που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας.(Α,Β) Α.Πρ Υπ Συμβ 255/94 (ΦΕΚ 123/Α) Β.ΥΑ 90461/2193/94 (ΦΕΚ 843/Β) Α.Πρ Υπ Συμβ 144/87 (ΦΕΚ 197/Α) Οδηγία του Συμβουλίου 76/464/ΕΚ, περί ρυπάνσεως που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας.(Α,Β,Γ, ) Β.ΚΥΑ 18186/271/88 (ΦΕΚ 126/Β) Γ.Πρ Υπ Συμβ 255/94 (ΦΕΚ 123/Α).ΥΑ 90461/2193/94 (ΦΕΚ 843/Β) Οδηγία του Συμβουλίου 84/491/ΕΚ, σχετικά με τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις HCH.(Α,Β) Οδηγία του Συμβουλίου 84/156/ΕΚ, για τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους όσον αφορά τις απορρίψεις Hg σε τομείς άλλους εκτός του τομέα της ηλεκτρόλυσεως των χλωριούχων αλάτων των αλκαλίων. Οδηγία του Συμβουλίου 83/513/ΕΚ, για τις οριακές τιμές και τους ποιοτικούς στόχους για τις απορρίψεις Cd.(Α,Β) Οδηγία του Συμβουλίου 80/68/ΕΚ, περί προστασίας υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση που προέρχεται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες. Α.ΚΥΑ 18186/271/88 (ΦΕΚ 126/Β) Β.Πρ Υπ Συμβ 144/87 (ΦΕΚ 197/Α) Πρ Υπ Συμβ 144/87 (ΦΕΚ 197/Α) Α.ΚΥΑ 18186/271/88 (ΦΕΚ 126/Β) Β.Πρ Υπ Συμβ 144/87 (ΦΕΚ 197/Α) ΚΥΑ 26857/553/88 (ΦΕΚ 196/Β) Οδηγία 78/176/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί των αποβλήτων που προέρχονται από τη βιομηχανία διοξειδίου του τιτανίου - Υγειονομική ιάταξη Ε1β 221/65 (ΦΕΚ 138/Β): «Περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων», όπως τροποποιήθηκε με την Υ.Α. Γ1/17831/71 (ΦΕΚ 986/Β) και Υ.Α. Γ4/1305/74 (ΦΕΚ 801/Β). - ΚΥΑ 4859/726/01 (ΦΕΚ 253/Β): «Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος από απορρίψεις και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο ΙΙ της Οδηγίας 74/464/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 4 ης Μαϊου 1976». - ΚΥΑ 55648/2210/91 (ΦΕΚ 323Β): «Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών και επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα». 31

- ΥΑ 45/2280/83 (ΦΕΚ 720/Β): «Προστασία των νερών που χρησιμοποιούνται για την ύδρευση της περιοχής Πρωτευούσης από ρυπάνσεις και μολύνσεις». - ΥΑ 15519/83 (ΦΕΚ 455/Β): «Περί των όρων διάθεσης λυμάτων και υγρών βιομηχανικών αποβλήτων σε φυσικούς αποδέκτες και καθορισμού των ανωτάτων επιτρεπτών ορίων ρυπαντών». 5.4 Ειδικό νομοθετικό πλαίσιο για το Μαλιακό κόλπο 5.4.1 Όρια Μαλιακού Επιπρόσθετα με τις ισχύουσες διατάξεις όπως αναφέρθηκαν προηγουμένως, το νομοθετικό πλαίσιο της ευρύτερης περιοχής του Μαλιακού κόλπου περιγράφεται λεπτομερειακά στην τετρανομαρχιακή (Αν. Αττική, Βοιωτία, Φθιώτιδα, Εύβοια) απόφαση 19640/79 (ΦΕΚ 1136Β ) "Περί διαθέσεως υγρών βιομηχανικών αποβλήτων και λυμάτων στο Βόρειο και Νότιο Ευβοϊκό κόλπο, καθώς και στους αντίστοιχους Κόλπους Μαλιακό και Πεταλίων". Σ αυτή την απόφαση προσδιορίζονται οι περιοχές των ακτών των κόλπων Βορείου και Νοτίου Ευβοϊκού καθώς και Μαλιακού και Πεταλίων, όπου ήδη γίνεται και επιτρέπεται η διάθεση υγρών βιομηχανικών αποβλήτων αλλά και λυμάτων μετά από την επεξεργασία τους. Ιδιαίτερα τονίζεται "η ανάγκη λήψεως μέτρων προστασίας της ημόσιας Υγείας δια της αναχαιτίσεως της ρυπάνσεως της θαλάσσης". Για τις προσδιορισμένες από την απόφαση 19640/79 περιοχές καθορίζονται οι ειδικοί όροι διάθεσης υγρών βιομηχανικών αποβλήτων και λυμάτων, τα όρια δηλαδή για την επεξεργασία, τις δειγματοληψίες, τις αναλύσεις και γενικότερα τη διαχείρισή τους. Η απόφαση καλύπτει χωρίς εξαιρέσεις τη διάθεση βιομηχανικών αποβλήτων και λυμάτων, από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις που αποχετεύονται άμεσα ή έμμεσα (μέσω ρεμάτων) στις προσδιορισμένες από την απόφαση περιοχές. Τα ανώτατα επιτρεπτά όρια για την εκροή υγρών αποβλήτων στην περιοχή του Μαλιακού Κόλπου, σύμφωνα με την Απόφαση, παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.1. 32

Πίνακας 5.1: Ανώτατα επιτρεπτά όρια εκροής στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου α/α Παράμετρος Τιμή 1 ph 6.0-9.0 2 Θερμοκρασία 35 ο C 3 Χρώμα Να μην είναι ορατό σε διάλυση 1:20 και σε στοιβάδα πάχους 10cm 4 Επιπλέοντα υλικά μεγαλύτερα από 1cm Απουσία 5 Καθιζάνοντα, ιαχωριζόμενα (ml/l) (Μετρούμενα σε κώνο 0.5 IMHOFF μετά από 2 ώρες) 6 Αιωρούμενα στερεά ολικά (mg/l) 40 7 Ολικά διαλυμένα στερεά (mg/l) 1500 8 BOD 5 (mg/l) 40 9 COD (mg/l) 150 10 Απορρυπαντικά (mg/l) (βιοδιασπάσιμα κατά 80%) 5 11 Λίπη-Έλαια (Ζωικά-Φυτικά) (mg/l) 20 12 Ορυκτά έλαια-υδρογονάνθρακες (mg/l) 15 13 Σύνολο τοξικών μετάλλων (mg/l) 3 14 Αργίλιο (mg/l) 5 15 Αρσενικό (mg/l) 0.5 16 Βάριο (mg/l) 20 17 Βόριο (mg/l) 2 18 Κάδμιο (mg/l) 0.1 19 Χρώμιο 3 (mg/l) 2 20 Χρώμιο 6 (mg/l) 0.2 21 Σίδηρος (mg/l) 2 22 Μαγγάνιο (mg/l) 2 23 Υδράργυρος (mg/l) 0.005 24 Νικέλιο (mg/l) 2 25 Μόλυβδος (mg/l) 0.1 26 Χαλκός (mg/l) 1.5 27 Σελήνιο (mg/l) 0.1 28 Κασσίτερος (mg/l) 10 29 Ψευδάργυρος (mg/l) 7 30 Κυανούχα (mg/l) 0.5 31 Χρώμιον ελεύθερον (mg/l) 0.7 32 Θειώδη (mg/l) 1 33 Θειούχα (mg/l) 2 34 Φθοριούχα (mg/l) 6 35 Φωσφόρος (mg/l) 10 36 Ολική Αμμωνία (ΝΗ4) (mg/l) 15 37 Άζωτο σαν Ν σε (ΝΟ2) (mg/l) 0.6 38 Άζωτο σαν Ν σε (ΝΟ3) (mg/l) 20 39 Φαινόλες Ολικές(mg/l) 0.5 40 Αλδευδες (mg/l) 1 41 Αρωματικοί διαλύτες (mg/l) 0.2 42 Αζωτούχοι διαλύτες (mg/l) 1 43 Χρωμιούχοι διαλύτες (mg/l) 1 44 Σύνολο τοξικών ουσιών (As-Cd-Cr6-Hg-Ni-Pb-Cu-Se-Zn- CN-C5H6OH) τέτοιο ώστε: Υ1/Ε1+Υ2/Ε2+ +Υν/Εν < ή = 3 (Υ1,Υ2,,Υν υπάρχουσα και Ε1,Ε2, Εν επιτρεπόμενη συγκέντρωση αντιστοίχου μετάλλου, χημικής ενώσεως) 45 Τα λύματα των πάσης φύσεως εγκαταστάσεων, θα υφίστανται πριν την διάθεσή τους στον τελικό αποδέκτη αποτελεσματική απολύμανση Σύμφωνα με την Ε1β/221/65 Υγειονομική ιάταξη 33

εν θα λαμβάνονται υπόψη για την επιβολή κυρώσεων και για ένα (1) μέσο δείγμα αποβλήτων επί τριών (3), οι παρακάτω αναφερόμενες αποκλίσεις επί των ορίων των χημικών και βιοχημικών παραμέτρων του Πίνακα 5.1 (Πίνακας 5.2). Πίνακας 5.2: Αποκλίσεις επί των ορίων Από Έως Απόκλιση (mg/l) - 0,1 άνευ 0,11 0,5 0,2 0,51 0,9 0,4 1 5 2 6 10 4 11 30 8 31 50 20 51 150 30 1500 200 Στη συγκεκριμένη τετρανομαρχιακή απόφαση είναι καταχωρημένα και τα χαρακτηριστικά των ποιοτικών παραμέτρων για τον έλεγχο των βιομηχανικών αποβλήτων κατά κλάδο και είδος βιομηχανίας. 5.4.2 Καθεστώς προστασίας Μαλιακού Η περιοχή των εκβολών του Σπερχειού ποταμού και τμήμα του Μαλιακού κόλπου έχουν ενταχθεί στο Πρόγραμμα «ΙΚΤΥΟ ΦΥΣΗ - NATURA 2000» με κωδικούς: - GR2440002 (SCI) 1 για τις εκβολές του Σπερχειού και το μεγαλύτερο τμήμα του Μαλιακού κόλπου, - GR2440005 (SPA) 1 για τον υγρότοπο των εκβολών του Σπερχειού Οι διατάξεις της Οδηγίας 92/43/ΕΚ για τη «ιατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» και η Κ.Υ.Α. 33318/3028/98 (ΦΕΚ 1289Β/28-12-98) περί «Καθορισμού μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας», που αποτελεί εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή βρίσκονται σε ισχύ. Στα πλαίσια της Ελληνικής νομοθεσίας, για την προστασία και τη διατήρηση των ειδών της άγριας χλωρίδας, πανίδας και ορνιθοπανίδας, μέσω διατάξεων, όπως το Π.. 67/23/1981 (ΦΕΚ 23Α/30-01-81) περί «Προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας επ' αυτών», έχουν θεσμοθετηθεί ειδικές περιοχές προστασίας υπό καθεστώτα διαφορετικού βαθμού προστασίας. Οι περιοχές αυτές υπάγονται στις τοπικές δ/νσεις δασών και τα αντίστοιχα δασαρχεία, τα οποία διατηρούν την ευθύνη για την τήρηση των διατάξεων και την προστασία τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, η κοιλάδα και οι εκβολές του Σπερχειού και το δέλτα του (Μαλιακός κόλπος), αποτελούν σημαντικές περιοχές για τα πουλιά (κωδικό GR103). Επίσης αποτελεί σημαντική περιοχή για χαρακτηριστικά είδη παραποτάμιων δασών, καλαμώνων και ανοικτών υδάτινων εκτάσεων. 1 SCI: Sites of Community Importance = Τόποι Κοινοτικής Σημασίας, SPA: Special Protection Areas -Ζώνες Ειδικής Προστασίας. 34

6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΠΕΙΣΟ ΙΟΥ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΟΥ-ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009 H αξιολόγηση των επιπτώσεων του επεισοδίου του Μαρτίου-Απριλίου 2009 έγινε με βάση την μελέτη του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., 2009) 6.1 Παράμετροι μελέτης επεισοδίου Το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. κατά τη περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2009 όπου και εντοπίστηκε μαζικός θάνατος ψαριών πραγματοποίησε σειρά δειγματοληψιών και μετρήσεων στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου (εκβολές και κοίτη Σπερχειού, Μαλιακός κόλπος). Πιο συγκεκριμένα έγινε συλλογή δειγμάτων θαλασσινού νερού, ιζημάτων και εκτρεφόμενων ψαριών. Επίσης την περίοδο 7-10/4/2009 πραγματοποιήθηκαν συνεχόμενες δειγματοληψίες και συνεχής καταγραφή των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών της στήλης του νερού, καθώς και των φυτοπλαγκτονικών κοινωνιών. Οι θέσεις των σταθμών δειγματοληψίας των μετρήσεων του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. παρουσιάζονται στο σχήμα 6.1. Σχήμα 6.1 Θέσεις των σταθμών δειγματοληψίας των μετρήσεων του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. για τη μελέτη του Μαλιακού κόλπου (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., 2009) Σύμφωνα με μετεωρολογικά στοιχεία της /νσης ημοσίων Έργων της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, τους μήνες Ιανουάριο - Φεβρουάριο του 2009 παρουσιάστηκε κατά πολύ υψηλότερο ποσοστό βροχόπτωσης σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα προηγούμενων ετών. Οι παράμετροι που μελετήθηκαν, ήταν οι εξής: 1. Φυσικές ιδιότητες της στήλης του νερού (θερμοκρασία, αλατότητα και πυκνότητα), 2. ιαλυμένο οξυγόνο και ανόργανα θρεπτικά άλατα στη στήλη του νερού, 3. Οργανικές ρυπογόνες ουσίες στη στήλη του νερού, 4. Βαρέα μέταλλα στη στήλη του νερού, 5. Αιωρούμενη σωματιδιακή ύλη στη στήλη του νερού, 6. Βιοκοινωνίες του φυτοπλαγκτού. 35

6.1.1 ιαλυμένο οξυγόνο και ανόργανα θρεπτικά άλατα. Οι συγκεντρώσεις του διαλυμένου οξυγόνου μετρήθηκαν στις θέσεις δειγματοληψίας σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα μεταξύ 5,51 και 6,14 ml/l στο επιφανειακό στρώμα (93,1% βαθμός κορεσμού) και μεταξύ 5,30 και 6,08 ml/l στον πυθμένα (104,4% βαθμός κορεσμού). Σύμφωνα με αυτές τις τιμές προκύπτει ότι τη συγκεκριμένη περίοδο δεν υπήρξαν συνθήκες υποοξυγόνωσης, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν το σύστημα σε κατάσταση ανισορροπίας. Οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών αλάτων που μετρήθηκαν ήταν: Φωσφορικά: 0,099-0,444 μμ (η μέγιστη τιμή καταγράφηκε την 1η/4/09, κοντά στον πυθμένα των ιχθυοτροφείων), Πυριτικά: 3,35-37,8 μμ (μέγιστη τιμή στην επιφάνεια των ιχθυοτροφείων την 1/4/09), Νιτρώδη: 0,017 0,171 μμ (μέγιστο στην επιφάνεια του σταθμού 6, την 7η/4/09), Νιτρικά: 0,06 5,57 μμ (μέγιστη τιμή στην επιφάνεια των ιχθυοτροφείων την 1η/4/09), Αμμωνιακά: 0,20 2,22 μμ (μέγιστη τιμή στην επιφάνεια των ιχθυοτροφείων την 1η/4/09). Κατά την περίοδο 7-10 Απριλίου 2009, η μέση τιμή των φωσφορικών αλάτων σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας ήταν σχετικά μικρή (0,15μmol/L) και ήταν μικρότερη από αντίστοιχες μέσες τιμές άλλων περιοχών (Σχήμα 6.2). Σχήμα 6.2: Μέσες τιμές συγκεντρώσεων φωσφορικών αλάτων (μmol/l), την περίοδο 7-10 Απριλίου 2009, σε παράκτιες περιοχές στην Ελλάδα Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων καταγράφηκαν τόσο στις εκβολές όσο και στην περιοχή Χιλιομιλίου, αλλά παρόλα αυτά όπως φαίνεται στο Σχήμα 6.3 οι συγκεντρώσεις των νιτρικών κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα με αυτές άλλων παράκτιων περιοχών. Επίσης οι χαμηλές συγκεντρώσεις των νιτρωδών και αμμωνιακών αλάτων δεν στοιχειοθετούν συνθήκες ρύπανσης. Αντίθετα, οι συγκεντρώσεις των πυριτικών αλάτων είναι ιδιαίτερα αυξημένες σε σύγκριση με άλλες παράκτιες περιοχές (Σχήμα 6.4). 36

Σχήμα 6.3: Μέσες τιμές συγκεντρώσεων νιτρικών αλάτων (μmol/l), την περίοδο 7-10 Απριλίου 2009, σε παράκτιες περιοχές στην Ελλάδα Σχήμα 6.4: Μέσες τιμές συγκεντρώσεων πυριτικών αλάτων (μmol/l), την περίοδο 7-10 Απριλίου 2009, σε παράκτιες περιοχές στην Ελλάδα 6.1.2 Οργανικοί ρύποι στη στήλη του νερού Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι συγκεντρώσεις των οργανικών ρύπων που μετρήθηκαν: Οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα < 0,01 μg/l Τριαζίνες < 0,01 μg/l DDTs, PCBs, εξαχλωροβενζόλιο < 0,1 μg/l Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες < 0,01 μg/l Φαινόλες < 0,005 μg/l Φθαλικοί εστέρες 0,3-1,2 μg/l Όπως προκύπτει από τις μετρήσεις αυτές, δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα ρύπανσης από οργανικές τοξικές ουσίες στην περιοχή μελέτης. Όσο αφορά την υψηλή συγκέντρωση των φθαλικών εστέρων, οι οποίες σχετίζονται με κάθε είδους πλαστικές ύλες, είναι πιθανόν να προέρχονται από την ανεξέλεγκτη απόρριψη στον κόλπο. 37

6.1.3 Βαρέα Μέταλλα Οι συγκεντρώσεις των βαρέων μετάλλων που μετρήθηκαν στη περιοχή του Μαλιακού κόλπου και δίνονται στη συνέχεια κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα. Pb 0,31-0,47 μg/l Cd 0,005 0,023 μg/l Ni 0,11-0,40 μg/l Cu 0,14-0,39 μg/l Όπως φαίνεται στο Σχήμα 6.5, οι συγκεντρώσεις στο Μαλιακό κόλπο είναι σαφώς μικρότερες από το Θερμαϊκό κόλπο και γενικά ελαφρά μεγαλύτερες από αυτές στην ανοιχτή θάλασσα του Βορείου Αιγαίου. Σχήμα 6.5; Μέσες τιμές συγκεντρώσεων των βαρέων μετάλλων (μg/l), σε διάφορες παράκτιες περιοχές στην Ελλάδα και σύγκριση με μετρημένες τιμές στο Μαλιακό κόλπο 6.1.4 Φερτά - Αιωρούμενα Από τη μελέτη των συγκεντρώσεων της αιωρούμενης ύλης, είναι φανερή η ύπαρξη αυξημένων συγκεντρώσεων στους σταθμούς δειγματοληψίας που βρίσκονται κοντά στις εκβολές του Σπερχειού Ποταμού. Οι τιμές αυτές φθάνουν τα 8,07 mg/l στο σταθμό 10, οι οποίες θεωρούνται υψηλές και υποδηλώνουν υψηλή παρουσία σωματιδίων. Με την απομάκρυνση από τις εκβολές οι τιμές εν γένει μειώνονται σταδιακά και φθάνουν ~0,5 mg/l στους πιο απομακρυσμένους σταθμούς. Σε μερικές περιπτώσεις τα δείγματα που προέρχονται από τα βαθύτερα στρώματα της θαλάσσιας στήλης παρουσιάζουν μεγαλύτερες τιμές από τα αντίστοιχα επιφανειακά, γεγονός που πιθανώς οφείλεται σε αιώρηση των ιζημάτων, με πιθανή αιτία τις ιδιαίτερες συνθήκες της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στον κόλπο. Η επιφανειακή κατανομή των αιωρούμενων σωματιδίων δίνεται στην Σχήμα 6.6. 38

Σχήμα 6.6; Επιφανειακή κατανομή των αιωρούμενων σωματιδίων στο Μαλιακό κόλπο τη περίοδο 7-10 Απριλίου 2009 Από τη μελέτη στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, προέκυψε ότι η αιωρούμενη ύλη του Μαλιακού κόλπου αποτελείται από έναν συνδυασμό χερσογενούς προέλευσης στοιχείων και σκελετικών υπολειμμάτων θαλάσσιων οργανισμών. Τα χερσογενούς προέλευσης στοιχεία είναι κόκκοι διαφόρων ορυκτών, οι οποίοι ποικίλλουν σε μέγεθος. Τα ορυκτά αυτά είναι κατά βάση χαλαζίας, αργιλοπυριτικά ορυκτά, ασβεστίτης και αργιλικά ορυκτά, των οποίων η προέλευση είναι ποτάμια, προέρχονται δηλαδή από τη λεκάνη απορροής του Σπερχειού Ποταμού. Τα σκελετικά υπολείμματα των θαλάσσιων οργανισμών είναι πυριτικής (π.χ διάτομα, πυριτιομαστιγωτά) και ασβεστιτικής (π.χ. κοκκολιθοφόρα) σύστασης και προέρχονται από μεγάλο σχετικά αριθμό ειδών. Στους σταθμούς δειγματοληψίας που βρίσκονται κοντά στις εκβολές υπερτερούν κατά κόρον τα χερσογενούς προέλευσης σωματίδια, ενώ απομακρυνόμενοι από τις εκβολές η παρουσία των χερσογενών σωματιδίων είναι σαφώς μικρότερη. Τόσο τα χερσογενή, όσο και βιογενή σωματίδια που παρατηρούνται στον Μαλιακό κόλπο είναι συνηθισμένα και έχουν παρατηρηθεί σε εκβολικές περιοχές και άλλων ελληνικών κόλπων. 6.1.5 Παθογόνα Επιβλαβή Μικροφύκη 6.1.5.1 Α. είγματα 24 & 26/3/2009 Πραγματοποιήθηκε μικροσκοπική ποιοτική και ποσοτική ανάλυση δειγμάτων νερού από τη παράκτια περιοχή του Μαλιακού κόλπου (εκβολές Σπερχειού), με σκοπό την διερεύνηση της πιθανότητας, να είχε προηγηθεί «ερυθρά παλίρροια», η οποία θα οφειλόταν στην υπερβολική αύξηση των φυτοπλαγκτονικών πληθυσμών, στην αύξηση των πληθυσμών δυνητικά ιχθυοτοξικών φυτοπλαγκτονικών ειδών. Στις 24/3/2009 η αφθονία των φυτοπλαγκτονικών πληθυσμών ήταν εξαιρετικά χαμηλή και δεν ήταν δυνατό να εξαχθεί συμπέρασμα για «ερυθρά παλίρροια», η οποία να σχετίζεται με τους θανάτους των ψαριών. Τα δυνητικά τοξικά είδη ήταν σπάνια αριθμητικά, ώστε να μην είναι δυνατόν να στοιχειοθετηθεί ο θάνατος των ψαριών από ιχθυοτοξίνες. Συγκεκριμένα, μετρήθηκαν 500-1000 κύτταρα Chattonella-like sp. ανά λίτρο θαλ. νερού, τα οποία δεν ήταν σε καλή κατάσταση, επομένως ήταν δύσκολη η αναγνώριση και η καταμέτρηση. Επίσης μετρήθηκαν κύτταρα του ιχθυοτοξικού είδους Karenia brevis, σε 39