Εισαγωγικό κείμενο Δημοσιογράφου Οικονομικού Ταχυδρόμου (Καρζής): Την 1 η Οκτωβρίου, με το ξεκίνημα δηλαδή της κορύφωσης της προεκλογικής περιόδου, που συγκέντρωνε όλο το ενδιαφέρον, δημοσιεύτηκαν τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος για το διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου του 2002. Η εικόνα επιδείνωσης σε βασικά μεγέθη (αύξηση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου κατά σχεδόν μισό δις ευρώ, εξαιτίας της μείωσης των εξαγωγών, αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών πλέον του μισού δις ευρώ, στο 3,5% του ΑΕΠ και μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων) δείχνει πως το βασικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι πρόβλημα ανταγωνιστικότητας. Για την ακρίβεια: πρόβλημα προσαρμογής στις συνθήκες ανταγωνιστικότητας της Ευρωζώνης. Είναι ενδεικτικό, άλλωστε, ότι το πρώτο εξάμηνο της χρονιάς οι ελληνικές εξαγωγές προς τις χώρες της Ε.Ε. μειώθηκαν κατά 8,3% {ποια στοιχεία;} - κάτι που σημαίνει πως όχι μόνον οι συνολικές εξαγωγές μειώνονται αλλά και μεταβάλλονται ποιοτικά: το μερίδιο των χωρών της Ε.Ε. μειώνεται με αντιστάθμισμα κυρίως τις εξαγωγές προς χώρες της ανατολικής Ευρώπης. εν είναι, βέβαια, κάτι εντελώς απρόσμενο. Όλοι γνώριζαν πως η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ θα έφερνε τις ελληνικές επιχειρήσεις μπροστά στον άμεσο ανταγωνισμό με τις 1
αντίστοιχες ευρωπαϊκές, χωρίς δυνατότητες ούτε προστατευτικών πολιτικών, ούτε άσκησης συναλλαγματικής πολιτικής, που επέτρεπε να γίνονται τα προϊόντα φθηνότερα μέσω της διολίσθησης της δραχμής. Η άμεση σύγκριση με τον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό είναι ασφαλώς η λυδία λίθος όπου θα δοκιμαστεί η πραγματική δυνατότητα επιβίωσης και ανάπτυξης των υγιών επιχειρήσεων. Είναι, λοιπόν, ταυτόχρονα αυτό το ζήτημα της ανταγωνιστικότητας και η μείζων πρόκληση για την ελληνική οικονομία; Για το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης η απάντηση είναι «ναι». Και γι αυτό το αμέσως επόμενο διάστημα το κύριο βάρος των προσπαθειών στην οικονομική πολιτική (αφού ολοκληρώθηκαν η φορολογική και η ασφαλιστική μεταρρύθμιση) θα πέσει ακριβώς στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Ο διευθυντής του οικονομικού γραφείου του Πρωθυπουργού καθηγητής Γκίκας Χαρδούβελης θεωρεί ότι ο ορισμός της έννοιας ανταγωνιστικότητα στο επίπεδο μιας οικονομίας είναι πιο δύσκολη υπόθεση από ότι στο επίπεδο της επιχείρησης. Και αυτό επειδή ο καθένας εννοεί κάτι διαφορετικό και πιστεύει πως είναι αυτονόητο. Αυτό που είναι σχετικά πιο εύκολο είναι να περιγραφούν τα χαρακτηριστικά μιας ανταγωνιστικής οικονομίας. Χαρακτηριστικά, αναφέρει τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ετήσια Οικονομική Έκθεση 1997 (γνωστός και 2
ως μακροοικονομικός ορισμός της ανταγωνιστικότητας): Μια χώρα είναι διεθνώς ανταγωνιστική αν ταυτόχρονα (α) η παραγωγικότητά της αυξάνει με ρυθμούς συγκρίσιμους αυτών των εμπορικών της εταίρων, οι οποίοι βρίσκονται σε παρόμοιο επίπεδο ανάπτυξης (β) διατηρεί εξωτερική ισορροπία στα πλαίσια μιας ανοικτής οικονομίας και (γ) επιτυγχάνει υψηλά επίπεδα απασχόλησης. Στην επισήμανση ότι, σε κάθε περίπτωση, η μείωση των εξαγωγών παραπέμπει σε συρρίκνωση της παραγωγικής δραστηριότητας, ο βασικός οικονομικός σύμβουλος του κ. Σημίτη, απαντά ότι «στόχος είναι η παραγωγικότητα και όχι απλώς οι εξαγωγές». Και εξηγεί ότι «εξαγωγές φθηνών προϊόντων με μικρή προστιθέμενη αξία που δεν αποφέρουν υψηλό εισόδημα, δεν ανεβάζουν το βιοτικό επίπεδο». 3
Ερώτημα 1: Γιατί επιδεινώθηκε το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου τα τελευταία 2 χρόνια; Μήπως βρισκόμαστε στο ξεκίνημα μιας αρνητικής πορείας των εξαγωγών; Κύριο χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής οικονομίας της Ελλάδας αποτελεί το μόνιμα ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο (Διάγραμμα 1) και υπογραμμίζω τη λέξη «μόνιμα». Το έλλειμμα των εμπορικών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ διαμορφώνεται στο 13,1% την περίοδο 1981-1990, ενώ την περίοδο 1991-2000 διαμορφώνεται στο 14,2%. Αν λοιπόν κάποιος αξιολογήσει τα τρέχοντα δεδομένα με βάση την ιστορική εμπειρία θα διαπιστώσει ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε τόσο εύκολα για πρόβλημα με τις εξαγωγές. Η παρατηρούμενη υπέρβαση της τάσης, του λόγου του εμπορικού ελλείμματος ως ποσοστού του ΑΕΠ για τα έτη 2000-2001 είναι παροδική και σχετίζεται κυρίως με τις διευρυμένες εισαγωγές λόγω των τεχνικών έργων υποδομής, που πραγματοποιούνται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες ή στα πλαίσια των συγχρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε έργων και, κατά δεύτερο λόγο, με τους υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Η πτώση των εξαγωγών του πρώτου εξαμήνου του 2002 - την οποία τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος δείχνουν μεγαλύτερη από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ ήταν το αναμενόμενο αποτέλεσμα της παγκόσμιας ύφεσης. Η ύφεση του 2001 και του 2002 δεν είχε προηγούμενο εδώ και 30 χρόνια, από το 1973. Είναι 4
μια ύφεση που χτύπησε συγχρόνως όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Ασία, τη Λατινική Αμερική. Η παγκόσμια ύφεση επηρέασε και τους δικούς μας ρυθμούς ανάπτυξης μέσω των μειωμένων εξαγωγών και της μειωμένης εισροής τουριστών. Αντί για ρυθμούς της τάξης του 5,5% που προσδοκούσαμε πριν ενάμιση χρόνο, έχουμε φέτος ρυθμό κοντά στο 4%, που δεν παύει όμως να είναι ο μεγαλύτερος στην ΕΕ. Δεν πρέπει λοιπόν να υπερβάλλουμε, ερμηνεύοντας τις διακυμάνσεις του παγκόσμιου οικονομικού κύκλου ως διαχρονικές τάσεις, αλλά βεβαίως ούτε και να επαναπαυόμαστε. Ερώτημα 2: Παρατηρείται όμως μια διαχρονική μείωση του μεριδίου των εξαγωγών προς τους εταίρους μας στην ΕΕ και μια αύξηση του μεριδίου προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Αυτή η εξέλιξη δεν είναι ανησυχητική; Μήπως αντικατοπτρίζει μια σχετικά χαμηλή ποιότητα στα προϊόντα που εξάγουμε; Η διαπίστωσή σας για τα μερίδια των εξαγωγών μας είναι σωστή. Είναι, όμως και μια φυσιολογική τάση, που δεν κρύβει αναγκαστικά κάτι αρνητικό είτε για την ποιότητα των προϊόντων που εξάγουμε είτε για την ικανότητά μας να εξάγουμε σε πιο ανεπτυγμένες χώρες. Δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε. Αντίθετα, θα πρέπει να ανησυχούμε μήπως οι εξαγωγές μας προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης δεν αυξάνονταν με ρυθμούς ανάλογους με αυτούς των εταίρων μας της Ε.Ε. Μην 5
ξεχνάτε ότι σύντομα πολλές από αυτές τις χώρες θα είναι μέλη της Ε.Ε. Στο παρελθόν, λόγοι διεθνούς πολιτικής είχαν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των εμπορικών συναλλαγών των χωρών αυτών με την Ελλάδα εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Σήμερα, που τα τείχη έχουν γκρεμιστεί, η Ελλάδα πρέπει να αποκαταστήσει τη φυσική τάξη των πραγμάτων. Τα αυξημένα μερίδια δείχνουν ακριβώς αυτή τη σταδιακή αποκατάσταση. Την τελευταία δεκαετία οι εξαγωγές μας προς τις χώρες της Βαλκανικής και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης διευρύνονται συνεχώς, παρά τον έντονο ανταγωνισμό από τους εταίρους. Έτσι, το 2000 η συμμετοχή των χωρών αυτών στις εξαγωγικές εισπράξεις μας ανήλθε σε 5,1% του συνόλου, ενώ για τη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 10% και την Ιταλία 8,1%. Σημειώνεται ότι και οι δύο αυτές κοινοτικές χώρες έχουν διπλασιάσει την αξία των εξαγωγών τους προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη μέσα στη δεκαετία του 1990. Όσον αφορά την ποιότητα των προϊόντων που εξάγουμε, προφανώς και πάντοτε υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Όμως, θέλω να τονίσω ένα θετικό στοιχείο, το οποίο συνήθως αγνοείται και αφορά τη σύνθεση των εξαγωγών μας. Τα τελευταία χρόνια η Τράπεζα της Ελλάδας επισημαίνει μια αυξανόμενη συμμετοχή στο σύνολο των εξαγωγών, προϊόντων που ενσωματώνουν υψηλή τεχνολογία. Αυτό είναι ένα ενθαρρυντικό στοιχείο, που δείχνει ότι η αναδιάρθρωση που πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια στον παραγωγικό ιστό της οικονομίας αρχίζει να έχει θετικά αποτελέσματα. 6
Ερώτημα 3 : Υπάρχει η γενική εκτίμηση ότι το περιβάλλον του ευρώ κατέστησε τις ελληνικές επιχειρήσεις λιγότερο ανταγωνιστικές ή τουλάχιστον περισσότερο ευάλωτες στον ανταγωνισμό και, μάλιστα, χωρίς να υπάρχουν δυνατότητες για εθνικές πολιτικές, όπως παλαιότερα Είναι γεγονός ότι με την είσοδό μας στην ΟΝΕ, ξεκίνησε μια περίοδος αυξημένου ανταγωνισμού, αλλά και περισσότερων ευκαιριών για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Το ενιαίο νόμισμα διευκολύνει τις διασυνοριακές πληρωμές, αυξάνει τη διαφάνεια στις τιμές και ενοποιεί ακόμα περισσότερο τις αγορές στην Ευρωζώνη. Οι επιχειρήσεις αποκτούν μια μεγάλη αγορά 300 εκατομμυρίων πολιτών, αλλά και οι καταναλωτές μπορούν και επιλέγουν πιο εύκολα προϊόντα προέλευσης απ όλη την Ευρωζώνη. Η έλευση του ευρώ είναι μια ευκαιρία αφύπνισης των ελληνικών επιχειρήσεων. Οι υγιείς επιχειρήσεις δεν έχουν να φοβηθούν τον ανταγωνισμό. Η μόνη απειλή είναι η αδράνεια. Η σημερινή διαφορετική, μεγαλύτερη αγορά συνεπάγεται και διαφορετική στρατηγική, ίσως πιο επιθετική και πιο επεκτατική. Απαιτεί καλύτερη εσωτερική οργάνωση, καλύτερα εκπαιδευμένο προσωπικό που να μιλά και ξένες γλώσσες, υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων παραγωγής και μάνατζμεντ, πληροφοριακά συστήματα, έμφαση στα κανάλια διανομής των προϊόντων, επαγγελματική αντιμετώπιση του πελάτη, κ.ο.κ. Απαιτεί, επίσης, και το κατάλληλο περιβάλλον φυσικών και διοικητικών υποδομών της χώρας (δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια, κινητή τηλεφωνία, διαδίκτυο, 7
ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, ανεξάρτητες εποπτικές αρχές, έλεγχο ποιότητας, προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, κ.ά). Απαιτεί εύκολη πρόσβαση στη χρηματοδότηση, ποιότητα στην εκπαίδευση, πρόσβαση στην τεχνολογία, διαφάνεια στις συναλλαγές με το Δημόσιο. Απαιτεί και συνέργια με τον υπόλοιπο επιχειρηματικό χώρο, δηλαδή ύπαρξη παρεμφερών υποστηρικτικών επιχειρήσεων ώστε να καθετοποιηθεί η παραγωγή μέσα στη χώρα με μικρό οριακό κόστος και μεγάλη προστιθέμενη αξία. Και όλα αυτά αφορούν όλες τις επιχειρήσεις, όχι μόνο τις εξαγωγικές. Διότι και η δική μας εγχώρια αγορά είναι πλέον περισσότερο ανοικτή στον ανταγωνισμό των ξένων επιχειρήσεων. Όσες εγχώριες επιχειρήσεις στο παρελθόν κρύβονταν πίσω από ολιγοπωλιακές καταστάσεις ή προνομιακές σχέσεις με το Δημόσιο για να αποκομίσουν κέρδη, παραμελώντας την ανταγωνιστικότητά τους, είναι σήμερα περισσότερο ευάλωτες. Η απελευθέρωση των αγορών και η διαφάνεια στις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις είναι πλέον μονόδρομος. Αργά ή γρήγορα, θα αναγκαστούν να αλλάξουν στρατηγική, να γίνουν πιο ανταγωνιστικές για να επιβιώσουν, γεγονός που σε τελική ανάλυση ωφελεί τον Έλληνα πολίτη και καταναλωτή. Ο Έλληνας σήμερα έχει περισσότερες επιλογές ανάμεσα σε προϊόντα καλύτερης ποιότητας και σε καλύτερες τιμές. Ερώτημα 4 : Ο ανταγωνισμός μπορεί να ωφελεί τον Έλληνα πολίτη. Όμως, τις βελτιωμένες υπηρεσίες θα τις παρέχουν 8
ελληνικές επιχειρήσεις; Πώς μπορεί το κράτος να συμβάλλει στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αφού με την είσοδο στην ΟΝΕ έχασε τα παραδοσιακά εργαλεία του, όπως η συναλλαγματική ισοτιμία; Αποτελεί πλάνη ο ισχυρισμός ότι η είσοδός μας στην ΟΝΕ σηματοδοτεί και μια ξαφνική απώλεια εργαλείων μακροοικονομικής πολιτικής, που παραδοσιακά χρησιμοποιούντο υπέρ της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Στην πράξη, τέτοια μακροοικονομικά εργαλεία, όπως τα εννοείτε, δεν είχαμε ούτε πριν την είσοδό μας στην ΟΝΕ. Με τη είσοδό μας στην ΟΝΕ συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Το πλαίσιο μακροοικονομικής σταθερότητας που επιβάλλει η ΟΝΕ ωθεί το κράτος προς πολιτικές που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα. Το ωθεί να δώσει έμφαση και στους σωστούς μακρο-οικονομικούς και μικρο-οικονομικούς παράγοντες της ανάπτυξης. Πρώτον, οι παραδοσιακές πολιτικές εμποδίων στις εισαγωγές και επιδοτήσεων των εξαγωγών με σκοπό την ενίσχυση των εγχώριων επιχειρήσεων, είχαν ήδη σταδιακά ατονήσει ή καταργηθεί σε όλη την Ευρώπη. Δεν καταργήθηκαν την 1 η Ιανουαρίου 2001, όταν μπήκαμε στην Ευρωζώνη. Η ελευθερία στην κίνηση αγαθών & υπηρεσιών, ανθρώπινου δυναμικού και κεφαλαίων υπήρχε και πριν την ΟΝΕ. Δεύτερον, η συναλλαγματική ισοτιμία, που αναφέρατε, ποτέ στην πράξη δεν αποτέλεσε αποτελεσματικό εργαλείο αύξησης της ανταγωνιστικότητας. Oι δύο υποτιμήσεις της δραχμής που έγιναν 9
στη δεκαετία του 1980 δεν άλλαξαν την πορεία του εμπορικού ισοζυγίου. Ήταν ένα μέτρο με προσωρινές μόνον ωφέλειες. Αντίθετα, η υποτίμηση και, πιο συγκεκριμένα, ο κίνδυνος μελλοντικής υποτίμησης συνέβαλε ουσιαστικά στην άνοδο του πληθωρισμού και μάλιστα για μακρό χρονικό διάστημα αφού επιδρούσε αρνητικά στην πληθωριστική ψυχολογία. Δεν χάσαμε λοιπόν τίποτα με το να χάσουμε τη δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματός μας. Απεναντίας, κερδίσαμε διότι τώρα αναγκαζόμαστε πλέον να βλέπουμε και να λύνουμε τις πραγματικές αιτίες που δυσχεραίνουν τη λειτουργία των επιχειρήσεων και την παραγωγή ανταγωνιστικών αγαθών και υπηρεσιών. Η υποτίμηση στο παρελθόν δεν ήταν τίποτ άλλο από μια παραδοχή εκ μέρους μας ότι αποτύχαμε στην πολιτική μας, ότι αποφεύγουμε να λύσουμε τα μικρο-οικονομικά και μακροοικονομικά προβλήματα που μειώνουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Η υποτίμηση ήταν μια «ασπιρίνη» που ρίχνει προσωρινά τον πυρετό, αλλά δεν θεραπεύει την αρρώστια. Τρίτον, σήμερα το κράτος δεν έχει χάσει την ικανότητα να ασκεί συνετή φορολογική πολιτική ώστε να ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Αντιθέτως, έχει αυξήσει την ικανότητά του αυτή διότι η φορολογική του πολιτική έχει μπει σε ένα σωστό πλαίσιο, το οποίο εγγυάται τη διαχρονική μακροοικονομική σταθερότητα. Το κράτος δεν μπορεί πλέον να ξοδεύει ανεξέλεγκτα, δανειζόμενο ή χρησιμοποιώντας την κεντρική τράπεζα για να προσφέρει πληθωριστικό χρήμα. Η φορολογική του πολιτική μπήκε στο πλαίσιο της συνετούς διαχείρισης και μακριά από τις σκοπιμότητες του εκλογικού κύκλου. Η 10
φορολογική πολιτική στράφηκε προς την απλοποίηση του φορολογικού συστήματος, την πάταξη της διαφθοράς και της παραοικονομίας. Αυτή η πολιτική ευνοεί τις σωστές επιχειρήσεις, τους βελτιώνει το θεσμικό περιβάλλον και τους εγγυάται σταθερότητα, διαφάνεια και ανταγωνισμό επί ίσοις όροις. Είναι λάθος όταν συζητούμε για φορολογική πολιτική να επικεντρωνόμαστε στους φορολογικούς συντελεστές και μόνον. Αυτοί, ούτως ή άλλως είναι ανταγωνιστικοί, κάτω από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Δεν είναι όμως το ζητούμενο για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Το ζητούμενο είναι μια σειρά πολιτικών και μέτρων που βελτιώνουν το επιχειρηματικό περιβάλλον, αυτά που περιέγραψα νωρίτερα και που η Κυβέρνηση προχωρά με σχέδιο και επιμονή. Αλλά και τους φορολογικούς συντελεστές έχουμε περιθώριο να τους μειώσουμε εφόσον ο στόχος μας για μείωση της φοροδιαφυγής καρποφορήσει. Μάλιστα, αυξάνοντας τη φορολογική βάση επιτυγχάνουμε όχι μόνον υψηλότερα δημόσια έσοδα, αλλά και ανακατανομή των αποταμιεύσεων της οικονομίας από την υπερπολυτελή κατανάλωση των φοροφυγάδων στις δημόσιες επενδύσεις, που αυξάνουν το παραγωγικό δυναμικό της χώρας και τους μακροχρόνιους ρυθμούς ανάπτυξης. Ερώτημα 5 : Ποιες συγκεκριμένες πολιτικές της Κυβέρνησης βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων; 11
Όλοι γνωρίζουμε την ωφέλεια από τη σωστή μακροοικονομική διαχείριση και την ΟΝΕ: Πρώτον, χαμηλά επιτόκια, συνεπώς μικρό κόστος κεφαλαίου. Δεύτερον, χαμηλός πληθωρισμός, συνεπώς διευκόλυνση των μακροχρόνιων συμβάσεων, καλύτερες προβλέψεις για το μέλλον, καλύτερος προγραμματισμός. Τρίτον, σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία με 11 χώρες της ΕΕ, συνεπώς διευκόλυνση στις εισαγωγές και εξαγωγές ενδιάμεσων ή τελικών αγαθών και υπηρεσιών. Τέταρτον, σταθερότερο πολιτικό περιβάλλον και μεγαλύτερη εθνική ασφάλεια, επομένως ευνοϊκότερο περιβάλλον για επιχειρηματική δράση. Πέμπτον, όπως ήδη ανέφερα, σωστή δημοσιονομική διαχείριση και, επομένως, δικαιότερη αντιμετώπιση της επιχείρησης με την επιβολή σταθερών, διαφανών και αποτελεσματικών κανόνων ελέγχου. Όμως, η πολιτική της Κυβέρνησης δεν τελειώνει με την μακρο-οικονομική πολιτική. Είναι μια πολιτική που στοχεύει στην αύξηση της παραγωγικότητας και τη σύγκλιση του βιοτικού επιπέδου με το επίπεδο του μέσου Ευρωπαίου. Η Κυβέρνηση βλέπει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων από τη σκοπιά της παραγωγικότητας της οικονομίας. Θέλει ανταγωνιστικές επιχειρήσεις επειδή αυξάνουν την παραγωγικότητα και το βιοτικό επίπεδο όλων των Ελλήνων. Και στο τομέα αυτό, τα στοιχεία δείχνουν ότι επιτυγχάνει τους στόχους της, αφού από το 1996 έχει επιτύχει το δεύτερο υψηλότερο ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας στην ΕΕ. Ανέφερα πριν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σημερινές ελληνικές επιχειρήσεις ώστε να γίνουν πιο 12
ανταγωνιστικές. Χρειάζονται φυσικές υποδομές, διοικητικές υποδομές, προστασία από τη δικαιοσύνη και τους θεσμούς, πρόσβαση σε φτηνή χρηματοδότηση, σωστά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, νέα τεχνολογία σε χαμηλό κόστος, άλλες παρεμφερείς επιχειρήσεις ώστε να συνεργαστούν και να επεκταθούν, κ.ο.κ. Η Κυβέρνηση συμβάλλει σ αυτή την κατεύθυνση με ένα εκτεταμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, με τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου, με αυξημένες δαπάνες για εκπαίδευση και κατάρτιση, με καινοτόμους θεσμούς χρηματοδότησης, με αυξημένες δαπάνες στις τεχνολογίες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, με μια σειρά στοχευμένων προγραμμάτων επιχειρηματικότητας, κ.ά. Θα αναφέρω μόνον ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα, κυρίως από το χώρο της τεχνολογίας και της εκπαίδευσης, την πηγή δηλαδή της αύξησης της παραγωγικότητας μιας χώρας. Στην Ελλάδα, έχουμε τον υψηλότερο ρυθμό αύξησης των επενδύσεων στην ΕΕ τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας μια πραγματική επανάσταση στις υποδομές της χώρας. Έχουμε τα υψηλότερα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ. Είμαστε ακριβώς στο μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τις δαπάνες για Πληροφορική και Τηλεπικοινωνίες, κοντά στο 6% του ΑΕΠ, και γρήγορα θα ξεπεράσουμε το μέσο όρο, ξεκινώντας μόλις πρόσφατα από ένα πολύ χαμηλό σημείο. Η διείσδυση της κινητής τηλεφωνίας αυξήθηκε με τους υψηλότερους ρυθμούς στην ΕΕ τα τελευταία χρόνια, πλησιάζει το μέσο όρο και σύντομα θα τον ξεπεράσει. Η πληροφορική αναπτύσσεται ραγδαία, με επιχειρήσεις που μεγαλώνουν και αποκτούν εξαγωγικό προσανατολισμό. Οι δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία είναι μεν 13
χαμηλές ακόμα ως ποσοστό του ΑΕΠ, αλλά παρουσιάζουν τον τρίτο ταχύτερο ρυθμό αύξησης στην ΕΕ, 8,5% την περίοδο 1992-99 έναντι 1% στην ΕΕ. Εδώ χρειάζεται μεγαλύτερη συμβολή από τη βιομηχανία, αφού στην Ευρώπη το 50% των δαπανών για έρευνα και τεχνολογία γίνεται στις επιχειρήσεις ενώ στην Ελλάδα μόνο το 18%. Το ποσοστό των επιχειρήσεων που συνδέονται με το διαδίκτυο αυξήθηκε δραματικά τον τελευταίο χρόνο από 40% σε περίπου 90%. Από πέρυσι κάθε Γυμνάσιο και Λύκειο συνδέεται με το διαδίκτυο, ενώ ο αριθμός μαθητών ανά ηλεκτρονικό υπολογιστή μειώθηκε δραματικά, από 64 το 1999 σε 14 το 2002, και συνεχίζει να μειώνεται. Το ποσοστό συμμετοχής ατόμων ηλικίας 18 έως 21 ετών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αυξήθηκε από 27% το 1993 σε 58% το 2002, αφού οι εισακτέοι διπλασιάστηκαν, από 42 χιλιάδες σε 83 χιλιάδες. Και όσον αφορά την εξειδίκευση, αρκεί να αναφερθεί ότι μόνον ο αριθμός των μεταπτυχιακών προγραμμάτων σχεδόν πενταπλασιάστηκε την ίδια περίοδο, από 51 σε 233. Επισήμανα ήδη ότι η τεχνολογία και η εκπαίδευση έχουν κεντρικό ρόλο. Γι αυτό και εκεί δίνεται η έμφαση στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας σε τέσσερις βασικούς άξονες: εφαρμογή νέων τεχνολογιών και καινοτομιών, αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, δηλαδή της ποιότητας της εκπαίδευσης, δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και, επίσης, βελτίωση των υποδομών και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ένα πρόγραμμα 6,2 δις ευρώ έως το 2008, το οποίο συνεπικουρούμενο και από άλλα προγράμματα των υπουργείων Παιδείας και Εργασίας, αλλά και των 13 περιφερειών 14
φιλοδοξούν να αναβαθμίσουν το τεχνολογικό και ανθρώπινο δυναμικό της χώρας. Ερώτημα 6 : εν αναφερθήκατε καθόλου στην ευελιξία της αγοράς εργασίας. Αυτή δεν παίζει ρόλο στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων; Η Ελλάδα δεν ανήκει πλέον στην κατηγορία εκείνων των χωρών που το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα είναι το φτηνό εργατικό δυναμικό και οι φυσικοί πόροι. Στην Ελλάδα δεν πρέπει να βλέπουμε την ανταγωνιστικότητα ως πολιτική συμπίεσης των μισθών. Ο Έλληνας έχει φτάσει ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης και απαιτεί εξειδικευμένη εργασία, που θα του ανεβάσει αυτό το επίπεδο ακόμα ψηλότερα. Στην Ελλάδα η ανταγωνιστικότητα σημαίνει έμφαση στην τεχνολογία και την εκπαίδευση. Η Ελλάδα θέλει και μπορεί να φτάσει τις πρωτοπόρες χώρες, αυτές που παράγουν νέα τεχνολογία και δεν την αντιγράφουν απλώς. Πολιτικές ανταγωνιστικότητας, που δεν συμβάλλουν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου όλων των Ελλήνων είναι καταδικασμένες να αποτύχουν. Τις απορρίπτει η Κοινωνία. Και η οικονομία ποτέ δεν προχωρεί χωρίς τη θέληση της Κοινωνίας. Αν λοιπόν βλέπουμε την ευελιξία ως μέσο συμπίεσης των μισθών, κάνουμε ένα μεγάλο λάθος. Θα αποτύχουμε. Αν, όμως, βλέπουμε την ευελιξία ως μια προσπάθεια σύζευξης των επιθυμιών των εργαζομένων με τις ανάγκες των επιχειρήσεων, 15
τότε πράγματι υπάρχει περιθώριο γόνιμης συνεργασίας, που θα αυξήσει την παραγωγικότητα της οικονομίας και το βιοτικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η μεταφορά των ασφαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας ή την τηλεεργασία ικανοποιεί όλες τις πλευρές και σταδιακά την προωθούμε. 16